30.01.2013 Views

Studies in Modern and Contemporary History 1(7)

Studies in Modern and Contemporary History 1(7)

Studies in Modern and Contemporary History 1(7)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Ivane Javakhishvili Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology<br />

2<br />

ISSN 1512-3154<br />

<strong>Studies</strong> <strong>in</strong> <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

1(7)<br />

`UNIVERSAL~<br />

Tbilisi 2010


ivane javaxiSvilis istoriis da eTnologiis <strong>in</strong>stituti<br />

3<br />

ISSN 1512-3154<br />

axali da uaxlesi<br />

istoriis sakiTxebi<br />

1(7)<br />

gamomcemloba `universali~<br />

Tbilisi 2010


uak (UDC) 94(100) `15/18~ + 94(100) `1918/...~<br />

a-984<br />

saredaqcio kolegia:<br />

gia gelaSvili<br />

SoTa vadaWkoria<br />

vasil kaWarava<br />

vaJa kiknaZe<br />

voicex materski<br />

(poloneTis mecnierebaTa<br />

akademia)<br />

gela saiTiZe<br />

(redaqtoris moadgile)<br />

malxaz sioriZe<br />

avT<strong>and</strong>il sonRulaSvili<br />

(redaqtori)<br />

xaTuna qoqraSvili<br />

(pasuxismgebeli mdivani)<br />

dodo WumburiZe<br />

(redaqtoris moadgile)<br />

niko javaxiSvili<br />

gamomcemloba `universali~, 2010<br />

4<br />

EDITORIAL BOARD:<br />

Gia Gelashvili<br />

Shota Vadackoria<br />

Vasil Kacharava<br />

Vazha Kiknadze<br />

Wojciech Materski<br />

(Academy<br />

of sciences of Pol<strong>and</strong>)<br />

Gela Saitidze<br />

(Deputy editor)<br />

Malkhaz Sioridze<br />

Avt<strong>and</strong>il Songulashvili<br />

(Editor)<br />

Khatuna Kokrashvili<br />

(Executive secretary)<br />

Dodo Chumburidze<br />

(Deputy editor)<br />

Niko Javakhishvili<br />

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 22 36 09, 8(99) 17 22 30<br />

E-mail: universal@<strong>in</strong>ternet.ge


S<strong>in</strong>aarsi<br />

Contents<br />

����������������������<br />

Platon Joseliani – 200<br />

gela saiTiZe .................................................................................13<br />

platon ioseliani — redaqtori, publicisti<br />

(dabadebis 200 wlis gamo)<br />

Gela Saitidze<br />

Platon Ioseliani – Editor, Publicist<br />

xaTuna qoqraSvili .....................................................................35<br />

Pplaton ioseliani — saeklesio istoriis mkvlevari<br />

(zogadi mimoxilva)<br />

Khatuna Kokrashvili<br />

Platon Ioseliani – The Researcher of the Church <strong>History</strong> (General review)<br />

�<br />

��������������������<br />

The <strong>History</strong> of the Georgian�<br />

dodo WumburiZe .........................................................................49<br />

rusuli kolonizacia afxazeTSi da dasaxleba<br />

parnauTi<br />

Dodo Chumburidze<br />

Russian Colonialization <strong>in</strong> Abkhazia <strong>and</strong> the Settlement Parnauti<br />

caca CxartiSvili .......................................................................64<br />

afxazeTis Teatraluri cxovreba XIX saukunis<br />

80-90-ian wlebSi da istoriuli mexsiereba<br />

Tsatsa Chkhartishvili<br />

Theatrical Life <strong>in</strong> Abkhazia <strong>in</strong> the 80-90es of the 19 th Century<br />

<strong>and</strong> Historical Memory<br />

oTar gogoliSvili ....................................................................77<br />

aWara ucxoeli istorikosis TvaliT (XIX s-is 80-iani<br />

wlebi)<br />

Otar Gogolishvili<br />

Historian Evgeni Veidenbaum’s Writ<strong>in</strong>gs about Adjara<br />

ilia vadaWkoria ..........................................................................84<br />

gazeTi `iveria~ saqarTvelos istoriis wyaroebisa<br />

da gamoqveynebuli mecnieruli literaturis<br />

Sesaxeb (1886-1889 ww.)<br />

Ilia Vadachkoria<br />

The Newspaper “Iveria” About the Sources of the <strong>History</strong> of Georgia <strong>and</strong><br />

Published Scientific Literature (1886 - 1889)<br />

5


qeTevan mania .................................................................................98<br />

qarTuli nacionaluri identobis wrTobis<br />

procesi `iveriis~ (1887) mixedviT<br />

Ketevan Mania<br />

The Process of National Identity Harden<strong>in</strong>g Accord<strong>in</strong>g to `Iveria~ (1887)<br />

nato sonRulaSvili ..................................................................113<br />

identobrivi avtonomiurobis ideali: Tavisuflebis<br />

idea da misi kultivacia beWduri mediis saSualebiT<br />

XX saukunis 10-iani wlebis qarTul erTobaSi<br />

Nato Songulashvili<br />

Identical Autonumous Ideal: the Idea of Freedom <strong>and</strong> its Cultivation on the<br />

Basis of Pr<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g Media <strong>in</strong> the 10-years Georgian Unity of XX century<br />

ir<strong>in</strong>a arabiZe ................................................................................125<br />

damatebiTi cnobebi eqvTime TayaiSvilis<br />

1917 wlis eqspediciasTan dakavSirebiT<br />

Ir<strong>in</strong>a Arabidze<br />

Additional Information About Ekvtime Takaishvili’s Expedition <strong>in</strong> 1917<br />

lela saraliZe ............................................................................132<br />

e. w. `samxreT oseTis~ avtonomiuri olqis Seqmnis<br />

istoriidan (1917-1922 ww.)<br />

LLela Saralidze<br />

From the <strong>History</strong> of So Called `South Osetia~ Autonomous Oblast<br />

Formation <strong>in</strong> 1917 – 1922�<br />

�<br />

SoTa vadaWkoria .........................................................................168<br />

Sida qarTlis mTis osebis sagadasaxlebo politika<br />

da qarTuli politikuri azri (XX saukunis 20-iani wlebi)<br />

Shota Vadachkoria<br />

Exile Policy of the Shida Kartli Osetians Liv<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the Mounta<strong>in</strong>s <strong>and</strong> Georgian<br />

Political Th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g (The 20es of the 20 th century)�<br />

�<br />

nugzar zosiZe ..............................................................................190<br />

baTumis olqi 1920 wlis pirvel naxevarSi<br />

Nugzar Zosidze<br />

Batumi District <strong>in</strong> the First Part of year 1920�<br />

n<strong>in</strong>o RambaSiZe ..............................................................................200<br />

vaxtang RambaSiZe — cxovreba da moRvaweoba<br />

N<strong>in</strong>o Ghambashidze<br />

Vakhtang Ghambashidze – The Life <strong>and</strong> Activity�<br />

�<br />

6


Tamar TamaraSvili .....................................................................227<br />

ganaTlebis istoriidan saqarTveloSi (Telavis pedagogiuri<br />

teqnikumi (1924-1939))<br />

Tamar Tamarashvili<br />

From the <strong>History</strong> of Education <strong>in</strong> Georgia (Telavi Pedagogical Technical Institut<br />

(1924-1939))�<br />

�<br />

����������������������<br />

Georgia <strong>and</strong> the World<br />

niko javaxiSvili ........................................................................238<br />

qarTvelTa kvali baltiispireTSi (XVII saukunis<br />

miwurulidan — XIX saukunis Sua xanebamde)<br />

Niko Javakhishvili<br />

Trace of Georgians <strong>in</strong> the Baltics (From the end of XVII th – to the first half<br />

of XIX th century)<br />

giorgi beJitaSvili ...................................................................254<br />

poloneTSi qarTuli samxedro emigraciis istoriis<br />

zogierTi aspeqti<br />

George Bezhitashvili<br />

The Certa<strong>in</strong> Aspects of <strong>History</strong> of the Georgian Military Immigration <strong>in</strong><br />

Pol<strong>and</strong><br />

�<br />

avT<strong>and</strong>il sonRulaSvili ........................................................260<br />

saqarTvelos urTierToba dasavleT evropasa da<br />

amerikis SeerTebul StatebTan XX saukunis pirvel<br />

meoTxedSi<br />

Avt<strong>and</strong>il Songulashvili<br />

Relations of Georgia with the Western Europe <strong>and</strong> the USA In the first<br />

quarter of the XX century�<br />

nodar xorbalaZe ........................................................................283<br />

saqarTveloSi ruseTis imperiuli politikis<br />

istoriidan<br />

Nodar Khorbaladze<br />

From Russia's Imperial Politics <strong>in</strong> Georgia�<br />

malxaz makaraZe ...........................................................................295<br />

damoukidebeli qarTuli saxelmwifo da ruseTis<br />

agresiuli politika<br />

Malkhaz Makaradze<br />

Independent Georgia <strong>and</strong> Russian Aggression Politics�<br />

7


sofiko davlaSeriZe ..................................................................299<br />

saqarTvelos damoukideblobis aRdgena da<br />

aSS-is politika postsabWour sivrceze<br />

Sopho Davlasheridze<br />

Restoration of Georgia Independence <strong>and</strong> Policy of USA of Soviet Spare�<br />

korneli kakaCia ..........................................................................306<br />

aSS-saqarTvelos strategiuli TanamSromlobis<br />

qartia: icavs Tu ara is saqarTvelos usafrTxoebas?<br />

Kornely Kakachia<br />

United States-Georgia Charter on Strategic Partnership: Does it protect<br />

Georgia’s Sovereignity?�<br />

�<br />

������������������<br />

The <strong>History</strong> of the Caucasus<br />

mzia tyavaSvili ...........................................................................321<br />

Sotl<strong>and</strong>ielTa axalSenis istoriidan Crdilo<br />

kavkasiaSi (XIX saukunis dasawyisi)<br />

Mzia Tkavashvili<br />

From the <strong>History</strong> of the Scots’ Colony <strong>in</strong> the North Caucasus<br />

(The beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the 19 th century)<br />

�<br />

����������������<br />

The <strong>History</strong> of the World<br />

Tamar anTaZe .................................................................................329<br />

Uuiliam III oraneli<br />

Tamar Antadze<br />

William III of Orange<br />

vasil kaWarava .............................................................................342<br />

1952 wlis saprezidento arCevnebi amerikis<br />

SeerTebul StatebSi<br />

Vasil Kacharava<br />

American Presidential Elections of 1952<br />

vasil kaWarava .............................................................................360<br />

politikuri partiebis ideologia da platformebi<br />

aSS-is 1952 wlis saprezidento arCevnebSi<br />

Vasil Kacharava<br />

Ideology of Political Parties <strong>and</strong> their Platforms <strong>in</strong> the Presidential Elections<br />

of the United States <strong>in</strong> 1952<br />

8


���������<br />

The Policy<br />

Tengiz grigolia ........................................................................372<br />

ruseTi da irani axlo aRmosavleTis regionalur<br />

geopolitikaSi<br />

Tengiz Grigolia<br />

Russia <strong>and</strong> Iran <strong>in</strong> Close-east Regional Geopolitics<br />

Tornike SurRulaia ..................................................................378<br />

aSS-s nacionaluri usafrTxoebis saagento<br />

(`Savi oTaxi~)<br />

Tornike Shurgulaia<br />

National Security Agency (NSA) of the USA (Black Room)<br />

maia amirgulaSvili ..................................................................385<br />

globalizaciis Tanamedrove tendenciebi<br />

Maia Amirgulashvili<br />

<strong>Modern</strong> Tendencies of Globalization<br />

��������������������<br />

Millitary <strong>History</strong><br />

Teimuraz dalaqiSvili, xaTuna TodaZe, daviT<br />

mamulaiSvili ..............................................................................394<br />

tradiciuli kavkasiuri sabrZolo iaraRis<br />

warmoebis istoriul-geografiuli mimoxilva<br />

(ZiriTadi tipebi da saxeebi)<br />

Teimuraz Dalaqishvili, Khatuna Todadze, Davit Mamulaishvili<br />

Traditional Caucasus Cold Weapons <strong>History</strong> <strong>and</strong> Geography of their<br />

Production Ma<strong>in</strong> Types<br />

�������������������������<br />

Religion. The <strong>History</strong> of the Church<br />

eldar bubulaSvili .................................................................405<br />

ucnobi masalebi sasuliero ganaTlebis Sesaxeb<br />

XX s-is 20-iani wlebis saqarTveloSi<br />

Eldar Bubulashvili<br />

Unknown Material about Religious Education (20-ies of the 20 th century)<br />

sofio <strong>and</strong>RulaZe .......................................................................412<br />

qarTveli samRvdeloeba sabWoTa totalitaruli<br />

reJimis damyarebis periodSi da episkoposi<br />

stefane bodbeli (vasil karbelaSvili)<br />

Sophio Andghuladze<br />

Georgian Clergy <strong>in</strong> the Period of Establish<strong>in</strong>g Soviet Totalitarian Regime <strong>and</strong><br />

the Bishop of Bodbe Stephane (Vasil Karbelashvili)<br />

9


��������������<br />

Historiography<br />

merab kal<strong>and</strong>aZe ..........................................................................423<br />

dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebi<br />

XX saukunis qarTul istoriografiaSi<br />

Merab Kal<strong>and</strong>adze<br />

<strong>Modern</strong> <strong>History</strong> of Eastern Europe <strong>Studies</strong> <strong>in</strong> Georgia<br />

�<br />

����������������<br />

Source-<strong>Studies</strong><br />

niko javaxiSvili ........................................................................445<br />

toponim `Tbilisis~ istoriisaTvis<br />

Niko Javakhishvili<br />

For the <strong>History</strong> of Toponym `Tbilisi~<br />

xaTuna qoqraSvili .....................................................................448<br />

`oseTis sasuliero komisiis~ arqim<strong>and</strong>riti nikifore<br />

Sida qarTlSi osebis gansaxlebis Sesaxeb (1817-1818 ww.)<br />

Khatuna Kokrashvili<br />

Archim<strong>and</strong>rite of `The Osetia Ecclesiastic Commission~ Nikifore About the<br />

Settlement Of the Osetians <strong>in</strong> Shida Kartli (1817 - 1818)<br />

mzia mgalobliSvili, lela miqiaSvili .............................463<br />

masalebi XIX s. 30-iani wlebis afxazeTis samTavros<br />

istoriidan (frederik diubua de monperes `mogzaurobis~<br />

mixedviT)<br />

Mzia Mgaloblishvili, Lela Mikiashvili<br />

The Materials From the <strong>History</strong> of Abkhazia Pr<strong>in</strong>cipality of the 30es of the<br />

19 th Century (Accord<strong>in</strong>g to `The Travel~ by Frederic Dubois de Monpere)�<br />

gia gelaSvili ..............................................................................499<br />

sami dokumenti saqarTvelos Sesaxeb<br />

Gia Gelashvili<br />

Three Documents about Georgia�<br />

10


������������<br />

Numismatics<br />

irakli faRava ..............................................................................515<br />

Tbilisuri monetebis woniTi st<strong>and</strong>arti, nom<strong>in</strong>alTa<br />

sistema da moWris teqnika (avSarianTa d<strong>in</strong>astiis periodi)<br />

Irakli Paghava<br />

The Weight St<strong>and</strong>ard, Denom<strong>in</strong>ations’ System <strong>and</strong> M<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g Technique of<br />

Tiflis Co<strong>in</strong>s (Afsharid Period)<br />

������������<br />

View Po<strong>in</strong>t<br />

zurab kvetenaZe ...........................................................................533<br />

saWiroa Tu ara saqarTvelos istoriis `xelaxla<br />

dawera~<br />

Zurab kvetenadze<br />

Is it Necessary that Georgian <strong>History</strong> `Write aga<strong>in</strong>?~<br />

������������������������<br />

Criticism <strong>and</strong> Bibliography<br />

niko javaxiSvili ........................................................................540<br />

soliduri samecniero wigni<br />

Niko Javakhishvili<br />

Solid Scientific Work<br />

����������<br />

In the Memory of Our Collegue<br />

dodo WumburiZe .........................................................................542<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvili<br />

Dodo Chuburidze<br />

Aleks<strong>and</strong>re Bendianashvili<br />

11


krebulis saredaqcio kolegia xelmZRvanelobs kanoniT<br />

presis Sesaxeb. gamoqveynebuli masalebis sizusteze<br />

pasuxismgebelia avtori.<br />

redaqciis misamarTi:<br />

ivane javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stituti,<br />

axali da uaxlesi istoriis ganyofileba<br />

Tbilisi, petre meliqiSvilis q. # 10, III sarTuli<br />

telefoni: 93 41 37<br />

12


�����������������������<br />

gela saiTiZe<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori,<br />

profesori, ivane javaxiSvilis istoriisa<br />

da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis axali<br />

da uaxlesi istoriis ganyofilebis<br />

mTavari mecnier-TanamSromeli<br />

platon ioseliani — redaqtori, publicisti<br />

(dabadebis 200 wlis gamo)<br />

1875 wlis 11 dekembers, gazeTi `kavkazi~ pl. ioselianis<br />

gardacvalebasTan dakavSirebiT dastambul werilSi, miuTi-<br />

Tebda: `Cvens saukuneSi platon egnates Ze ioseliani iyo pirveli<br />

qarTveli mecnieri, kavkasiaSi rusuli perioduli gamocemis<br />

pirveli qarTveli redaqtori, xelmwifis mier samecniero-literaturuli<br />

saqmianobisaTvis dajildoebuli pirveli<br />

qarTveli moRvawe, sxvadasxva samecniero sazogadoebis wevrad<br />

arCeuli pirveli qarTveli da aseve pirveli qarTvelTagani,<br />

romelmac Tavisi samSoblos arqeologiisa da istoriis<br />

Seswavlas mohkida xeli~ [38].<br />

kavkasiis mxaris oficiozis furclebze qarTveli moRvawis<br />

aseTi maRali Sefaseba gadaWarbebuli srulebiT ar<br />

aris. pl. ioselianis, XIX saukunis qarTvel moRvaweTa erTerTi<br />

TvalsaC<strong>in</strong>o warmomadgenlis, mravalmxriv nayofieri<br />

saqmianoba sakmaod kargad aris Seswavlili, Tumca bevri ram<br />

kidev elodeba WeSmaritebis maZiebeli mkvlevaris Zalisxmevas;<br />

axlebur wakiTxvas da Sefasebas imsaxurebs misi gamoqveynebuli<br />

Txzulebebi — istoriis, literaturis, xuroTmoZ-<br />

Rvrebis, eklesiis, qarTuli damwerlobis, gramatikis, rus-<br />

Tvelologiis, saredaqtoro Tu publicisturi moRvaweobis<br />

sakiTxebze, amasTan gamomzeurebas elian arqivsacavebis, muzeumebisa<br />

da sxva samecniero centrebSi daculi jer kidev gamouqveynebeli<br />

nawerebi, maT Soris mdidari epistolaruli<br />

memkvidreoba. is<strong>in</strong>i, umeteswilad, rusul da sxva ucxo enebzea<br />

dawerili da maT ara marto amaTuim konkretuli dargis<br />

specialistis, aramed gawafuli mTargmnelis kalamic esaWi-<br />

13


oeba. ra Tqma unda, Cven amis pretenzia ara gvaqvs, aq mxolod<br />

Sexsenebis mizniT vayenebT am sakiTxs.<br />

mokled gavixsenebT im wyaroebsa da literaturas, romlebze<br />

dayrdnobiTac w<strong>in</strong>amdebare statia daiwera. pirvel<br />

rigSi, esaa saqarTvelos saxelmwifo saistorio arqivis me-4,<br />

440-e, 489-e da 1438-e fondebSi daculi dokumentebi [1; 2; 3];<br />

imdro<strong>in</strong>deli qarTuli da rusulenovani perioduli gamocemebis<br />

kompleqtebi; sxvadasxva enciklopediebi da enciklopediuri<br />

leqsikonebi; dokumentebis krebulebi. kavkasiis arqeografiuli<br />

komisiis mier Sekrebili aqtebis tomebi; qarTveli<br />

mkvlevarebis naSromebi, romlebSic sxvadasxva kuTxiTaa<br />

mimoxiluli pl. ioselianis cxovrebisa da moRvaweobis peripetiebi.<br />

maT Soris aRsaniSnavia: a. abramiSvilis, arC. barami-<br />

Zis, ak. gawerilias, m. gocaZis, v. gorgaZis, j. vaTeiSvilis, g.<br />

TumaniSvilis, al. kal<strong>and</strong>aZis, k. kekeliZis, g. leoniZis, n. maxaraZis,<br />

s. mesxis, l. meliqseT-begis, pr. ratianis, sol. yubaneiSvilis,<br />

d. SuRliaSvilis, z. WiW<strong>in</strong>aZis, al. xaxanaSvilis,<br />

sol. xuciSvilis da sxvaTa naSromebi. ra Tqma unda, CemTvis<br />

upirveles wyaros warmoadgenda pl. ioselianis aTeulobiT<br />

wigni, broSura Tu statia, romlebic yvelaze saukeTesod<br />

warmoaCenen mis pirovnebas...<br />

w<strong>in</strong>amdebare TemasTan uSualo SexebaSia n<strong>in</strong>o maxaraZis<br />

vrceli saJurnalo statia: `Платон Иоселиани в «Закавказском<br />

Вестнике»~ [18, 366-388], romelSic avtori dawvrilebiT mimoixilavs<br />

pl. ioselianis gazeT `zakavkazskii vestnikSi~ moRvaweobis<br />

orwlian (1845-1846) periods. mkvlevaris azriT, es<br />

wlebi srulad asaxavs am araCveulebrivi adamianis saredaqcio-publicisturi<br />

moRvaweobis stilsa da xasiaTs imdro<strong>in</strong>deli<br />

amierkavkasiis rusul presaSi; rom `es ori sruli weli<br />

warmodgenas gviqmnis pl. ioselianze, rogorc moqalaqisa da<br />

mecnieris uzarmazar patriotul gmirobaze~ [18, 375].<br />

savsebiT gasaziarebelia n. maxaraZis Semdegi mosazrebac<br />

imasTan dakavSirebiT, rom pl. ioselians Segnebuli hqonda ra<br />

kavkasiaSi rusuli gamocemis redaqtorisa da publicistis<br />

pasuxismgebloba, amitom igi, yovelTvis cdilobda farTo<br />

mkiTxvelisaTvis gaecno mxaris warsuli da awmyo da amiT ruseTis<br />

mcxovrebTa Soris <strong>in</strong>teresi da mxardaWera gamoewvia<br />

Tavisi qveynisa da xalxis legendaruli da gmiruli istoriis<br />

14


mimarT... [18, 376] magram ver daveTanxmebiT n. maxaraZes roca<br />

igi pl. ioselianis misasalmebel sityvaze amaxvilebs yurad-<br />

Rebas graf. m. s. voroncovis saqarTveloSi CamosvlasTan dakavSirebiT<br />

da TiTqos ar surs daijeros, rom maTi avtori p.<br />

ioseliani iyo: «Приветственное слово, произнесенное П. Иоселиани<br />

в честь приезда в Тифлис наместника Кавказа графа Воронцова (№8,<br />

1845) звучит дисонансом по отношении к остальным его выступлением.<br />

Напищенность,патетическая приподнятость, непривычный пафос его<br />

речи: «Кавказ! Проснись от вековой дремоты! Твой царь дал тебе<br />

миротворца»... и т. д., настоько не характерны для такого автора, как<br />

Иоселиани и выглядят как нелепо, что кажеться не он писал эти строки,<br />

а писал за него необходимость привичка к такому тону в отношении<br />

официальных персон, общепринятость, но вряд ли искренность. Ибо<br />

весма сомнительно, чтобы такой патриот и крупнейший историк как<br />

Иоселиани мог считать, что от пресловутой дремоты Кавказ призван<br />

пробудить наместник» [18, 380].<br />

am sityvebis avtors, rogorc Cans bolomde Tvali aRar<br />

gaudevnebia pl. ioselianis pativiscemiT aRsavse da siyvaruliani<br />

damokidebulebisadmi mefisnacvali mix. voroncovis<br />

personis mimarT, Torem Zneli mosaZebni ar Seeqmneboda is aRfrTovanebuli<br />

da madlierebis grZnobiT aRsavse striqonebi,<br />

romlebic mis araerT `mgzavris CanawerebSia~ dafiqsirebuli<br />

`mxaris angelozad~ movl<strong>in</strong>ebul am didmoxelis mimarT. vfiqrobT,<br />

es srulebiT ar amcirebs pl. ioselians, roca igi gulwrfelad<br />

da ara mliqvnelurad Tvlida, rom grafi mix. voroncovi,<br />

evropul civilizacias naziarebi pirovneba, bevr<br />

rames akeTebda mis qveSevrdomobas daqvemdebarebul mxareSi<br />

da met adamianur yuradRebas iCenda aq mcxovrebi xalxebis istoriisa<br />

da adaT-wesebis, enisa da kulturis mimarT.<br />

meore naSromi ki gaxlavT arCil baramiZisa da juanSer<br />

vaTeiSvilis vrceli monografiuli gamokvleva — `platon ioseliani<br />

— cxovreba da samecniero-sazogadoebrivi moRvaweobis<br />

narkvevi~, romelic 1978 wels gamomcemloba `mecnierebam~<br />

dastamba (rusul enaze).<br />

wignSi avtorebi pl. ioselians warmoaCenen, rogorc XIX<br />

saukunis Sua wlebis udides qarTvel istorikoss, Jurnalistsa<br />

da moRvawes, romlis mravalmxrivi mecnieruli <strong>in</strong>teresebi,<br />

misadagebuli iyo mSobeli qveynisaTvis sasargeblo moRva-<br />

15


weobasTan; rom misi `enciklopediuri ganaTleba da mecnieruli<br />

keTils<strong>in</strong>disiereba, romelic maRal patriotizmTan iyo<br />

Serwymuli, srulad iyo gamoyenebuli mSobeli xalxis ganaTlebis<br />

keTilSobiluri saqmisa da misi umdidresi istoriuli<br />

warsulis popularizaciisadmi...~ [9].<br />

xazgasmiT aRvniSnavT, rom monografiuli gamokvlevis meore<br />

TavSi, romlis saTauria — p.e. ioselianis Jurnalisturi<br />

moRvaweoba (avtori j. vaTeiSvili), farTodaa Seswavlili da<br />

ganzogadebuli pl. ioselianis moRvaweobis es mxare, kerZod,<br />

misi saredaqcio da publicisturi saqmianoba. savsebiT viziarebT<br />

avtoris mosazrebas imis Taobaze, rom razedac ar unda<br />

ewera pl. ioselians, ra Janric ar unda gamoeyeneb<strong>in</strong>a mas Tavisi<br />

nafiqralis gadmosacemad, erTi ram aSkara iyo: igi gamudmebiT<br />

fiqrobda samSoblos keTildReobis amaRlebaze, misi soflis<br />

meurneobisa da mrewvelobis, kulturisa da ganaTlebis ganvi-<br />

Tarebaze... mas ara marto Tavisi qveyana uyvarda, aramed pativiscemiT<br />

epyroboda da afasebda sxva xalxTa uwm<strong>in</strong>des grZnobas<br />

— samSoblos siyvaruls... yvelaferi es masSi warmoaCens<br />

WeSmarit patriotsa da humanists, rac mxolod didbunebovani<br />

adamianebisaTvis aris damaxasiaTebeli... [9, 193].<br />

Temaze muSaobisas, rasakvirvelia, angariSs vuwevdiT<br />

sxva w<strong>in</strong>amorbed avtorTa nafiqrals, magram CvenTvis upirveles<br />

pirvelwyaros warmoadgenda is mravalferovani publikaciebi,<br />

romlebsac pl. ioseliani missave redaqtorobiT gamomaval<br />

gazeT `zakavkazskii vestnik~-is furclebze Tu calke<br />

gamocemebis saxiT awvdida mkiTxvel sazogadoebas. swored ma-<br />

Ti axleburi wakiTxva da zogjer striqonTa Soris Cadebuli<br />

azris gamomzeureba warmoadgenda Cems mizans, raTa Tavis<br />

drois am mravalmxrivi moRvawe mamuliSvilis damsaxureba<br />

ukeT warmomeC<strong>in</strong>a, Tanac ara yovelmxriv, aramed erTi konkretuli<br />

kuTxiT. kerZod, rogorc redaqtoris da kalamnayofieri<br />

publicistisa.<br />

* * *<br />

XIX saukunis 40-iani wlebis bolos ruseTma adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

cvlilebebi ganaxorciela kavkasiaSi. gaauqma mTavarmmarTebloba<br />

da mis nacvlad mefisnacvlis Tanamdeboba SemoiRo.<br />

ganTavisuflebuli mTavarmarTebeli a. i. neidgardti,<br />

ruseTis erT-erTi gamorCeuli sagvareulos warmomadgenel-<br />

16


ma, grafma mixeil simonis Ze voroncovma Secvala `kavkasiaSi<br />

mefisnacvlis~ tituliT. mas, vidre kavkasiaSi daniSnavdnen<br />

saxelovani cxovrebis gza hqonda gavlili — leib-gvardiis<br />

preobraJenskis polkis kursantobidan — odesis (novorosiis)<br />

gubernatorobamde... londonSi, rusi diplomatis ojaxSi dabadebulsa<br />

da gazrdils, iqve `brwy<strong>in</strong>vale ganaTleba hqonda<br />

miRebuli~, xolo axalgazrda oficers Tavisi qveynis gafar-<br />

Toebisa da ganmtkicebisaTvis brZolebSi hqonda monawileoba<br />

miRebuli. kavkasieli xalxebis, frangebis Tu osmalebis w<strong>in</strong>aaRmdeg...<br />

maT Soris gamoCenili mxedarTmTavrebis p. cicianovisa<br />

da p. bagrationis xelmZRvanelobiT [5, 222-223].<br />

SemdgomSi, am marTlac-da mefistola kacs, did pativad<br />

miaCnda maTi saxelebis gaxseneba... SesaZloa, es madliereba<br />

poulobda gansxeulebas mis damokidebulebaSi saqarTvelosa<br />

da qarTveli xalxis, misi istoriisa da kulturis mimarT.<br />

1845 wlis dasawyisSi mefisnacvlad da kavkasiis jarebis<br />

mTavarsardlad axladdaniSnuli mix. voroncovi, kavkasiis me-<br />

5 fexosanTa korpusis mebrZolebisadmi gamocemul brZanebaSi<br />

miuTiTebda: umaRlesi nebiT miviRe ra ufrosoba kavkasiis<br />

jarebisa, samarTlianad vamayob, rom 40 wlis w<strong>in</strong>aT, me samsaxuri<br />

daviwye swored kavkasiaSi cnobili generlis, Tavad cicianovis<br />

xelmZRvanelobiT... masTan erTad vibrZodi elizavetpolTan;<br />

Semdeg imereTis damorCilebisaTvis... axalgazrdobis<br />

wlebidanve me Seviswavle da SeveCvie kavkasiis mamaci<br />

mebrZolebis gmirobiT gaocebas... damorCilebuli xalxebis<br />

mimarT Cven mSvidobianad da megobrulad yofna gvmarTebs.<br />

kavkasia mSvidobianobis dros imdenad unda gviyvardes da pativs<br />

vcemdeT, ramdenadac gveS<strong>in</strong>oda saomari moqmedebis<br />

dros, Tu aseTi ram isev mogviwevs~ [36].<br />

brZaneba, romelsac xels awers general-adiutanti, grafi<br />

mix. voroncovi 1845 wlis 14 marts aris gamocemuli q. qer-<br />

CSi, anu jer kidev gzaSi myofi mefisnacvlis mier.<br />

1845 wlis 18 marts saqarTvelos sazRvao gziT Semovida<br />

kavkasiaSi SeuzRudavi uflebebis mqone mmarTveli, grafi mix.<br />

voroncovi.<br />

misi mogzauroba dadianis samflobelo q. grigoriopolidan<br />

(?) vidre Tbilisamde, TviTmxilvelis, gazeT `zakavkazskii<br />

vestnik~-is redaqtoris pl. ioselianis mier dawvrile-<br />

17


iT aris aRwerili werilSi: `kavkasiis mefisnacvlis TbilisSi<br />

mobrZaneba~.<br />

avtori sixaruliT aRsavse, aRfrTovanebiT egebeba axali<br />

mmarTvelis qarTul miwaze Semosvlas da mas argonavtebis<br />

w<strong>in</strong>amZRolis iazonis stumrobas adarebs, mxolod im gansxvavebiT,<br />

rom `iazoni daupatiJebeli stumari iyo, exl<strong>and</strong>el iazons<br />

ki yvelani sixaruliT movelodiT... amitom, kavkasiav! gaiRviZe<br />

saukunovani Tvlemisgan, Senma mefem (gulisxmobs ruseTis<br />

imperators — g. s.) Sen mSvidobismyofeli mogivl<strong>in</strong>a...~<br />

[38, 1845, #8].<br />

gzad momaval mefisnacvals, pl. ioselianis TqmiT, gamouvlia<br />

martvilis monasteri, sadac Sexvedra hqonia episkopos<br />

antonTan; Semdeg das. saqarTvelos sagubernio centri q. qu-<br />

Taisi; 22 marts Rame moliTis sadgurSi gauTevia, momdevno<br />

dRes suramis qedis SuaSi mas qarTlis Tavad-aznauroba migebebia;<br />

gorisa da mcxeTis mcxovrebTa mier zar-zeimiT daxvedris<br />

Semdeg, 27 marts grafi ukve TbilisSi Semosula da generalitetisa<br />

da qalaqis maRali rangis moxeleebis TanxlebiT sionis<br />

sakaTedro taZarSi gamarTul RvTismsaxurebas daswrebia,<br />

xolo Semdeg saqarTvelos egzarqos isidores Sexvedria<br />

mis rezidenciaSi da xangrZlivi saubari hqonia masTan («Наместник<br />

имел свидание с мудрым преосвященейшим Исидором Экзархом<br />

Грузии в его доме...») — amTavrebs pl. ioseliani.<br />

unda vigulisxmoT, rom am dReebidan iwyeba is axlo ur-<br />

TierToba pl. ioselianisa mefisnacval mix. voroncovTan,<br />

romelic Semdeg mTeli aTi wlis manZilze aRar ganelebula.<br />

aRsaniSnavia, rom pl. ioseliani gazeT `zakavkazskii vestnik~-is<br />

redaqtorad daniSnuliyo 1844 wels, anu jer kidev<br />

mix. voroncovis kavkasiaSi Camosvlamde. gazeTis istoria ki<br />

1838 wlidan iwyeba, da misi aRmavloba pl. ioselianis saxel-<br />

Tan aris dakavSirebuli.<br />

istorikos j. vaTeiSvilis TqmiT: `kavkasiis sazogadoebrivi<br />

cxovrebisa da beWduri sityvis istoriaSi gazeTi `zakavkazskii<br />

vestniki~ ara marto orig<strong>in</strong>aluri dasaxelebiT gamoirCeva<br />

am profilis rusuli gamocemebisagan, aramed, rac ufro<br />

mniSvnelovania, Tavisi S<strong>in</strong>aarsobrivi TviTmyofadobiT.<br />

Tavisi dauRalavi saqmianobiT pl. ioselianma SeZlo manamde<br />

18


usaxuri oficialuri gamocema, yuradRebamisaqcev periodul<br />

organod eqcia~ [9, 57].<br />

pl. ioselianis redaqtorad daniSvnisTanave araerTi<br />

dabrkoleba aRimarTa mis w<strong>in</strong>aSe. erT-erTi pirveli — stambis<br />

sakiTxi iyo. imJamad TbilisSi did kontrolsdaqvemdebarebuli<br />

samiode tipografia arsebobda: kavkasiis mefisnacvlis<br />

kancelariis, generaluri Stambisa da somxuri saswavleblis.<br />

swored pirvel maTganSi ibeWdeboda gazeTi `zakavkazskii vestnik~-i,<br />

romlis redaqtoris ZalisxmeviT xerxdeboda misi Seuferxebeli<br />

beWdva [38].<br />

meore sakiTxs gazeTis xelismomwerTa povna da maTTan<br />

kavSirurTierTobis damyareba warmoadgenda... swored aq, aSkarad<br />

ikveTeba is keTilganwyobili damokidebuleba redaqtorisadmi<br />

mefisnacvlis mxridan, romelic maT Soris nacnobobis<br />

pirvelsave dReebidanve damyarda. mix. voroncovma yvela<br />

Tanamdebobis pirs iZulebis wesiT daavaldebula xsenebuli<br />

gazeTis gamowera; adgilobrivi adm<strong>in</strong>istracia gazeTs dotaciiTac<br />

uwyobda xels. yovelive es ki misi sicocxlis Senar-<br />

Cunebis myari garantia iyo.<br />

siZneles warmoadgenda gazeTSi saTanamSromlod ramdenadme<br />

kalamgawaful avtorTa moZebnac. amitom iyo, rom xSirad<br />

Tavisi gazeTisaTvis korespodenciebis werac TviTon redaqtors<br />

uxdeboda. saqarTvelos istoriaSi, literaturaSi,<br />

xelovnebaSi, kavkasiis xalxebis tradiciebsa da kulturaSi<br />

Rrmad ganswavlulobam, rusuli da zogierTi sxva ucxo enis<br />

codnam, pl. ioselians SeaZleb<strong>in</strong>a, rom gazeTis arc erTi nomeri<br />

ar Cavardnoda. paralelurad igi TviTonve zrunavda gazeTSi<br />

saTanamSromlod avtorTa SemokrebisTvisac. maT ki Tavis<br />

megobarTa, nacnobTa da kolegaTa Soris eZebda... misTvis<br />

erT-erT aseT wyaros imJamad TbilisSi saxelganTqmuli al.<br />

WavWavaZisa da manana orbelianis salonebi warmoadgendnen.<br />

mkvlevarebis arC. baramiZisa da j. vaTeiSvilis mowmobiT, swored<br />

iq SeZlo pl. ioselianma gazeTSi saTanamSromlod Semoekriba<br />

iseTi adamianebi, rogorebic iyvnen: nik. baraTaSvili,<br />

gr. orbeliani, mari brosse, giorgi erisTavi, dimitri yifiani,<br />

d. meRv<strong>in</strong>eTuxucesi, g. gagar<strong>in</strong>i, x. aboviani, mirza faTali<br />

axundovi, n. xanikovi, i. slovicki, a. ianovski, a. muraviovi, o.<br />

konstant<strong>in</strong>ovi, f. lada-zablocki, i. polonski, nik. berZenovi<br />

da sxv. [9, 72].<br />

19


imave xanebSi, pl. ioselians daevala TiTqmis analogiuri<br />

dasaxelebis gazeTis qarTul enaze gamocema. es iyo qarTuli<br />

Jurnalistikis istoriaSi cnobili `kavkasiisa mxareTa uwyebanis~<br />

gamocema da redaqtoroba, rac Seusrulebia kidec,<br />

magram xelismomwerTa da sxva siZneleebis gamo misi gamocema<br />

didxans ar gagrZelebula... [15,111].<br />

1849 wlis dasawyisidan pl. ioselianma gaz. `zakavkazskii<br />

vestnik~-Si mniSvnelovani siaxle danerga. gazeTi mefisnacvalTan<br />

SeTanxmebiT orad — oficialur~ da `araoficialur~<br />

nawilebad gaiyo.<br />

swored `araoficialuri~ nawili gaxda popularuli da<br />

mosawoni gazeTis mravalenovani mkiTxvelisaTvis, maT Soris<br />

qarTvelebisaTvisac, pirvelyovlisa ki imaTTvis, v<strong>in</strong>ac rusuli<br />

ena icoda. gazeTSi farTo adgili eTmoba samecniero-saistorio<br />

Tematikas, adgilobrivi cxovrebis amsaxvel publicistikas,<br />

saqalaqo cxovrebis, swavla-ganaTlebis, literaturis,<br />

Teatraluri cxovrebis, erovnebaTaSoris urTierTdamokidebulebis<br />

sakiTxebs, gamoCenil moRvaweTa cxovrebamoRvaweobis<br />

warmomaC<strong>in</strong>ebeli masalebis beWdvas...<br />

gazeT `zakavkazskii vestnik~-is Tematuri mravalferovnebis<br />

Taobaze, konkretuli saubaria redaqciis mier 1847<br />

wlis dekemberSi gamoqveynebul gancxadebaSi, romelSic vkiTxulobT:<br />

`momavali, 1848 wlis 1 ianvridan, `zakavkazskii vestnik~<br />

misi brwy<strong>in</strong>valebis Tavad mefisnacvlis nebarTviT, gamosvlas<br />

daiwyebs axali formatiT. sam svetad — `kavkazis~ da<br />

misnairi perioduli gamocemebis msgavsad.<br />

oficialuri nawili darCeba ucvleli: w<strong>in</strong><strong>and</strong>eburad<br />

masSi moTavsdeba — brZanebebi, samTavrobo gankargulebani,<br />

sasamarTlo gamoZiebani, palatebis gadawyvetilebani, cnobebi,<br />

sazRvargareT wamsvlelTa saxelebi, sacalo fasebi...<br />

araoficialuri nawili mkiTxvelebs gaacnobs amierkavkasiis<br />

mxaris warsul da Tanamedrove yofa-cxovrebas.<br />

mcire moTxrobebi, istoriuli statiebi — Targmnilni<br />

qarTulidan, somxuridan da TaTruli enebidan; arqeografia,<br />

iumoristika, mogzauroba mxareSi da bolos mTeli ganyofileba<br />

feletoni, romelic mkiTxvels gaacnobs Tbilisis sazogadoebriv<br />

cxovrebas. feletoni Seatyob<strong>in</strong>ebs saxalxo dResaswaulebsa<br />

da adaT-wesebs, isaubrebs mejlisebis, Teatris,<br />

20


koncertebis, seirnobebis, axali mSeneblobebis da sxva sakiTxebis<br />

Sesaxeb.<br />

`vestnikis~ bolos mudmivad iqneba moTavsebuli meteorologiuri<br />

dakvirvebani.<br />

`vestniki~ gamova yovelkvireulad.<br />

misi fasi Zveleburi darCeba — 5 vercxli 52 nomrisaTvis,<br />

anu mTeli wlisaTvis; ruseTis guberniebSi gagzavnisaTvis<br />

daemateba 50 kap. vercxliT.<br />

msurvelebs `zakavkazskii vestnik~-ze xelis mowera, <strong>and</strong>a<br />

TavianTi statiebis gamogzavna SeeZlebaT misamarTze: tfilisi,<br />

`zakavkazskii vestnik~ redaqcias~ [38].<br />

gazeTis formatisa da periodulobis gazrdam, Tematurma<br />

da Janrobrivma gamravalferovnebam, TiToeuli masalis S<strong>in</strong>aarsobrivma<br />

datvirTulobam, avtor-TanamSromelTa profesionalizmis<br />

amaRlebam, redaqtoris alRoanobam da mxaris<br />

upirveles mmarTvelTan keTilma damokidebulebam, gazeT<br />

`zakavkazskii vestnikis~ popularoba kidev ufro sacnauri<br />

gaxada regionSi mcxovrebi yvela mkiTxvelis TvalSi. am saqme-<br />

Si didi iyo gazeTis redaqtoris piradi damsaxureba.<br />

gazeT `zakavkazskii vestnikis~ furclebze pl. ioselianis<br />

mier dastambuli masalebidan naTlad igrZnoba mecnieristorikosis<br />

ganswavluloba, Tavisi qveynis warsulis Rrma<br />

codna da misadmi siyvaruli... Tumca isic kargad sCans, Tu raoden<br />

didi diplomatiuri niWis gamovlena sWirdeboda avtors,<br />

raTa Zala-uflebis mqoneTa risxva ar daemsaxureb<strong>in</strong>a,<br />

dampyroblebi ki ara, aramed CvensaviT dapyrobil da daTrgunul<br />

mezoblebis wyenasac unda morideboda... amitomaa, rom<br />

general p. cicianovze masalis gamoqveynebis Semdeg, somxeTis<br />

patriarqis nersesis TbilisSi Camosvlis faqts uTmobs saTanado<br />

adgils... amasTan, mecnieri-redaqtori yovelTvis cdilobda,<br />

ara Tu sakuTari, aramed sxva avtorTa Txzulebebic<br />

ganemtkiceb<strong>in</strong>a mecnieruli aparaturiT, pirvelwyaroebis damowmebiT,<br />

w<strong>in</strong>amorbed avtorTa naazrevis miTiTebiT.<br />

pl. ioseliani yovelTvis cdilobda kavSirurTierTobis<br />

damyarebas istoriasa da Tanamedroveobas Soris. misi mTavari<br />

gzavnili rogorc Tavis TanamedroveTa, ise momavali TaobebisaTvis<br />

iyo: `icxovreT samSoblos istoriiTa da sagmiro<br />

saqmeebiT. istoriis gareSe ar aris cxovreba...~<br />

21


mis mecnierul garjilobas da rusis politikisadmi loialur<br />

damokidebulebas, istoriuli faqtebis daumax<strong>in</strong>jeblad<br />

da gaulamazeblad gadmocemas Tvals adevnebda da, rogorc<br />

mkiTxveli, kmayofili rCeboda mefisnacvali mix. voroncovi.<br />

swored misi nebiT, iyo, rom gazeT `zakavkazskii vestnik~-is<br />

redaqtori pl. ioseliani samagaliTo da erTguli<br />

samsaxurisaTvis 1848 wels umaRlesi xelisuflebis mier wm.<br />

anas mesame xarisxis ordeniT daajildoves, xolo samecniero<br />

naSromebisaTvis igi odesis istoriisa da siZveleTa sazogadoebam<br />

Tavis namdvil wevrad airCia.<br />

pl. ioselianisaTvis udidesi bedniereba iyo isic, rom<br />

imave mix. voroncovis mxardaWeriT Tavisi didi xnis ocneba<br />

aRisrula da saxelmwifos xarjze 1849 wlis martidan oTxi<br />

TviT mivl<strong>in</strong>ebuli iyo saberZneTSi, aTonis wm. mTis monaster-<br />

Si. misi, rogorc Jurnalist-mogzauris niWi kargad gamosWvivis<br />

gazeT `zakavkazskii vestniki~-saTvis gzidan gamogzavnili<br />

vrceli masalebidan: `werilebi trapezuntidan~ (#22, 1849);<br />

`werili aTenis mTis gzidan~ (#24, 1849 w.), `werilebi konstant<strong>in</strong>opolidan~<br />

(#31, 1849 w.); `werili qalaq salonikidan~ (#31,<br />

1849 w.)...<br />

am mogzaurobasTan dakavSirebiT pl. ioselianis colis<br />

ZmisSvili niko buri (bagrationi) mogvianebiT werda: `pl. ioselianma,<br />

rogorc arqeologiis (siZveleTmcodneobis) iSviaTma<br />

mcodnem da moyvarulma, moaxerxa saberZneTSi gamgzavreba.<br />

aTonSi didi pativiscemiT miiRes qarTuli `iveriis~ monastris<br />

berebma. platonma ukan dabrunebisas Tan Camoitana<br />

erTi Zvelis-Zveli qarTuli xelnaweri saxareba. bolos Tavisi<br />

SesaniSnavi biblioTeka, romelic Seicavda ara marto qar-<br />

Tuli wignebis koleqcias, aramed mdidari iyo sxva qveynebis<br />

wignebiTgan, man saqarTveloSi wera-kiTxvis sazogadoebas<br />

u<strong>and</strong>erZa im pirobiT, rom SemdgomSi igi qarTuli universitetisaTvis<br />

gadaecaT. marTlac, mis gardacvalebisTanave misma<br />

qvrivma mTeli wignebi 12 did yuTSi Caawyo da daniSnulebisamebr<br />

gagzavna~ [8].<br />

misive mowmobiT: platonma `ramdenime ucxo ena icoda;<br />

miwer-mowera hqonda evropis did arqeolog-mecnierebTan da<br />

saqarTveloSi Camosvlisas ojaxSi miipatiJebda xolme... yvela<br />

SesaZleblobiT cdilobda, rogorc mecnierebaSi, ise sa-<br />

22


zogadoebriv cxovrebaSi, Tavisi wvlili Seetana, rom sikvdilis<br />

w<strong>in</strong> saSualeba hqonoda eTqva: `diax, me vcxovrobdio~ [8, ].<br />

saberZneTSi mogzaurobis dros miRebul STabeWdilebebs<br />

pl. ioseliani SemdgomSi moxdenilad imowmebs Tavis erTerT<br />

mogzaurul narkvevSi `tfilisidan mcxeTamde~, roca igi<br />

sofel diRmis sanaxebs aRwers. Cveni azriT, saukunenaxevris<br />

w<strong>in</strong>aT istorikos-publicistis mier gakeTebuli sof. diRmis<br />

aRweras, dResac pirvelwyaros mniSvneloba aqvs masSi dafiqsirebuli<br />

faqtebis gamo...<br />

`diRmis miaxloebisas mgzavris Tvalsawieri aucileblad<br />

mis uwylo, magram mdidar, mosavlian dablobze Cerdeba.<br />

aq zamTrobiT pirutyvis samwyemso adgilia. mozamTreTaTvis<br />

igi mdidari veldablobia Tavad sofeli diRomi SesaniSnavia<br />

Tavisi vrceli venaxis zRvrebiT da wm. giorgis saxelobis uZvelesi<br />

eklesiiT. es eklesia, Tavisi SemogareniT, arc ise didi<br />

xnis w<strong>in</strong>aT ganaxlebul iqna batoniSvil Tamaris, mefe erekles<br />

SviliSvilis mier, romelic 1854 wels gardaicvala.<br />

eklesiis kedlebs sxvadasxva epoqaSi ganaxlebis kvali etyoba.<br />

qvebi, romliTac is aris mopirkeTebuli ara gawafuli xelis<br />

mier aris Cadgmuli da warwerebi yovelTvis garkveviT ar<br />

moCans. mTis maRlobidan, romelzec sofeli diRomia gaSenebuli<br />

da sadac wm. giorgis uZvelesi eklesia mSvenierobs, diRmis<br />

velis vrceli l<strong>and</strong>Safti iSleba. Cems mier 1849 wlis attikis<br />

maraTonis daTvalierebiT cocxali STabeWdilebebis qveS<br />

myofma wamoviZaxe — maraToni saqarTvelos adgilmdebareobisa!<br />

oRond aq md. mtkvari cvlis pontos Sav zRvas. momxibvlelia<br />

es xedi diRmis simaRlidan diRmis velamde~ [30, 80-81].<br />

aseTi istoriul-publicisturi pasaJebi pl. ioselianis<br />

TiTqmis yvela narkvevSi gvxvdeba, romlebSic qarTuli eklesia-monastrebi,<br />

Tu sxva qveynis adgilebia mimoxiluli... swored<br />

maT mniSvnelobaze SevaCerebT yuradRebas...<br />

qarTul mxatvrul-publicistur Tu saistorio mwerlobaSi<br />

iSviaTobas ar warmoadgenen mogzauruli Janris nawarmoebebi,<br />

romlebSic avtorebi nanaxisa da gancdilis Sesaxeb TavianT<br />

STabeWdilebebs gadmoscemdnen. magaliTisaTvis sulxan-saba<br />

orbelianis, rafiel danibegaSvilis, timoTe gabaSvilis,<br />

aleqs<strong>and</strong>re WavWavaZis, grigol orbelianis, giorgi eris-<br />

Tavis, giorgi yazbegis da sxvaTa Canawerebis gaxsenebac kmara.<br />

maT Soris pl. ioselianis `mgzavris Canawerebic~ iqceven yu-<br />

23


adRebas. am Janris nawerebs pl. ioseliani gazeT `zakavkazskii<br />

vestnikis~ furclebze beWdavda. yoveli maTganis guldasmiT<br />

gacnoba TvalnaTliv migvaniSnebs avtoris ganswavlulobaze,<br />

publicistur niWze, istoriuli faqtebis siRrmiseul<br />

wvdomaze, weris kulturaze, azrebis gadmocemis sisxartesa<br />

da logikurobaze, faqtebisa da movlenebis ganzogadebis<br />

unarze, miRebuli daskvnebis damajereblobaze... samwuxaro<br />

is iyo, rom pl. ioseliani Tavis naSromTa absolutur umravlesobas<br />

rusul enaze werda da beWdavda da qarTul s<strong>in</strong>amdvileSi<br />

ufro rusuli enis gavrceleba-damkvidrebas uwyobda<br />

xels, vidre saxelmwifoebriv funqcias moklebuli mSobliuri<br />

qarTulisas...<br />

amjerad pl. ioselianis erT-erT am Janris narkvevebze<br />

SevaCerebT yuradRebas. es aris `mgzavris Canawerebi Tbilisidan<br />

axtalamde ~.<br />

avtori narkvevis SesavalSive erT mniSvnelovan istoriul<br />

faqtze amaxvilebs yuradRebas. kerZod, es gamgzavreba mefisnacvlis<br />

mix. voroncovis survilis Sesabamisad ganxorcielebula.<br />

pl. ioselianis mowmobiT: misma brwy<strong>in</strong>valebam mefisnacvalma<br />

<strong>in</strong>eba Tbilisidan aprilis 11-s gamgzavrebuliyo axtalis<br />

Zveli monastris nangrevebis dasaTvaliereblad, romelic<br />

imJamad berZeni episkoposis rezidencias warmoadgenda.<br />

bedniereba mqonda Tan vxlebodi mis brwy<strong>in</strong>valebaso, — das-<br />

Zens pl. ioseliani da ganagrZobs: Cems mgzavrul Canawerebs<br />

vakeTeb im mizniT, raTa gavageb<strong>in</strong>o imaT, v<strong>in</strong>c cnobismoyvareobiT<br />

swavlobs saqarTvelos geografiasa da xalxur metyvelebaSi<br />

am mxaris istoriasa da siZveleebs somxiTis, anu `saqarTvelos<br />

somxeTis~ saxeliT rom aris cnobili [29, 3]<br />

Tbilisidan gasuli mogzaurebi gezs samxreTisken iRebdnen...<br />

avtori gza da gza yuradRebas uTmobs im daba-soflebis,<br />

gzebis Tu xidebis, vel-m<strong>in</strong>dvrebis, cixe-koSkebis, eklesia-monastrebis,<br />

tbebisa Tu md<strong>in</strong>areebis, toponimebis aRweras,<br />

romelTa gavlac maT uxdebaT; akeTebs istoriul wiaRsvlebs,<br />

drodadro iSveliebs Zvel berZenTa Tu sxva evropel<br />

geografos-istorikosTa da mogzaurTa cnobebs, vaxuSti batoniSvilis<br />

saqarTvelos aRweras, anu yvelafer imas, rac imdroisaTvis<br />

xelmisawvdomi iyo.<br />

pl. ioseliani gazeTis mkiTxvelebs acnobs, rom imdroisaTvis<br />

Tbilisidan 10 versiT daSorebul soRanluRs, `Zvelad<br />

24


`gzis kariT~ moixseniebdnen, zogierTebi mas `yuryutas~ uwodebdnen...<br />

`soganlugi~ TaTruli sityvaa da qarTulad `xaxvis<br />

vels~ niSnavso... TeleTis Savnabadas, sefi-abadis, kumisis, kodas,<br />

kojris cixis Tu marabdis gavlisas aseve sa<strong>in</strong>tereso komentarebs<br />

akeTebs (mag. `kumisis balaxiT mdidari velisa da<br />

tbis midamoebSi mefis aqlemebs mwyemsavdnen~; sof. TeleTi<br />

sam nawilad iyofa — qurdi TeleTi, xatis TeleTi da Tavad<br />

muxranbatonTa TeleTi... kojris cixe, sadac 1837 wels xelmwife-imperatorma<br />

nikoloz pavles Zem Rame gaaTia... sof. koda,<br />

romlis samxreTiT md. qcias napiras mdebareobs sof. marabda<br />

saqarTveloSi erT-erTi Zveli sagvareulos Tavad baraTaSvilebis<br />

samflobelo, sofeli, sadac jer kidev dauzianeblad<br />

aris Semonaxuli wm. luarsab II-is mier aSenebuli eklesia...<br />

sabaraTiano, samxreT saqarTvelos uZlieresi saTavado,<br />

romelsac araerTxel aRumarTavs Tavisi mrisxane maxvili<br />

damRupveli xalxisaTvis da saSiSi mefisaTvis, saxelganTqmuli<br />

birTvisis cixiT... da a. S.~) [30, 12, 13].<br />

lomTa-gorasTan mimdebare sof. marneulis gavlisas avtori<br />

aRniSnavs, rom misi vake gasaocaria xorbleulisa da mesaqonleobisaTvis,<br />

sadac mTavrobisagan daculi TaTrebi SesaniSnavad<br />

grZnoben Tavso... aseve miuTiTebs Sulaveris umdidres<br />

miwaze, sadac 700-mde somxis ojaxi cxovrobso... [30, 15].<br />

avtori ufro met adgils Sulaveris Semdgom 20 versis<br />

manZilze gadaWimul borCalos velis aRweras uTmobs, romlis<br />

SuaSi md. borCalu, anu md. debeda mied<strong>in</strong>eba... md<strong>in</strong>are<br />

odiTganve mdidari yofila TevziT, romelsac kapoeti ewodebao<br />

da aRwers misi Weris orig<strong>in</strong>alur meTods RamiT cecxlmokidebuli<br />

Calis konebis gamoyenebiT... avtoris mowmobiT, md.<br />

debedis gaswvriv gadaWimuli vrceli veli TaTrebiT dasaxlebuli<br />

yofila, romelic TiTqmis 8 versis sididis sofel sadaxloTi<br />

mTavrdeba. es sofeli qarTveli Tavadebis meliqovebis<br />

(meliqiSvilebisa) iyo, sadac maT mefis dros TavianTi<br />

rezidencia hqondaT. amJamad sofelSi TaTris 300 ojaxi saxlobs<br />

da a.S.<br />

swored aq, sof. sadaxloSi unebebia mefisnacval mix. voroncovs<br />

Tavis amalasTan erTad pirveli Ramis gaTeva.<br />

meore dRisiT ki md. debedis d<strong>in</strong>ebis marcxena mxares da<br />

lalvaris mTebis marjvniv mdebare gziT axtalis monastrisaken<br />

auRiaT gezi. avtoris TqmiT, es istoriuli Zegli sadax-<br />

25


lodan 20 versiT, anu cxeniT sami saaTiT savalze yofila dacilebuli...<br />

amasTan ixsenebs imasac, rom iq erekle II-is dros<br />

samefo saxls oqrosa da vercxlis sabadoebi hqonia mowyobili,<br />

saidanac yovelwliurad 100 fuT oqros iRebdneno...<br />

... pl. ioselianis mier 170 wlis w<strong>in</strong>aT axtalis samonastro<br />

kompleqsisa da misi Semogarenis aRwera da motanili faqtebi<br />

dRes did istoriul mniSvnelobas iZens... avtori Tavis<br />

mkiTxvelTa gasagonad aRniSnavs, rom `axtala~ TaTrul enaze<br />

`TeTr vels~ niSnavs, Zvelad ki mas agaraki erqva; rom axtalis<br />

Tu agarakis saepiskoposo-sakaTedro taZars warmoadgenda,<br />

romelic jer kidev mexuTe saukuneSi vaxtang I-is mier iqna daarsebulio<br />

da iqve, ironiulad SeniSnavs: `somxebs, romlebsac<br />

uyvarT TavianT Zvel siZliereze mogonebebi, miikuTvneben axtalis<br />

daarsebas, misi mezoblobis gamo axtalasTan da sanag<strong>in</strong>Tan,<br />

Tumca arafriT ar SeuZliaT aseTi swrafvis damtkiceba~<br />

[30, 15]. axtalis monastris dawvrilebiT daTvaliereba<br />

unebebia mefisnacvals, Tavad mix. voroncovs, romelsac Tavisi<br />

yuradRebiT didaT wauxalisebia berZnebi, romlebsac ijariT<br />

auRiaT misi aRdgena Zveleburi saxiT da am mizniT iq ramdenime<br />

dRiT adre gagzavnil arqiteqtors misi brwy<strong>in</strong>valebisaTvis<br />

ZiriTadi samuSao gegma warudgenia kidec [30, 27].<br />

monastris xilviT aRfrTovanebuli pl. ioseliani ki<br />

wers: romeli mxridanac ar unda Sexedo axtalis monastris<br />

saarako Senobas, ar ici saidan ufro aRfrTov<strong>and</strong>e misi mSvenierebiT,<br />

v<strong>in</strong>aidan msgavs rames me ar Sevxvedrilvar saqarTveloSi<br />

Tavisi natifi mopirkeTebiT da aseTi saunje sruliad<br />

migdebuli da miviwyebulia. sityviT misi gadmocema SeuZlebelia.<br />

is mxolod unda naxo... «ибо один только глаз можеть принять<br />

впечатление всего, что извлек здесь гениии человеческий из<br />

каменной массы: каждый прямой очерк стены или крыши смягчень<br />

узорчатым карнизом, каждая дуго двери или окон обвита каменною плетеницею<br />

цветов; сердцевина малых кругов и квадратов, разбросанных в<br />

виде украшении по стенам здания, представляется тонким кружевом,<br />

сплетенным из камня; кресты, изваянные над алтарем и на боковых<br />

фронтонах, высшей степени изящны. В них отразилось самозабвение<br />

людей, которые жертвовали целыми годами свое жизни, лишь бы только<br />

их произведения было достоины высокого назначения, а имя тружеников<br />

видимо одному Богу. Но если нет слов для описания, есть сердце<br />

26


для сочувствия, и конечно то безотчетное и глубокое благочестие, с<br />

которым созыдались святилища лущих времен...» [30, 28-29].<br />

am sityvebidan TvalnaTliT warmoCndeba ara mxolod Tavisi<br />

qveynis warsulze Seyvarebuli da misi Tayvanismcemeli<br />

pirovneba, aramed publicistis madliani kalmiT dajildoebuli<br />

adamianic...<br />

ukangamobrunebul mefisnacvalsa da mis mxlebelT SulaverTan<br />

axlos mdebare adgili aRbabalo dauTvalierebiaT<br />

da Ramis gaTevac iqve unebebiaT. pl. ioselianis Canawerebidan<br />

sayuradRebo istoriul faqtebs aqac vgebulobT, romelTac<br />

dRes pirvelwyaros mniSvneloba aqvT. kerZod, imdroisaTvis<br />

`aRbabalod~ wodebul adgils Zvelad `xidis yuri~, xolo<br />

mogvianebiT `polkovniklu~ rqmevia, misi ganmaaxleblisa da<br />

aRmSeneblis, Tavad ilia orbelianis saxelis pativsacemad.<br />

md. maSaveras marcxena napirze gaSenebuli es sofeli, Tavisi<br />

mcxovreblebiT imJamad kne<strong>in</strong>a orbelianis sakuTreba yofila<br />

(cnobili manana orbelianis ? — g. s.). iq, arsebula qvis magari<br />

xidi md. maSaveraze... avtoris TqmiT, amasTan erTad yuradRebas<br />

iqcevda jer kidev daumTavrebeli orsarTuliani saxli,<br />

evropulad gawyobili oTaxebiT, xuT qceva farTobze gaSenebuli<br />

venaxis zvriT, Rv<strong>in</strong>is sardafiT, sadac sxvadasxva wlisa<br />

da jiSis sufTa da gemoiani Rv<strong>in</strong>oebi <strong>in</strong>axeboda qarTuli da<br />

rusuli warwerebiT damTvalierebelTa da damgemovnebelTa<br />

gasacnobad; avtori iqve aRwers xexilis baRs Tavisi uzarmazari<br />

16 Ziri kaklis xiT, romelTagan TiToeuls sul mcire 20<br />

kv. saJeni ekavaT da SesaniSnav saCrdilobels warmoadgendnen<br />

damsvenebelTaTvis... dasasruls pl. ioseliani dasZens: `Cemis<br />

azriT evropuli cxovrebis wesis es nawili (открывок) miTumetes<br />

am mxareSi, yovelgvar yuradRebas da Seqebas imsaxurebs~o~<br />

[30, 34].<br />

swored iq, istoriul saerisTavoSi miuRia stumrebi kne<strong>in</strong>a<br />

orbelians Ramis TeviT, xolo meore dRiT mefisnacvals<br />

kolagiris mtkice da lamazi cixe-simagre dauTvalierebia da<br />

sofel kodas gamovliT TbilisSi dabrunebula [30, 37].<br />

narkvevis dasasruls pl. ioseliani miuTiTebs: ai, rac<br />

SemeZlo meTqva am mogzaurobis Sesaxeb. dRes es mxare ruse-<br />

Tis uZleveli iaraRis wyalobiT daculia, xolo misi mdgomareoba<br />

gaumjobesebuli. vuyureb amas da vfiqrob, saukuneebis<br />

27


w<strong>in</strong><strong>and</strong>el mdgomareobaze da Zalauneburad TavSi grovdeba azrebi<br />

im saS<strong>in</strong>elebaTa da uZlurebaTa Taobaze, romlebmac<br />

Rrma kvali datoves am kuTxeSi — dacarielebuli soflebis<br />

da daoblebuli eklesiebis saxiT, Tumca naTeli xsovnac TavianT<br />

arsebobazec... es mogzauroba ramdenadac sasargeblo<br />

iyo, imdenad sasiamovno da sasixarulo mogonebad darCeba<br />

Cems cxovrebaSio! — daaskvnis avtori.<br />

pl. ioselianis, rogorc redaqtorisa da publicistis<br />

damsaxurebaze, gadauWarbebel Sefasebas gvTavazobs mkvlevari<br />

j. vaTeiSvili, roca wers: `1845-1855 wlebSi gazeT `zakavkazskii<br />

vestnik~-Si gamoqveynebuli masalebis mixedviT Seumcdarad<br />

SeiZleba ganisazRvros, rom gazeTis S<strong>in</strong>aarsi, romelic<br />

w<strong>in</strong>aT `sagubernio uwyebis~ programiT gamodioda, didad<br />

scildeba am programis CarCoebs. masSi saistorio-Semecnebi-<br />

Ti xasiaTis publikaciebTan erTad arc-Tu iSviaTad qveyndeboda<br />

statiebi da SeniSvnebi, romlebic adgilobrivi cxovrebis<br />

saWirboroto sakiTxebs exmianeboda. imaSi, rom gazeTi<br />

`zakavkazskii vestniki~ mTeli aTi wlis ganmavlobaSi damoukideblad<br />

arsebobda, upirvelesi damsaxureba, mis redaqtors<br />

pl. ioselians ekuTvnis. gazeTi ramdenadme agrZelebda `tfilisis<br />

uwyebanis~ tradiciebs, romelic umTavresad <strong>in</strong>formaciuli<br />

xasiaTis masalebis publikaciebiT kmayofildeboda,<br />

maS<strong>in</strong>, roca gazeTi `zakavkazskii vestniki~ samecniero-analitikur<br />

werilebs aZlevda upiratesobas, rac misi redaqtoris,<br />

gamoCenili istorikos-mecnieris da moqalaqe-patriotis damsaxureba<br />

iyo...~ [9, 115].<br />

aqve SeiZleba, kidev erTxel xazgasmiT aRvniSnoT, rom<br />

Tu ara bednieri SemTxveva pl. ioselianisaTvis da aqedan gamomd<strong>in</strong>are<br />

qarTuli s<strong>in</strong>amdvilisaTvis, piradi nacnoboba (an<br />

urTierToba) daemsaxureb<strong>in</strong>a da keTilganwyoba moepoveb<strong>in</strong>a<br />

kavkasiaSi mefisnacval mix. voroncovTan, mxaris mmarTvelTa<br />

Soris yvelaze liberal da ganaTlebul pirovnebasTan, misi<br />

survilebi da SesaZleblobani realizebis gareSe darCebodnen,<br />

miTumetes samoqalaqo moRvaweobis sarbielze... pl. ioselians<br />

bedma gauRima, Torem umkacresi cenzuruli pirobebis<br />

viTarebaSi arav<strong>in</strong> miscemda uflebas, erovnuli Rirsebis warmomaC<strong>in</strong>ebeli<br />

publikaciebi daestamba Tundac Tavismierve redaqtirebul<br />

perioduli gamocemis furclebze.<br />

28


yovelive es maS<strong>in</strong>ve saC<strong>in</strong>o gaxda, roca 1854 wlis bolos<br />

avadmyofobis mizeziT mefisnacvalma mix. voroncovma dakavebuli<br />

Tanamdebobidan gaTavisufleba iTxova... misma Semcvlelma,<br />

qarTvelTmoZule da uxeSma saldafonma generalma<br />

n. n. muraviovma, TbilisSi Camosvlidan sul cota xanSi, ker-<br />

Zod 1855 wlis 21 ivliss vasil osefas Ze bebuTovis mier Sedgenili<br />

proeqti daamtkica, romelic gazeT `zakavkazskii vestnikis~<br />

adgilobrivi mTavrobis oficioz gazeT `kavkazTan~<br />

mierTebas iTvalisw<strong>in</strong>ebda, romelsac erTi redaqtori, samoqalaqo<br />

kancelariis moxele, tituliani mrCeveli verderevski<br />

uxelmZRvanelebda.<br />

pl. ioseliani ki samsaxuris gareSe darCa... miuxedavad<br />

protestisa igi redaqtorobas CamoaSores. Zalam aRmarTi<br />

daxna...<br />

mas Semdeg pl. ioseliani TiTqmis oci wlis manZilze agrZelebda<br />

urTierTobasa da TanamSromlobas adgilobriv gamomaval<br />

qarTul da rusulenovan periodul gamocemebTan.<br />

maT Soris iv. kereseliZis Jurnal `ciskarTan~, gazeTebTan<br />

`kavkazTan~, `tifliski listokTan~ `droebasTan~ da sxvebTan.<br />

mamaTa banakis erT-erTi TvalsaC<strong>in</strong>o warmomadgeneli ar iziarebda<br />

`TergdaleulTa~ Taobis samoqmedo programas, misaRebad<br />

miaCnda g. bagration-muxranelis mcire erebis enebis<br />

kvdomis Teoria da sxv.<br />

dadgenilia, rom ilia WavWavaZe 1871 wlis dekemberSi daweril<br />

Tavis `gamocanebSi~ uyuradRebod arc pl. ioselians<br />

tovebs da daundoblad xatavs mis pirovnul portrets da<br />

imaT rigSi ayenebs, visac erTi da mamuli fexebze ekidaT...<br />

Cven aq mtyuan-marTlis Zebnas ar SevudgebiT, erTs ki vityviT,<br />

38 wlis ilia, 62 wlis xnovan adamians tyuilubralod ar<br />

gaimetebda, Tu Tavis naTqvamis marTebulobaSi darwmunebuli<br />

ar iqneboda. saqme exeba ara maT pirad urTierTobas, aramed<br />

samSoblosadmi damokidebulebis sakiTxs... vfiqrobT, axalgazrda<br />

mamuliSvilis aRSfoTeba gamowveuli unda iyos im monuri<br />

TavdadrekiT, romliTac C<strong>in</strong>-medlebs daxarbebuli qar-<br />

Tveloba imxanebSi saqarTveloSi myof imperators aleqs<strong>and</strong>re<br />

II-es egebeboda... aRsaniSnavia isic, rom `gamocanebi~ ilias,<br />

arc platon ioselianis, arc sxvaTa sicocxleSi ar gamouqveynebia,<br />

igi xelnaweris saxiT vrceldeboda mkiTxvelTa viwro<br />

wreSi da mogvianebiT, TviT avtoris sikvdilis Semdeg, iqna<br />

29


poetis TxzulebaTa krebulebSi Setanili... pl. ioselianisadmi<br />

miZRvnil striqonebSi naTqvamia:<br />

`cxvirdida da Tvaldidroni,<br />

msunagi da trabaxia,<br />

erTi uSnod awowvila,<br />

erTi raRac axmaxia;<br />

sexnia hyavs saxeldidi,<br />

TiTon ki marto grZelia,<br />

Zvelis mcodnea, magrama<br />

ybedi da Wkvazed Txelia;<br />

enabrtyelia, gulmrude,<br />

advilad mosayidia,<br />

am ylapiasac qveyana<br />

Zmano, fexebzed hkidia~ [22, 132].<br />

pl. ioseliani 1875 wlis 5 noembers gardaicvala. sa<strong>in</strong>teresoa<br />

aR<strong>in</strong>iSnos, rom igi zustad Tavis dabadebis dRes aResrula.<br />

pirveli, am samwuxaro faqts gazeTi `droeba~ gamoexmaura...<br />

`wuxel saRamos, 15 saaTze, didi xnis avadmyofobis Semdeg<br />

gardaicvala Cveni Zveli, pativcemuli moRvawe, qarTuli<br />

literaturisa — platon egnates Ze ioseliani. mis literaturul<br />

moRvaweobaze imedi gvaqvs, male ufro vrcel statias waikiTxavs<br />

mkiTxveli Cvens gazeTSi~ [46].<br />

`droebis~ redaqtorma danapirebi Seasrula da gazeTis<br />

erT-erT uaxloes nomerSi sakmaod vrceli nekrologi uZRvna<br />

pl. ioselianis gardacvalebas. sergei mesxis mier imdro<strong>in</strong>deli<br />

sazogadoebisaTvis araerT sa<strong>in</strong>tereso kiTxvazea pasuxi<br />

gacemuli, warmoCenilia `mamaTa~ da `SvilTa~ uTanxmoebis mizezebi<br />

da a. S. `nekrologSi~ kerZod naTqvami iyo:<br />

`ama wlis 15-s TfilisSi gardaicvala platon egnates Ze<br />

ioseliani. mesame dRes, e. i. 18-s micvalebuli daasaflaves<br />

misganve aSenebul amaRlebis eklesiaSi.<br />

rasakvirvelia, aravis ar gaukvirdeba, rom vsTqva: rom<br />

amierkavkasiis TiTqmis uZveles mwignobars bevri pativismcemeli<br />

aRmouCnda, bevrma gaacila is Tavis ukanasknels sadgomamde.<br />

aravis gahkvirvebia isic, roca gamyolTa ricxvSi micvalebulis<br />

Tanamedrove da Tanamoazre moxucebulebi da<strong>in</strong>axes.<br />

es srulebiT Cveulebriv movlenaT eCvenaT. magram zogier-<br />

Tebs gaukvirda, zogierTebma TiTqo ver gaiges is, rom gam-<br />

30


yolTa ricxvSi TiTqmis yvela warmomadgenelni Cvenis axalgazrdobisa<br />

erivnen.<br />

`droebis~ redaqciam Tavisi mkiTxvelebi dapatiJa, rom<br />

daswrebodnen micvalebulis gasvenebaze da amnairaT ukanaskneli<br />

pativi ecaT imis xsenebisaTvis.<br />

es garemoeba kidev ufro gaugebari Seiqmna zogierTebisaTvis.<br />

ambobdnen: `ra iyo saerTo micvalebul platon ioseliansa<br />

da axalgazrdobas Sua? rad ucxadeben imas aseTs TanagrZobas,<br />

rodesac imaTi miznebi da rwmunebani ase gansxvavdebodnen?<br />

mama da Svili ver moTavsebula axla rigianaT Cven-<br />

Si da micvalebuli xom axali Taobis papad CaiTvleboda~-o, —<br />

dasZens s. mesxi da ganagrZobs, — `sakvirveli da gaugebari ama-<br />

Si srulebiT ara aris ra. oriode sityviT agixsniT: marTalia<br />

axalgazrdobisa da platon ioselianis rwmunebaTa da azrebs<br />

Sua didi samzRvaria, didi gansxvavebaa. amaze laparakis dro<br />

rom iyos axla, rodesac micvalebulis saflavi jer kidev<br />

TiTqmis ar gamSrala, Cven vityodiT, rom iqneba micvalebulis<br />

cxovrebaSi bevri iseTi mxareebi iyo, romelsac axalgazrdoba<br />

keTilad ver moixseniebs; iqneba axalgazrdobis hazriT,<br />

micvalebuls bevri iseTi ram Caudenia, Tavis sicocxle-<br />

Si, romelsac is ver TanaugrZnobs; iqneba axalgazrdobis hazriT,<br />

micvalebulma imis meaTedic ver Seasrula, rac SeeZlo,<br />

ris RonisZiebasac mas bednieri garemoeba aZlevda.<br />

magram yvela amas, axalgazrdobis TvalSi, erTi Rirseba<br />

gamoisyidis micvalebul platon ioselianisa:<br />

erT dros is iyo moRvawe qarTuli literaturisa.<br />

axalgazrdobam daiviwya yvela rac micvalebulSi ar<br />

moswonda da gaixsena mxolod es erTi damsaxureba. rom is qar-<br />

Tuli mwerlobis Sesamagreblad da gasamdidreblad zrunavda;<br />

daiviwya yvelaferi rac ar gaukeTebia da gaixsena imis warsuli<br />

Sroma, is, rac gaakeTa da mxolod amisTvis sca imas ukanaskneli<br />

pativi.<br />

qarTuli literaturis siyvarulma ori Taoba SeaerTa<br />

micvalebulis saflavze. am literaturisa da xalxis saxeliT,<br />

axali Taoba yovelTvis mzaTaa bevri naklulovaneba, bevri Secodeba<br />

miutevos yvelas, v<strong>in</strong>c unda iyos. oRond Cveni dacemuli<br />

literaturis gansaRviZeblad izruneT da axalgazrdoba<br />

mudam TqvenTan iqneba; esaa is sagani, romelic unda gvaerTia-<br />

31


nebdes, romelic unda gvaviwyeb<strong>in</strong>ebdes yvela wvrilman angariSebs,<br />

uTanxmoebas, ganxeTqilebas.<br />

am hazrs vacxadebT Cven micvalebul platon ioselianis<br />

saflavze im Cveni mamebisaTvis, romelnic, saubeduroT, Cven,<br />

Tavian Svilebs, rogorRac ganze gviyureben~ [46].<br />

amrigad, pl. ioselianis mravalferovan moRvaweobaSi<br />

gansakuTrebuli nayofierebiT gamoirCeva aTwliani (1845-<br />

1855) periodi, roca igi gazeT `zakavkazskii vestniks~ edga sa-<br />

TaveSi. misi niWis mravalmxriv warmoCenas, gansakuTrebul<br />

warmatebebs samecniero-saganmanaTleblo da saredaqtoropublicistur<br />

saqmianobaSi imanac Seuwyo xeli, rom gangebam<br />

igi mxaris upirveles mmarTvelTan, ganswavlul pirovnebas-<br />

Tan graf mixeil voroncovTan Camosvlis pirveli dReebidanve<br />

daaaxlova. pl. ioseliani amiT mTeli Tavisi sicocxlis<br />

manZilze amayobda da SemTxvevas ar uSvebda werilobiTac daefiqsireb<strong>in</strong>a<br />

es faqti... rogorc redaqtorma da publicistma<br />

man SeZlo rusulenovani oficialuri gamocema qarTuli istoriis,<br />

eklesiis, kulturisa da tradiciebis ucxotomel-<br />

TaTvis gasacnobad gamoeyeneb<strong>in</strong>a. madlieri STamomavloba yovelTvis<br />

gaixsenebs patriotuli suliskveTebiT gaJRenTil<br />

mis brZnul Segonebas: `icxovreT mamulis istoriiTa da sagmiro<br />

saqmeebiT. istoriis gareSe ar arsebobs cxovreba!~.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 4, aRw. 1, saqme 129; 182.<br />

2. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 440, aRw. 1, saqme 16, 109, 112, 152, 154, 162.<br />

3. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 489, aRw. 1, saqme 14074, 14466.<br />

4. Акты собранные Кавказской археографической коммиссей, том XI,<br />

стр. 757 (Докладная записка Бебутова №795); там-же: стр. 764<br />

(Докладная записка Бебутова №796).<br />

5. Энциклопедический словарь (издатели Ф. А. Брокгауз и И. А. Ефрон),<br />

том VII, Санкт-Петербург, 1892.<br />

6. Большая Советская Энциклопедия, том 5, М., 1971.<br />

7. qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. 5, Tb., 1980.<br />

8. n. bagrationi, burebTan, mogonebani, Tb., 1990.<br />

32


9. Барамидзе Арч., Ватейшвили Д., П. И. Иоселиани, Очерк жизни и<br />

научно-общественной деятельности, «Мецниереба», Тб., 1978.<br />

10. gawerilia akaki, rCeuli Canawerebi, Tb., 1962.<br />

11. gagoiZe v., filosofiuri azris ZiriTadi mimarTulebebi<br />

XIX s-is saqarTveloSi, Tb., 1962.<br />

12. gocaZe mix., qarTuli Jurnalistikis istoria, Tsu gamomcemloba,<br />

Tb., 1954.<br />

13. Зерцелов, Библиография русских издании, Тб., 1951.<br />

14. Туманов Г. М., Характеристики и воспоминания, Тиф., 1913.<br />

15. kal<strong>and</strong>aZe al., qarTuli Jurnalistikis istoria (1819-<br />

1853), t. I, Tb. 1977.<br />

16. kaxiani v., w<strong>in</strong>aparTa nakvalevze, Jurn. `sabWoTa xelovneba~,<br />

#3, 1965.<br />

17. leoniZe g., platon ioseliani, Jurn. `Teatri da cxovreba~,<br />

#47, 1915.<br />

18. Махарадзе Н., Платон Иоселиани в «Закавказском Всетнике», «Вопросы<br />

теории и истории журналистики», III, Тб., 1974.<br />

19. meliqseT begi l., epizodebi platon ioselianis cxovrebidan,<br />

gaz. `literaturuli saqarTvelo~, 1938, #31.<br />

20. ratiani prokofi, epizodebi pl. ioselianis moRvaweobidan<br />

Jurn. `sabWoTa qali~, #2, 1976.<br />

21. Шуглиашвили Д., Пламенный патриот родной культуры, газ.<br />

«Вечерный Тифлиси», №282, 1964.<br />

22. WavWavaZe ilia, Txzulebani 20 tomad, t. I, Tb., 1987.<br />

23. WiW<strong>in</strong>aZe zaqaria, platon ioseliani, Tb., 1893.<br />

24. Иоселиани Пл., Кацхский храм в Имеретии, Тифлис, 1845.<br />

25. Иоселиани Пл., Описание Шиогвимской пустыни в Грузии, Тифлис,<br />

1845.<br />

26. Иоселиани Пл., Города сушествовавшие и существующие в Грузии,<br />

Тифлис, 180.<br />

27. Иоселиани Пл., Описание Марткопского монастыря, Тифлис, 1847.<br />

28. Иоселиани Пл., Гора св. Давида в Тифлись, Тифлис, 1858.<br />

29. Иоселиани Пл., Икортский монастырь в Карталини, Тифлис, 1858.<br />

30. Иоселиани Пл., Путевые записки от Тифлиса до Ахталы, Тифлис,<br />

1850.<br />

31. Иоселиани Пл., Описание города Душета Тифлисской Губернии,<br />

Тифлис, 1860.<br />

32. Иоселиани Пл., Описание древностей города Тифлиса, Тифлис, 1866.<br />

33


33. Иоселиани Пл., Алевская святыня, Тифлис, 1870.<br />

34. Иоселиани Пл., Путевые записки от Тифлиса до Мцхеты, Тифлис, 1871.<br />

35. Иоселиани Пл., Путевые записки по Кахетии... Тифлис, 1886.<br />

36. ioseliani pl., cxovreba mefe giorgi mecametisa, Tb., 1895.<br />

37. pl. ioseliani werilebi... sol. yubaneiSvilis redaqciiT,<br />

Tb., 1941.<br />

38. Газ. «Закавказский вестник», комплекты 1845-1855 гг.<br />

39. Газ. «Кавказ», комплекты 1846-1875 гг.<br />

40. gaz. `droeba~, 1868, 7 ivnisi.<br />

41. gaz. `droeba~, 1869, 27 Tebervali.<br />

42. gaz. `droeba~, 1869, 13 marti.<br />

43. gaz. `droeba~, 1869, 25 dekemberi.<br />

44. gaz. `droeba~, 1873, 21 seqtemberi.<br />

45. gaz. `droeba~, 1874, 12 ivlisi.<br />

46. gaz. `droeba~, 1875, 18 noemberi.<br />

47. gaz. `droeba~, 1875, 26 noemberi.<br />

Gela Saitidze<br />

Doctor of Historical Sciences, Professor, Ivane<br />

Javakhishvili Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong><br />

Ethnology, Chief research scientist of the<br />

Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong><br />

<strong>History</strong><br />

Platon Ioseliani – Editor, Publicist<br />

Summary<br />

The ten years were the most fruitful among Platon Ioseliani’s (1809 -<br />

1875) many-sided activity. They were the years when he was the editor of<br />

“Kavkazski Vestnik” (“The Messenger of the Caucasus”). The many-sided<br />

manifestation of his talent, great successes <strong>in</strong> science, elucidation, editorial,<br />

publicistic activity was also promoted by his close relations with count<br />

Mikhail Voroncov, the ma<strong>in</strong> ruler of the Caucasus. The count was a person<br />

with the help of whom Platon Ioseliani could manage to use the official<br />

newspaper issued <strong>in</strong> Russian language for reveal<strong>in</strong>g <strong>and</strong> display<strong>in</strong>g Georgian<br />

history, church, culture <strong>and</strong> national traditions. Grateful posterity always will<br />

remember his wise suggestion full of patriotism: “Live with the history <strong>and</strong><br />

heroic deeds of the fatherl<strong>and</strong>. There is not a life without history”.<br />

34


xaTuna qoqraSvili<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis ufrosi mecnier-TanamSromeli<br />

Pplaton ioseliani — saeklesio<br />

istoriis mkvlevari<br />

(zogadi mimoxilva)<br />

platon ioselianis moRvaweobis dasawyisi metad rTul<br />

periods emTxveva. XIX s-is 30-40-iani wlebi amierkavkasiaSi ruseTis<br />

politikur-adm<strong>in</strong>istraciuli reJimis damkvidrebisa da<br />

ganmtkicebis periodia. Mmas w<strong>in</strong> uZRoda saqarTvelos istoriis<br />

umniSvnelovanesi movlenebi: ruseTis mier saqarvelos aneqsia,<br />

samefo xelisuflebis gauqmeba, samefo gvaris warmomadgenlebis<br />

— bagrationebis iZulebiTi gadasaxleba ruseTSi,<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmeba da rusuli saeklesio<br />

wes-ganebis damkvidreba, rusuli adm<strong>in</strong>istraciis<br />

TviTneburi moqmedeba, antirusuli ajanyebebis sastiki Cax-<br />

Soba. am procesebma sazogadoebis erT nawilSi arsebul re-<br />

JimTan Segueba, pesimizmi, konformizmi ganapiroba. Tumca, paralelurad,<br />

iwyeba qarTuli erovnuli erTobis konsolidaciis<br />

procesi, erovnuli identobis SenarCunebisaTvis brZola.A<br />

asparezze gamodis nacionaluri <strong>in</strong>teligenciis is wre,<br />

romelmac ganaTleba rusul saswavleblebSi miiRo, Caeba samoqalaqo-C<strong>in</strong>ovnikur<br />

samsaxurSi. maTi CarTva ruseTis saxelmwifo<br />

cxovrebaSi da imperiis samxedro Tu samoqalaqo karieraSi,<br />

TviTgadarCenis <strong>in</strong>st<strong>in</strong>qtiT Tu taqtikiT iyo nakarnaxevi.<br />

Mmeore mxriv ki, is<strong>in</strong>i erovnuli TviTmyofadobis ganmtkicebas<br />

cdas ar aklebdnen, im saSualebebiT, rac maT xelewifebodaT<br />

TanamdebobiT Tu codniT. K<br />

ena, romelic nacionaluri identobis erT-erTi umTavresi<br />

niSania, rusuli politikis Sedegad, sakmaod mZime zewolis<br />

qveS aRmoCnda, amitom qarTveli <strong>in</strong>teligencia ibrZvis<br />

qarTuli saliteraturo normebis SesanarCuneblad. teritoriuli<br />

mTlianoba, romlis farglebSic unda momxdariyo konsolidacia,<br />

gareSe Zalis meSveobiT TiTqosda gaerTi<strong>and</strong>a.<br />

35


gaCnda dakarguli teritoriebis dabrunebis imedi. saxelmwifoebrivi<br />

da politikuri damoukideblobis aRdgenis idea, am<br />

etapze, damarcxda, amitom mTeli aqcenti gakeTda erovnulkulturuli<br />

faseulobebis Cvenebasa da popularizaciaze. saxezea<br />

e. w. `kulturuli nacionalizmi~-s, rodesac saxelmwifoeba<br />

dakargul erTobaSi politikuri brZola SeuZlebelia<br />

da erovnuli identobis gamyareba, nacionaluri TviTgamorkveva<br />

eris kulturuli faseulobebis w<strong>in</strong> wamoweviT, misi<br />

kvleviTa da popularizaciis gziT xdeba.<br />

Eerovnuli cnobierebis ganmtkicebis procesSi saerTo<br />

kanonzomierebad aris miCneuli, qveynis eklesiis istoriis<br />

sferoSi kvlevebis gaaqtiureba. qarTuli saeklesio istoriografia<br />

swored am dros iRebs saTaves, formisa da S<strong>in</strong>aarsis<br />

mixedviT zustad pasuxobs drois moTxovnebs.P pirveli mkvlevari,<br />

romelmac monografiulad Seiswavla saqarTvelos eklesiis<br />

istoria da SemdgomSic am sferoSi arsebul problemebs<br />

araerTi samecniero naSromi uZRvna, aris platon ioseliani.<br />

saeklesio istoriis kvleva platon ioselianis Semoqmedebis<br />

metad sa<strong>in</strong>tereso mimarTulebaa. Cveni naSromi miznad<br />

isaxavs am mecnieris, rogorc saeklesio istoriis mkvlevris,<br />

mxolod ganzogadebul Sefasebas da am sferoSi misi Semoqmedebis<br />

zogad mimoxilvas. aqve davsZenT, rom es sakiTxi samomavlod<br />

imsaxurebs seriozul gamokvlevas da Rrma analizs.<br />

Tbilisis sasuliero sem<strong>in</strong>ariis damTavrebis Semdeg, 1831<br />

wels, platon ioselianma swavla ganagrZo peterburgis sasuliero<br />

akademiaSi. igi iyo erT-erTi pirveli qarTveli, romelic<br />

aRizarda ruseTis umaRles sasuliero saswavlebelSi.<br />

cnobilia, rom akademiaSi swavlis dros man rusul enaze<br />

Seadg<strong>in</strong>a `saqarTvelos eklesiis mokle istoria~ [15]. naSromi<br />

metad sayuradReboa, radganac qarTul istoriografiaSi is<br />

aris pirveli monografiuli naSromi saqarTvelos eklesiis<br />

istoriis Sesaxeb. dRemde moRweulia am wignis II gamocema, romelic<br />

1843 wliT TariRdeba. misi pirveli gamocema, samwuxarod,<br />

samecniero Ziebebis miuxedavad bolo dromde mikvleuli<br />

ar iyo. samecniero literaturaSi arsebobda Tvalsazrisi,<br />

TiTqos wignis pirveli gamocema 1841 wels unda Sesrulebuliyo<br />

[2, 77; 4, 302]. es mosazreba uaryo mecnierma g. SaraZem. is<br />

daeyrdno episkopos kirion saZagliSvilis cnobas, rom pla-<br />

36


ton ioselianis `saqarTvelos eklesiis mokle istoriam~ `dabeWdvis<br />

welsve (1843) gauZlo or gamocemas~. g. SaraZem es mosazreba<br />

damatebiT sarqivo dokumentebis monacemebiT gaamyara<br />

[5, 40]. man miakvlia 1842 wels aprilSi miRebul uwm<strong>in</strong>desi<br />

s<strong>in</strong>odis brZanebulebas, romlis Tanaxmad, rus mecniers a. n.<br />

muraviovs dadebiTi recenzia warmoudgenia pl. ioselianis am<br />

naSromis Sesaxeb, amasTanave aucileblad miuCnevia misi gamocema<br />

mniSvnelovani gadamuSavebisa da Sesworebebis Semdeg.<br />

amasTanave, g. SaraZem moiZia cnoba, romlis mixedviT, 1942<br />

wlis 11 agvistos Tbilisis sasuliero sem<strong>in</strong>ariis reqtorma<br />

arqim<strong>and</strong>ritma flavianem sem<strong>in</strong>ariis gamgeobas auwya, wignis<br />

gamosacemad momzadebisaTvis sankt-peterburgSi uwm<strong>in</strong>desi<br />

s<strong>in</strong>odis miwveviT platon ioselianis gamgzavrebis ambavi. am<br />

dokumentebidan gamomd<strong>in</strong>are g. SaraZe daaskvnis, rom 1842<br />

wlis zafxulSi pl. ioselianis wigni `saqarTvelos eklesiis<br />

mokle istoria~ ar yofila dabeWdili,A anu misi pirveli gamocema<br />

1841 wels ver iarsebebda. is marTebulad miiCnevs kirion<br />

saZagliSvilis azrs, rom am wignis orive gamocema 1843 wels<br />

unda Sesrulebuliyo [5, 38-45]. sxvaTaSoris, platon ioselianisa<br />

da m. broses mimoweras Tu gadavxedavT, aqac kargad Cans,<br />

rom 1841 wels es naSromi marTlac ar iyo gamoqveynebuli [6] .<br />

unda aR<strong>in</strong>iSnos, rom ivane javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis<br />

<strong>in</strong>stitutma 2009 wlis dekemberSi platon ioselianis<br />

dabadebis 200 wlisTavs samecniero konferencia miuZRvna.<br />

mecnieris aRniSnuli naSromis Sesaxeb moxseneba warmoadg<strong>in</strong>a<br />

ivane javaxiSvilis saxelobis saxelmwifo universitetis magistrantma<br />

mixeil qarTveliSvilma.M man sazogadoebas auwya,<br />

rom miakvlia am wignis aqamde ucnob pirvel gamocemas, romelic,<br />

marTlac, 1843 wels yofila dabeWdili. am aRmoCenam,<br />

wignis pirveli gamocemis TariRis Sesaxeb (1843 w.), kirion<br />

episkoposis cnobis da g. SaraZis varaudis marTebuloba daadastura.<br />

`saqarTvelos eklesiis mokle istoria~-s Tavis droze didi<br />

gamoxmaureba moyva. imave wels cnobilma rusma revolucioner-demokratma<br />

n. nekrasovma `Литературная газета~-Si gamoaqveyna<br />

am naSromis recenzia da pirveli Tavis sruli teqsti [24].<br />

n. nekrasovis SefasebiT, `...amgvari naSromi imsaxurebs srul<br />

mxardaWeras, miT ufro, rom is Seicavs axal mtkicebulebebs<br />

37


erZnul-aRmosavluri eklesiis uZvelesi warmomavlobisa da<br />

dasavluri religiebis samociqulo... eklesiis WeSmariti kanonebisagan<br />

g<strong>and</strong>gomis Sesaxeb~ [24] .<br />

XIX s-is 50-ian wlebSi m. broses mier `qarTlis cxovrebis~<br />

frangul enaze gamoqveynebam, axali wyarosa da faqtologiuri<br />

masalis Semotanam, erTgvari gadatrialeba moaxd<strong>in</strong>a maS<strong>in</strong>del<br />

orientalistikaSi. Ggaizarda <strong>in</strong>teresi saqarTvelos istoriuli<br />

warsulis, eklesiis istoriisa da kulturis mimarT.<br />

Aamdenad, SemTxveviTi ar unda iyos, rom platon ioselianis am<br />

naSromma, romelSic pirvelad gamoqveynda saqarTvelos eklesiis<br />

istoriis ara erTi sa<strong>in</strong>tereso cnoba, ucxoeli mecnierebis<br />

yuradRebac miiqcia. 1866 wels `saqarTvelos eklesiis<br />

mokle istoria~, <strong>in</strong>glisur enaze Targmna, komentarebi daur-<br />

To da gamosca samRvdelo pirma, warmoSobiT frangma, SveicariaSi<br />

dabadebulma, SemdgomSi oqsfordis universitetis<br />

cnobilma mecnierma, aRmosavleTmcodnem, poliglotma, solomon<br />

sizar malanim (1812-1894 ww.) — <strong>History</strong> of the Georgian<br />

Charch, translated <strong>and</strong> edited from the russian of the P. Ioseliani, by the rev.<br />

S. C. Malan, M.A. Vicar of the Broadw<strong>in</strong>dsor, 1866.<br />

<strong>in</strong>gliseli mecnieriD d. langi, romelmac Seiswavla qar-<br />

Tvelologiuri kvleva-Ziebani oqsfordis universitetSi<br />

(`Georgian stadies <strong>in</strong> Oxford~ (Oxsford slavonic papers, vol.VI, 1955,<br />

Oxsford, 1956, gv. 115-143 )), solomon sizar malanis <strong>in</strong>glisSi<br />

qarTvelologiuri mecnierebis pionerad miiCnevs da Tavisi<br />

drois yvelaze universalur l<strong>in</strong>gvistad aRiarebs. misive<br />

cnobiT, solomon sizar malanis qarTuli enac kargad scodnia<br />

da qarTuli da somxuri eklesiebis istoriiT yofila da<strong>in</strong>teresebuli<br />

[1, 139-151].<br />

malani anglikanuri eklesiis TvalsaC<strong>in</strong>o warmomadgeneli<br />

iyo da is 1845 wlidan e.w. `Broadw<strong>in</strong>dsor~-is vikarad da<strong>in</strong>iSna. Aanglikanuri<br />

eklesia cnobilia Tavisi liberaluri damokidebulebiT<br />

sxva qristianul aRmsareblobebTan. misi erT-erTi mimarTuleba,<br />

romelic farTo eklesiis (Broad Church) saxeliT<br />

aris cnobili, mowodebulia gaaerTianos yvela qristianuli<br />

mimd<strong>in</strong>areoba. cnobilia, romQ qristianobis es mimarTuleba<br />

mogvianebiT (XX s-Si) aqtiurad CaerTo ekumenur moZraobaSi.<br />

XIX s-is II naxevarSi evropasa da amerikaSi gansakuTrebulad gaaqtiurdnen<br />

samRvdelo pirebi, romlebic cdilobdnen warmoe-<br />

38


C<strong>in</strong>aT anglikanuri da orTodoqsuli anu aRmosavlur-qristianuli<br />

aRmsareblobis msgavseba. Bamdenad, aRmosavluri avtokefaluri<br />

eklesiebis istoriis Seswavlas dasavlur saRvTismetyvelo<br />

mecnierebaSi metad didi yuradReba daeTmo. vfiqrobT,<br />

solomon sizar malanis da<strong>in</strong>tereseba platon ioselianis naSromiT<br />

— `saqarTvelos eklesiis mokle istoria~, garda wm<strong>in</strong>da<br />

samecniero <strong>in</strong>teresisa, anglikanuri eklesiis praqtikuli miznebiTac<br />

iyo nakarnaxevi. niS<strong>and</strong>oblivia, rom solomon sizar malanis<br />

1867 wels uTargmnia, agreTve,G gabriel episkoposis qadagebani<br />

(Sermons by Gabriel, bishop of Imereth, London, 1867), xolo 1872<br />

wels Tavad umogzauria saqarTveloSi, piradad Sexvedria Ggabriel<br />

episkoposs da quTaisis sakaTedro taZarSi wirva da qadageba<br />

qarTulad Seusrulebia. [5, 43]<br />

unda aR<strong>in</strong>iSnos isic, rom XIX-XX s-is mijnaze, rodesac<br />

daisva saqarTvelos eklesiis istoriis kvleva-Ziebis samecniero<br />

donis gansazRvris, naklovanebebis gamovlenis, misi sistemuri,<br />

safuZvliani Seswavlisa da srulyofis sakiTxi, platon<br />

ioselianis am naSromis samecniero Rirebulebac kidev<br />

erTxel Sefasda. episkoposma kiron saZagliSvilma, romelic<br />

sagangebod Seexo qarTuli saeklesio istoriografiis mdgomareobasa<br />

da misi ganviTarebis perspeqtivebs, platon ioselianis<br />

aRniSnuli naSromi ZiriTadad dadebiTad Seafasa,<br />

Tumca aRniSna kidec misi xarvezebi: `...miuxedavad Tavisi<br />

arasrulobisa, gaumarTaobisa, seriozuli samecniero xerxebis<br />

uqonlobisa, rogorc saqarTvelos eklesiis istoriis<br />

Sedgenis pirveli cda, jer kidev, dasamuSavebel da kritikulad<br />

Sesafasebel wyaroebze dayrdnobiT, es wigni, ra Tqma unda,<br />

darCeba avtoris Sromisa da erudiciis maradsaxsovar Zeglad~.B[26,<br />

2]<br />

bunebrivia, dRes qarTuli saistorio mecniereba ver gaiziarebs<br />

platon ioselianis mier `saqarTvelos eklesiis mokle<br />

istoriaSi~ gamoTqmul zogierT Tvalsazriss. gansakuTrebiT<br />

ki, rusul saeklesio istoriografiaSi damkvidrebul<br />

koncefciebs, romlebic ew<strong>in</strong>aaRmdegebian qarTul istoriografiaSi<br />

arsebul Sexedulebebs da aseve saeklesio tradiciebs.<br />

Uunda aR<strong>in</strong>iSnos, rom naSromma — `saqarTvelos eklesiis<br />

mokle istoria~ — gamoqveynebamde Semowmebis metad xangrZlivi<br />

da rTuli gza ganvlo. Pplaton ioselianisa da m. bro-<br />

39


ses mimoweridan Cans, rom is ganuxilavT kievisa da peterburgis<br />

sasuliero akademiebSi. Semdeg Sesamowmeblad gadaeca ruseTis<br />

uwm<strong>in</strong>desi s<strong>in</strong>odis specialur komisias, romelmac mii-<br />

Ro gadawyvetileba avtori Tbilisidan peterburgSi gamoexmo,<br />

naSromis gadamuSavebisa da zogierTi Tvalsazrisis gadasas<strong>in</strong>jad<br />

[6]. Aes, faqtobrivad, iyo pirdapiri miTiTeba Tu<br />

moTxovna, avtoriseuli Sexedulebebis Secvlis Taobaze.<br />

platon ioselianma peterburgSi wignis `gamosacemad momzadebas~<br />

sakmao dro mo<strong>and</strong>oma da mxolod amis Semdeg daumtkices<br />

dasabeWdad. vfiqrobT, mis mier rusul istoriografiaSi<br />

damkvidrebuli zogierTi saistorio Tvalsazrisis gaziareba,<br />

zewolis Sedegi unda yofiliyo. platon ioselianis naSromis<br />

araerTi xarvezi maS<strong>in</strong>deli saistorio kvlevebis da istoriografiis<br />

donemac ganapiroba; Tumca, isic unda aR<strong>in</strong>iSnos,<br />

rom ucxour wyaroTa gamoyenebis, problemis wamoWris, masalis<br />

gaazrebis da analizis kuTxiT, aRniSnuli wigni Tavisi<br />

drois qarTuli saistorio azrovnebis <strong>in</strong>ovaciur naSromad<br />

SeiZleba CaiTvalos.<br />

platon ioselianis am da sxva naSromebSi kargad Cans istoriuli<br />

procesebis gaazrebis miseuli xedva da msoflaRqma.<br />

is, rogorc Rrmad morwmune adamiani, istoriis Semecnebas<br />

samyarosa da RmerTis Semecnebis gzad miiCnevs. istoriuli<br />

movlenebis da procesebis gaazrebisas misi xedva qristianul-providencialuria:<br />

istorias RvTiuri nebis gamovl<strong>in</strong>ebad,<br />

adamianebisa da erebis `xsnis~ RvTaebrivi gegmis ganxorcielebad<br />

miiCnevs.<br />

Aplaton ioselianis saeklesio istoriis kvlevebSi kargad<br />

warmoCnda, is ZiriTadi saistorio koncefciebi, romli-<br />

Tac SeiZleba iTqvas, sazrdoobs misi Semoqmedeba: 1) is, rogorc<br />

yvela saeklesio istorikosi, saqarTvelos istoriaSi<br />

qristianobis gansakuTrebuli adgilisa da rolis saRvTismetyvelo<br />

koncefciis mimdevaria. Mmisi azriT, marTlmadideblobam<br />

gansazRvra saqarTvelos istoriis araerTi mniSvnelovani<br />

procesi, misi politikuri orientacia da qarTuli erTobis<br />

Camoyalibebis saqmeSi umniSvnelovanesi roli Seasrula.<br />

@2) pl. ioselianis SemoqmedebaSi kargad Cans saqarTvelos<br />

RvTisrCeulobis koncefcia. is Tvlis, rom saqarTvelos<br />

`xsna~ samyaros ganviTarebis RvTiuri gegmis nawilia. RvTismSoblis<br />

wilxvedr qveynad saqarTvelos aRiareba, am koncef-<br />

40


ciis erTgvari gamoxatulebaa. Tumca, aqve unda iTqvas, rom<br />

mis naazrevSi naklebad Cans qarTuli mesianizmis idea, romelic<br />

qarTul saekleso istoriografiaSi XX s-is dasawyisSi<br />

sakmaod mkveTrad gaJRerda. is rusuli mesianizmis ideas ufro<br />

iziarebs, rodesac ambobs: `...gangebaman RvTisa qmna ise,<br />

romel rusTa ZaliTA damSviddnen... Temni TviT qarTvelTa samefosa<br />

daglejilni da danawevrebulni... gangeba RvTisa rus-<br />

Tave ZaliTa moiyvans naTesaobiTsa erTobasa qobuleTsa, aWarasa,<br />

livanasa TurqTagan pyrobilTa...~[4, 247-248] Tumca, aqve<br />

unda aR<strong>in</strong>iSnos, rom saqarTveloSi ruseTis saeklesio politikis<br />

Sefasebisas, platon ioseliani xSir SemTxvevaSi ukmayofilebas<br />

gamoTqvams saqarTvelos egzarqosebis damokidebulebis<br />

Sesaxeb qarTuli siZveleebisa da eklesia-monastrebis<br />

mimarT. Eegzarqos isidores dros sveticxovlis taZarSi Catarebul<br />

aRdgeniT samuSaoebs platon ioseliani ase afasebda:<br />

`mcxeTis ganmaaxlebelisa dasca sruliad eqsarqosad yofilman<br />

da aw peterburRisa mitropolitad isidoreman... movaxsene<br />

1858 welsa araeTgzis da merec SfoTiTaca mas, istoriisa<br />

da qveynis siZveleTa umecarsa da ara miiRo Hhazri Cemi. iyo kaci<br />

TviTneba da idumal ara moyvare qarTvelTa...~ [7, 86]<br />

platon ioselianis, rogorc saeklesio istoriis mkvlevris,<br />

metad sayuradRebo mxarea mis mier Sesrulebuli ara er-<br />

Ti qarTuli taZrisa da eklesia-monastris aRwera. Tavdapirvelad,<br />

saqarTvelo-imereTis s<strong>in</strong>odaluri kantoris korpusis<br />

TanamSromels, mRvdels l. mixalovskis, romelic, rogorc<br />

Cans, TanaugrZnobda saqarTveloSi SemorCenili qristianuli<br />

siZveleebis patronobisa da zrunvis saqmes, platon ioselianisaTvis<br />

orig<strong>in</strong>aluri arqiteqturiT gamorCeuli, Zveli qar-<br />

Tuli taZrebis liTografiuli gamosaxulebebis Sesruleba<br />

urCevia. pirvelad mecnierma kacxis taZris mokle aRwera da<br />

am taZris fasadis liTografiuli gamosaxuleba gamoaqveyna.<br />

[9, 16] SemdgomSi amas mohyva, saqarTvelos sxvadasxva eklesiamonastrebis<br />

mosaxilad platon ioselianis mizanmimarTuli<br />

mogzauroba. platon ioselianis m. brosesTan mimoweridan<br />

Cans, rom mecnieri ar zogavda Tavis fizikur Tu materialur<br />

SesaZleblobebs da saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi `mogzaurobebis~<br />

dros krebda iSviaT xelnawerebs, taZrebis kedlebidan<br />

gadaRebul warwerebs da freskebis aslebs, uamrav eTnog-<br />

41


afiul da folklorul masalas. saTanado damuSavebis Semdeg<br />

peterburgSi agzavnida samefo akademiaSi [6, 149-201].<br />

platon ioselianma aRwera sveticxovlis da nokornos<br />

taZrebi, aseve SiomRvimis, gelaTis, kabenis, ikorTis monastrebi,<br />

iq daculi `siZveleebi~. Aam <strong>in</strong>formacias statiebad periodulad<br />

aqveynebda Jurn. `Закавказский вестник~-Si, romelic<br />

misi redaqtorobiTa da uSualo xelmZRvanelobiT gamodioda.<br />

masalebi ibeWdeboda sxvadasxva rusul solidur gamocemebSic,<br />

zogierTi taZris aRwera calke wignadac gamoica. [5;<br />

10; 11; 12; 14, 67-89; 16; 17, 49-59; 18; 19; 20; 22; 23]<br />

es naSromebi SesaniSnav suraTs qmnian saqarTvelos eklesia-monastrebis<br />

maS<strong>in</strong>deli mdgomareobis Sesaxeb, gvawvdian<br />

saWiro cnobebs ama Tu im eklesiisa Tu monastris adgilmdebareobis,<br />

bunebrivi garemo pirobebis, Zeglis Seswavlis istoriis<br />

(romelma mecnierebma, mogzaurebma Seiswavles an aRweres),<br />

nagebobebis arqiteqturul stilze mkvlevarTa mosazrebebis,<br />

moxatulobis, warwerebis, monasterSi daculi saeklesio<br />

saWurvlis, xatebis, biblioTekis, aqtebis da sigelebis,<br />

Semowirulobebis, monastrebis w<strong>in</strong>amZRvrebis v<strong>in</strong>aobisa<br />

da qronologiis, cnobili pirebis saflavebis Sesaxeb da a. S.<br />

platon ioselianma aRwera zogierTi iseTi Zegli, romelic<br />

ganadgurebis pirze iyo misuli (mag. nokornos eklesia, alevisa<br />

da wm. mamebis samlocveloebi da a.S.), amiT Semogv<strong>in</strong>axa cnobebi<br />

am eklesiebis pirv<strong>and</strong>eli arqiteqturuli stilisa da istoriis<br />

Taobaze [10; 22; 23].<br />

saqarTvelos farglebs gareT daculi qarTuli saeklesio<br />

literaturisa da wyaroebis SeswavliT platon ioseliani,<br />

jer kidev, 1838 wels da<strong>in</strong>teresebula. sazRvargareT arsebul<br />

qarTul monastrebSi daculi qarTuli siZveleebis Seswavlis<br />

mizniT, ruseTis bibliuri sazogadoebis <strong>in</strong>iciativiT,<br />

n. d. Cub<strong>in</strong>aSvilis TaosnobiT, jer kidev 1820 wels, Sedga 6 kaciani<br />

eqspedicia. Tumca is CaiSala, saberZneTSi momxdari<br />

ajanyebis gamo. Mmoxda ise, rom pirveli qarTveli mkvlevari,<br />

romelic aTonis mTas estumra, iyo platon ioseliani. mecniers<br />

xelT hqonia, ilarion yanCiSvilis mier Sedgenili, aTonis<br />

mTis qarTvelTa monastris qarTuli xelnawerebisa da wignebis<br />

arasruli nusxa, romelsac m. brosec icnobda da franguladac<br />

uTargmnia. 1849 wels saqarTvelos mefisnacvlis m. vo-<br />

42


oncovis daxmarebiT platon ioselians aTonis mTaze gamgzavrebis<br />

neba darTes. es mogzauroba 4 Tve da 21 dRe gagrZelda.<br />

Mmogzaurobis mizani aTonis qarTul monasterSi daculi<br />

qarTuli xelnawerebis Seswavla iyo [8, 116-118].<br />

platon ioselians muSaoba mZime pirobebSi mouwia: portaitis<br />

monastris samreklos Senobis erT-erT oTaxSi, iatakze<br />

da Taroebze uwesrigod daxvavebuli 4000-mde wignidan, mas<br />

unda gamoerCia qarTuli xelnawerebi da wignebi. samwuxarod,<br />

pl. ioselianis am mogzaurobis Sedegebsa da mniSvnelobaze<br />

srulyofil warmodgenas ver SeviqmniT. am samecniero mivl<strong>in</strong>ebis<br />

Sesaxeb detaluri angariSi, romelic mecniers Sedgenili<br />

hqonia, platon ioselianis arqivis nawilTan, sxvadasxva<br />

masalebTan erTad ganadgurda da DdRemde ver moaRwia. Semor-<br />

Cenilia mxolod, mis mier Sesrulebuli aTonis iverTa monastris<br />

aRwera, romelic xelnawerTa erovnul fondSia daculi,<br />

Tumca aq dasaxelebul xelnawerTa nusxa ar aris sruli. aTonis<br />

monasterSi dacul xelnawerebze nawyveti bibliografiuli<br />

cnobebi gafantulia platon ioselianis mier gamocemul<br />

timoTesa da ionas wm<strong>in</strong>da adgilTa mimoxilvaSi, agreTve ka-<br />

Tolikos anton I-is `wyobilsityvaobaSi~.A aTonis mTaze mecnieris<br />

mogzaurobisa da aTonis qarTvelTa monasterSiM muSaobis<br />

Sedegebze garkveul cnobebs gvawvdian, agreTve, korespondenciebi,<br />

romelTac pl. ioseliani drodadro `Закавказский<br />

вестник~-Si gamosaqveyneblad gzavnida. korespondenciebidan<br />

irkveva, rom mecniers miukvlevia ramdenime mniSvnelovani<br />

uZvelesi xelnawerisaTvis, esenia: 1) pergamentze Sesrulebuli<br />

xelnaweri, romelSic gadmocemuli iyo monastris qtitorebis<br />

cxovreba. xelnawers Tan erTvoda wm. ilarion qar-<br />

Tvelis cxovreba da uZvelesi qarTuli diptiqebi; 2) sakmaod<br />

Selaxul mdgomareobaSi myofi xelnaweri wm. giorgi mTawm<strong>in</strong>delis<br />

cxovrebis Sesaxeb; 3) wm<strong>in</strong>da barTlomes cxovreba, romelmac<br />

qristianoba kavkasiis mTis mosaxleobaSi iqadaga (mecnieri<br />

aRniSnavs, rom es aris axali jer kidev ucnobi wyaro saqarTvelos<br />

istoriisaTvis); 4) V s-is moRvawis svimon mesvetis<br />

Tanamedrove wm<strong>in</strong>danis anton qarTvelis cxovreba. [8, 132]<br />

aTonis mTaze samecniero kvlevebis Sedegebze damatebiT<br />

<strong>in</strong>formacias iZleva, agreTve platon ioselianis SemorCenili<br />

arqivis, xelnawerebisa da naSromebis bibliografia, romelic<br />

43


XIX s-is 90-ian wlebSi aris Sedgenili, qarTuli saeklesio istoriisa<br />

da `siZveleebis~ SeswavliT da<strong>in</strong>teresebuli qarTveli<br />

<strong>in</strong>teligenciis mier [25]. bibliografiaSi Sesulia is wignebi<br />

da xelnawerebi, romelic pl. ioselians droebiTi sargeblobisaTvis<br />

Camoutania saqarTveloSi an Tavisi xeliT gadauweria.<br />

Eesenia: 1) wm<strong>in</strong>danTa sadidebeli kanonebis krebuli (pergamenti,<br />

uTariRo, wm. eqvTimes, ioanes, giorgis da gabrielis<br />

cxovreba); 2) cxra Zma kolaelTa cxovreba (pl. ioselianis xeliT<br />

gadawerili); 3) wm. varlamis cxovreba da wm. marTas (svimon<br />

mesvetes dedis) cxovreba erT wignad (pergamenti); 4) saqarTvelos<br />

eklesiis wm<strong>in</strong>danTaA cxovreba (pl. ioselianis xeliT<br />

gadawerili); 5) berZnul enaze Sesrulebuli aRapebi 6<br />

wignad, romelSic ixseniebian saqarTvelos eklesiis mamebi da<br />

qarTveli Semomwirvelebi 6) wm. marTas (svimon mesvetes dedis)<br />

cxovreba, anton qarTvelis mier gadawerili da sxva.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo platon ioselianis mier<br />

saqarTveloSi droebiTi sargeblobisTvis Camotanili X<br />

saukunis (978 w.) biblia, romelic oSkis lavraSi gadauweriaT<br />

da Tornike erisTavs Seuwiravs aTonis monastrisTvis. XIX sis<br />

I naxevarSi sakmaod aqtualurad dadga `dabadebis~ teqstis<br />

dadgenisa da gamocemis sakiTxi. aTonis mTaze daculi zemoTnaxsenebi<br />

bibliis xelnaweri jer kidev 1818 wels droebiTi<br />

sargeblobisaTvis gamoiTxova `ruseTis bibliurma sazogadoebam~,<br />

magram aTonis mamebisagan mtkice uari miiRo. aRniSnuli<br />

sazogadoebis mier Aam da sxva xelnawerTa gadasawerad da<br />

Sesaswavlad aTonis mTaze gagzavnili eqspedicia n. Cub<strong>in</strong>aSvilis<br />

xelmZRvanelobiT warumateblad dasrulda, saberZneTSi<br />

garTulebuli politikuri viTarebis Sedegad. Aamgvarad, rac<br />

ver SeZlo `ruseTis bibliurma sazogadoebam~, imas warmatebiT<br />

gaarTva Tavi pl. ioselianma. aRsaniSnavia, rom pirvelad<br />

egzarqos isidores dros Seiqmna bibliis qarTuli Targmanis<br />

Semsworebeli komiteti, romlis erT-erTi wevri swored pl.<br />

ioseliani iyo. [8, 150-151]<br />

aTonis mTaze mogzaurobis dros pl. ioselianma trapizonSi<br />

moixila grigol niselis saxelobis eklesia da aRwera<br />

aq mdebare imereTis mefis solomon II saflavi, aTonis mTaze<br />

erT-erT monasterSi ki Sexvda mis yofil moZRvars — ilarions.<br />

am Sexvedram da ber-monazonTan saubarma pl. ioselianze<br />

sakmaod didi STabeWdileba moaxd<strong>in</strong>a [8, 135]. aTonis mTaze<br />

44


mogzaurobis dros is Sexvda, agreTve, msoflio patriarqs,<br />

saberZneTis mefes otos da sxva cnobil pirovnebebs.<br />

saeklesio istoriografiaSi Pwm<strong>in</strong>danTa da sasuliero<br />

pirTa cxovrebisa da moRvaweobis gadmocema, ZiriTadad,<br />

qristianobis umTavresi debulebebis Semecnebas da qristes-<br />

Tvis wamebulTa Tayvaniscemas gulisxmobs. CvenTvis sa<strong>in</strong>tereso<br />

periodSi, qarTvel wm<strong>in</strong>danTa Tavdadebis Cvenebas, erovnuli<br />

meobis amaRlebis funqcia unda Seesruleb<strong>in</strong>a. platon<br />

ioselianma qarTul da ucxour wyaroebze dayrdnobiT gadmosca<br />

saqarTvelos eklesiis mier Seracxuli wm<strong>in</strong>danebis, —<br />

wm. n<strong>in</strong>os, wm. raJdenis, wm. SuSanikis, wm. ioane zedaznelis, wm.<br />

Sio mRvimelis, — cxovreba da moRvaweoba [13]. niS<strong>and</strong>oblivia,<br />

rom es Txzuleba mas, sxvadasxva wyaroebze dayrdnobiT, Tbilisis<br />

sasuliero sem<strong>in</strong>ariis aRsazrdelebisaTvis Seudgenia.<br />

sayuradReboa, rom platon ioselianma Aam TxzulebaSi gamoaqveyna<br />

saqarTvelos eklesiaSi wm<strong>in</strong>danTa xsenebis saeklesio<br />

kalendari. im dros, rodesac saqarTvelos eklesiis avtokefalia<br />

gauqmda, mkvidrdeba rusuli eklesiis wes-gangeba, aikrZala<br />

manamade arsebuli qarTuli saeklesio dResaswaulebi,<br />

wm<strong>in</strong>danTaA xsenebis dReebi — platon ioselianis amgvarma naSromebma<br />

Semogv<strong>in</strong>axes cnobebi saqarTvelos eklesiaSi moqmedi<br />

kalendris SEesaxeb. platon ioseliani Tavis naSromebSi xSirad<br />

exeba qarTul eklesia-monastrebSi damkvidrebul saeklesio<br />

dResaswaulebs, aRwers da xsnis maT etimologias [13].<br />

amgvarad, SeiZleba iTqvas, rom platon ioselianma qar-<br />

Tul istoriografiaSi saTave daudo saqarTvelos eklesiis<br />

istoriis macnierulad gaazrebasa da Seswavlas. saeklesio<br />

istoriis kvlevis dargSi, mis damsaxurebad SeiZleba CaiTvalos<br />

saqarTvelos eklesiis istoriis gaazreba maxlobeli aRmosavleTis<br />

qristianuli eklesiis istoriuli fonis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT;<br />

qarTuli wyaroebis paralelurad, saqarTvelos<br />

eklesiis istoriis Seswavlis mizniT, samecniero brunvaSi ucxouri<br />

(berZnuli, somxuri laT<strong>in</strong>uri da sxva) saistorio wyaroebisa<br />

da monacemebis Semotana, maTi kritikuli gaazreba.<br />

yovelive es maS<strong>in</strong>deli qarTuli saistorio azrovnebisaTvis<br />

erTgvar siaxles warmoadgenda.<br />

D<br />

45


damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. d. langi, qarTvelologiuri kvleva-Zieba oqsfordSi,<br />

Targmani al. gamyreliZisa, Jurnali `ciskari~, 1957, #4.<br />

2. megreliZe, rusTvelologebi, Tb., 1970.<br />

3. platon ioseliani, aRwera martyofis monastrisa, rusulidan<br />

Targmna, gamokvleva, SeniSvnebi da komentari daur-<br />

To xaTuna maruSaSvilma, Tb., 2009.<br />

4. platon ioseliani, cxovreba mefisa giorgi mecametisa,<br />

akaki gawerelias Sesavali werilebiT, redaqciiTa da SeniSvnebiT,<br />

Tb., 1936.<br />

5. g. SaraZe, platon ioseliani, rusTvelologi, Tbilisi,<br />

1980.<br />

6. s. yubaneiSvili, platon ioselianis werilebi akad. mari<br />

brosesadmi, baTumis saxelmwifo pedagogiuri <strong>in</strong>stitutis<br />

samecniero Sromebis krebuli, wigni I, baTumi, 1941.<br />

7. z. WiW<strong>in</strong>aZe, platon ioseliani (cxovreba da moRvaweoba),<br />

tfilisi, 1893.<br />

8. А. Барамидзе, Д. Ватеишвили, Платон Иоселиани, Очерк жизни и<br />

научно-общественной деятельности, Тб., 1978.<br />

9. `Закавказский вестник~ 1845, №16.<br />

10. П. Иоселиани, Алевская святыня, Душети, 1870.<br />

11. П. Иоселиани, Гелатский монастырь, Кавказский календарь,<br />

Тифлис, 1852.<br />

12. П. Иоселиани, Древние памятники Тифлиса, Журнал министерства<br />

внутренных дел, 1844, № 6.<br />

13. П. Иоселиани, Жизнеописание святых, прославляемых<br />

православною грузинскою церковью, Тифлис, 1850.<br />

14. П. Иоселиани, Икортский монастырь в Карталинии, Грузинский<br />

духовный вестник, 1865, №11.<br />

15. П. Иоселиани, История грузинской церкви, Тифлис, 1843.<br />

16. П. Иоселиани, Кацхский храм в имеретии, Тифлис, 1845.<br />

17. П. Иоселиани, Мцхетский храм в Грузии, Журнал министерства<br />

народнаго просвещения, ч. XXXVI, Спб., 1842.<br />

18. П. Иоселиани, Описание древностей города Тифлиса, Тифлис, 1866.<br />

19. П. Иоселиани, Описание Кабенского монастыря, Кавказский календарь,<br />

Тифлис, 1854.<br />

46


20. П. Иоселиани, Описание Шиомгвимской пустыни в Грузии,<br />

`Закавказский вестник~, 1845, №12-14, №16.<br />

21. П. Иоселиани, Святая Нина просветительница Грузии христианскою<br />

верою, `Закавказский вестник~, 1845, №1.<br />

22. П. Иоселиани, Святыня Мамеба, gaz.: `Кавказ~, 1871, №6.<br />

23. П. Иоселиани, Храм в Нокорно Душети, 1870.<br />

24. gaz.: `Литературная газета~, 1843, #35.<br />

25. gaz.: `Новое обозрение~, 1894, №3521.<br />

26. Г. Садзагелов-Ивериели, К вопросу о грузинской церковной историографии,<br />

`Пастырь~, 1886, № 20-21.<br />

Khatuna Kokrashvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, The Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Senior<br />

research scientist of the Department of<br />

<strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Platon Ioseliani – The Researcher of the Church <strong>History</strong><br />

(General review)<br />

Summary<br />

The Church history studies carried on by Platon Ioseliani is an<br />

extremely <strong>in</strong>terest<strong>in</strong>g sphere of his creative activity. While study<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the<br />

Theological Academy of Petersburg he compiled short history of Georgia <strong>in</strong><br />

Russian. After correspond<strong>in</strong>g revision <strong>and</strong> improvement the book was edited<br />

<strong>in</strong> 1843. This is the first work that studies the Church history of Georgia<br />

monographically. The book was highly evaluated by author’s contemporaries.<br />

It does not lose its significance even now.<br />

Platon Ioseliani has described not a s<strong>in</strong>gle Georgian church, monastery,<br />

cathedral. Such as: Svetitskhoveli, Nokorno, Shiomghvime, Gelati, Kabeni,<br />

Ikorta. These works give an obvious picture of the condition of those days<br />

Georgian churches <strong>and</strong> monasteries; they give <strong>and</strong> provide us with important<br />

data about the relics, manuscripts or books preserved there; they preserve an<br />

<strong>in</strong>formation about the history of this or that church <strong>and</strong> monastery <strong>and</strong> about<br />

their condition at that very time.<br />

Platon Ioseliani‘s journey to Mount Athos is worth to be mentioned.<br />

He described the current state of those days Monastery of Georgians on the<br />

47


Holy Mounta<strong>in</strong>; compiled a list of manuscripts that were available for him<br />

among there preserved ones; brought <strong>in</strong> Georgia some of them for temporary<br />

use. Among these manuscripts there was a Bible copped <strong>in</strong> Oshki Monastery<br />

for the Monastery of Athos. Platon Ioseliani was a scientist who directed his<br />

attention on the importance of Biblical studies. On the basis of available<br />

sources he edited the `Lifes~ of Georgian Sa<strong>in</strong>ts who were canonized by the<br />

Church of Georgia.<br />

The evaluation of the history of the Church of Georgia on the<br />

background of the Near East Christian Church history, br<strong>in</strong>g<strong>in</strong>g foreign<br />

historical sources <strong>and</strong> data <strong>in</strong>to scientific circulation together with Georgian<br />

ones <strong>and</strong> their critical comprehension is the merit of Palton Ioseliani. It really<br />

was a k<strong>in</strong>d of novelty for those days Georgian historical th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g. Thus, we<br />

may say that scientific studies of the church history <strong>in</strong> Georgian<br />

historiography orig<strong>in</strong>ate from Platon Ioseliani’s works.<br />

48


�������������������<br />

dodo WumburiZe<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi ganyofilebis<br />

mTavari mecnier-TanamSromeli<br />

rusuli kolonizacia afxazeTSi da<br />

dasaxleba parnauTi<br />

XIX saukunis II naxevridan daiwyo saqarTvelos istoriuli<br />

miwebis aTviseba-kolonizacia ruseTis imperiuli xelisuflebis<br />

mier. afxazi da rusi avtorebi am process sruliad<br />

damax<strong>in</strong>jebulad warmogvidgenen. maTi azriT, am dros ganxorcielda<br />

qarTvelebis mier afxazeTis `dapyroba~, maTi `SeWra~<br />

da am regionSi demografiuli cvlilebebis safuZvelic es<br />

gaxda (ZiZaria, lakoba, bRaJba). s<strong>in</strong>amdvileSi, afxazeTSi ruseTma<br />

35 rusuli da sxva garusebuli erovnebebis soflebi daaarsa.<br />

qarTvelebs aqedan devnidnen da kolonizaciis proeqtis<br />

gareT acxadebdnen.<br />

rusuli kolonizaciis namdvili, Sov<strong>in</strong>isturi miznebis<br />

mkafio gamoxatulebas warmoadgens xelisuflebis damokidebuleba<br />

afxazeTis sofel parnauTSi mcxovrebi qarTuli mosaxleobisadmi,<br />

maTi uflebebis darRveva da rusuli <strong>in</strong>teresebis<br />

gatareba saqarTvelos SavizRvispireTSi. parnauTis saqmem<br />

didi gamoxmaureba hpova amdrois ara marto qarTul, aramed<br />

rusul presaSic. aqedan Cans, Tu ramdenad arasamarTliani<br />

iyo mTavrobis gadawyvetileba parnauTeli glexebis mimarT.<br />

parnauTis istoria ase ganviTarda: aq mcxovrebi mosaxleoba<br />

XIX saukunis 60-70-ian wlebSi muhajirobis saS<strong>in</strong>el<br />

process Seewira. is<strong>in</strong>i TurqeTSi gaasaxles da es adgili dausaxlebeli,<br />

TiTqmis gaver<strong>and</strong>a. sofeli soxumidan 11 kilometris<br />

daSorebiT mdebareobda, magram aRaravis izidavda Tavisi<br />

veluri mdgomareobis gamo: niadagi yamirad qceuliyo, imdeni<br />

Sroma da saxsrebi Wirdeboda am miwisTvis kulturuli same-<br />

49


urneo saxis dabrunebas, rom amis saSualeba maS<strong>in</strong>del pirobebSi<br />

ar iyo. amitom Tqves uari parnauTSi dasaxlebaze rusma<br />

kolonistma glexebma, ara marto maT, v<strong>in</strong>c imperiis Sida guberniebidan<br />

iyvnen da ufasod SesTavazes aq dasaxleba, aramed<br />

ukve afxazeTSi dasaxlebulma rusma glexebmac. soxumis satyeo<br />

meurneobam ufleba misca qarTvel glexebs— zugdidisa<br />

da senakis mazris mcxovrebT, rom arendiT aeRoT miwa, es<br />

arenda, rogorc maT dahpirdnen, samudamo an xangrZlivi iqneboda.<br />

Tu rus glexebs ufasod sTavazobdnen aqaur miwas, qar-<br />

Tvelebs deset<strong>in</strong>aSi 6 maneTi gadaaxdev<strong>in</strong>es. fuls ixdidnen<br />

msxvilfexa rqosani saqonlis yolazec: TiTo sulze 40 kapiks<br />

weliwadSi. glexebma Seisyides miwis dasamuSavebeli iaraRebi,<br />

rasac, sxvaTaSoris, Tavad aZlevdnen rus Camosaxlebulebs,<br />

ufasod.<br />

Zneli gza ganvles parnauTelebma velur bunebasTan<br />

brZolaSi, didi nebisyofa da energia Seswires aqaurobas. rogorc<br />

maS<strong>in</strong>deli presa erTxmad aRniSnavda, maTi damsaxureba<br />

iyo, rom es dasaxleba, manamde sruliad unayofo, migdebuli<br />

da gaveranebuli, ayvavebuli baRebiT, xexiliTa da venaxebiT<br />

gamorCeul adgilad iqca. is adamianebi, romlebmac saijaro<br />

xelSekruleba gaaformes parnauTelebTan, Cveulebriv, rusi<br />

erovnebisa da rusuli xelisuflebis warmomadgenlebi iyvnen,<br />

rogorc Semdgom gairkva, maT moatyues arendatorebi, daamu-<br />

Saveb<strong>in</strong>es, gaalamazeb<strong>in</strong>es veluri adgili, Semdeg ki rusuli<br />

soflis Seqmna gadawyvites maT sakarmidamoebSi, metic, is<strong>in</strong>i<br />

aq Cumad Semoparul `zaxvatCikebad~ CaTvales. marTalia, iyvnen<br />

iseTebic, romlebic agarakze axali mosulebi iyvnen, magram<br />

ZiriTadi mosaxleoba ramdenime, zogjer ori, an sami aTeuli<br />

wlis dasaxlebuli iyo. mTavroba am moments iyenebda da<br />

mosaxleTa ukanono qmedebas amiT asabuTebda. maTi danaSauli<br />

mxolod erovnuli warmomavloba iyo. kavkasiaSi gadmosaxlebulTa<br />

sammarTvelos ufrosis Sedgenil dokumentSi is<strong>in</strong>i mo-<br />

Zaladeebad da ukanonod SemoWril adamianebad arian dasaxelebulni.<br />

ai, nawyveti am dokumentidan: `gadasaxlebulTa sammarTvelos<br />

xelT arsebuli monacemebiT, parnauTis agarakis<br />

zogierTi xelsayreli miwebi mTxovnelebs ijariT mxolod<br />

ukanasknel periodSi gadaecaT. amasTan, ijaris vada mxolod<br />

erTi wliT ganisazRvra, raTa, rogorc ki amas saWiroeba moiTxovs,<br />

unda CamoerTvas is<strong>in</strong>i moijareebs, radgan es zemoT<br />

50


dasaxlebuli agaraki rusi gadmosaxlebulebis dasakmayofileblad<br />

aris gankuTvnili. zemoT dasaxelebuli sammarTvelos<br />

mier ijaris mTxovnelTaTvis uaris Tqmis mizezia parnauTis<br />

agarakis xelsayreli miwis nakveTebis sabolood gadacema<br />

rusi gadmosaxlebulebisaTvis. erT welze meti droiT<br />

ijaris gacemaze uars imitom eubnebian megrel moijareebs,<br />

rom is<strong>in</strong>i TavianTi mravalricxovani naTesavebiT damagrdebian<br />

am miwaze da faqtiurad TviTneburad moaxdenen am miwebis<br />

miTvisebas da maTi aqedan gaZeveba Semdeg ufro gagviWirdeba...am<br />

adgilebSi mudmivad dasasaxlebelTa siaSi ijaris<br />

mTxovnelTa CarTva SeuZlebelia, radganac sasoflo-sameurneo<br />

sargeblobisaTvis xelsayreli farTobi aq arc ise didia<br />

da amasTan, es aris erTaderTi miwis fondi, romelsac metnaklebad<br />

SeuZlia myarad uzrunvelyos soxumis olqSi ukve CamosaxlebulTa<br />

moTxovna miwaze...~ dokumentSi saubaria afxazeTSi<br />

rusuli dasaxlebebis—spasovkis, beloreC<strong>in</strong>skis, staroCernigovskis<br />

da sxva, rus miwaTmoqmed da xelosan glexebze,<br />

amasTanav, xelisuflebisgan dagegmil, ruseTis Sida guberniebidan<br />

Camoyvanili glexebis dasaxlebaze. am mizniT aris<br />

Sedgenili mTavrobis moxeleTa mier parnauTis agarakis miwebis<br />

gegmao,— askvnida moxele. parnauTSi bevr dasaxlebul<br />

qarTvel glexs miwa kerZo mflobelidan hqonda aRebuli, rac<br />

saqmes uZnelebda xelisuflebas, mijnebic kerZo da saxaz<strong>in</strong>o<br />

mamulebs Soris mkveTrad ar iyo gavlebuli. proeqtis ganxorcieleba<br />

amitom yovndeboda, magram mTavrobas miaCnda,<br />

rom aucileblad iyo saWiro qarTveli glexebis gasaxleba,<br />

radgan es miwa rus Camosaxlebulebsac ar yofnida. maT Soris<br />

sammarTvelos ufrosi asaxelebda parnauTSi pirvelad Camosul<br />

qarTvel moijareebsac, romlebic iseve unda gaesaxleb<strong>in</strong>aT,<br />

rogorc axali moijareebi [1, 75].<br />

rus moxeleebs kargad esmodaT, rom sakiTxi Zalze faqizi<br />

da, xelisuflebis mxridan riskiani iyo, amitom misi ganxorcieleba<br />

politikurad xelsayrel, reaqciis dros, revoluciis<br />

sastikad CaxSobis Semdeg ganaxorciela. gadmosaxlebulTa<br />

sammarTvelos Tavmjdomare mefisnacvals imazec werda,<br />

rom eSeris 95 afxazi komli miwis naklebobiT cud dReSi<br />

iyo da Tu megrelebs daukanonebdnen parnauTs, maS<strong>in</strong> maTac<br />

veRar daakmayofilebdnen. amas rusi moxele sxvaTaSoris imi-<br />

51


zezebda, Torem sxvagan, yvela dokumentSi parnauTSi rusi Camosaxlebulebis<br />

dasaxlebaze saubrobda [2, 7].<br />

1908 wlis oqtomberSi gadmosaxlebulTa sammarTvelos<br />

moxeleebi— arxipovi da sapoJnikovi mefisnacvlis kancelariaSi<br />

gagzavnil mimarTvaSi gamoricxavdnen megreli arendatorebis<br />

Tavisi nebiT gasvlas parnauTidan, piriqiT, is<strong>in</strong>i sxva<br />

naTesavebsac iwveven, raTa agarakis miwebi Zaladobrivad miitacono,<br />

Txovdnen mefisnacvals, yvelaferi gaekeTeb<strong>in</strong>a parnauTidan<br />

megrelebis saswrafod gasayrelad. arxipovi mefisnacvals<br />

parnauTis miwis fondsac uzustebda, agaraki am cnobiT,<br />

3250 deset<strong>in</strong>a iyo, saidanac samosaxlod da sameurneod<br />

920 deset<strong>in</strong>a vargoda. mefisnacvlis kancelariidan male am<br />

moxeleebma Txovnaze Tanxmoba miiRes [3, 14-15]. daiwyo megreli<br />

glexebis gayra, rasac satyeos revizori rodiSCevi anxorcielebda.<br />

parnauTel glexebs ar egonaT ambis amgvarad dasruleba,<br />

rogorc maTi saqmidan Cans, is<strong>in</strong>i imedovnebdnen, rom<br />

fuliT ma<strong>in</strong>c moaxerxebdnen dakavebuli da ganaSenianebuli<br />

sakarmidamoebis dakanonebas. Tavdapirvelad TavianTi nebiT<br />

arCeuli warmomadgenlebis saSulebiT werdnen Txovnebs, sa-<br />

Civrebsa da axsna-ganmartebebs, imedovnebdnen samarTlianobis<br />

miRwevas, magram sabolood mwared motyuvdnen. v<strong>in</strong> aRar<br />

Caries,ruseTis dumis qarTveli deputatebi, saxelmwifo sab-<br />

Wo, adgilobrivi Tu peterburgis presa, yvela maT mxareze<br />

iyo, magram koloniuri moxeleebisTvis es gadamwyveti ar<br />

aRmoCnda, Tumca, mTlad gulgrilad rom ver uyurebdnen am<br />

faqts, es iqidan Cans, rom gazeTis amonaWrebs, sadac dabeWdili<br />

iyo parnauTel glexebze werilebi, gadasaxlebulTa sammarTvelos<br />

kancelaria punqtualurad ugzavnida mefisnacvals.<br />

peterburgidan mefisnacvalTan gamogzavnil depeSaSi<br />

dumis deputati prokofi ServaSiZe aprotestebda parnauTidan<br />

45 megreli glexis ukanono, Zaladobrivad gasaxlebas<br />

da maT adgilze rusi Camosaxlebulebis soflis Seqmnas [3,<br />

27].<br />

mefisnacvlisadmi depeSaSi amave faqts akritikebda saxelmwifo<br />

dumis social-demokrati deputati evgeni gegeWkori.<br />

TbilisSi gamogzavnil depeSaSi is werda: `Cems wm<strong>in</strong>da movaleobad<br />

vTvli, Tqveni yuradReba mivapyro soxumis adm<strong>in</strong>is-<br />

52


aciis qmedebas, romelic saxlebs ungrevs gumisTis ubnis—<br />

parnauTis mcxovreb glexebs, 400 sul adamians tovebs Ria<br />

cisqveS, rac namdvili antisaxelmwifoebrivi qmedebaa. Tqveni<br />

adm<strong>in</strong>istracia mxars uWers da amarTlebs im gadawyvetilebas,<br />

rom es dasaxleba momzaddes rusi gadmosaxlebulebisaTvis.<br />

es saqcieli ara marto saxelmwifoebriv da sazogadoebriv <strong>in</strong>teresebs<br />

ew<strong>in</strong>aaRmdegeba, aramed policiursac ki. gTxovT mii-<br />

RoT zomebi amgvari qmedebis asalagmavad da daicvaT asobiT<br />

adamianis <strong>in</strong>teresebi~ [3, 28].<br />

ramdenime dReSi TbilisSi, mefisnacvlis kancelariaSi<br />

sxva S<strong>in</strong>aarsis depeSac movida peterburgidan. is senator vatacis<br />

ekuTvnoda, romelic gamoirCeoda Tavisi Sov<strong>in</strong>isturi<br />

SexedulebebiT e. w. `<strong>in</strong>orodcebisa da tuzemcebis~ mimarT.<br />

depeSaSi naTqvami iyo, rom megrelebi aq TviTneburad daesaxlen<br />

bolo or weliwadSi da maTi saswrafod gasaxleba aucilebelia,<br />

radgan es teritoria rusi CamosaxlebulebisTvis<br />

aris gankuTvnilio.<br />

parnauTelebma saqmis namdvili istoria vis aRar miweres:<br />

mefisnacvals, saxelmwifo saTaTbiros, S<strong>in</strong>agan saqmeTa<br />

m<strong>in</strong>istrs — stolip<strong>in</strong>s, qarTul da rusul gazeTebs, Tavad ruseTis<br />

imperators, magram verafers miaRwies. simarTles ar<br />

cnobda imperiis koloniuri miznebi, is<strong>in</strong>ic danebdnen. soxumis<br />

olqis ufrosi, polkovniki kropotCevi werda mefisnacvals,<br />

rom parnauTidan megrelebis gasaxleba mimd<strong>in</strong>areobda<br />

raportis Sesabamisad, mSvidad, yovelgvari w<strong>in</strong>aaRmdegobis<br />

gareSe [3, 73].<br />

rusuli Sov<strong>in</strong>izmi iqidanac gamosWvioda, rom arsad<br />

parnauTelebs qarTvelad ar moixseniebdnen, maT megrelebs<br />

uwodebdnen, rusuli biurokratia `dayavi da ibatones~ imperiul<br />

devizs amaSic gamoxatavda, qarTvel xalxs is<strong>in</strong>i svanebad,<br />

imerlebad, megrelebad, TuSebad, xevsurebad, raWvelebad<br />

da a. S. yofdnen, rac Zneli asatani iyo qarTveli xalxisaTvis.<br />

parnauTelebi qarTvelebad mxolod erTaderT rusul<br />

demokratiul gazeTs—`novaia reCs~ hyavda dasaxelebuli.<br />

gazeTSi gamoqveynebul statias erqva: `soxumis olqidan<br />

qarTvelebis gasaxlebis mZime istoria~. statiis gamoqveynebis<br />

mizezi gamxdara is, rom parnauTis mosaxleobis warmomadgenlebi<br />

Tavad misulan redaqciaSi da gazeTis redaqtoris-<br />

Tvis miumarTavT daxmarebis TxovniT. redaqcia garkveula<br />

53


saqmis arsSi da glexebis simarTle aSkarad daunaxavs. statia-<br />

Si naTqvamia, rom bevri parnauTeli saxaz<strong>in</strong>o miwebze daesaxlen<br />

saxelmwifo qonebis marTvis sammarTvelos agentebis<br />

TanxmobiTa da SuamdgomlobiT. zogma kerZo mflobelebisagan<br />

aiRo arendiT miwa, marTlac arnaxuli Sroma Cades am mTa-<br />

RorRiani da tyiani adgilis gasawmendad, maTi wyalobiT iqca<br />

es miwa nayofier da mosavlian adgilad [3, 43].<br />

parnauTel glexebze werdnen rusuli presis sxva organoebic,<br />

eseni iyo:`golos kavkaza~ (#971 ,1909), `zakavkazie~<br />

(# 242 ), `reCi~, `baku~, `kaspia~da sxv.<br />

gansakuTrebul agresias rusul sazogadoebaSi iwvevdnen<br />

saxelmwifo dumis qarTveli deputatebi, romlebic, partiulobis<br />

miuxedavad, mxars uWerdnen rusuli politikis gamo<br />

Seviwroebul qarTvelebs, amxeldnen saqarTveloSi mimd<strong>in</strong>are<br />

kolonizaciisa da rusifikaciis process. gazeTi `russkoe<br />

znamia~, 1913 wlis 13 martis nomerSi gamoqveynebuli weriliT—`saxifaTo<br />

simSvide~— mTlianad gamoxatavda rusuli<br />

oficiozis damokidebulebas saqarTvelos istoriul miwawyalze<br />

mimd<strong>in</strong>are kolonizaciisadmi. redaqcias mizanSi hyavda<br />

amoRebuli saxelmwifo dumaSi baTumisa da soxumis olqis<br />

warmomadgeneli— prokofi ServaSiZe. saTaTbiro organoSi sagadasaxlebo<br />

sammarTvelos xarjTaRricxvis damtkicebisas<br />

gamoTqmulma misma Tvalsazrisma, rogorc Cans, didi agresia<br />

gamoiwvia carizmis mexotbe <strong>in</strong>teligenciaSi, rasac bevri antiqarTuli<br />

da antikavkasiuri gamoxmaureba mohyva. erT-erT<br />

werilSi redaqcia aRSfoTebas gamoTqvamda,— ServaSiZes sa-<br />

TaTbiros memarjvene fraqciis mTavari wevrebidan sakadrisi<br />

pasuxi arav<strong>in</strong> gasca, arada, misi gamosvla saZageli ciliswameba<br />

iyo brwy<strong>in</strong>vale kavkasiuri rusuli armiisao. Tu ratom iyo<br />

ServaSiZisadmi mkacri pasuxis gacema saWiro, amas werilis avtori<br />

ramdenime punqtad ayalibebda.<br />

`pirvel rigSi v<strong>in</strong> aris Tavadi ServaSiZe?— kiTxulobda<br />

statiis avtori. —igi oficialurad gadamdgari general- maiori,<br />

yofili artileristi, erovnebiT afxazi, pirovnulad<br />

yovelTvis naklebad cnobili adamiania. rodesac petersonjunkovskis<br />

gawafulma xelma kavkasiis mTliani avtonomia<br />

daWra saarCevno olqebad, qarTvel avtonomistTa gulis gasaxarad,<br />

soxumis olqi,romelzedac uflebebs acxadebdnen av-<br />

54


tonomistebi, SeerTebuli iqna baTumis olqTan, romelTanac<br />

mas saerTo araferi aqvs, Tu ar CavTvliT, ra Tqma unda, qar-<br />

Tveli teroristebisa da avtonomistebis, aseve socialistebisa<br />

da uTvalavi megreli TaRliTis saerTo sargebels. ase-<br />

Tebi mravlad arian rogorc erT, ise meore olqSi. ServaSiZe,<br />

romelic warmoSobiT afxazia, mietmasna qarTvel avtonomistebs<br />

da amitom advilad gavida dumaSi xmis uflebiT. im dros<br />

`gaerTianebul mTavrobas~ gansakuTrebulad uyvarda oqtiabristebi<br />

da am partiaze did imedebsac amyarebda. masSi xedavda<br />

mZlavr dasayrdens warmomadgenlobiT organizaciebSi.<br />

kavkasiis avtonomiis mmarTvelobac TanaugrZnobda am partias,<br />

romlis warmomadgenlebic Tavs warmoaCendnen yvelaze<br />

morCil elementebad. amitomac miiRo baTumis adm<strong>in</strong>istraciam<br />

brZaneba, mxari daeWira oqtiabristi tuzemcisaTvis. maS<strong>in</strong> Tavadma<br />

ServaSiZemac sakuTar tansacmelze avtonomistis toga<br />

Semoicva da am gaurkveveli feris samosSi saguldagulod Sefarebulma<br />

Tavi monarqistad warmoaC<strong>in</strong>a. adm<strong>in</strong>istraciis<br />

mxridan daxmareba imdenad didi iyo, rom rodesac erT-erTi<br />

amomrCeveli ar movida, imis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT, rom misi xma<br />

ServaSiZes unda mieRo, masTan specialuri kurieri gaagzavnes,<br />

romelmac, TiTqmis ZaliT moiyvana keTilgonieri amomrCeveli,<br />

romelic cdilobda am saqmisagan Tavi aerideb<strong>in</strong>a.<br />

Sedga arCevnebi da baTumsa Tu TbilisSi adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

wreebi xarobdnen: Zalisxmeva warmatebiT dasrulda da<br />

dumaSi gveyoleba erTi zedmeti oqtiabristio. aseTi saxiT<br />

arCeuli Tavadi ServaSiZe SeiZleba CaiTvalos xelisuflebis<br />

k<strong>and</strong>idatad. pirvel xanebSi am saxelmwifos k<strong>and</strong>idatma mar-<br />

Tlac srulad gaamarla molod<strong>in</strong>i da Tavisi awowili figura<br />

kargad daasvena oqtiabristebis saZ<strong>in</strong>ebelSi. magram rolis<br />

TamaSi didxans ver SeZlo da dumaSi Semoitana qarTveli avtonomistebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli uRrmesi siZulvilis<br />

gancda ruseTisa da rusi xalxisadmi, zizRi da undobloba,<br />

revoluciuri aRty<strong>in</strong>eba da xelisuflebis mZlavri mxardam-<br />

Weris rolis TamaSis Semdeg iqca `progresistad~.<br />

Tavisi oficialuri memarcxene azrebiTa da saSiSi laybobiT<br />

umaRles SekrebaSi, am saxelisuflo k<strong>and</strong>idatma, bolos<br />

Tavi gamoiC<strong>in</strong>a xelisuflebisa da rusuli armiisadmi saziz-<br />

Rari ciliswamebiT. v<strong>in</strong>aidan arav<strong>in</strong> ar aRSfoTda arc saxelmwifo<br />

dumis wevrebidan da arc umaRlesi xelisuflebis war-<br />

55


momadgenlobidan, amitom Cven CavTvaleT saWirod da Cvens<br />

movaleobad gagveca pasuxi am tyuilebSi gaxlarTuli kavkasielisaTvis.~<br />

amis Semdeg sagazeTo statia arCevda deputatis gamosvlis<br />

S<strong>in</strong>aarss da akritikebda mas. `erTi wlis Semdeg ( ?) kavkasiis<br />

dapyrobidan, generalma kolubiak<strong>in</strong>ma salaSqrod waiyvana<br />

gurulebisa da rusi jariskacebisagan Sedgenili druJ<strong>in</strong>a.<br />

rodesac mividnen Setevis adgilas da mewyeris pirispir dadgnen,<br />

saldaTebi ar gauSva w<strong>in</strong>, radgan maTze pasuxismgebloba<br />

ekisrebodaA, DdruJ<strong>in</strong>is ricxovaneba relaciaSi dazustebuli<br />

ar yofila. gurulebi gaemarTnen sabrZolo adgilisaken da<br />

raRac meoTxedi saaTis Semdeg 200 kacidan 114 iqna mokluli.~ruseTis<br />

siZulviliT dabrmavebuli ServaSiZe pirdapir<br />

ityueba, —vkiTxulobT statiaSi,—kavkasiis omis dapyrobis<br />

Semdeg iq kolubiak<strong>in</strong>i aRar iyoo,meore, relaciaSi yovelTvis<br />

moixseniebdnen guriis druJ<strong>in</strong>is danakargsac da gamarjvebebsac.<br />

mesamec, gancxadeba rusi saldaTebis sicocxleze pasuxismgeblobisa<br />

da upasuxismgebloba guruli milicionerebis<br />

sicocxleze Tavisi velurobiTa da sibeciT samarcxv<strong>in</strong>oa im<br />

adamianisaTvis, romelic jer kidev aqamde generlis mundirSi<br />

iyo gamowkepili. rusul armiasa da rus meomrebs, `russkoe<br />

znamias~ azriT, arasdros eS<strong>in</strong>oda Tavganwirvis, Cadioda iseT<br />

gmirobebs, romlis w<strong>in</strong>aSec sxva xalxebis gmiroba gafermkrTaldeba.<br />

ar yofila SemTxveva, rom samxedro ufrosebi Se-<br />

S<strong>in</strong>ebuliyvnen da saSiS adgilebSi gamgzavrebaze eTqvaT uari.<br />

nu ityuebiT batono ServaSiZe, SesaZloa Taviseburi saxiT xelisuflebis<br />

k<strong>and</strong>idatoo, — paTetikurad dasZens rusuli<br />

presis flagmani.<br />

meore tyuilad qarTvel deputats gazeTi uTvlis rusuli<br />

xelisuflebisagan TavadaznaurTa klasis xelovnuri<br />

Seqmnis braldebas. iseTi elementebis gamocxadebas am klasis<br />

warmomadgenlebad, romlebsac araferi hqonda masTan saer-<br />

To. meti ekuTvnis Cvens xelisuflebaso, vkiTxulobT statia-<br />

Si,—didsulovanma rusma monarqebma rusi Tavadaznaurobis<br />

uflebebi rom mianiWeso, Tu v<strong>in</strong>me arasworad moxvda TavadaznaurTa<br />

rigebSi, es Tavad qarTvelebis mier wardgenili siebiT<br />

gakeTda, ra SuaSia aq ruseTis xelisufleba da misi politikao.<br />

ise, qarTveli Tavadebi, romelTa wres ServaSiZe ekuT-<br />

56


vnis, madlobeli unda darCeniliyvnen ruseTis TavadebTan ga-<br />

Tanabrebis, magram amis nacvlad gvsayvedurobeno.<br />

`gadavalT bolo gamoxdomaze am batonisa,— agrZelebs<br />

statiis avtori,— romelic kavkasiaSi sagadasaxlebo politikas<br />

exeba, igi am movlenas ruseTis xelisuflebis organizebulsa<br />

da antisaxelmwifoebrivs uwodebs. manam, sanam aq rusebs<br />

Caasaxlebdnen, jer adgilobrivi mosaxleobis dasaxlebaa<br />

saWiroo. Tqven anadgurebT adgilobriv mosaxleobas da iq<br />

asaxlebT centraluri guberniebidan glexebs, romlebmac ar<br />

ician es mxare, arc klimatis atana SeuZliaT da arc sameurneo<br />

kulturas floben. amiT azaralebT qarTvelebsac da rusebsac.<br />

vis arTmevT miwebs? qarTvelebs, romelTac am miwebze<br />

igive ufleba aqvT, rogorc donel kazakebs(?).~ gazeTis mier<br />

aq dasmuli kiTxvis niSani imas moaswavebda, rom rus Sov<strong>in</strong>ist<br />

avtors eeWveboda, rom qarTvelebs qarTul miwaze doneli kazakebisodeni<br />

uflebebi hqonodaT, ServaSiZe ki amas uSvebda.<br />

is marto ar iyo amgvar SefasebaSi. ilia WavWavaZe, arCil jorjaZe<br />

da sxva qarTveli patriotebi, doneli kazakebis raime<br />

uflebas am miwaze verafriT warmoidgendnen, maTTvisac ServaSiZesaviT<br />

cxadi iyo rusuli kolonizaciis saS<strong>in</strong>eleba mciremiwiani<br />

saqarTvelos mosaxleobisaTvis.<br />

` Tavad ServaSiZis gancxadebaSi yvelaferi tyuilia, —<br />

askvnida gazeTi. —tuzemcebma amierkavkasiaSi miiRes didZali<br />

saxaz<strong>in</strong>o miwebi, rac saWiro iyo da axali miwebis micema maT-<br />

Tvis sruliad dauSvebelia. Tu miwa ar hyofniT, Seisyidon is<br />

kerZo mesakuTreebisagan.es SeuZliaT ganaxorcielon saglexo<br />

bankis meSveobiT. magram qarTvel avtonomistebs undaT daitacon<br />

TavisTvis momavali avtonomiisaTvis mTeli amierkavkasiis<br />

miwebi, ukanasknel gojamde. qarTvel Tavadebs, amis<br />

garda, surT, rom saxelmwifom maTac gamouyos saxaz<strong>in</strong>o miwebi,<br />

raTa es miwebi miscen TavianT droebiTvaldebul glexebs<br />

da Tavad gaTavisufldnen maTTvis miwebis micemis valdebulebisagan,<br />

im miwebisa, romlebzec ukve 40 welia ukanonod batonoben.<br />

es iyo warmoudgeneli ukanonoba. ratom dauSves<br />

qarTveli TavadebisTvis is, rac rus memamuleebs ekrZalebodaT?<br />

amaze unda gaecaT pasuxi xelisuflebis warmomadgenlebs<br />

da iqve gamovl<strong>in</strong>deboda, rom yvela saxaz<strong>in</strong>o miwa amierkavkasiaSi<br />

ekuTvniT rus gadasaxlebulebs da araviTari xelis<br />

aRmarTva maTze tuzemcebs ar SeuZliaT.<br />

57


magram, amis nacvlad, sagadasaxlebo sammarTvelos ufrosisagan<br />

Cven sul sxva ram movism<strong>in</strong>eT. undoda ra aRSfoTebul<br />

kavkasielTa damSvideba, man ganacxada, rom 1909 wels kavkasiaSi<br />

rusuli dasaxlebebisaTvis gamoyofili iqna 6 aTasi<br />

samosaxlo nakveTi, romlidanac adgilobriv qarTul dasaxlebebze<br />

gamoyenebuli iqna mxolod 35—io, amJamad miwis mTavari<br />

fondi aris 12 aTasi nakveTi muRanisa da mulis stepebSi,<br />

sadac qarTvelebis <strong>in</strong>teresebsac gaviTvalisw<strong>in</strong>ebTo. axali<br />

araferi Tqmula sagadasaxlebo sammarTvelos ufrosis miero,—irwmuneboda<br />

gazeTi. rusebis gadasaxleba Sewyda `yofili<br />

saqarTvelos~, erevnisa da yarsis guberniebSi, radgan aqaur<br />

avtonomistebs es miwebi ar emetebaT rusebisTvis, marto<br />

muRanis, mulisa da sxva uvargisi adgilebis gameteba SeuZlia-<br />

To. samxreT-dasavleTi kavkasia, mxaris yvelaze saSiSi da arasaimedo<br />

nawili MmTlianad Seunaxes qarTvelebsa da somxebs,<br />

ase rom qarTveli da somexi avtonomistebis yvelaze didi<br />

survilic dakmayofilebuliao. Cans, rom rusul saqmes amierkavkasiaSi<br />

didi safrTxe emuqreba, axali mTavroba rom mova,<br />

am saqmes veRarav<strong>in</strong> uSvelis, radgan yvela miwa ukve darigebuli<br />

iqneba, amitom, ramdenadac seriozulad mivudgebiT sagadasaxlebo<br />

sammarTvelos ufrosisa da qarTvel avtonomistTa<br />

gamosvlas saTaTbiroSi, imdenad seriozul RonisZiebebs<br />

miviRebT, SesaZloa jer kidev SeiZlebodes rusuli saqmis gadarCena<br />

amierkavkasiaSio.<br />

aseT midgomas iCenda rusuli presa kavkasiis kolonizaciisadmi.<br />

`moskovskia vedomosti~(1911, 1 maisi, #98) da `novoe vremia~(1911,<br />

17 ivnisi, #12665) vrclad exeboda gadasaxlebulTa<br />

sameurneo pirobebs, adgilobriv kulturebs, morwyvis mecnieruli<br />

codnisa da sistemis Seqmnis aucileblobas, gidroteqnikuri<br />

da agronomiuli skolebis daarsebis sakiTxs amierkavkasiaSi.<br />

aseTi skolebi arsebobda TurqmeneTSi da taSkentSi,<br />

rusi CasaxlebulebisaTvis.<br />

Temas kidev ufro mwvaved exeboda qarTuli demokratiuli<br />

presa. miuxedavad saS<strong>in</strong>eli sacenzuro mdgomareobisa,<br />

romelic mohyva pirveli revoluciis periodsa da reaqciis<br />

momdevno xanas, qarTveli publicistebi axerxebdnen ukanonobasTan<br />

brZolas, amxeldnen carizmis C<strong>in</strong>ovnikebsa da koloni-<br />

58


ur reJims. ixureboda gazeTebi, iWreboda Tamami statiebi,isjebodnen<br />

redaqtorebi da gabeduli publicistebi.<br />

gazeTi `golos kavkaza~, kavkasiuri rusuli gazeTebisagan<br />

gansxvavebiT, rusuli reaqciuli presis Tvalsazriss iziarebda<br />

da parnauTis saqmes mTavrobis poziciidan afasebda,<br />

akritikebda parnauTelTa damcvel presasac da im qarTvel<br />

glexebs, romelTac yvelaferi waarTves, damtaceblebs uwodebda.<br />

werilis saTauric ase iyo SerCeuli: `parnautski zaxvat~.<br />

am grZeli werilis mokle S<strong>in</strong>aarsi aseTia: `amierkavkasia<br />

kerZo pirebis mier saxelmwifo qonebis datacebaSi klasikur<br />

qveyanas warmoadgens. samiwaTmoqmedo urTierTobebis momavali<br />

istorikosi-mkvlevari iZulebuli iqneba aRweros gansacvifrebeli<br />

suraTi im procesisa, gasuli saukunis II naxevarSi<br />

Cveni saxelmwifo ganuwyvetliv rogor kargavda aq ramdenime<br />

aseul aTas deset<strong>in</strong>a savargul miwas, romelic sxvadasxva sa-<br />

SualebebiT iqna datacebuli uTvalavi adgilobrivi miwebis<br />

mtaceblebisagan.<br />

es procesi axlac grZeldeba. misi Sewyveta sasamarTlos<br />

ZaliT Znelia, radgan, rogorc ki sasamarTlo daiwyebs samar-<br />

Tlianobis da saxelmwifos kanonieri <strong>in</strong>teresebis dacvas mtacebeli<br />

yaCaRebisagan, maS<strong>in</strong>ve ayvirdebian am YyaCaRebis damcvelebic,<br />

imwamsve gamoCndebian crumowme tuzemcebis gazeTebic,<br />

sadac mTavrobis warmomadgenlebic ki iwyeben Taviseburi<br />

`simarTlis ~mtkicebas.<br />

amasTan dakavSirebiT, sa<strong>in</strong>teresoa is xmauri, rac Tbilisurma<br />

gazeTebma atexes megreli damtaceblebis g<strong>and</strong>evnis<br />

gamo parnauTidan. aqamde am sakiTxs ar vexebodiT, gvegona,<br />

rom `novaia reCi~ da `zakavkazie~miudgomlad da sworad Seafasebdnen<br />

am Temas.<br />

ramdeni ar ag<strong>in</strong>es da ar afurTxes maT kavkasiis mTavarmarTebels<br />

am yaCaRebis gasaxlebis gamo. ise gamovida, rom `sazizRarma<br />

rusulma xelisuflebam~, romelsac Sromismoyvare<br />

qarTvelebisaTvis gasufTavebuli da damuSavebuli miwis war-<br />

Tmeva da rusi gadmosaxlebulebisTvis micema undoda, moisurva<br />

ganadgureba da gaanadgura kidec mTeli parnauTis dasaxleba,<br />

daangria nagebobani, gamoyara iqidan mcxovrebni,<br />

400suli adamiani dayara Ria cis qveS...<br />

59


a Tqma unda, umagaliTo faqtia, yvelaze SemaZrwunebeli,<br />

es rom s<strong>in</strong>amdvile yofiliyo, asec iqneboda, magram sabednierod,<br />

s<strong>in</strong>amdvile sxvagvaria~.<br />

gazeTis Semdegi msjeloba da movlenis miseuli Sefaseba<br />

zustad emTxveva imperiuli azrovnebis CarCos, es `rusuli<br />

simarTlea~, dRemde ukvdavi da gaucveTi. ai, ras wers `golos<br />

kavkaza~ maS<strong>in</strong>deli parnauTis tragediaze, sadac qarTvelebi<br />

(megrelebi) marTalia Casaxlebulebi iyvnen senakisa da zugdidis<br />

mazrebidan, magram aq dasaxlebis meti ufleba da motivi<br />

hqondaT, vidre ruseTis Sida guberniebidan Camosaxlebul<br />

glexebs, radgan es qarTvelTa istoriuli samSoblo iyo da<br />

miwa Tu haeri maTTvis margebeli, nacnobi da mSobliuri gaxldaT.<br />

rusebi ki, rogorc ar ecada xelisufleba, ma<strong>in</strong>c ver<br />

gaaS<strong>in</strong>aures, ver Seagues verc meurneobis adgilobriv wesebs,<br />

verc haers da wyals, zogi avaddeboda, zogi garboda, v<strong>in</strong>c<br />

rCeboda, maTgan umetesoba dezertirobda. Tavad rusi moxeleebis<br />

Sedgenili sabuTebidan Cans yovelive es...<br />

rac Seexeba `golos kavkazas~ sabuTebs parnauTsa da iqidan<br />

gaZevebul qarTvelebze, is aseTia: `parnauTis dasaxleba<br />

soxumis olqSi saerTod ar arsebobs da is qarTuli gazeTebi,<br />

romlebic aseT dasaxlebaze weren, tyuian. es satyeo daCaa,<br />

romelic gaTvalisw<strong>in</strong>ebuli iyo Camosaxlebuli rusi glexebisaTvis<br />

jer kidev 90-ian wlebSi, romelic miitaces quTaisis<br />

guberniidan soxumis okrugSi mosulma megrelebma, jer arendiT<br />

aiRes, Semdeg ki unebarTvod dasaxldnen zed.~ gazeTSi<br />

saubaria megrelebisagan mkvidri afxazi mosaxleobis miwis<br />

datacebaze, maS<strong>in</strong>, rodesac afxazebi arsad ar iyo gaTvalisw<strong>in</strong>ebuli<br />

saxelisuflo gegmebSi, naTqvami iyo aseTi fraza:<br />

`rusuli xelisuflebis movaleobaSi Sedis daicvas afxazebi<br />

megrelebis Semosevisagan, romelic SesaZloa Zalze arasasiamovno<br />

SedegebiT dasruldes~ [3, 120]. ai, rusuli imperializmis<br />

siTavxede, romelic yvela gziT axdenda da axdens afxaze-<br />

Tis okupacias, `icavs~ afxazebs qarTvelebis `dapyrobisagan~...<br />

parnauTelTa saCivrebs da sasamarTlo saqmeebs saTave-<br />

Si gabeduli da xelisuflebisagan arasaimedod miCneuli levan<br />

axalaia edga. koleqtiur saCivrebTan erTad, is personalur<br />

saCivrebs, gancxadebebsa da axsna-ganmartebiT werilebsac<br />

werda xelisuflebisa da presis sxvadasxva organoebs.<br />

60


momCivani qarTvelebis siebSi ZiriTadad es saxeli da gvarebia<br />

Setanili: 1. stefane papava; 2. gidon papava; 3. <strong>and</strong>ro papava; 4.<br />

<strong>and</strong>ro gogua; 5. anton Sonia; 6. zaxar beria; 7. nacil ubilava;<br />

8. kiCo bebia; 9. Salva berulava; 10. stefan kaliCava; 11.Samkva<br />

fifia; 12. nestor kvaracxelia; 13. miqel gogua; 14. gizo kvaracxelia;<br />

15. parmen kvaracxelia; 16. aleqsi kvaracxelia; 17.<br />

estate kvaracxelia; 18. pavle qardva; 19. vasil qardava; 20.<br />

gerasime gegeWkori; 21. gaxu miqava; 22. jaka Todua; 23. niko<br />

kopaleiSvili; 24. ilia berulava; 25. maTe markozia; 26. goCa<br />

gogoxia; 27. gersa fifia; 28. miqael salia; 29. kimo miqava;<br />

30.grigol miqava; 31. pavle janaSia; 32. kalistrate Todua; 33.<br />

anton kakubava; 34. kvati beria; 35. nestor beria; 36. rema kuxaleiSvili;<br />

37. isidore fifia; 38. siko berulava; 39. kosta gogia;<br />

40. levan axalaia [3, 120]. `saxelmwifo qonebis Tavxedi<br />

damtaceblebi~, — ase naTlavda oCamCiris satyeos ufrosi n.<br />

sokolovi parnauTelebs, mefisnacvals Txovda maT dasjas,<br />

radgan uamisoba, misi azriT, gamoiwvevda `saxelmwifo miwebis<br />

axal datacebebs~. sacxovreblebidan ayril parnauTelebs,<br />

romlebmac mTeli imperia SeZres da mxardamWerebic blomad<br />

ipoves, SesTavazes soxumis okrugis sxva adgilebi, kerZod,<br />

iaStvica, Wadali, birja. maT `dvureCie~ airCies, risi w<strong>in</strong>aaRmdegic<br />

wavida soxumis rusuli xelisufleba da satyeo meurneoba.<br />

mefisnacvlisadmi miweril raportSi soxumis okrugis<br />

ufrosi, polkovniki kropotk<strong>in</strong>i werda, rom parnauTelebi<br />

daJ<strong>in</strong>ebiT iTxoven am adgils, me w<strong>in</strong>aaRmdegi var, meamboxeebs<br />

isev cnobili levan axalaia udgaT saTaveSio. raportSi CamoTvlili<br />

iyo is mizezebi, ris gamoc parnauTelebma daiwunes<br />

SeTavazebuli adgilebi: am adgilebis axlos ar iyo wyali, gansakuTrebiT<br />

md<strong>in</strong>are, romelzedac wisqvilebi gaimarTeboda;<br />

icoda mkacri zamTari, radgan is<strong>in</strong>i maRalmTian zolSi mdebareobdnen:<br />

iaStvica 3000-5000 futze, Wadali da birja 2000dan<br />

6000 fut simaRlemde;<br />

iaStvicaSi Tovlis zvavebi da mewyrebi icoda, Wadalsa<br />

da birjaSi ki saxnav-saTesad vargisi Zalian cota miwa iyo [3,<br />

furc. 126]. kropotk<strong>in</strong>i da satyeo meurneobis ufrosi rodiS-<br />

Cevi damatebiT Setyob<strong>in</strong>ebaSi werdnen, rom dvureCie, doulaki<br />

(igive rokoni) da cumkuri iyo yvelaze kargi adgilebi eSeris,<br />

gumisTisa da kelasuris agarakebs Soris. aq aris unikaluri<br />

tyeebi, romlebic w<strong>in</strong>aprebma gadmogvces da ase xelux-<br />

61


leblad unda gadavceT momaval Taobebso [11, 241]. sa<strong>in</strong>teresoa,<br />

kropotk<strong>in</strong>sa da rodiSCevs romelma w<strong>in</strong>aprebma dautoves<br />

afxazeTis tyeebi, <strong>and</strong>a, rodesac rusi CamosaxlebulebisaTvis<br />

Cexdnen am tyeebs, maS<strong>in</strong> ratom aRar axsovdaT es `w<strong>in</strong>aprebi~?..<br />

parnauTSi qarTvelebs rom ar aWaWanebdnen da rusebs<br />

yvela kari hqondaT Ria, iqidanac Cans, rom aq sasoflo-sameurneo<br />

<strong>in</strong>teresiT iTxovda nakveTis arendiT gamoyofas soxumeli<br />

platon iakobis Ze gvazava, igi werda mefisnacvals: soxumeli<br />

var, aq vcxovrob bavSvobidan, myavs eqvsi Svili, vmuSaobdi<br />

qalaqis sanitarul meTvalyured, magram anazRaureba<br />

mcire mqonda da ar myofnida ojaxis gamosakvebad, bavSvobidan<br />

miyvars da vocnebob meurneobaze, mis kargad mowyobaze,<br />

magram, samwuxarod, miwa ar maqvs. iTxovda arendiT parnauTis<br />

dasaxlebaSi miwis nakveTis gamoyofas, raTa gamoekveba mravalricxovani<br />

ojaxi. mas mefisnacvalTan rekomendacias soxumis<br />

okrugis ufrosic ki aZlevda, magram masac uari uTxres.<br />

am dros, msgavsi Txovna Seusrules dasaxleba vladimirskis<br />

rus glexebs, da ara marto maT.<br />

parnauTidan gasaxlebuli qarTvelebis nawili daasaxles<br />

md<strong>in</strong>are kodoris zemo welSi, xeobaSi 30 komli parnauTis<br />

yofili mkvidri dasaxlda [4, 216].<br />

parnauTis istoria afxazeTSi rusuli koloniuri politikis,<br />

afxazi da qarTveli mosaxleobis devnisa da mxaris rusebiT<br />

dasaxlebis aSkara gamoxatulebaa. aqedan Cans, Tu rogor<br />

cdilobda ruseTi afxazeTis denacionalizacias da asimilacias<br />

imperiul sivrceSi.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 231, aRwera 1, saqme #417.<br />

2. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 242, aRwera 1, saqme #260.<br />

3. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 242, aRwera 1, saqme #266.<br />

4. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 242, aRwera 1, saqme #259.<br />

62


Dodo Chumburidze<br />

Doctor of Historical Sciences, Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Chief research<br />

scientist of the Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Russian Colonialization <strong>in</strong> Abkhazia <strong>and</strong> the Settlement Parnauti<br />

Summary<br />

From the second half of the 19 th century the imperial government of<br />

Russia started to colonize the historical territories of Georgia. Abkhazian <strong>and</strong><br />

Russian scientists evaluate this process totally distorted. Accord<strong>in</strong>g to their<br />

viewpo<strong>in</strong>t at that very period Abkhazia was captured by Georgia that caused<br />

demographical changes <strong>in</strong> this region (Dzidzaria, Lakoba, Bghazhba). In fact<br />

Russia founded 35 Russian <strong>and</strong> other Russified nations’ villages <strong>in</strong> Abkhazia.<br />

Georgians were drawn out <strong>and</strong> were announced beyond the colonization<br />

project.<br />

The history of the village Parnauta reveals the real aims of the Russian<br />

colonialization. Its extremely chauv<strong>in</strong>istic nature became even the subject of<br />

the discussion of the Russian press. The Russian press was mention<strong>in</strong>g that<br />

the Russian government was unfair to drive out the native Georgian<br />

population from this village. The publication describes how the natives of the<br />

village Parnauta were fight<strong>in</strong>g to defend their rites. The publication also<br />

shows the attitude of the Russian government towards the common process of<br />

the colonialization of Abkhazia.<br />

63


caca CxartiSvili<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis mecnier-TanamSromeli<br />

afxazeTis Teatraluri cxovreba XIX saukunis<br />

80-90-ian wlebSi da istoriuli mexsiereba<br />

Teatrma bevri sikeTe moutana Cven ers: xeli Seuwyo mis<br />

gaTviTcnobierebas, mxatvrul-esTetikuri gemovnebis daxvewas,<br />

sicocxle misca mSobliur enas.<br />

saqarTvelos ganapira raionebSi Teatrs gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba eniWeboda. ilias sityvebiT rom vTqvaT, is aq<br />

icavda ra erovnul Rirsebas, marTlacda, nacionalobis matarebeli<br />

erTaderTi niSanwyali iyo. carizmis rusifikatoruli<br />

politikis umZimes pirobebSi ki, is erT-erT mZlavr iara-<br />

Rad iqca erovnuli Rirebulebebis SesanarCuneblad da patriotuli<br />

suliskveTebis gasaZliereblad. am mxriv gansakuTrebuli<br />

gaxldaT qarTuli Teatris misia afxazeTSi.<br />

qarTuli Teatris istoriisaTvis sakmarisi ar aris mxolod<br />

dedaqalaqis Teatrebis istoriis Seswavla, saWiroa saqarTvelos<br />

sxvadasxva kuTxis Teatraluri warsulisa da awmyos,<br />

maTi Taviseburebisa da erovnuli TviTmyofadobis SenarCunebisaTvis<br />

brZolaSi Setanili wvlilis kvlevac, wers<br />

eTer qajaia naSromSi — `qarTuli Teatri afxazeTSi (1885-<br />

1940 ww.)~. savsebiT veTanxmebi avtors da davamateb, aseve didi<br />

<strong>in</strong>teresiT unda xdebodes saxalxo Teatrebis da sasceno<br />

TviTmoqmedebis Seswavla. dRev<strong>and</strong>eli gadasaxedidan, mxolod<br />

presidan da SemorCenili samecniero Tu mxatvruli literaturidan<br />

SegviZlia warsulis aRdgena da warmodgenis<br />

Seqmna, Tu rogor viTardeboda qarTuli Teatri.<br />

XIX saukunis 80-iani wlebidan afxazeTSi bevrgan (soxum-<br />

Si, oCamCireSi, oqumSi, gudauTSi, galsa da sxv.) imarTeboda<br />

scenismoyvareTa warmodgenebi. pirvel cnobas, afxazeTSi<br />

scenismoyvareTa saqmianobis Sesaxeb, gvawvdis gazeTi `droeba~<br />

(#12, 17 ianvari, 1885 w.). kerZod, is gvauwyebs oCamCireSi<br />

Catarebuli ori warmodgenis Sesaxeb. magram yvelaze mniSvne-<br />

64


lovani iyo soxumel scenismoyvareTa moRvaweoba. maT saTave<br />

daudes qarTul profesiul Teatrs.<br />

afxazeTSi, carizmis umkacresi erovnuli politikis pirobebSi,<br />

rodesac wera-kiTxvac ki ikrZaleboda qarTul enaze,<br />

advili warmosadgenia, Tu raodeni mniSvneloba hqonda Teatrs.<br />

man udidesi roli iTamaSa masis erovnuli TviTSegnebis<br />

gaRrmavebasa da sulieri mxneobis SenarCunebaSi.<br />

samwuxarod, dReisaTvis afxazeTSi datrialebuli ubedurebis<br />

Sedegad, bevri dokumentacia damwvar-ganadgurebulia,<br />

maT aRsadgenad ki fasdaudebel daxmarebas istoriis foliantebSi<br />

Cakarguli gayviTlebuli furclebi, samecniero<br />

naSromebi, literaturuli masala da SemorCenili saarqivo<br />

dokumentebi gviwevs.<br />

soxumSi qarTuli warmodgenebi 1889 wlidan scenismoyvareTa<br />

ZalebiT imarTeboda, 1911 wlidan Teatri naxevradprofesiuli<br />

gaxda, xolo 1928 wlidan — profesiuli [1, 5].<br />

XIX saukunis 80-90-iani wlebis afxazeTSi saxalxo gamosvlebiT<br />

damfrTxali mefis ruseTi dRiTidRe amkacrebda da<br />

aZlierebda koloniur politikas, is devnida yovelive nacionalurs,<br />

cdilobda Caekla adgilobriv mkvidrTa erovnuli<br />

TviTSegneba, mzad iyo aeyara is<strong>in</strong>i mSobliuri adgilebidan.<br />

am gegmis umniSvnelovanesi nawili maT ganaxorcieles kidec:<br />

`Savi zRvis ganapira xazze afxazuri mosaxleoba ganadgurebul<br />

iqna, misi mama-papeuli miwawyali daurigdaT rus<br />

wvril da msxvil moxeleebs, qveynis Suagul TemebSic ki Seiqmna<br />

mniSvnelovani kompaqturi mosaxleoba ucxoeli kolonistebisa~<br />

[2,15].<br />

analogiur pirobebSi iyo aq qarTuli mosaxleobac. am<br />

mdgomareobiT SeSfoTebuli korespondenti, `wamsvlelis~<br />

fsevdonimiT, gazeT `iveriaSi~ werda: `samwuxaroa, rom aqeT<br />

qarTuli enis WaWaneba arsad ar ismis arcerT saswavlebelSi.<br />

warmoidg<strong>in</strong>eT aqauri qarTvelebis mdgomareoba: bevrs maTgans<br />

ise ar esmis rusuli ena, rogorc Tqvens umorCiles monas<br />

C<strong>in</strong>uri... am garemoebas ganmarteba aRar eWirveba, radgan cxadia,<br />

ris momaswavebelic aris aseTi ambavi~[3].<br />

am werilidan naTlad Cans ra kritikul mdgomareobaSi<br />

iyo qarTveli da afxazi mosaxleobis ganaTlebisa da kulturis<br />

ganviTarebis saqme.<br />

65


dResac analogiuri situacia gvaqvs. ruseTis mier ZalmomreobiTa<br />

da cbieri diplomatiiT dakavebuli teritoriebi,<br />

afxazeTidan devnilebi, anu, zusti term<strong>in</strong>i rom vixmaroT,<br />

afxazeTidan iZulebiT gadaadgilebuli pirebi.<br />

davubrundeT isev XIX saukunis bolo ocwleuls. ruse-<br />

Tis koloniuri reJimis fonze, qarTuli warmodgenebis gamarTva<br />

namdvili gmiroba iyo. misi momwyobni, mamaci, WeSmaritad<br />

patrioti adamianebi iyvnen. xalxi sixaruliT egebeboda<br />

am mamuliSvilur saqmes.<br />

scenismoyvareTa muSaoba Zalian rTul pirobebSi mimd<strong>in</strong>areobda.<br />

warmodgenis moTaveebs umZimesi w<strong>in</strong>aaRmdegobebis<br />

gadalaxva uxdebodaT. `1893 wlis 7 Tebervals scenismoyvareebma,<br />

mariam SarvaSiZis TaosnobiT, qarTulad warmoadg<strong>in</strong>es<br />

avqsenti cagarelis ormoqmedebiani piesa `baiyuSi~, rusulad<br />

ki vodevili `Wiqa Cai~. Semosavali, 153 maneTi, gadaeca TbilisSi<br />

mariam vaxtangis asul orbelianis mier sazogadoebis<br />

xarjze daarsebul qalTa qarTul saswavlebels. arakeTilmosurneebma<br />

yovelgvari Rone ixmares saRamos CasaSlelad. amis<br />

Sesaxeb gazeT `iveriis~ korespondenti, `abu-kixos~ fsevdonimiT<br />

werda: `manam es keTili azri ganxorcieldeboda, ramdeni<br />

zneobrivi tanjva miayenes moxsenebul juris xalxma am pativcemul<br />

kn. mariam SarvaSiZisas. ra o<strong>in</strong>ebi ar gamarTes, ra Worebi<br />

ar gaavrceles, rom es warmodgena CaeSalaT da xalxi naklebi<br />

daswreboda. `nuTu fuli gadasayreli gaqvT, rom gnebavsT<br />

im warmodgenas daeswroT?! Cven ra, TbilisSi rom saswavlebeli<br />

imarTeba da mere visTvis? qarTvelebisTvis... sjobs, merwmuneT,<br />

eg fuli Se<strong>in</strong>axeT da ai, eqvs am Tves warmodgenas mar-<br />

Tavs Rarib-Rataki avadmyofi qali, romelsac es oTxi weliwadia<br />

<strong>in</strong>axavs soxumi da maS<strong>in</strong> wabrZ<strong>and</strong>iT. samadlo saqmec aris<br />

da warmodgenac ukeTesi iqnebao. aba jer TviT qarTvelebi ra<br />

arian, rom maTi warmodgena ra iyos?! ara, ara, wasvla ar Rirs!<br />

isev sjobs ori stoli gavaSlev<strong>in</strong>oT... Wkua-gonebis gamosafxizlebeli<br />

sasmeli da seliotka davawyoT. ese suliTac da<br />

xorciTac davstkbebiT~ [4].<br />

`iveriaSi~ dabeWdili es statia imasac gvauwyebs, rom<br />

warmodgenis dRes msurvelebs speqtaklze daswrebas uSlidnen,<br />

afiSebs glejdnen, xalxSi xmas avrcelebdnen, rom bile-<br />

Tebi srulad gayidulia da tyuilad Tavs nu iwuxebT misi Sov-<br />

66


nisTviso. miuxedavad amisa, speqtakls ma<strong>in</strong>c bevri mayurebeli<br />

daswrebia.<br />

am statiidan naTlad Cans ruseTis moxeleTa da adgilobriv<br />

mstovarTa roli, rogor Telavdnen qarTvelTa erovnul<br />

Rirsebas, enas da kulturas.<br />

miuxedavad msgavsi siZneleebisa, keTilSobilur erovnul<br />

saqmeTa qomagni afxazeTSi cota rodi iyvnen. maTi wyalobiT<br />

Se<strong>in</strong>arCuna am kuTxem erovnuli saxe, romelic dRes iavaryofilia.<br />

soxumSi pirveli qarTuli warmodgenis gamarTvis Tari-<br />

Rad unda CavTvaloT 1889 wlis 12 aprili. am dRes warmodgenil<br />

iqna d. awyurelis mier frangulidan gadmokeTebuli er-<br />

Tmoqmedebiani vodevili `mSivrebi~ (dantonis rols asrulebda<br />

s. franguliani). adgilebis simcirisa da bileTebis siZviris<br />

gamo, saRamos yvela msurveli ver daeswro. sazogadoeba<br />

kmayofilebiT Sexvda am warmodgenas, magram, amave dros, imedi<br />

gamoTqva, rom SemdegisaTvis ufro S<strong>in</strong>aarsiani piesa Seir-<br />

Ceoda, wers gazeTi `iveria~ [5].<br />

scenismoyvareTa muSaobas, keTilismsurvelebTan er-<br />

Tad, bevri xelisSemSlelic hyavda. uTuod maTi `wyalobiT~<br />

Sewyda warmodgenebi da ganaxlda mxolod 1892 wels. speqtaklis<br />

gamocxadebas adgilobrivi mcxovrebni didad gauocebia.<br />

`v<strong>in</strong>c kargad icnobs soxums is<strong>in</strong>i gakvirvebaSi movlen da ityvian<br />

`ra ambavia?! v<strong>in</strong> soxumi da v<strong>in</strong> qarTuli warmodgenao. didad<br />

gakvirvebulebi Sehyurebdnen soxumelebi afiSasac ki~, —<br />

wers gazeTi [3].<br />

speqtaklebis ganaxlebam gamoacocxla scenismoyvareTa<br />

muSaoba. gazeT `iveriis~ <strong>in</strong>formaciiT, mas meti damajerebloba<br />

da energiuloba Semata cnobili msaxiobis — lado aleqsimesxiSvilis<br />

soxumis dramatul dasSi gamosvlebma. es iyo 1892<br />

wlis ivnisis miwuruls. didma msaxiobma dadga valerian gunias<br />

`da-Zma~ da Tavad iTamaSa gaioz faRavas roli. ivnisis damdegs<br />

ki man monawileoba miiRo adgilobrivi ZalebiT gamar-<br />

Tul or rusul warmodgenaSi. lado aleqsi-mesxiSvili xSirad<br />

Camodioda stumrad ZmasTan, romelic soxumSi msaxurobda<br />

da yovelTvis Tavazianad monawileobda saqvelmoqmedo<br />

speqtaklebSi.<br />

`am SesaniSnavi msaxiobis adamianurma ubraloebam, ma-<br />

Ralma ostatobam, niWierma TamaSma, adgilobriv sazogadoe-<br />

67


as qarTuli warmodgenebis sistematurad mowyobis survili<br />

gauRviva. 1895 wlidan scenismoyvareTa saqmianobam organizebuli<br />

xasiaTi miiRo. Semodgomaze Sedga wre `qarTuli scenismoyvareTa<br />

amxanagoba~. am wres gaaCnda scenismoyvareTa sia,<br />

samuSao gegma, sadac momavali dadgmebi da miznebi iyo gaTvalisw<strong>in</strong>ebuli.<br />

es yovelive SeTanxmebuli da nebadarTuli iyo<br />

soxumis olqis ufrosis — brakeris mier. yvela warmodgena<br />

saqvelmoqmedo mizniT tardeboda. scenismoyvareTa saqmianobis<br />

organizatori da xelmZRvaneli Tavidanve iyo anTimoz<br />

juReli (1846-1925)~[1,1].<br />

scenismoyvareTa muSaoba, ZiriTadad, vodevilebsa da<br />

komediebs emyareboda. am JanrSi w<strong>in</strong>svlis SesaZleblobas kargad<br />

grZnobda sazogadoeba da Tavidanve iCenda kritikul damokidebulebas<br />

repertuaris mimarT. jer kidev pirveli warmodgenisas,<br />

gamoTqves rwmena, rom SemdgomisaTvis scenismoyvareebi<br />

ufro S<strong>in</strong>aarsian piesebs SearCevdnen dasadgmelad.<br />

dro gadioda, repertuars ki gaumjobeseba ar etyoboda. Teatri<br />

ar unda gamxdariyo mxolod msubuqi sicilis kera, mas<br />

sazogadoebriv problemebze unda Caefiqreb<strong>in</strong>a mayurebeli.<br />

repertuaris sakiTxi metad mtkivneulad idga saqarTvelos<br />

yvela Teatris w<strong>in</strong>aSe, radgan ar arsebobda Zlieri orig<strong>in</strong>aluri<br />

dramaturgia. qarTuli Teatris aseTi mdgomareoba,<br />

ra Tqma unda, imave mimarTebiT axdenda gavlenas scenismoyvareTa<br />

muSaobaze afxazeTSi. magram aq mas sxva xelisSemSleli<br />

pirobebic erTvoda: dramatuli jgufi susti iyo, is mxolod<br />

scenismoyvareTagan Sedgeboda, dabali iyo aqauri mayureblis<br />

Teatraluri gemovneba, magram mTavri ma<strong>in</strong>c is gaxldaT,<br />

rom afxazeTSi Teatraluri saqme metad mZime politikur vi-<br />

TarebaSi ikafavda gzas.<br />

1877-1878 ruseT-osmaleTis omis Semdeg gansakuTrebiT<br />

mizanswrafuli xdeba imperiis koloniuri politika afxazeT-<br />

Si. am politikis umTavresi mizani iyo: saqarTvelos nawilis,<br />

qarTvelTa gansaxlebis teritoriis nawilis — afxazeTis Camocileba<br />

saqarTvelodan, adgilobrivi, mkvidri qarTuli mosaxleobis<br />

maqsimaluri Seviwroveba, afxazeTis asimilacia. es yovelive<br />

SesaZlebeli gaxdeboda, Tu afxazeTidan ganidevneboda<br />

qarTuli ena, qarTuli eklesia, qarTuli kultura, skola, Teatri,<br />

romelic is iyo fexs idgamda afxazeTSi, amiT afxazebi da<br />

iqauri qarTvelebi moswydebodnen qarTul samyaros [10, 1].<br />

68


caristuli ruseTis Sov<strong>in</strong>isturi politika aq gansakuTrebiT<br />

mkacri iyo. afxazeTis miwaze is<strong>in</strong>i didi gulmodg<strong>in</strong>ebiT<br />

cdilobdnen fexis mokidebas. amisaTvis erovnul SuRls<br />

aRvivebdnen mravalerovan mosaxleobaSi, krZalavdnen mSobliur<br />

enas. am kuTxis sruli rusificirebis politika tardeboda.<br />

amitom erovnuli sakiTxebis warmatebas (gansakuTrebiT<br />

nacionaluri skolebis gaxsnas, mSobliuri enis, literaturisa<br />

da xelovnebis ganviTarebas) gansakuTrebuli w<strong>in</strong>aaRmdegobebi<br />

xvdeboda. soxumis olqis xelmZRvanelebi, romlebic carizmis<br />

erTguli moxeleebi iyvnen, qarTuli saRamoebis mowyobas<br />

yovelmxriv xels uSlidnen, magram politikuri uTanxmoebis<br />

SiSiT mas srulad ver krZalavdnen. samagierod, repertuars<br />

mkacri cenzuris qveS atarebdnen. warmodgenebis<br />

gamarTvis uflebis SesanarCuneblad dramatulma wrem xerxs<br />

mimarTa da daiwyo qarTul-rusuli saRamoebis gamarTva, romelzedac<br />

orive enaze sruldeboda Teatraluri dadgmebi.<br />

sayuradReboa afxazuri Teatris pirveli warmodgenebis<br />

Taviseburebani, romelic agebulia xalxuri musikalur-sasimRero<br />

masalebis fonze. Teatrs jer kidev ar hqonda raime<br />

piesa, arsebobda mxolod Tema, romelic iSleboda musikalur-teqstur<br />

nawyvetebSi.<br />

aseTi ram pirvel xanebSi damaxasiaTebeli iyo afxazeTis<br />

dramatuli nimuSebis xelovnebisaTvis, romelic italiur saxalxo<br />

sanaxaobas mogvagonebs, aRmavlobis epoqaSi, imdros,<br />

roca aseT sanaxaobaTa erT-erTi saxeoba e.w. `moxetiale Teatri~<br />

iyo. aseT TeatrSi ar arsebobda piesa garkveuli teqstiT,<br />

scenebiTa da sxva.<br />

xalxuri sanaxaobis siRrmidan Jamidan Jamamdis mravldeboda<br />

masala, romelic idgmeboda axal TeatrSi, musikaluri<br />

Semoqmedebis fonze.<br />

primitiuli Teatraluri xelovneba da saxalxo garTobani<br />

afxazi xalxisaTvis didi xnidan aris cnobili.<br />

erT-erTi popularuli da uZlieresi saxe saxalxo xelovnebisa<br />

iyo simRera. damkvrelebi da xalxuri simReris<br />

mTqmelebi afxiarcaze da Congurze dakvriT xalxs mudam ar-<br />

Tobdnen da amSvidebdnen. es simRerebi Seqmnili iyo rogorc<br />

gmirebze, ise laCrebze, zogjer es simRerebi warmoadgenda<br />

mware satiras arsebuli s<strong>in</strong>amdvilis uaryofiT mxareebze.<br />

69


simRera da leqsi afxazeTis mematianea. simRera marad<br />

Tan axlda afxazi xalxis moqmedebas — ojaxur yofa-cxovreba-<br />

Si, saxalxo krebebze da yrilobebze, sixarulsa da mwuxareba-<br />

Si. is egebeboda maT gaCenas, Tan axlda mTeli sicocxlis man-<br />

Zilze, akvnidan samaremdis da gadascemda STamomavlobas maT<br />

saqmeebsa da moqmedebas [1, 11].<br />

wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>ari musikosis Jana aCbas mdidari<br />

memkvidreoba werilobiT ar SemorCenila, magram is, rac xalxma,<br />

qarTulma presam da samecniero naSromebma Semogv<strong>in</strong>axa,<br />

naTlad metyvelebs saxalxo mgosnis farTo SemoqmedebiT diapazonze,<br />

mis gamiznul maxvil satiraze. igi sofel-sofel<br />

dadioda da <strong>in</strong>teresiT usmenda xalxis gulisnadebs, mis Wirvarams<br />

da Semdeg improvizebul formaSi orig<strong>in</strong>alurad amRerebda<br />

afxiarcaze.<br />

Jana aCba moRvaweobda afxazi xalxis cxovrebis yvelaze<br />

mZime wlebSi, muhajirobis periodSi. es is dro iyo, rodesac<br />

xalxs mama-papaTa miwa-wylidan asaxlebdnen, ris gamoc adgilobriv<br />

mkvidrTa sami meoTxedi ganadgurda, xolo zogierTi<br />

raioni sruliad dacarielda. soflad da qalaqad fexs ikidebda<br />

mliqvneloba, C<strong>in</strong>-medlebisadmi swrafva, aRviraxsniloba,<br />

ra Tqma unda, upirveles yovlisa, Tavadaznaurebs Soris.<br />

yovelive amas Seupovrad ebrZoda Jana. mas xSrad abez-<br />

Rebda Tavadaznauroba. amitomac igi uvadod gadaasaxles samegreloSi.<br />

Jana aCba improvizaciis didi ostati iyo. misi epiTetebi,<br />

cocxali Tqmebi axlac cocxlobs xalxSi.<br />

`adamiani kvdeba — sityva rCeba~ — uTqvams mas da es sityvebi<br />

zedgamoWrilia mis satirul, maxvilgonivrul Semoqmedebaze.<br />

Jana aCba daibada 1846 wels, gudauTis raionis sofel<br />

aC<strong>and</strong>araSi, gaRaribebuli Tavadis ojaxSi. dedamisma Tavi moikla,<br />

TviTon ki bavSvobaSi dabrmavda da us<strong>in</strong>aTlod gaatara Tavisi<br />

sicocxlis samoci weli. Tumca mas ar unaxavs bunebis um-<br />

Svenieresi ferebi, magram SeigrZno garemoebidan yvelaze naTeli,<br />

cxadi ferebi, romlebsac is mTeli J<strong>in</strong>iT ayuradebda. Jana<br />

aCbas Semoqmedeba, misi simRerebi mimarTulia Tavadebisa da<br />

moxeleebis w<strong>in</strong>aaRmdeg. xan satiruli simRerebiT, xan poemebiT,<br />

xan ki SairiT, is Tanabari yuradRebiT exmaureboda Tavisi kuTxis<br />

rogorc did movlenebs, aseve yoveldRiur, wvrilman ambeb-<br />

70


sac. mis SemoqmedebaSi naTladaa gamosaxuli xalxis yofa-cxovrebis<br />

yvelaze ufro sayuradRebo, damaxasiaTebeli Tvisebebi.<br />

Jana aCbas Semoqmedeba organulad iyo dakavSirebuli afxazi<br />

xalxis xelovnebasTan. man aiTvisa afxazi xalxis gasuli saukuneebis<br />

zepiri sityvierebis yvela Tavisebureba da misi nacionaluri<br />

melodiebi. us<strong>in</strong>aTlo momRerali cdilobda es melodiebi<br />

momavali TaobebisaTvis gadaeca. aRsaniSnvia, rom Jana aCbas<br />

repertuarSi Warbobda sagmiro simRerebi, is yuradRebas amaxvilebda<br />

aseve socialur Tematikaze, saZirkvels uyrida xalxuri<br />

sanaxaobis Teatralur formas.<br />

Jana aCbas yvela nawarmoebi, mxatvruli TvalsazrisiT<br />

warmoadgens afxazuri xalxuri poeziis saukeTeso nimuSs, xolo<br />

faqizi iumori, enis suraTovneba, mkveTri aforizmebi gaxda<br />

amouwuravi wyaro afxazi xalxis Semoqmedebisa. is ganuyofeli<br />

nawilia afxazuri xalxuri Semoqmedebis, romlis elementebi<br />

Seesisxlxorca afxazeTis Teatrs, dRidan misi daarsebisa.<br />

misi simRerebi gamoirCeoda mxatvruli formiT da saxeebis<br />

srulyofilebiT. is<strong>in</strong>i xSirad fokloruli xasiaTisa<br />

iyo. sagulisxmoa, rom Cauwereli simRerebi dResac Tavisi<br />

pirv<strong>and</strong>eli redaqciiTaa Semonaxuli, rac maT xalxurobaze<br />

da did Rirsebaze metyvelebs.<br />

Jana aCbas SemoqmedebaSi afxazeTis cxovreba gadmocemulia<br />

xan gaSarJebul simRerebSi, xan SairSi, xan improvizebul<br />

dramatul moqmedebaSi, xSirad ki misi satiruli simRerebi<br />

poemis saxiTaa warmodgenili. is Tanabari yuradRebiT exmaureba<br />

Tavisi kuTxis rogorc did movlenebs, ise yoveldRiur<br />

wvrilmans, mis SemoqmedebaSi naTladaa gamosaxuli xalxis yofa-cxovrebis<br />

yvelaze ufro aRsaniSnavi, damaxasiaTebeli<br />

Tvisebebi. afxazi xalxi faqizad <strong>in</strong>axavs us<strong>in</strong>aTlo poetis mier<br />

Seqmnil leqsebsa da satirul moTxrobebs. Jana aCba iyo saxalxo<br />

poeti da amasTan, mas momRerlis mxatvruli alRoc<br />

hqonda. socialuri S<strong>in</strong>aarsiT ganmsWvaluli misi Semoqmedeba<br />

afxazi xalxis cxovrebis TiTqmis yvela sferos aSuqebda.<br />

Jana aCba mTel rig satirul moTxrobebSi da SairebSi ara<br />

marto qmnida saxeebs, aramed anviTarebda aqtioruli Sesrulebis<br />

Cvevebs, romelmac Tavi iC<strong>in</strong>a afxazuri nacionaluri sanaxaobis<br />

sxvadasxva formasa da saxalxo warmodgenebSi.<br />

afxazurma folklorma, romelic saukuneTa manZilze yalibdeboda<br />

simRerebTan erTad, musikaluri sakravebic war-<br />

71


moSva. es <strong>in</strong>strumentebi ukve TavisTavad metyveleben, rom afxazur<br />

musikalur folklors uZvelesi tradiciebi da mtkice<br />

safuZveli gaaCnia.<br />

afxazuri musikaluri sakravebi farTodaa gamoyenebuli<br />

musikalursa da sagundo ansamblebSi.<br />

`aviuma~ — uZvelesi sakravi, mogvagonebs arfas.<br />

`aCarpani~ — es sakravi salamurs hgavs, keTdeba balaxis<br />

Rerosgan, romelsac aCarpani hqvia.<br />

`aConguri~ — gitaris msgavsi musikaluri sakravi, ber-<br />

Znuli warmoSobis, oTxsimiania, iTvleba qalTa sakravad [1,17].<br />

sa<strong>in</strong>teresoa aR<strong>in</strong>iSnos, rom Jana aCba cdilobda afxiarcis<br />

musikaluri SesaZlebobebis gaZlierebas. man didad gaaumjobesa<br />

afxazuri viol<strong>in</strong>o, romelic xalxuri Semoqmedebis<br />

mudmivi Tanamgzavria. Janas Semoqmedeba afxazuri kulturis<br />

ganuyofeli nawilia, romlis elementebi Seisisxlxorca afxazurma<br />

Teatrma misi Casaxvis droidan.<br />

mefis moxeleTagan devnili da damcirebuli, Raribi da<br />

uTvistomo moxuci Jana aCba 1918 wels gardaicvala, 72 wlis<br />

asakSi. igi dausaflavebiaT sofel aW<strong>and</strong>arSi, mis ganuyrel<br />

musikalur sakravTan, afxiarcisTan erTad [1,14].<br />

afxazuri simRera, romelic uxsovari droidan Tan axlda<br />

afxazis cxovrebas, pirveli Sevida scenaze da xalxis Semoqmedebis<br />

sxvadasxva saxeobis warmosaxviT gza gauxsna afxazur<br />

Teatralur xelovnebas.<br />

sayuradReboa, afxazeTis kulturuli cxovreba, pirveli<br />

warmodgenebi, romlebmac saTave daudes afxazur Teatrs.<br />

maT Sesaxeb sa<strong>in</strong>tereso <strong>in</strong>formacias gvawvdis XIX saukunis<br />

qarTuli presa.<br />

pirveli qarTuli warmodgena OoCamCireSi 1885 wels Semdgara,<br />

romelic aqauri skolis sasargeblod gamarTula [2, 2].<br />

warmodgenebi, ZiriTadad saqvelmoqmedo xasiaTisa iyo, magram<br />

mas sxva daniSnulebac hqonda,— gamoevl<strong>in</strong>a mamulis siyvaruli.<br />

maS<strong>in</strong>deli presa saTanadod asaxavda yvela kulturul<br />

wamowyebas, miaCnda is erovnul saqmed, patriotizmis amaRlebis,<br />

afxazi da qarTveli xalxebis SemakavSirebel saSualebad,<br />

ganaTlebisa da kulturis macned. presa mkiTxvels acnobda<br />

warmodgenis organizatorebs, scenismoyvareT, aqebda da aqezebda<br />

maT saqmianobas.<br />

72


didi rezonansi gamouwvevia meored gamarTul warmodgenas,<br />

romelic gaumarTavT 1899 wels soxumSi. amis Sesaxeb gazeTi<br />

`iveria~ wers: `aqauri axalgazrdebis meTaurobiT gamar-<br />

Tuli iqna qarTuli warmodgena. iTamaSes frangulidan gadmokeTebuli<br />

erTmoqmedebiani vodevili `mSivrebi~. gazeTi<br />

msjelobs warmodgenis av-kargze, imaze, Tu v<strong>in</strong> rogor asrulebda<br />

rols, v<strong>in</strong> moikoWlebda, v<strong>in</strong> kargad TamaSobda. iqvea<br />

sxva <strong>in</strong>formaciac: `am mokle xans kidev apireben warmodgenas.<br />

unda iTamaSon b-n ilia WavWavaZis `deda da Svili~ [23,1].<br />

gazeT `iveriaSi~ dabeWdili AanTimoz juRelis korespondenciidan<br />

vgebulobT, rom `warmodgenebi ZiriTadad saqvelmoqmedo<br />

mizans isaxavda, imarTeba warmodgena warmodgenaze: es<br />

tusaRTa sasargeblod, es Raribi studentebisaTvis xelis gasamarTavado,<br />

es saswavleblis sasargeblodo... ai, Tund, 3 Tebervlis<br />

warmodgenaze mogaxsenebT. b-nma n. iak. aleqsi-mesxiSvilma,<br />

kn. g. SaraSiZis TaosnobiT gahmarTa momaval dedaTa saswavleblis<br />

sasargeblod qarTul-rusuli warmodgena. warmoadg<strong>in</strong>es<br />

`baiyuSi~ a. cagarelisa~ [4, 3]. iqve CamoTvlilia monawilenic,<br />

naTqvamia, rom ubileTod bevri darCa; Seqebulia msaxiobTa<br />

TamaSi, saubaria imaze, rom aleqsi-mesxiSvilma gamoaRvi-<br />

Za miZ<strong>in</strong>ebuli sazogadoeba, rom kvlavac apireben am gziT siaruls<br />

da fulis Segrovebas, raTa yrmaTa imgvari skola gamar-<br />

Ton, sadac qarTuli Seiswavleba. `iveriis~ cnobiTve, gudauTa-<br />

Si warmoudgeniaT Targmnili piesa `wuTis sacole~, a. cagarelis<br />

`rac g<strong>in</strong>axavs, veRar naxav~, xolo gazeTi `kvali~ ityob<strong>in</strong>eba,<br />

rom 1895 wlis 15 noembers soxumSi gamarTuli warmodgenis<br />

Semosavali gadaeca soxumis samrevlo skolas [5, 3].<br />

Teatralur warmodgenebTn erTad, imarTeboda literaturuli<br />

saRamoebic. gazeTi `droeba~ wers: `iqauri skolis<br />

didi zala savse iyo xalxiT. waikiTxes ori Tavi `kacia-adamiani?!~-dan,<br />

poema `mese dimitri Tavdadebuli~ WavWavaZisa, `ubeduri~,<br />

poema Waladidelisa da oriode wvrili leqsi~ [6, 3] .<br />

sayuradReboa is faqti, rom mravalerovan afxazeTSi<br />

warmodgenebs marTavdnen qarTul da rusul enebze. es xdeba<br />

farTo masebis mosazidad. garda amisa, ar ifarglebian qar-<br />

Tveli mwerlebiT, dgamen rus, somex da ucxoel avtorTa nawarmoebebs.<br />

magaliTad, 1892 wels daudgamT somexi sundukianis<br />

popularuli piesa `pepo~ [7, 2].<br />

73


ogorc <strong>in</strong>formaciidan Cans, amgvari warmodgenebiT sakmao<br />

saqvelmoqmedo Tanxa grovdeboda. `cnobis furclis~ publikaciis<br />

mixedviT, `samis saqvelmoqmedo warmodgenisa da er-<br />

Tis seirnobisagan, romlebic pativcemulma kn. wereTlisam<br />

gamarTa, wleul Semovida 2000 maneTi [8, 4]. es im droisaTvis<br />

uzarmazari Tanxa iyo, Tu gaviTvalisw<strong>in</strong>ebT, rom pedagogis<br />

xelfasi saSualod wliurad iyo 150-200 maneTi.<br />

warmodgenebi, Teatraluri dadgmebi, saxelovnebo dasebi<br />

ukve aRar iyo ucxo xili afxazeTis mosaxleobisaTvis. mar-<br />

Tlac, 1895-1900 wlebSi warmodgenili iqna al. yazbegis `arsena~,<br />

g. erisTavis `Zunwi~, rafiel erisTavis `monadire~, akaki<br />

wereTlis `butiaoba~, a. cagarelis `prikaSCiki~, v. nasiZis, v.<br />

abaSiZis, g. Ciqovanis, k. yifianis da sxvaTa piesebi. magram mxolod<br />

adgilobriv scenismoyvareTa imedad ar miutovebia afxazeTi,<br />

aq Camodiodnen Tbilisisa da quTaisis saxelovani dasebi.<br />

kerZod, `1894 wels soxumSi quTaiselebs orjer gaumar-<br />

TavT warmodgena da ise moswonebiaT aqaurebs es gamosvlebi,<br />

stumrebi vaxSamzec miuwveviaT~ [4, 2].<br />

yovelive es xels uwyobda da ganapirobebda sakuTriv afxazuri<br />

Teatris momwifebasa da Camoyalibebas. eWvi araa, am saqmes<br />

saTanado niadagi qarTulma warmodgenebma moumzada. amas<br />

aRniSnavs afxazuri erovnuli Teatris istoriis mkvlevari m.<br />

lakerbaia: `qarTuli Teatri da misi gamoCenili Teatraluri<br />

moRvaweebi... didi xnidan cdilobdnen daxmarebodnen afxazebs,<br />

rom SeeqmnaT sakuTari Teatraluri kultura~ [1, 31].<br />

qarTuli presa afxazeTis Sesaxeb yovelgvar masalas aqveynebda,<br />

magram arcerTi sakiTxi ise farTod ar gaSuqebula,<br />

rogorc kultura da ganaTleba. Cveni presis mesveurebi mar-<br />

Talni iyvnen. k. gamsaxurdia miuTiTebs, roca qveyana politikur<br />

damoukideblobas kargavs, man kulturuli diqtatura unda<br />

daamyaroso. amis saWiroebas, rogorc Cans, kargad xedavdnen<br />

iliaseuli `iveria~, sergei mesxis `droeba~, sxva Jurnal-gaze-<br />

Tebi da maTi xelmZRvanelebi. amitomac Tu iyo, rom gamudmebiT<br />

ibeWdeboda <strong>in</strong>formaciebi, statiebi Tu recenziebi afxazur anbansa<br />

da damwerlobaze, aq gamarTul samrevlo, saerobo da sxva<br />

tipis skolebze, afxazi xalxis folklorze, literaturul sa-<br />

Ramoebsa da Teatralur dadgmebze, qarTuli Teatris saxelovani<br />

muSakebis gamosvlebze afxazeTSi [9, 147].<br />

74


es yovelive, erTi mxriv, emsaxureboda afxazeTSi kulturisa<br />

da ganaTlebis gavrcelebas, xolo meore mxriv, fesvebs<br />

unarCunebda istorias, tradicias, urTierTobebs.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. qajaia eTer, qarTuli Teatri afxazeTSi (1885-1940 ww.),<br />

Tbilisi, 2006.<br />

2. janaSia simon, giorgi ServaSiZe, soxumi, 1946.<br />

3. gazeTi `iveria~, 1892, #85.<br />

4. gazeTi `iveria~, 1893, #52.<br />

5. gazeTi `iveria~, 1892, #82.<br />

6. lakerbaia m., afxazuri Teatris istoriidan, Tbilisi,<br />

1957.<br />

7. abuTiZe, aswlovanTa ansambli, Tbilisi, 1977.<br />

8. gazeTi `iveria~, 1885, #12.<br />

9. gazeTi `iveria~, 1889, #18.<br />

10. gazeTi `iveria~, 1893, #38.<br />

11. Jurnali `kvali~, 1851, #51.<br />

12. gazeTi `droeba~, 1884, #81.<br />

13. gazeTi `iveria~, 1892, #85.<br />

14. gazeTi `cnobis furceli~, 1897, #341.<br />

15. naWyebia n., afxazeTis problematika XIX saukunis qarTul<br />

presaSi, Tbilisi, 2006.<br />

16. silagaZe a., guruli v., saqarTvelos ganuyoflobisaTvis<br />

brZolis istoriidan, nakveTi II, Tbilisi, 1999.<br />

75


Tsatsa Chkhartishvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Research<br />

scientist of the Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Theatrical Life <strong>in</strong> Abkhazia <strong>in</strong> the 80-90es of the 19 th Century <strong>and</strong><br />

Historical Memory<br />

Summary<br />

In the 80-90es of the 19 th century <strong>in</strong> Abkhazia, when Tsarism was<br />

carry<strong>in</strong>g out the strictest policy, when even writ<strong>in</strong>g <strong>and</strong> read<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Georgian<br />

language was forbidden, it is easy to imag<strong>in</strong>e the importance of theater.<br />

Theatre played the greatest role <strong>in</strong> deepen<strong>in</strong>g the national mentality of masses<br />

<strong>and</strong> preserv<strong>in</strong>g spiritual strength. S<strong>in</strong>ce the 80-90es of the 19 th century <strong>in</strong><br />

many places <strong>in</strong> Abkhazia (Sokhumi, Ochamchire, Okumi, Gudauta, Gali etc)<br />

the performances of the amateur theater lovers’ were held.<br />

S<strong>in</strong>ce 1911 the theater became half professional <strong>and</strong> <strong>in</strong> 1928<br />

professional. Abkhazian song, which from time immemorial was<br />

concommited the life of Abkhazian, was the first that set foot on the stage <strong>and</strong><br />

with the help of perform<strong>in</strong>g different types of folk art gave the theatre of<br />

Abkhazia the perspective of development, the outst<strong>and</strong><strong>in</strong>g representative of<br />

which was Jana Achba.<br />

76


oTar gogoliSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, baTumis<br />

SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis<br />

sruli profesori<br />

aWara ucxoeli istorikosis TvaliT<br />

(XIX s-is 80-iani wlebi)<br />

evgeni veidenbaums sapatio adgili uWiravs im istorikosebs<br />

Soris, romlebic kavkasias ikvlevdnen. igi Targmnida<br />

Sromebs, monawileobda cnobili mecnieris petre uslaris<br />

wignis, `Zveli Tqmuleba kavkasiaze~, redaqtirebaSi. manve gamosacemad<br />

moamzada krebuli, romelSic Sesulia <strong>in</strong>gliseli<br />

moRvawis — palgrevis angariSebi aWaraze. e. veidenbaumis TaosnobiT<br />

gamoqveynda, agreTve, frangi l. granJes da sxvaTa masalebi,<br />

romlebic aWaras exeba.<br />

veidenbaumma araerTi gamokvleva uZRvna saqarTvelos.<br />

zogierTi maTgani Seitana krebulSi `kavkasiis etiudebi~. sayuradReboa<br />

mogzauruli Canawerebi `baTumidan arTv<strong>in</strong>amde~,<br />

romelic pirvelad 1878 wels gazeT `kavkazSi~ gamoqveynda.<br />

aWaris Sesaxeb sa<strong>in</strong>tereso cnobebia mocemuli, aseve, mis uaRresad<br />

sayuradRebo naSromSi _ `kavkasiis gzamkvlevi 1888 wlisaTvis~.<br />

1878 wlis 31 oqtombers gem `rioniT~ veidenbaumi ba-<br />

Tums ewvia. navsadgurSi daxvda ruseTis xomaldebi `kocebu~,<br />

`redut-kale~, `CixaCevi~ da sxva, agreTve uamravi feluga,<br />

romlebic sim<strong>in</strong>diT, yurZniTa da Tixis WurWeliT daetvir-<br />

TaT.<br />

baTumi warmoSva md<strong>in</strong>are Woroxma, romelmac droTa ganmavlobaSi<br />

mozida qva-RorRi, sila da amoavso napiri, _ SeniSnavs<br />

veidenbaumi. es gansakuTrebiT SesamCnevi gaxda mas Semdeg,<br />

rac navsadguris talRebisagan dasacavad wyalSi specialuri<br />

kedeli gaiyvanes. aman ufro Seakava xreSi da sila, ris<br />

gamo bulvari maS<strong>in</strong> Tu zed zRvaze iyo, 1902 wlisaTvis zRva<br />

asi saJeniT daSorda napirs da baTumelebs saSualeba miecaT<br />

bulvarisaTvis kidev ori xeivani miemateb<strong>in</strong>aT. baTumis koncxi<br />

Woroxis naleqebiT Seiqmna — wers g. wereTeli. [1, 141]<br />

baTumi gamoirCeoda swori da sicocxliT saves quCebiT.<br />

zRvispira quCas amSvenebda erT-orsarTuliani qvis saxlebi<br />

77


maRaziebiT, agreTve sastumroebi da yavaxanebi. gamoirCeoda<br />

sastumro `moskovi~. paraleluri quCebi bazars ekava, aqa-iq<br />

qvafenilic daegoT. qalaqSi antisanitaria ar yofila, radgan<br />

sila da qviSa wyals advilad atarebda. sasmeli wyali urexis<br />

mTidan moed<strong>in</strong>eboda. wyalsadenis mosawyobad samebis taZari<br />

daeSalaT. baTums icavda zRvispiras agebuli sami saartilerio<br />

batarea qvis yazarmebiT. maT SesaniRbavad uamravi mcenare<br />

daergoT.<br />

yvelaze didi problema maS<strong>in</strong> sacxovrebeli b<strong>in</strong>is nakleboba<br />

iyo. amis miuxedavad mSenebloba ma<strong>in</strong>c mimd<strong>in</strong>areobda,<br />

Tumca nela. aguri da kramiti adgilze SeiZleba damzadebuliyo,<br />

magram saSeni xis masala Zalian cota iyo. mizezi amisa ki<br />

is gaxldaT, rom tye adre gaCexes da evropaSi gazides. amitom<br />

xe-tye xersonidan da qerCidan SemoaqvT, — aRniSnavs istorikosi.<br />

[2, 110]<br />

mSeneblobis dabali tempis mizezi iyo agreTve meryevi<br />

politikuri viTarebac. 1879 wlis gazafxulisaTvis gavrcelda<br />

xmebi imis Sesaxeb, rom TurqeTi axal oms iwyebs ruseTis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdego. amis gamo Semcirda vaWroba. gaCerda mrewveloba.<br />

baTumi erT did samxedro banakad aris gadaqceuli da Tu<br />

axali omi isev daiwyeba, maS<strong>in</strong> azri ara aqvs saqmis keTebas —<br />

acxadebdnen baTumSi moRvawe vaWar-mrewvelebi. es iqneba kapitalis<br />

wyalSi gadayrao. aseve, amis garda baTumSi Zalian<br />

cudi quCebi iyo. wvimis dros, romelic xSiri iyo, qalaqi TiTqmis<br />

paralizebuli gaxldaT.<br />

veidenbaumi obieqturad aSuqebs porto-frankos sakiTxs,<br />

romelic baTumSi 1878 wels SemoiRes berl<strong>in</strong>is kongresze<br />

<strong>in</strong>gliselebis daJ<strong>in</strong>ebiT da man 1886 wlamde iarseba.<br />

portos-frankos — Tavisufali navsadguris SemoRebiT, bevrs<br />

egona iaf evropul saqonels miiRebdnen, amotomac aqeTken<br />

gamoswies, magram adgilobrivi produqtebisa da marselis liqioris<br />

meti araferi daxvdaT. ukeTesi xarisxis saqoneli imitomac<br />

ar SemohqondaT, rom myidveli cota iyo. axlo soflebidan<br />

Tu modiodnen glexebi. amasTan liqioris, romisa da<br />

asanTis garda, sxva saqonlis gatana SeuZlebeli yofila. porto-franko<br />

emsaxureba ara vaWrobis ganviTarebas, aramed adgilobriv<br />

mcxovrebTa Seviwroebas. maT marTlac moaqvT produqtebi<br />

gasayidad, iZenen qsovils. magram sakordono dacva,<br />

78


ar vici <strong>in</strong>struqciis safuZvelze, Tu gaugebrobiT, SeiZleba<br />

romeliRac sxva mizezis gamo, xSirad maT akavebs da baJis gadaxdas<br />

iTxovs imis gamo, rom qalaqidan saWiro saqoneli gaaqvT.<br />

glexebs rom saqoneli gasayidad gahqondeT, maS<strong>in</strong> SeiZleba<br />

gagvemarTleb<strong>in</strong>a kordonis moqmedeba, magram piradi moxmarebisaTvis<br />

SeZenil saqonelze ar SeiZleba moviTxovoT ba-<br />

Ji, da saerTod, gana Rirs baJis gamo mosaxleobis ukmayofileba<br />

gamoviwvioT, ambobs veidenbaumi. Semdeg igi kvlav ubrundeba<br />

porto-frankos sakiTxs da ambobs, rom maWaxlelebs<br />

evropuli saqoneli w<strong>in</strong>aTac baTumidan gahqondaT, magram baJs<br />

ar ixdidnen, rogorc es porto-frankos SemoRebis Semdeg xdebao.<br />

igi gabedulad amxels imaT, v<strong>in</strong>c yovelmxriv aviwrovebda<br />

xalxs, v<strong>in</strong>c ara Tu aziara is<strong>in</strong>i axali xelisuflebis sike-<br />

Tes, aramed aiZula osmaleTSi gadaxvewiliyo.<br />

veidenbaumma cixisZiric mo<strong>in</strong>axula. man aRniSna, rom cixisZirs<br />

gamagrebuli pozicia uWiravs da amitomac iyo, rom<br />

misi aReba gauWirda rusis jars, rogorc 1829 wels, aseve 1877<br />

wlis 11 ivnisso. veidenbaumi is pirovnebaa, romelmac cixisZiri<br />

Zvel simagre petrad miiCnia. cixisZiris teritoriaze mas<br />

eklesiis nangrevebic unaxavs. axlos moCuxCuxebda wyaros<br />

wyali. 1883 wels rk<strong>in</strong>igzis gayvanasTan dakavSirebiT aqauroba<br />

gadaTxares, aafeTqes, qvebi ki jebirebis mSeneblobaze gamoiyenes,<br />

ris gamoc cixe-simagrem dakarga pirv<strong>and</strong>eli saxe,<br />

aremare gauval tyeebs daefara. [3, 303-305]<br />

1878 wlis 4 noembers mogzaurma Tanmxleb osebTan er-<br />

Tad arTv<strong>in</strong>isaken aiRo gezi. kaxabris dablobi ialanuzis mTebidan<br />

(TurqeTSia) mosul qurTebsa da 1886 wels gadmoxvewil<br />

afxazebsac ekavaT. aq mcire siRrmeze daesaflaveb<strong>in</strong>aT 1877-<br />

1878 wlebis ruseT-TurqeTis omSi daRupuli 12 aTasi Turqi<br />

jariskaci, ris gamoc uamravi tura moyriliyo. aq xelisuflebas<br />

gaeyvana gzatkecili, romlis kideebze qvebi daewyo, aego<br />

xidebi. yvelgan sim<strong>in</strong>di eTesa. veidenbaumi da misi Tanmxlebi<br />

pirebi male miadgnen sadgur kap<strong>and</strong>ids, anu im adgils, sadac<br />

axla maxos xidia. aq iwyeboda gza md<strong>in</strong>are Woroxis ayolebiT.<br />

saamisod iyenebdnen navebs — kaiukebs. is<strong>in</strong>i baTums arTv<strong>in</strong>Tan<br />

akavSirebdnen. sami-oTxi menave ostaturad marTavda maT. Ti-<br />

Toeuli mgzavri aT maneTs ixdida. yovel kaiuks asi fuTi tvirTi<br />

gadahqonda. aqve m<strong>in</strong>da aRvniSno, rom am gziT 1876 wels<br />

79


imogzaura istorikosma luka isarlovma. 1909 wels ki rusma<br />

profesorma aleqsi kiselma.<br />

kap<strong>and</strong>idSi veidenbaumma sim<strong>in</strong>diTa da Tixis WurWleuliT<br />

savse kaiukebi naxa. aq gacvliTi vaWroba gaeCaReb<strong>in</strong>aT.<br />

md<strong>in</strong>areebisa da gzebis SesayarSi gaekeTeb<strong>in</strong>aT qvis xelovnuri<br />

sad<strong>in</strong>arebi, rom wyals ar Caerecxa gzebi. iq, sadac aWariswyali<br />

Woroxs erTvis, orive mxareze unaxavs qvis xidis maRali<br />

sayrdenebi. qviTkiriT nagebi xidi am cota xnis w<strong>in</strong> waulekia<br />

md<strong>in</strong>areso, — aRniSnavs veidenbaumi. Semdeg mas gauvlia sofeli<br />

mirvana, romelic Woroxis marjvena napirzea Sefenili.<br />

isic m<strong>in</strong>da aRvniSno, rom am sofels mirvanas saxeliT ixseniebs<br />

isarlovi da sxva mogzaurebic. rukaze ki es sofeli aRniSnulia<br />

simorisis saxeliT. maradidis ubnis ufross axmed<br />

efendis ganumartavs veidenbaumisaTvis, rom am sofels simoneTi<br />

hqviao. Semdeg veidenbaumi misula sofel maWaxelaSi, sadac<br />

mas daxvedria soflis mejlisis Tavmjdomare da sxva war-<br />

C<strong>in</strong>ebuli pirni. veidenbaumi ambobs, rom aq laparakoben qar-<br />

Tuli enis im kiloTi, rogoriTac aWaris sxva kuTxeSio. veidenbaumi<br />

civad ixseniebs maWaxlis ubnis ufross — wereTels<br />

(akakis Zmas). ubnis ufrosi ganawyenebuli yofila imiT, rom<br />

glexebi masTan misvlamde TavianT begebs eTaTbirebodnen. veidenbaumi<br />

aqve SeniSnavs: `aba ra qnas xalxma. Turqebi maT umtkicebs,<br />

rom sazRvari male aWariswyalze gava, e. i. Tqven isev<br />

Cvens xelSi moxvdebiT da maS<strong>in</strong> naxeT moRalateebs ras gizam-<br />

To~. mosaxleobis meryeoba aseT pirobebSi, ra Tqma unda, dasagmobi<br />

araa. mTavari ma<strong>in</strong>c isaa, rom is<strong>in</strong>i qarTulad laparakoben<br />

da dadebiTad miiRes axali xelisufleba. amitomac iyo,<br />

rom veidenbaumi wereTels ar ewvia ojaxSi. aqve SevniSnav, rom<br />

ubnis ufros wereTels arc Tu ise Tbilad ixseniebs zaqaria<br />

WiW<strong>in</strong>aZec. igi ambobs, rom: `am batoni Tavadis gamgeobis periodSi,<br />

fexi moikida muhajirobamo~. [4, 199-200]<br />

veidenbaums maWaxelasa da Woroxis SesarTavSi dauTvalierebia<br />

qvis xidis nangrevebi. qveda maradidSi naxa Tu rogor<br />

ostaturad agebdnen kaiukebs. es sofeli gemTmSeneblobis<br />

Zveli centria, SeniSnavs igi. aq mas daxvda ubnis ufrosi<br />

axmed efendi, romelic veidenbaumis TqmiT gamoirCeoda `tipiuri<br />

qarTuli cxviriT, qarTuli laparakiT, oxunjobiTa da<br />

stumar-masp<strong>in</strong>ZlobiT. miuxedavad Turqulis didi zegavleni-<br />

80


sa, masSi ar CaxSobiloyo qarTuli sisxli~. axmed efendim<br />

stumrebi ojaxSi miipatiJa, magram drois uqonlobis gamo ver<br />

ewvivnen mas. axmed efendi daexmara maT toponimebis dadgena-<br />

Si. man kelasuris wyalTan cixisa da eklesiis nangrevebi uCvena,<br />

rac rukaze aRniSnuli ar yofila. Woroxis qvemo welis er-<br />

Ti sofeli veidenbaumma kamurenis saxeliT moixsenia, amaze<br />

ubnis ufross uTqvams, rom misi namdvili saxeli wiTureTiao.<br />

axmedis gvars veidenbaumi ar asaxelebs, magram varaudoben,<br />

rom es pirovneba axmed xalvaSi unda iyos. am varaudis Sesaxeb<br />

isev m<strong>in</strong>da moviyvano zaqaria WiW<strong>in</strong>aZis sityvebi. igi 1892 wlis<br />

Semodgomaze axmedis stumari iyo. ai, ras wers zaqaria WiW<strong>in</strong>a-<br />

Ze: `didma moWirnaxulem, saqarTvelos siyvaruliT damwvarma<br />

axmed xalvaSma jer kidev 1875 wels, Tbilisidan gamoiwera<br />

qarTuli wignebi...…1878 wels maradidis xoja qadagebda aWarlebis<br />

TurqeTSi gadasaxlebas, ris gamoc axmedma k<strong>in</strong>aRam cimbirSi<br />

gadaasaxleb<strong>in</strong>a igi. Tavis xarjze aago skolis Senoba,<br />

magram moxda ise, rom skolaSi gamogzavnes qarTulis ar<br />

mcodne maswavlebeli, razec uari ganacxades — qarTulis<br />

mcodne maswavlebeli gvWirdebao. asec moxda.~ skolis gaxsnas<br />

SemdegSic apirebdnen, moxele <strong>and</strong>RulaZis daxmarebiT. es<br />

mcdeloba warmatebiT dagvirgv<strong>in</strong>da. am moxelem SeZlo yvela<br />

problemis mogvareba da skolis gaxsna.<br />

veidenbaumi aWaris mosaxleobis Sesaxeb ambobs: `aWarlebi<br />

fexmardni arian. erT xelSi kalaTa da <strong>in</strong>glisuri warmoebis<br />

iaraRi, meoreSi — qolga uWiravT...Turqebma omis w<strong>in</strong> 14<br />

aTasi cali iaraRi daariges, rom mosaxleoba ruseTis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

aemxedreb<strong>in</strong>aT, magram amaod~. [5, 128]<br />

ruseTis moxele mefisaSvils, romelic aWaris mmarTvel<br />

ximSiaSvilebs TanamemamuleebTan da rus generlebTan akavSirebda,<br />

mogzaurisaTvis ucnobebia, rom aWarlebs dRemde Cveulebad<br />

aqvT, mividnen TavianTi w<strong>in</strong>aprebis eklesia-taZrebis<br />

nangrevebTan da aanTon sanTeli. Semdeg veidenbaumi ambobs:<br />

`aWarlebi qarTvelebi arian, qarTulad laparakoben, mSobliuri<br />

ena Turqebis mier mitacebuli qarTuli kuTxeebidan,<br />

sufTad mxolod aq Semo<strong>in</strong>axa.~ Semdeg veidenbaumi rusuli Sov<strong>in</strong>isturi<br />

xilisuflebisagan gansxvavebiT akeTebs im droisaTvis<br />

metad Tamam da progresul daskvnebs. kerZod is ambobs,<br />

rom: `aWarlebisaTvis oficialuri ena qarTuli unda<br />

81


gaxdes. mSobliuri ena daaxloebs maT TanamemamuleebTan, sa-<br />

Sualebas miscems zneobrivad iltvodnen erTiani samSoblosaken,<br />

riTac dairRveva kavSiri muslimanur ideasTan. xelisuflebam<br />

ki am xalxs qarTulad unda mimarTos~. Semdeg veidenbaumi<br />

ruseTis xelisuflebas mimarTavs da Tanac afrTxilebs,<br />

rom: `ise ar mogvivides, rogorc 1829 wels axalcixis<br />

SemoerTebisas. maS<strong>in</strong> mosaxleobas udierad moveqeciT, riTac<br />

sul davaviwyeT mSobliuri ena, xeli avaReb<strong>in</strong>eT qarTvelobaze.<br />

ase rom ar moxdes aucileblad saWiroa aWaraSi gavxsnaT<br />

mxolod qarTuli skolebi... aq xoja-molebi cotani arian,<br />

amasTan bavSvebs TiTqmis ar aswavlian yurans~.<br />

1888 wels TbilisSi gamocemuli veidenbaumis meore wigni<br />

`kavkasiis gzamkvlevi~ Seicavs cnobebs imis Sesaxeb, rom ba-<br />

Tumis olqis mosaxleoba 1887 wels 117 873 kacamde aRwevda.<br />

1886 wels gautaniaT 14,5 milioni maneTis marcvleuli da nav-<br />

Tobi. SemoutaniaT mxolod 4 milioni maneTis saqoneli. maS<strong>in</strong><br />

baTumSi 1088 gemi mosula, aqedan 473 sakabotaJo.<br />

veidenbaumi aRniSnavs, rom: `adgilobrivi mosaxleobis<br />

gadmocemiT, ivlis-agvistoSi, aWaris zRvispireTSi mZv<strong>in</strong>varebda<br />

cieb-cxeleba. amas isic ganapirobebda, rom wvimebisas<br />

mTebidan momd<strong>in</strong>are wyali zRvas ver aRwevda, radgan ar iyo<br />

arxebi. amitom warmoiqmneboda Waobebi, tborebi. s<strong>in</strong>estes<br />

xels uwyobda agreTve gauvali mcenareuli safarveli, xelovnuri<br />

sagubarebi, romlebic br<strong>in</strong>jis nakveTebis mosarwyavad<br />

moewyoT~.<br />

veidenbaumi wers: `ara ugvianes orasi wlisa e.i. me-17 saukuneSi,<br />

qarTuli ena batonobda mTeli Woroxis xeobaSi, axla<br />

ki mxolod aWaraSi SemorCa. yovelTvis unda gvaxsovdes, rom<br />

aWarlebi qarTvelebi arian, saerTo aqvT ena, zogierTebi ki<br />

ucod<strong>in</strong>arobis gamo cdebian~. [6,120-125]. aseTi mosazrebebi ki,<br />

namdvilad, cxadyofs veidenbaumis progresulobasa da mis ke-<br />

Tilganwyobil damokidebulebas adgilobrivi mosaxleobis<br />

mimarT.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. g. wereTeli, publicistika, Tbilisi, 1974.<br />

2. Е. Вейденбаум, Кавказоведение, Т. I, Тифлиc, 1901.<br />

3. Е. Вейденбаум, Путеводитель по Кавказу, Тифлиc, 1888.<br />

82


4. z. WiW<strong>in</strong>aZe, muslimani qarTveloba da maTi soflebi saqarTveloSi,<br />

Tbilisi, 1914.<br />

83<br />

Otar Gogolishvili<br />

Doctor of Historical Sciences, the Full<br />

Professor of the Batumi Shota Rustaveli<br />

State University<br />

Historian Evgeni Veidenbaum’s writ<strong>in</strong>gs about Adjara<br />

Summary<br />

Some of the scientific researches of Evgeni Veidenbaum are dedicated to<br />

adjara. Some of these researches are <strong>in</strong>cluded <strong>in</strong>to the book `essays about<br />

Caucasus~. It is worth mention<strong>in</strong>g the essay `from Batumi to Artv<strong>in</strong>~. This<br />

essay was publishes <strong>in</strong> 1878 <strong>in</strong> the newspaper `Caucasus~. Very <strong>in</strong>terest<strong>in</strong>g<br />

<strong>in</strong>formation about Adjara was published <strong>in</strong> a very important scientific<br />

research `the guidel<strong>in</strong>e to Caucasus for the 1888 year~. On October 31, 1878<br />

Evgeni Veidenbaum returned to the town of Batumi by the ship `Rioni~.


84<br />

ilia vadaWkoria<br />

soxumis universitetis magistranti<br />

gazeTi `iveria~ saqarTvelos istoriis<br />

wyaroebisa da gamoqveynebuli<br />

mecnieruli literaturis Sesaxeb<br />

(1886-1889 ww.)<br />

gazeTi `iveria~ mravali wlis ganmavlobaSi iyo qarTuli<br />

Jurnalistikis flagmani, erovnul-demokratiuli <strong>in</strong>telignciis<br />

miswrafebaTa mTavari gamomxatveli. i.WavWavaZem<br />

Tavis `pirmSos,~ miznad Tavidanve dausaxa qarTveli xalxis<br />

erovnuli da kulturuli TviTmyofadobisaTvis brZola.<br />

erovnuli TviTSemecnebis erT-erT saukeTeso saSualebad<br />

eris warsulis mecnierul-kritikuli Seswavla, axlad gamovlenili<br />

xelnawerebisa da istoriuli dokumentebis gamomzeureba-popularizacia<br />

iqna miCneuli. dasaxuli miznis gansaxorcieleblad,<br />

gazeTsa da mis redaqtors, Tanadgoma qar-<br />

Tvelma istorikosebma da kulturis istoriis mkvlevarebma<br />

aRmouC<strong>in</strong>es. amas xeli imanac Seuwyo, rom XIX saukunis meore<br />

naxevris qarTuli istoriografia aRmasvlas ganicdida da misi<br />

warmomadgenlebi pirvelwyaroebisadmi gansakuTrebul<br />

kritikul damokidebulebas iCendnen. movlenaTa axsnis pragmatulma<br />

midgomam da mizez-Sedegobrivi meTodis gamoyenebam,<br />

saqarTvelos istoriis (kulturuli, ekonomikuri, politikuri<br />

da eTnikuri) sakiTxebis axleburad gaSuqebis SesaZleblobis<br />

pirobebi Seamzada [1, 6]. aRniSnul problematikaze Seqmnili<br />

produqcia, gazeT `iverias~ furclebze qveyndeboda da<br />

eris erTianobis ideiis ganmtkicebas emsaxureboda.<br />

gazeT `iveria~-Si gamoqveynebuli masalebi, Tematuri<br />

TvalsazrisiT ramdenime jgufaT SeiZleba daiyos. erT-erT<br />

maTgans, saqarTvelos istoriis pirvelwyaroebi warmoadgens.<br />

marTalia, gazeT `iveria~-s 1886-1889 wlebSi TiTqmis arcerTi<br />

matiane ar gamouqveynebia, magram `bibliografiis~ rubrikiT<br />

dabeWdil werilebSi iZleoda, axladaRmoCenili matianis mokle<br />

S<strong>in</strong>aarssa da daxasiaTebas. qarTuli saistorio wyaroebis<br />

Sesaxeb aseTi bibliografiuli rubrika gazeTma 1887 wlidan


SemoiRo. gansakuTrebul yuradRebas T.Jordanias werili `axlad<br />

aRmoCenili gelaTis matiane~ iqcevs. igi sazogadoebas<br />

amcnobs, rom am mniSvnelovani xelnaweris aRmoCena (1829 weli)<br />

da litografiuli wesiT misi pirveli gamocema, m.broses<br />

saxels ukavSirdeboda. T.Jordanias azriT, es matiane vaxuSti<br />

batoniSvils gamouyenebia Tavis TxzulebaSi. amis damadastureblad<br />

igi erTmaneTs udarebs `gelaTis matiane~-sa da vaxuSti<br />

batoniSvilis `aRwera samefosa saqarTveloisasa~-s im<br />

gverdebs, sadac misi msgavseba aSkarad dasturdeba. T.Jordanias<br />

mtkicebiT, matiane genaTeli beris mier unda yofiliyo<br />

Sedgenili, romelic droTa ganmavlobaSi sxva pirebs gaugrZelebiaT<br />

[2].<br />

aRniSnuli matianesadmi `gelaTis matianis~ saxelwodebis<br />

mikuTvneba, gaumarTlebeli unda iyos, Tundac im motiviT,<br />

rom igi mxolod genaTeli beris mier ki ar aris Sedgenili,<br />

aramed sxvadasxva pirebis mieraa `ganvrcobili.~[3, 18] aRniSnuli<br />

Txzulebis parizSi daculi xelnaweri e. TayaiSvilma<br />

`parizis qronika~-s saxelwodebiT gamosca. saqarTvelos istoriis<br />

mkvlevarTa azriT, `parizis qronika~-s ZiriTadi wyaroebia:<br />

1) gelaTuri qronikoni, 2) mesxuri matiane, 3) ioseb<br />

Tbilelis istoriuli poema `didmouraviani,~ 4) rostom mefis<br />

1648 wlis gujari, 5) grigol dodorqelis `cxovreba da<br />

wameba qeTevan dedoflisa,~ 6) farsadan gorgijaniZis Txzulebis<br />

ukanaskneli nawili.[3, 18] yovelive zemoaRniSnulidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are Tuki mivudgebiT sakiTxs, im daskvnamde mivalT,<br />

rom `parizis qronika,~ anu T.Jordanias sityvebiT rom vTqvaT<br />

`gelaTis matiane~ sxvadasxva Txzulebebze damyarebul naSroms<br />

warmoadgens da pirobiTad XVIII saukunis 30-iani wlebiT<br />

TariRdeba [3, 35].<br />

saqarTvelos istoriis wyaroebisadmi, kerZod, `qar-<br />

Tlis cxovrebisadmi~ XIX saukunis meore naxevris qarTveli<br />

istorikosebi gansakuTrebul <strong>in</strong>teress iCendnen. yoveli axali<br />

xelnaweris aRmoCenas didi sixaruliT xvdebodnen da amis<br />

Sesaxeb Sesabamis <strong>in</strong>formacias gazeT `iverias~ furclebze aqveynebdnen.<br />

T. Jordania gazeT `iveriaSi~ dabeWdil werilSi<br />

`axali wyaro saqarTvelos istoriisa,~[4] sazogadoebas mesxiSvilis<br />

mier 1888 wels werakiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebisadmi<br />

gadacemul xelnawerebSi tyavze daweril `moqcevai<br />

qarTlisai~-s d.baqraZis mier gamovlenili xelnaweris Se-<br />

85


saxeb auwyebda. am umniSvnelovanesi istoriuli wyarosadmi<br />

T.Jordanias Tvalsazrisidan, yuradRebas, wm<strong>in</strong>da n<strong>in</strong>os Rvawlisa<br />

da cxovrebis sruli aRweris ori redaqciis arsebobis<br />

mtkicebis faqti iqcevs. igi orive redaqciis mokle daxasia-<br />

Tebas iZleva. misi azriT, `moqcevai qarTlisais~ aRniSnuli<br />

redaqcia, manamde cnobil redaqciaTa Soris yvelaze Zveli<br />

iyo, ris gamoc, T.Jordanias sityvebiT rom vTqvaT, `ufro SesaniSnavi<br />

da Zvirfasia.~ rogorc werilidan irkveva, T.Jordania,<br />

aRniSnuli redaqciebidan gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

pirvels aniWebda, radgan igi Seicavda `didZal friad saWiro<br />

masalas Cveni uZvelesi istoriisas.~[4] amis dasasabuTeblad<br />

`moqcevai qarTlisais~ is adgilebi moyavda, sadac qarTvel<br />

mefeTa sia iyo CamoTvlili. imave matianeze dayrdnobiT, gaerTianebuli<br />

saqarTvelos pirvel mefed azos asaxelebs. misi<br />

mtkicebiT, aleqs<strong>and</strong>re makedonels saqarTvelos dapyrobis<br />

Semdeg mefed dausvams. am SemTxvevaSi mkvlevarma ukritikod<br />

miiRo da sarwmunod miiCnia `moqcevai qarTlisaiSi~ aRniSnul<br />

sakiTxTan mimarTebaSi moTxrobili ambebi. qarTul istoriografiaSi<br />

dRes garkveulia, rom `moqcevai qarTlisaiSi~ daculi<br />

cnoba, aleqs<strong>and</strong>re makedonelisgan qarTlis dalaSqvris<br />

Sesaxeb, legendarulia da wyaroebiT ar dasturdeba.[5, 314]<br />

Tu aleqs<strong>and</strong>re makedonels qarTlSi ar ulaSqria da igi ar<br />

daupyria, bunebrivia, gaerTianebuli saqarTvelos mefed<br />

azos ver dasvamda.<br />

xelnaweris aRwerisas T. Jordania dasZens, rom `moqcevai<br />

qarTlisai~-s xelnaweri daviT reqtoris—mesxiSvilis biblioTekis<br />

ganZs warmoadgenda da #1141 ricxobrivi maCvenebliT<br />

iyo danomrili. iqve gulistkiviliT SeniSnavda, rom daviT<br />

reqtoris xelnawerebis es biblioTeka, misi gardacvalebidan<br />

60 wlis Semdeg ganadgurebula da misgan mxolod 60<br />

xelnaweri wigni darCenila. aseTive bedi ergo mcxeTis xelnawerTa<br />

biblioTekas. (7000 xelnaweri wignidan, 6800 ganadgurda).<br />

am faqtebis w<strong>in</strong>wamoweviT, T.Jordanias qarTveli sazogadoebis<br />

yuradRebis, erovnuli xelnawerebis movla-patronobis<br />

aucileblobisken gadatana surda. werilis avtoris mier<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-dan saqarTvelos warsulis Sesaxeb motanili<br />

cnobebi da misi analizi iTvalisw<strong>in</strong>ebda: 1) saqarTvelos<br />

uZvelesi istoriisadmi sazogadoebis yuradRebis mip-<br />

86


yrobas da arsebuli wyaros gacnobas, 2) Cveni eris warsulis,<br />

misi kulturis istoriis SeswavlisaTvis uZvelesi xelnawerebis<br />

mniSvnelobis w<strong>in</strong>wamowevas.<br />

XIX saukunis meore naxevris qarTuli istoriografia,<br />

saqarTvelos istoriis Seswavlisas, ZiriTadad `qarTlis<br />

cxovrebis~ ama Tu im xelnawerebs eyrdnoboda, magram, paralelurad<br />

ucxouri wyaroebis moZiebasa da mis gamomzeurebasac<br />

cdilobda. am did saSviliSvilo saqmeSi qarTvel istorikosebs<br />

mxarSi gazeTi `iveria~ edga. igi periodulad im axlad<br />

aRmoCenili wyaroebis mokle anotirebul monacemebs aqveynebda,<br />

romlebic saqarTvelos warsulis Sesaxeb cnobebs Seicavda.<br />

amis erT-erT nimuSs, gazeTi `iveria~-Si 1886 wels `axli<br />

ambvis~ rubrikiT dabeWdili vrceli <strong>in</strong>formacia warmoadgens.<br />

masSi somexi istorikosis malaqia beris Txzulebaza saubari.<br />

gazeTi mkiTxvel sazogadoebas auwyebda, rom aRniSnuli<br />

naSromi, monRolTa periodis saqarTvelos istoriis Sesaxeb<br />

sayuradRebo cnobebs Seicavda da motanili faqtebis umetesoba<br />

`qarTlis cxovrebis~—aTvis ucnobi iyo. aseTi preambulis<br />

Semdeg, qarTveli istorikosebis misamarTiT dasZenda:<br />

`sa<strong>in</strong>tereso iqneba, Tuki v<strong>in</strong>me xels mokidebs misi qarTulad<br />

gadmoTargmnas.~[6] aseTi saxis imformaciis miuxedavad, Txzulebis<br />

saxelwodeba gaurkveveli rCeboda, radgan zemoaRniSnul<br />

rubrikaSi amis Sesaxeb araferi iyo naTqvami. dReisaTvis<br />

cnobilia, rom malaqia beri, igive grigol akanelia, avtori<br />

`moisarTa tomis istoriisa.~ misi qarTuli Targmani mxolod<br />

XX saukunis 60-ian wlebSi gaxda SesaZlebeli.[7]<br />

gazeTma `iveria~-m 1886 wels, mkiTxvel sazogadoebas<br />

romaeli istorikosis tacitusis (56-117 w.w.) Sesaxeb miawoda<br />

cnoba.[8] Cveni eris pirveli — meore saukuneebis istoriis<br />

SeswavlisaTvis aRniSnuli istorikosis naSromis mniSvneloba<br />

srulad rom warmoeC<strong>in</strong>a, gazeTma mokled, magram sa<strong>in</strong>teresod<br />

warmoadg<strong>in</strong>a saqarTvelo-somxeTisa da romis urTierTobis<br />

istoriis amsaxveli masalebi. miuxedavad amisa, tacitusis<br />

`analebis` da `istoriebis` qarTuli Targmani im etapze ver<br />

moxerxda. igi mxolod 1973 wels iqna ganxorcielebuli [9].<br />

wm<strong>in</strong>da istoriuli wyaroebis farTo propag<strong>and</strong>asTan erTad,<br />

gazeTi `iveria~ sazRvargareT gamoqveynebuli samecniero<br />

Sromebidan, saqarTvelos istoriasTan dakavSirebuli ucnobi<br />

masalebis amokrefas, ukidures SemTxvevaSi masze miTiTe-<br />

87


as axdenda. amis nimuSad, peterburgis arqeologiuri sazogadoebis<br />

aRmosavleTmcodneobis ganyofilebis sxdomaze,<br />

s.veselevskis mier wakiTxuli moxsenebis (1889 w. 23 marti) Sesaxeb<br />

dabeWdili <strong>in</strong>formaciuli xasiaTis cnoba gamodgeba.<br />

imave gazeTidan irkveva, rom am moxsenebas, iranSi myofi rusi<br />

elCebis 1597-1599 wlebis aRweriloba dadebia safuZvlad. gazeTisave<br />

cnobiT, momxsenebels dawvrilebiT ganuxilavs qar-<br />

Tveli mefis aleqs<strong>and</strong>res mier sparseTSi gagzavnili elCebisa<br />

da misi Svilebis, qalaq yazv<strong>in</strong>Si rus elCebTan Sexvedris faqtebi.<br />

misive monacemebiT, qarTvel elCs Sah-abasisaTvis mSvenieri<br />

qarTveli qali mihyavda, romelic Sahma colad SeirTo,<br />

xolo mefis vaJiSvili daasaCuqra. igive gazeTi mkiTxvels auwyebda,<br />

rom n.veselevskis moxseneba aRmosavleTmcodneobis<br />

Sromebis 21-e tomSi daibeWdeboda [10]. gazeTi arafers ambobda,<br />

Tu romel aleqs<strong>and</strong>resTan gvqonda saqme da ra qvioda Sahisadmi<br />

gagzavnil Svilebs. arc imis Sesaxebaa m<strong>in</strong>iSnebuli,<br />

romeli Sahi iyo iranis mmarTveli. sakiTxis gasarkvevad, imave<br />

gazeTis mier saelCo aRwerilobis daTariReba (1598-599 wlebi)<br />

gamodgeba. am monacemebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT, rusi elCebi,<br />

kaxeTis mefe aleqs<strong>and</strong>re meoris (1474-1506 w.w.) mier wargzavnil<br />

qarTvel elCebs Sexvedria, romelsac Sah-abas pirvelTan<br />

(1487-1529 w.w.) aleqs<strong>and</strong>re meoris qaliSvili (saxeli ucnobia)<br />

da vaJi konstant<strong>in</strong>e (igi im dros 12 wlis iyo) miyavda.<br />

aRniSnuli masalebis safuZvelze SeiZleba davasknaT,<br />

rom 1886-1889 wlebSi, gazeTi `iveria~ saqarTvelos istoriis<br />

werilobiTi wyaroebis zogadi monacemebis gamoqveynebiTac<br />

ki, sasargeblo saqmes akeTebda. igi saqarTvelos istoriis<br />

mkvlevarT, dasaxelebuli wyaroebis arsebobaze mianiSnebda<br />

da misi mecnierul mimoqcevaSi Semotanis SesaZleblobas qmnida.<br />

gazeT `iveriaSi~ gamoqveynebuli masalebis Seswavlam gviCvena,<br />

rom qarTvel da ucxoel mematianeTa Txzulebebis popularizaciis<br />

paralelurad, igi qarTuli saistorio sabuTebis<br />

gamoqveynebas, mis propag<strong>and</strong>as gansakuTrebul yuradRebas<br />

uTmobda. amis magaliTs, saqarTvelos mefis bagrat didis mier<br />

SergilaZeTa saxelze gacemuli sasisxlo sigeli warmoadgens.[11]<br />

am dokumentis teqstTan erTad, gazeTma TviT sigelis<br />

aRwerilobac dabeWda. gazeTis monacemebiT, sigeli tyavze<br />

iyo dawerili. misi sigrZe `alab naxevari,~ xolo sigane `mesamedi<br />

alabi~ iyo. sigelis Tavze mefe bagratis suraTi yofi-<br />

88


la gamosaxuli warweriT `mefeT-mefe bagrat didi.~ sigelis<br />

boloSi mefis xelmowera iyo darTuli. aseTi saxis aRwerilobis<br />

Semdeg, TviT sigelis sruli teqsti iyo dabeWdili. aRniSnuli<br />

dokumentidan irkveva: 1) sigeli gaucia bagrat mefes<br />

didaT erTguli aznauris jakva da misi Svilis maTe Sergila-<br />

Zeebis saxelze, maTive Txovnis Semdeg. `dagveajnes da vism<strong>in</strong>eT<br />

aja da moxseneba maTni: SeviwyaleT da uboZeT sasisxlo<br />

sigeli.~ 2) sigelSi mocemulia SergilaZeTa ojaxisadmi xel-<br />

Seuxebloba. Tuki v<strong>in</strong>me Seecdeboda SergilaZeTa ojaxis wevrebisadmi<br />

odnavi Seuracyofa mieyeneb<strong>in</strong>a, Seuracmyofeli Sesabamisi<br />

gadasaxadiT isjeboda. iqve, CamoTvlili iyo sxvadasxva<br />

danaSaulebebTan dakavSirebiT dawesebuli gadasaxadTa<br />

raodenoba. 3) sigeli garkveul warmodgenas gviqmnis im periodis<br />

saqarTveloSi aznaurTa wodebis uflebebsa da movaleobebze.<br />

4) sigelidan vgebulobT, rom misi gacemis momentisaTvis<br />

bagrati mTeli dasavleT saqarTvelos mefe yofila. amis<br />

Sesaxeb dokumentSi vkiTxulobT: `daudeviT ese Cvengan boZebuli<br />

sigeli da misi wesiTa da rigiTa gas<strong>in</strong>jeT da daaurvebdiT<br />

aw qristes mier kurTxeulo episkoposno qarTlisa da afxazeTisa,<br />

kaTalikosno samcxes mawyverelno da aTormetno meudabnoeno,<br />

Wyondidelo, caiSelo, moqvelo da bedielo<br />

Tqvenca asre daumtkiceT, sxvani karisa Cvenisa Tavadno eris-<br />

TavTa erisTavo da svanTa erisTavo da m<strong>and</strong>aturTuxuceso,<br />

dadiano, amir spasalaro, gurielo Tqvenc asre daumtkiceT<br />

sxvano karisa Cvenisa vezirno amiraT amirao, amilaxoro cixisaTa<br />

karisa Cvenisasa.~[11]<br />

rac Seexeba sigelis gacemis konkretul dros, imave dokumentis<br />

boloSi vkiTxulobT: `daiwera boZeba da sigeli ese<br />

xeliTa karisa Cvenisa divnisaTa Tvesa martsa ocdacxrasa da<br />

mTvaresa moqcevasa ocdaxuTsa <strong>in</strong>diqtonsa. mefobisa Cvenisasa<br />

qronikonsa oras ormocdaorsa.~[11] e. i. 1554 wels. Tu gaviTvalisw<strong>in</strong>ebT<br />

im garemoebas, rom imerTa mefe bagrat mesame<br />

1510-1565 wlebSi mefobda, maS<strong>in</strong> aRniSnuli sigeli, romelsac<br />

bagrati didis saxeliTaa moxseniebuli, bagrat mesamis mier<br />

unda iyos gacemuli. rogorc gazeTidan irkveva, es sigeli<br />

sof. obujSi (zugdidis mazra) Sengelaiebis ojaxSi aRmouCeniaT.<br />

ojaxis wevrebs gazeTis redaqciisaTvis miuwodebiaT asli<br />

da ara dedani. amasTan dakavSirebiT, gazeTi `iveria~ das-<br />

Zenda: `kargi iqneba bb-nma Sengelaiebma es sigeli gaas<strong>in</strong>j<strong>in</strong>on<br />

89


Cveni istoriisa da arxeologiis mcodne kacebs an droebiT ma<strong>in</strong>c<br />

gamougzavnon werakiTxvis gamavrcelebel sazogadoebas.~[11]<br />

ramdenadac, sigeli araspecialistis mier iqna gadawerili,<br />

gamoricxuli araa, saqme gvqondes gadaweris dros<br />

daSvebul SecdomebTan. rac Seexeba TviT sigelis beds, igi gaurkvevelia.<br />

yovel SemTxvevaSi gazeTi `iveria~—s Semdeg, misi<br />

publikacia sigelgujrebis arcerT gamocemaSi ar moxvedrila.<br />

gazeT `iverias~ furclebze gamoqveynebuli saistorio<br />

sabuTebidan, Cveni yuradReba `JurulianT gvaris gujarma~<br />

miiqcia.[11] aRniSnul dokuments w<strong>in</strong> uZRvis redaqciis mier<br />

gakeTebuli mokle mimoxilviTi xasiaTis werili, romlidanac<br />

vgebulobT, rom es gujari pergamentze iyo dawerili. sigane<br />

sam goj naxevari, xolo sigrZe ori arS<strong>in</strong>i qonda. gujaris Tavze<br />

macxovari iyo gamosaxuli, xolo mis qvemoT taxtze fexmorTxmiT<br />

mjdomi giorgi mefe. imave werilidan irkveva, rom<br />

es gujari 1848 wels frangulad gamucia m.broses. xolo<br />

d.baqraZes, vaxuSti batoniSvilis `istoriis~ SeniSvnebSi gamouyenebia.<br />

dokumentis teqstidan irkveva, rom aRniSnul gujars<br />

mefe giorgi aZlevs w<strong>in</strong>amZRvars Juruls, mis Zmebs avgarozs<br />

da ratis. JurulianT STamomavlebs am dokuments uaxlebs giorgis<br />

Zmiswuli mefe bagrati. giorgi mefis mier gacemul gujars<br />

1463 weli azis, xolo bagratis mier ganaxlebuls 1472<br />

weli. es saSualebas gvaZlevs gavarkvioT Tu romeli giorgis<br />

da bagratis mier aris igi gacemuli da ganaxlebuli [12, 733].<br />

Cvens mier motanili daTariRebiT Tuki vimsjelebT, gujari<br />

giorgi mervis (1446-1466 w.w.) mier unda iyos gacemuli, xolo<br />

bagrat meeqvsis (1466-1478) mier ganaxlebuli [12, 733]. imave saredaqcio<br />

werilSi, gvaris Jurulis warmomavlobis garkvevis<br />

mcdelobacaa. gazeTis azriT, `Jurulni unda iyvnen qsnis<br />

erisTavni Salvasa da largviselis erT-tomni da erT sisxlni~<br />

[13]. rogorc samecniero literaturidan irkveva, amJamad<br />

gvari Juruli mxolod axalgoris raionis sofel largvisSi<br />

gvxvdeba.[14, 136] saqarTvelos istoriis Sesaxeb gazeT<br />

`iveria~-Si dabeWdili masalebidan, gansakuTrebul yuradRebas<br />

ori dokumenti iqcevs: 1) `mziTvis wigni anuka batoniSvilisa<br />

da misi ganmarteba~ [15], da 2) mgalobliSvilTa saxelze<br />

erekle meoris mier gacemuli wyalobis wigni [16]. aRniSnuli<br />

90


dokumentis publikacia saTanado gamokvleviT m.janaSvils<br />

ekuTvnis. misi istoriul-eTnografiuli mniSvnelobis garkvevis<br />

paralelurad, igi im ganmapirobebel mizezebsac Seexo,<br />

ramac am sa<strong>in</strong>tereso dokumentis Seqmnas Seuwyo xeli. am fonze,<br />

man vaxtang meeqvsis dro<strong>in</strong>deli saqarTvelos socialurekonomikuri<br />

da politikuri istoriis suraTi sa<strong>in</strong>teresod<br />

warmoaC<strong>in</strong>a. rac Seexeba meore dokuments, sofel WalaSi v<strong>in</strong>me<br />

xucess erT—erT ojaxSi karze gakruli unaxavs, gauwmendia da<br />

teqsti sruli saxiT gadauweria. mas boloSi darTuli qonda<br />

TariRi k welsa CRJz. rac 1797 wlis aprils niSnavs. igi erekle<br />

meorisa da anton kaTalikozis xelmoweriT da beWdiTaa<br />

dadasturebuli. Cven ar SevudgebiT am dokumentebis daxasia-<br />

Tebas da misi mniSvnelobis garkvevas, radgan amis Sesaxeb gazeT<br />

`iveriaSi~ sakmaod vrcladaa saubari. mxolod avRniSnavT,<br />

rom aseTi pirveladi wyaroebis gamoqveynebam, erovnuli<br />

istoriografiis w<strong>in</strong>svlaSi garkveuli roli Seasrula. marTalia,<br />

am masalebis umetesobis publikaciis done mecnierebis<br />

maS<strong>in</strong>del moTxovnebs srulad ver pasuxobda, magram, saqar-<br />

Tvelos istoriis ukeT Seswavlisa da qarTvel xalxSi erovnuli<br />

cnobierebis amaRlebis TvalsazrisiT, gansakuTrebul<br />

rols asrulebda [17, 201- 202].<br />

gazeTi `iveria~-s yuradRebis centrSi, mecxramete saukunis<br />

meore naxevris qarTveli da ucxoeli istorikosebis<br />

Sromebi moeqca. rubrikaSi `saistorio da sabibliografio werilebi,~<br />

gazeTi xSirad aqveynebda recenziebs. ama Tu im naSromis<br />

mecnierul SefasebasTan erTad, mis popularizaciasac<br />

axdenda. am mxriv, yuradRebas m. janaSvilis vrceli recenzia<br />

iqcevs. igi d. baqraZis naSromis — `werilebi saqarTvelos istoriisa<br />

da siZveleTa Sesaxeb,~ Sefasebas isaxavda miznad. es<br />

naSromi oTx samecniero werils Seicavs. 1) sad da v<strong>in</strong> daiwyo<br />

saqarTvelos werilobiTi naSTebis Seswavla, 2) axlad napovni<br />

Zveli qarTuli matiane, 3) sigeli XI saukunisa, 4) saqarTvelos<br />

naSTebi ganxilulni akademiis m<strong>in</strong>dobilobiT. `yvela es werilebi<br />

— wers m.janaSvili — Tavisi S<strong>in</strong>aarsiT friad sa<strong>in</strong>teresoa...naTels<br />

hfens saqarTvelos istoriasa da matianes.~[18]<br />

aRniSnul recenziaSi, m. janaSvili dawvrilebiT exeba saz-<br />

RvargareT qarTvelologiis ganviTarebas da mis sawyis saTaveebs<br />

sen- martenis mier parizSi 1822 wels daarsebul aziur<br />

sazogadoebas ukavSirebs. rogorc cnobilia, es sazogadoeba,<br />

91


aRmosavleTis qveynebis istoriisa da kulturis Seswavlas<br />

isaxavda miznad. m. janaSvili, mkiTxvels dawvrilebiT acnobs<br />

im titanur Sromas, romelic sen-martenma, Sulcma, rotiesma,<br />

klaprotma da brosem gaswies sazRvargareT qarTvelologiis<br />

ganviTarebisaTvis. iqve s<strong>in</strong>anuliT dasZens, rom `im xanebSi, ra<br />

xanasac Cven vexebiT, saqarTvelos Semswavlelni erTimeores<br />

Semdeg gardaicvalnen da cocxali daSTa mxolod brose, amitom<br />

urigo ar iqneba am moRvawezed ramdenime vrceli cnobebi<br />

moviyvanoT~ [18]. recenziis meore nawilSi [19] dawvrilebiTaa<br />

saubari mari broses (1802-1880) cxovrebisa da moRvaweobis<br />

mniSvnelovan momentebze. kerZod, mari brosesadmi Teimuraz<br />

batoniSvilis daxmarebaze, ramac m. broses qarTvelologiis<br />

did mkvlevarad CamoyalibebaSi gansakuTrebuli roli Seasrula<br />

[20]. es garemoeba qonda mxedvelobaSi m.broses, roca<br />

ruseTis saimperatoro akademiis erT-erT krebaze warmoTqmul<br />

sityvaSi (1838 weli) acxadebda: `ganucvifreblad ar SemiZlian<br />

movixsenio mefis Ze Teimurazi, romelsac maRal zneobasTan<br />

erTad, mohmadlebia ganviTarebuli Wkua da vrceli<br />

codna, igi mwerlobiTs SromaSi hpovebs keTilSobilur sitkboebas<br />

da siamovnebas. imisi sagania SromiT ukvdavhyos saxeli<br />

Tavisis erisa. gavtydebi da vityvi, rom misi morCili mowafe<br />

var me~ [19].<br />

m. janaSvili imave recenziaSi d. baqraZis meore werils<br />

exeba, sadac `qarTlis cxovrebis~ SedgenasTan dakavSirebiT,<br />

mecnierTa erT jgufSi Seqmnil gaugebrobazea saubari. mas<br />

d.baqraZis werilidan, moaqvs Sesabamisi amonaweri, sadac am<br />

gaugebrobis Seqmnis ZiriTadi mizezia axsnili. `zogierTi<br />

xelnaweri `qarTlis cxovrebisa~ — vkiTxulobT recenziaSi —<br />

iwyeba imiT, rom vaxtang VI-m Sehyara swavlulni da imaT SemweobiT<br />

Seaswora qarTuli matiane da Seavso somxuri da sparsuli<br />

matianeebis cnobebiT... am garemoebam zogierT mecnierSi<br />

eWvi warmoSva, TiTqos qarTlis cxovreba Sedgenili yofiliyos<br />

vaxtang V1-isagan da igi ar SeiZleboda mieCniaT s<strong>and</strong>oT.~<br />

am Sexedulebis erT-erTi avtorTagani patkanovi iyo. m. janaSvilis<br />

recenzia, sazogadoebas auwyebda, rom aRniSnul sakiTxs<br />

d. baqraZem sagangebod daweril gamokvlevaSi, `qarTlis<br />

cxovrebis~ nusxebze dayrdnobiT, `qarTlis cxovrebisadmi~<br />

skeptikurad ganwyobil mecnierebs daudastura, rom qar-<br />

Tvel ers, `qarTlis cxovreba~ vaxtang VI-mde qonda da igi sa-<br />

92


qarTvelos istorias XIV saukunemde aRwerda [19]. Tanamedrove<br />

qarTul istoriografiaSi garkveulia vaxtang meeqvsis<br />

swavlul kacTa komisiis mier Catarebuli samuSaoebi. `vaxtangis<br />

swavlul kacTa komisiam — wers prof. s. yauxCiSvili — er-<br />

Ti mxriT Zveli `qarTlis cxovrebis~ damax<strong>in</strong>jebuli adgilebi<br />

gaaswora (`ganmarTes~), xolo meore mxriT, bolo saukuneebis<br />

istoria dawera (`aRweres~), radgan Zvel `qarTlis cxovrebaSi~<br />

Txroba wydeboda giorgi brwy<strong>in</strong>valis mefobaze (XIV s.<br />

dasawyisi). axlad dasaweri iyo XIV-XVII saukuneebis istoria.<br />

es orive davaleba mecnier kacTa komisias pirnaTlad Seusrulebia~<br />

[21, 024- 025].<br />

m. janaSvilma vrceli mimoxilviTi recenzia miuZRvna<br />

`saero ganaTlebis sam<strong>in</strong>istros JurnalSi~ #7, gamoqveynebul<br />

mari broses naSroms: `mosazrebebi saqarTvelos istoriisa da<br />

literaturis Sesaxeb~ (rusul enaze) [22]. rogorc m. janaSvili<br />

SeniSnavs, m.brose, qarTvelTa eTnogenezis sakiTxebs leonti<br />

mrovelis cnobebze dayrdnobiT ganixilavda. `qarTlis<br />

cxovrebis~ uZvelesi nawilis avtoris mier gamoyenebul zepir<br />

gadmocemebs, s<strong>and</strong>o Rirebulebis matereblad miiCnevda.<br />

aqedan gamomd<strong>in</strong>are, qarTlosis, misi Svilebisa da Targamosis<br />

istoriulobas aRiarebda. am ukanasknelis STamomavlobaSi<br />

calkeul qarTvel tomTa jgufebs gamoyofda. m. broses amosaval<br />

safuZvels bibliuri genialogiuri pr<strong>in</strong>cipi warmoadgenda<br />

[1, 55]. aRniSnuli Tvalsazrisis safuZvlianad Seswavlidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are, mkvlevari arCil baramiZe samarTl<strong>in</strong> daskvnas<br />

akeTebda, rom `m.broses eTnologiuri koncefcia arsebiTad<br />

patriarqalur-genealogiuria da arafers axals ar Seicavs,<br />

rac mas ganasxvavebda mis w<strong>in</strong>amorbed qarTvel istorikosTagan~<br />

[1, 54-55]. saqarTvelos istoriis kvlevisas, m.brosem<br />

qarTuli wyaroebis ucxourTan Sedarebis meTodis gamoyenebis<br />

aucileblobis sakiTxi daayena [22]. aRniSnul recenziaSi,<br />

m. janaSvili mxolod m. broses ZiriTadi debulebebis gadmocemiT<br />

dakmayofilda da Tavisi pozicia ar daufiqsirebia.<br />

es garemoeba gvafiqreb<strong>in</strong>ebs, rom igi m.broseseul Sexedulebebs<br />

iziarebda da farTo sazogadoebaSi mis popularizacias<br />

uwyobda xels.<br />

rogorc cnobilia, m. broses samecniero kvlevis sfero-<br />

Si, erT-erTi gansakuTrebuli adgili qarTuli literaturis<br />

93


istoriis sakiTxebs eWira. igi qarTul literaturidan sam ZiriTad<br />

dargs (RvTismetyveleba, poezia, istoria) gamoyofda<br />

[23]. am pr<strong>in</strong>cipiT ganixila man qarTuli literaturis istoriis<br />

sakvanZo sakiTxebi Zveli droidan XVIII saukunis CaTvliT.<br />

vefxistyaosans, besikis da guramiSvilis Semoqmedebas<br />

maRali Sefaseba misca [24]. imavdroulad, qarTvelolog<br />

mkvlevarTa sayuradRebod ganacxada: `saqarTvelos siZveleni<br />

elian bejiT gamokvlevas, rom saqarTvelos moepoveba TiTqmis<br />

yovelgvari saukeTeso Txzulebani, rom saqarTvelo Tavisi<br />

geografiuli mdebareobiT da istoriuli cxovrebiT, axlo<br />

dgas da urTierTobaSi iyo aziis yvela udides erebTan.<br />

Tu miviRebT yvela amas mxedvelobaSi, unda vaRiaroT, rom saqarTvelo<br />

iseTi asparezi iyo, rom gas<strong>in</strong>jvas da gamokvlevas<br />

unda mivmarTod, Tu gv<strong>in</strong>da avxsnaT bevri sayuradRebo sagani<br />

aRmosavleTis istoriis Sesaxeb~ [24]. rogorc vxedavT, aq garkveviTaa<br />

dasmuli sakiTxi, maxlobeli aRmosavleTis xalxTa<br />

istoriis gaTvalisw<strong>in</strong>ebis fonze, saqarTvelos istoriis<br />

kvlevis warmarTvis aucileblobis Sesaxeb. sakiTxis am formiT<br />

dasma, SemTxveviTobidan ar gamomd<strong>in</strong>areobda. mecnierul<br />

alRosTan erTad, mas qarTveli eris warsulis yovelmxrivi<br />

Seswavla edo safuZvlad. mTeli misi sicocxlis manZilze,<br />

m.brose am kuTxiT ikvlevda saqarTvelos warsuls, riTac<br />

fasdaudebeli amagi dasdo qarTvel ers. exeboda ra am sakiTxs,<br />

m.janaSvili gazeTi `iveria~-Si gamoqveynebul werilSi<br />

`Sesavali, `qarTlis cxovreba~ m.broses moRvaweoba saqarTvelos<br />

istoriis Sesaswavlad da Semdgom istorikosebisaTvis~—<br />

miuTiTebda: `Tuki v<strong>in</strong>me mogvepoveba, romelic s<strong>in</strong>disierad<br />

ikvlevs qarTveli eris istorias, maT Soris erTi maTgani mari<br />

brosea, SeiZleba iTqvas, rom qarTvelTa ers man daudga saukuno<br />

Zegli. man frangul enaze gadaiRo qarTuli matianis nawili,<br />

agreTve mravali sxva qronikebi. amas ar dasjerda da fexiT<br />

moiara mTeli saqarTvelo da adgilebze gamoikvlia sigel-gujarni,<br />

taZar monasterTa warwerebi, cixeni, nangrevebi,<br />

gamoqvabulni. Seagrova zogierTi zepiri Tqmulebani da am<br />

gziT mopovebuli cnobani—istoriulni Tu qronologiurni<br />

Seadara, SeuTanaswora qarTvel mematianeTa TqmulebaTa da<br />

cnobaTa... ucxo tomTa qronologiani Seadara mTel am masalas<br />

da amnairaT uaryo mravalTa mcdari, ukuRmarTi azri saqarTvelos<br />

istoriis Sesaxeb~ [25]. marTalia, es daxasiaTeba<br />

94


srulad ver asaxavs qarTvelologiis ganviTarebaSi m.broses<br />

damsaxurebas, magram aRniSnulidanac naTeli xdeba, Tu raoden<br />

didad iyo dafasebuli igi jer kidev XIX saukunis 80—iani<br />

wlebis qarTveli moRvaweebis mier.<br />

saqarTvelos istoriis SeswavlaSi w<strong>in</strong>gadadgmul nabijs<br />

a.cagarelis (1844-1929 w.w.) mier rusul enaze dawerili gamokvleva<br />

`Zveli qarTuli Zeglebi wm<strong>in</strong>da miwaze da s<strong>in</strong>aize~ warmoadgenda<br />

[26]. igi 1888 wels, `palest<strong>in</strong>is marTlmadidebeli<br />

sazogadoebis~ IV tomis pirvel nawilSi daibeWda. misi gamoqveynebisTanave,<br />

gazeTma `iveria~-m m. janaSvilis vrceli recenziiT<br />

gamoexmaura [27]. recenzentma a. cagarelis qarTvelologiuri<br />

saqmianoba m. broses damsaxurebis fonze ganixila<br />

da mkiTxvel sazogadoebas dasaxelebuli naSromis arqiteqtonika<br />

SesTavaza. a) w<strong>in</strong>asityvaoba, b) mogzauroba wm<strong>in</strong>da<br />

qveyanasa da s<strong>in</strong>aize g) istoriuli mimoxilva saqarTvelos mimosvlisa<br />

da urTierTobisa wm<strong>in</strong>da qveyanasa da s<strong>in</strong>aisTan, d)<br />

aRwera qarTulis naSTebisa wm<strong>in</strong>da qveyanasa da s<strong>in</strong>aize, e) qar-<br />

Tveli moaxalSeneni palest<strong>in</strong>as. wignis damatebaSi, rogorc<br />

recenzenti wers, CarTuli iyo: 1) ierusalimis jvrisa da s<strong>in</strong>as<br />

monasterTa qarTuli wignebis katalogebi, 2) palest<strong>in</strong>is qar-<br />

Tuli warwerebi, 3) erekle meoris werili. sarecenzio wignze<br />

dayrdnobiT, m. janaSvili Tanmimdevrulad gadmoscems siria-<br />

Si, palest<strong>in</strong>asa da s<strong>in</strong>as mTaze qarTvelTa moRvaweobis TxuTmet<br />

saukunovan istorias. a. cagarelis aRniSnul naSroms, sagangebo<br />

recenzia miuZRvna st. WrelaSvilma saTauriT `saqar-<br />

Tvelos naSTni palest<strong>in</strong>aSi da s<strong>in</strong>as mTaze~ [28]. avtorma, m.janaSvilis<br />

mier yuradRebis miRma datovebuli sakiTxebi wamoswia<br />

w<strong>in</strong>a planze, sazogadoebas a. cagarelis naSromze darTuli,<br />

ierusalimisa da palest<strong>in</strong>is monastrebis 946 cali qarTuli<br />

xelnawerebis katalogi gaacno. a. cagarelis naSromidan<br />

motanil masalebze dayrdnobiT, st. WrelaSvili daskvnis saxiT<br />

dasZenda: `es mcireodeni cnobebi am werilisa sakmarisia<br />

da<strong>in</strong>axos kacma, Tu ra mdidari yofila Zveli mwerloba saqar-<br />

Tvelosi~ [19].<br />

amrigad, 1) axlad gamovlenili saqarTvelos istoriis<br />

wyaroebisa da samecniero literaturis Sesaxeb gazeT `iveria~-Si<br />

gamoqveynebuli mimoxilviTi xasiaTis publikaciebi,<br />

pirvel rigSi, aRniSnuli faqtisadmi saqarTvelos istoriis<br />

mkvlevarTa da mkiTxveli sazogadoebis yuradRebis miapyro-<br />

95


as iTvalisw<strong>in</strong>ebda. 2) warsulis RirsSesanisnavi faqtebisa da<br />

movlenebis fonze, istoriuli pirovnebebis naRvawis popularizaciiT,<br />

gazeTi `iveria~ qarTveli xalxis erovnuli TviT-<br />

Segnebis amaRlebas da warsulisadmi pativiscemis gacocxlebas<br />

isaxavda miznad.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. ar.baramiZe, narkvevebi XIX saukunis qarTuli istoriografiidan,<br />

Tbilisi, 1979.<br />

2. gaz. `iveria,~ 1887, #193.<br />

3. cxovreba saqarTveloisa (parizis qronika), teqsti gamosacemad<br />

moamzada Sesavali, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo giuli<br />

alasaniam, Tbilisi, 1980.<br />

4. gaz. `iveria,~ 1889, #4.<br />

5. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. 1, Tbilisi, 1970.<br />

6. gaz. `iveria,~ 1888, #12.<br />

7. grigol akaneli, `moisarTa tomis istoria,~ somxuri teqsti<br />

qarTuli TargmaniT da komentarebiT gamosca nodar SoSiaSvilma,<br />

Tbilisi, 1961.<br />

8. gaz. `iveria,~ 1888, #204.<br />

9. tacitusis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, laT<strong>in</strong>uri teqsti<br />

qarTuli TargmaniT, Sesavali narkveviTa da komentarebiT gamosca<br />

aleqs<strong>and</strong>re gamyreliZem, Tbilisi, 1973.<br />

10. gaz. `iveria,~ 1889, #70.<br />

11. gaz. `iveria,~ 1889, #197.<br />

12. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. 3, Tbilisi, 1979.<br />

13. gaz. `iveria,~ 1886, #124.<br />

14. i. maisuraZe, qarTuli gvarsaxelebi, Tbilisi, 1981,<br />

15. gaz. `iveria,~ 1889, #234.<br />

16. gaz. `iveria,~ 1888, #175.<br />

17. a. ioseliani, saqarTvelos istoriis problemebi da Tergdaleulni,<br />

Tbilisi, 1972.<br />

18. gaz. `iveria,~ 1888, #68.<br />

19. gaz. `iveria,~ 1888, #69.<br />

20. r. dodaSvili, mari brose— qarTuli mwerlobis mkvlevari,<br />

Tb, 1962, S.xanTaZe, mari brose, Tbilisi, 1966.<br />

96


21. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris<br />

mixedviT s.yauxCiSvilis mier, t. 1, Tbilisi, 1955.<br />

22. gaz. `iveria,~ 1887, #61.<br />

23. gaz. `iveria,~ 1887, #66.<br />

24. gaz. `iveria,~ 1887, #82, #83.<br />

25. gaz. `iveria,~ 1887, #93.<br />

26. k. k<strong>in</strong>wuraSvili, aleqs<strong>and</strong>re cagareli, Tbilisi, 1974.<br />

27. gaz. `iveria,~ 1888, #274.<br />

28. gaz. `iveria,~ #129, #130.<br />

97<br />

Ilia Vadachkoria<br />

Magistrant of Sokhumi State<br />

University<br />

The Newspaper “Iveria” About the Sources of the <strong>History</strong> of Georgia<br />

<strong>and</strong> Published Scientific Literature (1886 - 1889)<br />

Summary<br />

The study of the newspaper “Iveria” from the po<strong>in</strong>t of view of the<br />

history of Georgia <strong>and</strong> published scientific literature showed that: 1) The<br />

newly revealed sources of the history of Georgia <strong>and</strong> scientific literature<br />

published <strong>in</strong> the newspaper “Iveria” are the publications heav<strong>in</strong>g a character<br />

of a review. They served to draw an attention of the readers <strong>and</strong> the<br />

researchers of the history of Georgia to the mentioned items. 2) On the<br />

background of the significant facts <strong>and</strong> events the newspaper “Iveria” aimed<br />

the popularization of the deeds of the prom<strong>in</strong>ent historical figures to<br />

strengthen the national identity <strong>and</strong> the revival of the honor towards the past.<br />


qeTevan mania<br />

istoriis doqtori, soxumis saxelmwifo<br />

universitetis asistent-profesori<br />

qarTuli nacionaluri identobis wrTobis<br />

procesi `iveriis~ (1887) mixedviT<br />

qarTuli nacionaluri erTianobis procesebis Seswavlisadmi<br />

miZRvnili araerTi naSromi gvxvdeba specialur literaturaSi,<br />

sadac upiratesoba eniWeboda obieqtur faqtorebs,<br />

xolo subieqturi faqtorebi, m. CxartiSvilis marTebuli<br />

dakvirvebiT, uyuradRebod iyo datovebuli. me ar Sevudgebi<br />

sakiTxis istoriografias statiis SezRuduli formatis<br />

gamo. mxolod erTs aRvniSnav, rom qarTul istoriografiaSi<br />

Seqmnilma meTodologiurma krizisma XX s-is ukanasknel ocwleulSi<br />

piks miaRwia da dRis wesrigSi dadga Teoriuli Car-<br />

Coebis axleburad gansazRvris sakiTxi. qarTul samecniero<br />

literaturaSi vrceldeba dasavluri meTodologiuri Sexedulebebi,<br />

rac iwyeba axleburi Tvalsazrisebis qarTveli<br />

mkiTxvelisadmi miwodebiT — erTi mxriv, Targmnil iqmna britaneli<br />

mecnieris e. smiTis Sromebi nacionalizmis [20], nacionaluri<br />

identobis [21] Teoriis Sesaxeb, sadac naciis axsna<br />

warmodgenilia eTnosimbolistur CarCoebSi; meore mxriv, m.<br />

CxartiSvilma SemogvTavaza qarTuli werilobiTi wyaroebis<br />

eTnosimbolisturi paradigmis CarCoebSi ganxilva hagiografiuli<br />

Zeglebis magaliTze [22, 32-48; 23, 87-99; 24, 122-151]. sakiTxis<br />

axleburad gadawyvetaa mocemuli mkvlevris monografiul<br />

naSromSi `qarTuli eTnie religiuri moqcevis epoqaSi~<br />

[25]. aseve, specialuri naSromi mieZRvna IV-VIII ss. qarTul er-<br />

TobaSi politikuri da kulturuli identobebis kvlevas<br />

`qarTlis cxovrebis~ mixedviT [19].<br />

w<strong>in</strong>amdebare naSromis mizans warmoadgens `iveriis~ detaluri<br />

analizi da qarTuli sazogadoebis mier identobis SemsWvalvis<br />

procesis aRqmis gamorkveva 1887 wlis ramdenime<br />

nomris publikaciebis magaliTze.<br />

gansaxilvel wyaroSi cxovelmyofeli suraTebiT aris<br />

warmodgenili problemebi, romlebic qarTuli identobis yo-<br />

98


veldRiur cxovrebas asaxavs. korespondenciebi Seexeba kulturul,<br />

socialur, eTnikur, politikur, ekonomikur, genderul<br />

sakiTxebs.<br />

gazeTs ramdenime mudmivi rubrika aqvs. esenia:<br />

meTauri werili anu sayovelTaod cnobili redaqtoris<br />

msjeloba sazogado cxovrebis Sesaxeb CvenSi da ucxo qveynebis<br />

magaliTiT sasargeblo rCevebi.<br />

feletoni — warmodgenilia xalxis cxovrebidan aRebuli<br />

sxvadasxva sakiTxebis ganxilva (sikeTis, codnis madlianobis<br />

Tema; socialuri usamarTlobis sakiTxi), eTnografiuli werilebi,<br />

qarTuli da ucxouri mxatvruli literaturis publikacia.<br />

axali ambavi — aq mocemulia <strong>in</strong>formacia am<strong>in</strong>dze, uam<strong>in</strong>dobaze,<br />

Sedegad miyenebul zaralze, krim<strong>in</strong>alze, gamsesxebeli<br />

`kasebi~-saTvis Tval-yuris devnebaze, warmodgenebis gamarTvaze,<br />

arqeologiur aRmoCenebze, sameurneo sazogadoebis<br />

krebaze, qarTuli wignebis gamocemaze, sxvadasxva Ronis-<br />

Ziebis Catarebis Sesaxeb ganaTlebis, Teatris sasargeblod da<br />

sxva.<br />

narkvevebi Jurnal-gazeTebidan da ucxoeTi — Seexeba<br />

ucxour presaSi gamoqveynebuli CvenTvis sa<strong>in</strong>tereso masalis<br />

mimoxilvas. rubrikaSi gansakuTrebiT aqtualuria msjeloba<br />

evropaSi mSvidobianobis SesaZlo darRvevis Sesaxeb.<br />

damakvirdi — aq mowodebulia amonaridebi qarTveli Tu<br />

ucxoeli mwerlebis naazrevebidan — zneobis magaliTebiT<br />

jansaRi sazogadoebis Camoyalibebis mizniT.<br />

sa<strong>in</strong>tereso masalebia gamoqveynebuli rubrikiT: saxeldaxelo<br />

(ybad-asaRebi — wyal-wasaRebi ambavi) da daba da sofeli.<br />

daba da sofeli — am rubrikiT warmodgenilia saqarTvelos<br />

sxvadasxva kuTxeebidan dabebisa da soflebis sazogado<br />

cxovrebis suraTebi mokle istoriul-geografiuli SesavliT.<br />

yovel nomers axlavs gancxadebebi saadgil-mamulo bankis<br />

mier gamarTuli sazogado vaWrobis Taobaze, warmodgenis<br />

gamarTvis da wignebis gamocemis Sesaxeb; depeSebi sxvadasxva<br />

qveynebidan; sakalendro da gamosadegi cnobebi.<br />

99


qarTuli sazogadoebis mier am masalebis aRqmis gamorkveviT<br />

saSualeba gveZleva davadg<strong>in</strong>oT Tu rogoria `iveriis~<br />

mkiTxvelebis gancda qarTuli erTobis Sesaxeb.<br />

XIX s-is II naxevarSi `iveria~ qarTuli identobis makonsolidirebel<br />

beWdur media-saSualebad gvevl<strong>in</strong>eba. mis damaarsebelsa<br />

da redaqtors i. WavWavaZes, sazogadoebrivi cnobierebis<br />

ganviTarebis mxriv CvenSi arsebuli viTarebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT,<br />

pirvelive nomerSi aqvs Camoyalibebuli `JurnalgazeTobis~<br />

daniSnuleba — `samecniero cnobaTa gadmotana da<br />

gavrceleba sazogadoebaSi, Cvenisa da ucxo xalxis cxovrebis<br />

dakvirveba da ganmarteba~, e. i. misi SexedulebiT, qarTuli<br />

identobis gamTlianebis sakiTxSi, mediis roli sazogadoebrivi<br />

cnobierebis amaRlebasa da xalxis yoveldRiuri cxovrebis<br />

amsaxveli suraTebis gadmocemaSi mdgomareobda. xolo Tu<br />

ra mdgomareoba iyo sajaro kulturis ganviTarebis mxriv<br />

CvenSi, amaze metyvelebs mesame nomerSi iakob svimoniZis avtorobiT<br />

gamoqveynebuli publikacia. saTauri — `Cveni sisuste~<br />

migvaniSnebs, rom saqarTveloSi aRniSnuli TvalsazrisiT<br />

arc Tu saxarbielo mdgomareoba yofila. korespondenti Seecada<br />

daedg<strong>in</strong>a Tu ramdeni mkiTxveli hyavda `iverias~ saqar-<br />

Tvelos sxvadasxva kuTxeSi. gamoirkva rom sxvadasxva kuTxeSi<br />

moTxovnileba sxvadasxvagvari iyo. es monacemebi avtoris azriT<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, erTis mxriv, Cveni qveynis gonebis moZraobis<br />

xarisxis warmosaCenad; meore mxriv, gviCvenebs, romeli<br />

kuTxe CamorCenilia ganaTlebis TvalsazrisiT. yvelaze mcire<br />

mkiTxveli `iverias~ redaqtoris mSobliur kuTxeSi, kaxeT-<br />

Si hyolia. aseTi Sedegis mizezad dasaxelebulia S<strong>in</strong>agani<br />

moTxovnilebis nakleboba, v<strong>in</strong>aidan kaxeTSi aseve naklebi yofila<br />

saskolo wignebze moTxovnileba. aseve mcire mkiTxveli<br />

hyolia quTaisis guberniaSi, zugdidSi, baTumSi. SeniSnulia,<br />

rom amaTgan qarTul wignebze didZali moTxovnileba iyo<br />

zugdidSi. aq didi da patara gonebriv sazrdos etanebao — aRfrTovanebiT<br />

aRniSnavs svimoniZe da dasZens, kargi iqneboda<br />

quTaissa da baTums zugdididan aeRoT magaliTi. yvelaze meti<br />

da<strong>in</strong>tereseba `iveriiT~ gamovl<strong>in</strong>da qarTlSi, aseve, gamoirCeva<br />

qarTuli literaturis moTxovniTac da Tavad-aznaur-<br />

Ta mondomebiTac, romelTac swavla-ganaTlebis SemweobisaTvis<br />

20000 Tumani gauRiaT, maS<strong>in</strong> roca am TvalsazrisiT lixTimeri<br />

laparaksac ver bedavs, xolo kaxeTi 2000 Tumans Tu ime-<br />

100


tebs. sayuradReboa, rom am droisaTvis ruseTis universitetebSi<br />

Svidi qarTvelia profesorad — TiTqmis yvela qarTleli.<br />

Tumca qarTli gamorCeuli yofila xelismomwerlebiT<br />

da literaturis moTxovnilebiTac, magram saerTo suraTis<br />

gamorkveviT TvalsaC<strong>in</strong>o gaxda qarTvelTa gonebrivi moZraobis<br />

savalalo mdgomareoba. korespondenti gulistkiviliT<br />

aRniSnavs — ras gaawyobs ramdenime asi cvari wylisa udaburs<br />

saxaraSi? ra sulis Cadgma SeuZlia literaturisaTvis am pawia<br />

gunds mkiTxvelebisao [2, 2-4].<br />

zemoT ganxiluli korespondenciidan aSkaraa, rom qveynis<br />

umTavres problemas mas-kulturis ganviTareba warmoadgenda.<br />

aseT viTarebaSi gansakuTrebuli pasuxismgebloba<br />

ekisreba beWdur medias, romelmac mkiTxveli sazogadoebis<br />

<strong>in</strong>teresebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT unda izrunos korespondenciebis<br />

xarisxze. qarTuli identobis konsolidatori i. WavWavaZe<br />

beWduri mediis Rirsebis damcvelad gvevl<strong>in</strong>eba. v<strong>in</strong>aidan<br />

`Jurnal-gazeTobaSi~ gaparulma xarvezma SeiZleba uaryofi-<br />

Ti Sedegi moutanos dasaxul mizans — sazogadoebis `JurnalgazeTobisadmi~<br />

gulacrueba gamoiwvios da eWvqveS daayenos<br />

ganaTlebuli mkiTxveli erTobis Seqmna. amitomac, ilaSqrebs<br />

`iveria~ `droebaSi~ gamoqveynebuli masalis w<strong>in</strong>aaRmdeg. iumornarevi<br />

ironiiT aris gadmocemuli MmTeli istoria. `ciskarma~<br />

`iveriis~ udavidarabo SeniSvna «Нашатирь»-i qafuri ar<br />

aris, «Купорось»-i kviparosi da qari — xolerao, Surianobad<br />

monaTla — ai, qarTvelebi sul aseTebi varT! Cven ra eSmaki<br />

gagvasworebs! erTmaneTs ormos vuTxriTo — sayvedurobs<br />

`ciskari~. korespondenciaSi mTeli simZafriT aris warmoCenili<br />

qarTul sazogadoebaSi gavrcelebuli uzneoba. gulistkiviliT<br />

aris SeniSnuli, rom Cveni ubedurebis mizezi Cvenive<br />

ukeTurebaa. maS<strong>in</strong>, rodesac irgvliv aseTi uqonloba da<br />

uRonobaa, Teatri, skolebi Semweobas iTxoven, Tavs arav<strong>in</strong><br />

iwuxebs qveynis keTildReobisaTvis. da Tu v<strong>in</strong>me iwuxebs imasac<br />

dasc<strong>in</strong>ian [1, 1-2].<br />

media-saSualebebTan erTad, sajaro ganaTlebis amaRlebaSi<br />

mniSvnelovani roli saswavlo-saganmanaTleblo centrebs<br />

unda Seesruleb<strong>in</strong>aT. `iveriaSi~ gansakuTrebuli yuradReba<br />

eqceva swavla-ganaTlebis sakiTxTan dakavSirebul<br />

101


problemebs. rogorc gamoqveynebuli masalebidan vgebulobT,<br />

bevri xelisSemwyobi hyavda am mimarTulebiT gaSlil<br />

saqmianobas, ixsneboda axali saswavleblebi, sazogadoeba swiravda<br />

Tanxas swavla-ganaTlebas. SeZlebuli qarTvelebi<br />

Tvlidnen, rom maT sazogado movaleobac ekisrebodaT. xazgasmulia,<br />

rom `eri maS<strong>in</strong> aris bednieri, rodesac mis samudamo<br />

saqmeebs bevri TanamgrZnobi hyavs~. saubaria imereTis episkoposis<br />

yovlad samRvdelo gabrielis, w<strong>in</strong>amZRvriSvilis, samegrelos<br />

Tavadis nikolozis, giorgi qarTveliSvilis, iulia kalatoziSvilis<br />

keTil, sxvaTaTvis samagaliTo saqmeebze [3, 3].<br />

didi moZraoba iyo gaCaRebuli xalxSi codnis amaRlebis<br />

TvalsazrisiT. `yvelani sixaruliT gaiZaxodnen Cqara davuaxlovdebiT<br />

ganaTlebul ersao~ — aRniSnavs meeqvse nomerSi korespondenti<br />

anT. juReli q. soxumidan. magram ar gasula didi<br />

xani, rom es dawesebulebebi sazogadoebis gulSematkivrobas<br />

moklebulni, cud mdgomareobaSi aRmoCndnen. beWdurma mediam<br />

Tavis Tavze aiRo saswavleblebis xelSewyobisaTvis propag<strong>and</strong>a.<br />

`iveria~ isev qarTvelTa sifxizlis sadarajoze dgas —<br />

`Cveneburad qarTvelurad~ miZ<strong>in</strong>ebis uflebas ar aZlevs qar-<br />

Tvel sazogadoebas — mouwodebs sruliad ers, visac swavlaganaTlebaze<br />

guli Sestkiva, skolebis gansakargeblad mimar-<br />

Ton Sesabamis RonisZiebebs [5, 3-4]. gazeTi Tavis daniSnulebas<br />

zedmiwevniT asrulebs. gonebrivma CamorCenilobam daafiqra<br />

da aRaSfoTa sazogadoeba. nel-nela imata saqveyno saqmeebisaTvis<br />

daxmarebis survilma. Semdeg nomerSi vxvdebiT saswavleblebis<br />

SemweobisaTvis gamarTuli warmodgenebis Sesaxeb<br />

masalas. magaliTad, merve nomerSi gamoqveynebuli werili<br />

`xma prov<strong>in</strong>ciidan~ gvatyob<strong>in</strong>ebs w<strong>in</strong>amZRvrianTkaris sameurneo<br />

skolis SewevnisaTvis gorSi gamarTuli warmodgenis Sesaxeb.<br />

avtori `prov<strong>in</strong>cialuri meTvalyure~ amavdroulad friad<br />

sa<strong>in</strong>tereso sakiTxsac exeba. statiaSi, erTi mxriv, madlierebaa<br />

gamoTqmuli swavla-ganaTlebis SemweobisaTvis gamar-<br />

Tuli warmodgenebis Sesaxeb, es TavisTavad sayuradRebo faqtia;<br />

magram meores mxriv, avtori aRSfoTebas gamoTqvams imis<br />

gamo, rom aseTi warmodgenebis gamarTvam SeiZleba ziani moutanos<br />

sazogadoebrivi cnobierebis ganviTarebas, radgan warmodgenebma<br />

Tavisi maRali daniSnuleba unda Seasrulos — es-<br />

Tetikuri grZnobaTa aRzrdis roli unda ikisros. avtoris<br />

gakicxvis sagania gorSi warmodgenili vodevilebi, romlebic<br />

102


mxolod sazogadoebis Tvalis da yuris garTobis funqcias<br />

asrulebs da saboloo jamSi zians ayenebs amave sazogadoebas<br />

— iwvevs azris da gonebis umoZraobas da miZ<strong>in</strong>ebas, mouwodebs<br />

Teatris warmomadgenlobas, rom Cveni xalxis cxovrebidan<br />

aRebuli scenebi warmoudg<strong>in</strong>on sazogadoebas [7, 3-4]. aseve,<br />

vxvdebiT wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis mier gaweuli<br />

saqmianobis Sesaxeb <strong>in</strong>formacias saqarTvelos sxvadasxva<br />

kuTxeSi qarTul wignebis gavrcelebis Taobaze.A am faqtTan<br />

dakavSirebiT aRfrTovanebas ver faravs baTumeli korespondenti,<br />

radgan moZraobis mizani qveyanaSi arsebuli<br />

uwignurobis mospoba iyo [19, 3-4].<br />

codnis madlianobis Tema grZeldeba rubrikaSi `feletoni~<br />

werilebis seriiT `Zmuri sityva~ meaTe, meTormete, mecamete,<br />

meTeqvsmete, meTvramete nomerSi. rubrikaSi gatarebulia<br />

azri, rom ucod<strong>in</strong>roba iyo yovelgvari ukeTurebis sa-<br />

Tave. umecrebis msxverplad ki ZiriTadad glexobaa dasaxelebuli,<br />

romlebSic saTanado codnis uqonlobis gamo aTasgvari<br />

sicrue iyo gavrcelebuli. mas atyuebda yvela ganurCevlad<br />

socialuri mdgomareobisa — vaWari, moxele, aznauri Tu<br />

mRvdeli. garda amisa, sxva saS<strong>in</strong>eli senic iyo gavrcelebuli<br />

glexobaSi — is<strong>in</strong>i advilad moeqceodnen mkiTxavis gavlenis<br />

qveS, cru-rwmenebi arsebobda sxvadasxva avadmyofobis — batonebi,<br />

muxlis qari, aseve, subsarqisis marxvis wesis Sesaxeb<br />

[9, 1-3; 10, 1-3; 11, 1-3; 14, 1-3; 15, 1-3]. zemoT aRniSnuli masala,<br />

ara marto miuTiTebs xalxSi ganaTlebis gavrcelebisaTvis<br />

mimarTuli aqtiuri muSaobis aucileblobaze, aramed erTgvari<br />

nabijia gadadgmuli am TvalsazrisiT, avtori cdilobs<br />

mkiTxvel sazogadoebas daanaxos Tu ra mdgomareobaSi SeiZleba<br />

aRmoCndes umecrebis gamo adamiani.<br />

`iveriaSi~ <strong>in</strong>tensiurad aris gaSuqebuli saxelmwifo moxeleebis<br />

saqmianobis amsaxveli masala. amjerad, gansjis sagans<br />

warmoadgenen sasamarTlo moxeleebi. avtori aRtacebiT<br />

gviyveba meTaur werilSi saxelmwifo moxelis misabaZi moRvaweobis<br />

Sesaxeb. Tavadi iase <strong>and</strong>ronikaSvilis sazogado saqmisadmi<br />

patiosani da keTils<strong>in</strong>disieri, dauzareli da uangaro<br />

samsaxuri sxvaTaTvis magaliTi unda yofiliyo [6, 1-2]. miT<br />

umetes `iveriisave~ monacemebiT dasturdeba, rom irgvliv sa-<br />

S<strong>in</strong>eli socialuri usamarTloba iyo gamefebuli. imave nomer-<br />

Si Cveuli sarkazmiT aris aRwerili sasamarTlo saqmianoba<br />

103


korespondenciaSi `werili kudianeTidan~, xels awers `safamfsofonifi~.<br />

sasamarTlo uwyebis moRvaweoba warmodgenilia<br />

kudianeTSi gurjeTidan mobrZanebuli sulebis aRsarebiT.<br />

cxovelmyofeli suraTebiT aris moTxrobili gurji advokatis<br />

aRsareba — Tu rogor iqca kuWis monad, rogor daiviwya<br />

naTesavi, mezobeli, eri, sazogadoeba, sanacvlod rogor daiwyo<br />

RmerTis gmoba da aTi mcnebis pirveli striqonis Sebrunebulad<br />

— `yovelTvis guli giTqmodes colisaTvis moyvasisa<br />

Senisa~ — Sesruleba [6, 1-3].<br />

qarTuli erTobis SemsWvalvis procesebis gasagebad sayuradRebo<br />

istoriuli werilebia gamoqveynebuli `iveriaSi~.<br />

qarTuli erTobis istoriuli fesvebis kvlevis TvalsazrisiT<br />

aRsaniSnavia, mecxre nomerSi gamoqveynebuli s. baraTaSvilis<br />

werili `istoriuli SeniSvna~, romelic `Сборник газ.<br />

Кавказь~-Si iyo dabeWdili. werilSi aRniSnulia, rom saqarTvelo<br />

odiTganve mdidari qveyana iyo, gamorCeulia, rogorc adgil-mdebareobiT,<br />

aseve, mdidari bunebiT. saqarTveloSi xvna-<br />

Tesva iyo gavrcelebuli, amitomac am qveyanas ucxoelebma<br />

`giorgia~ daarqves da qarTvels `giorgieli~ (miwis mxvneli)<br />

uwodes. mkvlevari aRniSnavs, rom bunebis da havis araerTgvarovnebam<br />

ver SeZlo qarTlosianTa modgmis daSoreba-dacalkaveba.<br />

qarTlosianTa modgmas emCneva erTnairi bunebrivi saxe,<br />

Seunaxavs erTi da igive Cveuleba, wadili, midrekileba. aqvea<br />

saubari farnavazis dro<strong>in</strong>del wodebaze. avtoris TvalsazrisiT<br />

didi sxvaoba ar yofila wodebaTa Soris. qarTvelTa<br />

yoveli wodebis SemaerTebeli Zala iyo: erTgvari zne-Cveulebani,<br />

rjuli da ena [8, 4].<br />

amgvari naSromebis gamoqveynebas gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

hqonda, radgan saqarTvelos ruseTis mfarvelobaSi<br />

Sesvlam uaryofiTad imoqmeda istoriis weris gangrZobadobis<br />

TvalsazrisiT — Sewyda `qarTlis cxovrebis~ gagrZeleba.<br />

es movlena `iveriaSi~ axsnilia im mizeziT, rom saqarTvelos<br />

istoria ruseTis istorias SeuerTda da saqarTvelos mematianis<br />

movaleoba ruseTis mematianeze gadavida. saqarTvelos<br />

istorias rusi mematianeni TavianT istoriebSi mcire adgils<br />

uTmoben, rac rasakvirvelia, ar akmayofilebda qarTul <strong>in</strong>teligencias.<br />

amitomac `iveria~ iwyebs saistorio Txzulebebis<br />

gamoqveynebas saqarTvelos Sesaxeb `saistorio sabibliogra-<br />

104


fio werilebis~ seriiT. seriis avtori gaxlavs m. janaSvili.<br />

meTvramete nomerSi mocemulia ganxilva d. baqraZis `arqeologiuri<br />

mogzauroba guria-aWaraSi~. m. janaSvili SeniSnavs,<br />

rom xazgasmiT aris saubari saqarTvelos teritoriul Semadgenlobaze<br />

— saqarTvelod iwodeboda: albania, iveria, kolxida,<br />

mesxeTi da taos-kari. odiTganve saqarTvelo garSemortymuli<br />

iyo barbarosebiT. miuxedavad amisa daicva Tavisi<br />

wyobileba — hyavda sakuTari mTavroba, hqonda sakuTari mmar-<br />

Tveloba, sakuTari samarTali, Tavisi wodebrivad mowyobili<br />

agebuleba, Tavisi saero da ekonomikuri yofa-cxovreba, skola-saswavleblebi.<br />

imis gamo, rom eri saocrad cxoveli iyo,<br />

qarTvelni it<strong>and</strong>nen yovelgvar ubedurebas da didi xalisiT<br />

ekidebodnen ganaTlebas [15, 4].<br />

saxeldaxelo — ybad-asaRebi — wyal-wasaRebi ambavi qal-<br />

Ta sakiTxs exeba. meore nomerSi qveyndeba `iveriis~ mefeletonis<br />

mier gakicxuli qalebis sapasuxo werili. Cveuli iumoriTaa<br />

aRniSnuli, rom maS, ra qnas dedakacma Tu mTeli Tavisi<br />

yuradReba Tavis garegnobas ar miaqcios, rodesac cxadad<br />

hxedavs, rom marto imis Tvalebsa da fefeebzea kacebis yuradReba<br />

miqceuli. aqvea CarTuli amerikeli qalebis dabadebis<br />

axali Targmanis <strong>in</strong>iciativis Sesaxeb. werili mTavrdeba<br />

niSnismigebiTi SekiTxviT: sakvirvelia am moZRvrebas (qarTveli<br />

qalebisas) rogor gaqcevian amerikis qalebi da marTla<br />

adamianuri saqmisTvis rogor moukidniaT xeli [1, 3]?! qalebi<br />

gakritikebulia meTvramete nomerSic — werilSi `Zmuri sityva~,<br />

sadac qalebis garToba-mxiarulebisken miswrafeba axsnilia<br />

ucod<strong>in</strong>robis mizeziT [15, 1-3]. v<strong>in</strong>aidan qali ojaxis<br />

burjs warmoadgens da maszea metwilad damokidebuli ojaxis<br />

w<strong>in</strong>svla da warmateba, aqedan gamomd<strong>in</strong>are, aRniSnuli werilis<br />

dedaazri mdgomareobs imaSi, rom qalTa ganaTlebis sakiTxi<br />

sazogadoebis dafiqrebis da gansjis sagnad unda qceuliyo.<br />

rubrikaSi feletoni — `eTnografiuli werilebi~, warmodgenilia<br />

saqarTvelos kuTxeebis mimoxilva. merve, meToTxmete,<br />

meTxuTmete nomerSi rubrika eZRvneba xevsureTs, aq<br />

gavrcelebul Cveulebebs, tradiciebs. werilidan irkveva,<br />

rom am kuTxis mcxovrebTa SemakavSirebel Zalas Temoba warmoadgenda<br />

da sarwmunoebrivi mimarTuleba axasiaTebda, romlis<br />

gadmonaSTebi sakmaod Zlieri yofila am droisaTvisac.<br />

radgan saTemo kavSirs didi gavlena aqvs xevsuris cxovrebaze<br />

105


da mis ojaxobaze, yuradReba gamaxvilebulia saojaxo rjul-<br />

Cveulebaze. SeniSnulia, rom xevsuris ojaxi ufro ekonomikuri<br />

kavSiria, vidre zneobrivi, eklesiuri. werili sa<strong>in</strong>teresoa,<br />

Temis qalisadmi damokidebulebis TvalsazrisiTac. xevsureTSi<br />

Temi qalis mfarvelia, did pativs scems qalis m<strong>and</strong>ils.<br />

or Tems Soris SuRlis dros TviT Zlieri Temic ki muxls idreks<br />

m<strong>and</strong>ilis w<strong>in</strong>. aqve mocemulia xevsuri qalis saxe — xasia-<br />

Ti — mamaci, Zu loms aris Sedarebuli, mis yovel moZraobaSi<br />

ampartavneba, Tavis-Tavze msasoebloba ixateba. is iseTive<br />

mrisxanea, rogorc buneba, romelic mas garSemo artyia. garegnoba<br />

fSavlis qalisa, axovneba, gmiruli saxismetyveleba<br />

uTuod iqcevs yuradRebas. mas umizezod veras gaubedavT, qalis<br />

Seuracxyofa advili saqme rodia. TviTon qali gagcemT<br />

pasuxs. yuradReba gamaxvilebulia xevsurul samarTalzec.<br />

aqac CveulebiTi samarTlis dom<strong>in</strong>antobaa xazgasmuli. Amis mizezad<br />

dasaxelebulia xalxis iuridiuli azris ganuviTarebloba<br />

[7, 1-2; 12, 1-3; 13, 1-3].<br />

erT-erT sa<strong>in</strong>tereso rubrikas warmoadgens daba da sofeli,<br />

sadac mkiTxvels miewodeba <strong>in</strong>formacia saqarTvelos<br />

sxvadasxva soflebis yofiT cxovrebaSi arsebuli problemebis<br />

Sesaxeb. korespondenciebSi mocemulia msjeloba imis Taobaze,<br />

Tu ram ganapiroba ama Tu im soflis cxovrebis donis<br />

dacema da SemoTavazebulia wamoWrili problemebis gadawyvetis<br />

gzebis Ziebis sakiTxi. magaliTad daba suramSi amgvar<br />

problemad dasaxelebulia skolis ar arseboba. imisaTvis,<br />

rom cxovrebis done amaRldes aucilebelia garkveuli codnis<br />

arseboba — sajaro ganaTlebis amaRleba. amisaTvis mniSvnelovani<br />

iyo codnis sargeblianobis Sesaxeb propag<strong>and</strong>is gaweva<br />

xalxSi [3, 1]. momdevno nomerSi warmodgenilia leCxumis<br />

mazraSi arsebuli problemebi. saubaria svanebSi gavrcelebuli<br />

barbarosuli qcevis sisxlis aRebis tradiciis moSlis aucileblobaze,<br />

sasoflo gamsesxebel-Semnaxveli amxanagobis<br />

gaxsnis saWiroebaze, romlis <strong>in</strong>iciatorad dasaxelebulia b-n<br />

aliSbaia [4, 1-2]. siRnaRis mazris magaliTze ki naCvenebia qar-<br />

Tul istoriul s<strong>in</strong>amdvileSi arsebuli movlenis — ojaxebis<br />

gayris uaryofiT Sedegebze. gayra dasaxelebulia qarTuli<br />

ojaxebis cxovrebis donis dacemis umTavres mizezad. moyvanilia<br />

zemo maCxaanSi mcxovrebi gogiSvilebis gauyofeli ojaxis<br />

siZliere. rogorc Cans, am movlenam imdenad cudad imoq-<br />

106


meda glexkacTa yofa-cxovrebaze, rom mTavrobam akrZala<br />

soflis yrilobis neba daurTvelad ojaxebis gayra [18, 1-2].<br />

Tumca aucilebeli iyo maTi realurad gatareba. amitomac<br />

`iveriam~ gangaSi atexa sazogadoebisTvis am mavne senis gavrcelebis<br />

Sesaxeb da mouwoda mTavrobas droulad iqnes amoqmedebuli<br />

gayris Taobaze miRebuli dadgenileba, rom sabolood<br />

mosaxleobis yofa-cxovrebis gaumjobesebaSi aisaxos.<br />

cxovelmyofeli suraTebiT aris warmodgenili saqveyno<br />

saqmeebze zrunvas moklebuli sazogadoebis wevrebi. meTvramete<br />

nomerSi gamoqveynebuli werili `ra var me~ naTlad aris<br />

warmoCenili <strong>in</strong>dividi `me~, romelic yovelgvar sazogado<br />

zrunvas moklebulia, simdidris gazrdiT aris da<strong>in</strong>teresebuli<br />

[15, 1-2]. sakuTari `me~-Ti gaborotebuli adamianis Tema<br />

grZeldeba mecxramete, meoce nomerSi rubrikaSi feletoni —<br />

s. mgalobliSvilis weriliT `Tavadi ieronime~. gakicxulia<br />

adamiani, romelic simdidris dagrovebaze zrunvam pirsisxlian<br />

arsebad aqcia. Tavadi ieronime ise iyo daxelovnebuli,<br />

rom adamianTa kvnesa misTvis sulis Sveba iyo, xolo adamianTa<br />

sulis Sveba misTvis kvnesa. mistiroda batonymobas. saxlSi is<br />

suraTi hqonda Camokidebuli, sadac aRbeWdili iyo Tu rogor<br />

aZroben tyavs monas. ixsenebs Tu rogor cema axalgazrdobaSi<br />

nadirobisas Sexvedrili glexi cxenidan Camousvlelad misalmebisaTvis.<br />

erTxel ieronime yrilobaze moxvda, sadac<br />

swavlis saWiroebis ganxilva mimd<strong>in</strong>areobda. yrilobis monawileebi<br />

miesalmnen warmodgenil sakiTxs da uxvad gaiRes SemweobisaTvis<br />

Tanxebi. swavlam daRupa qveynierebao — gaiZaxoda<br />

ieronime. sabolood krebidan gaipara, radgan mxardamWerebi<br />

ver hpova, Sercxvenili ieronime xalxma Semdegi sityvebiT gaacila<br />

darbazidan `da iltvodnen sircxviliT uriani igi~ [16,<br />

1-2; 17, 1-3]. es masala Cveni dakvirvebisaTvis Zalian gamorCeulia.<br />

es is SemTxvevaa, rodesac garkveuli kulturuli erTobaa<br />

Sekruli, romelmac erTxmad gamoutana ganaCeni orgul<br />

adamians. sazogadoebam uRirsi wevri TviTon mokveTa Tavisi<br />

rigebidan da sazogado gansjis sagnadac aqcia — gazeTis furclebze<br />

iqna dabeWdili misi saqveyno saqmisadmi orgulobis<br />

Sesaxeb.<br />

erT-erTi ZiriTadi rubrika aris meTauri werili, riTac<br />

ixsneba TiTqmis yvela nomeri. am rubrikaSi redaqtoris gansjis<br />

sagans warmoadgens qveynis sazogado cxovreba da ucxo<br />

107


qveynis magaliTiT sasargeblo rCevebs sTavazobs sazogadoebas.<br />

Mmocemulia Tvalsazrisi Tu rogor SeiZleba Tavi daaRwios<br />

saqarTvelom ukidures gaWirvebas, ram SeiZleba w<strong>in</strong> waswios<br />

saqarTvelos ekonomikuri mdgomareoba. ase magaliTad, meoTxe,<br />

mexuTe da meeqvse nomerSi warmodgenilia samiwaTmoqmedo<br />

kulturis, kerZod, puris mosavlis Sesaxeb msjeloba. saubaria<br />

am TvalsazrisiT sxvadasxva qveynebis daw<strong>in</strong>aurebis Sesaxeb,<br />

rac ganpirobebuli iyo sameurneo manqanebis, codnis,<br />

transportirebis sakiTxis mogvarebiT. aqve ganxilulia vaWrobis<br />

sakiTxic. aRniSnulia, rom warmatebul qveynebSi mosavalic<br />

didia da aReb-micemobaSic patiosneba did saqonlad<br />

miaCniaT, samermisod saqmes ar ifuWeben. gansxvavebulia qar-<br />

Tveli xalxis vaWrobisadmi damokidebuleba. CvenSi vaWroba<br />

motyuebazea damyarebuli da ara saqonlis sikeTiT da iefobiT<br />

mudmivi muStris gaCenis zrunvaze, rac kidev erT xelis-<br />

SemSlel momentad aris dasaxelebuli Cveni puris msoflio<br />

bazarze gasatanad. sayuradReboa, rom marto is ar aris mTavari<br />

miaRwevs Tu ara warmatebebs ama Tu im dargSi qveyana, amave<br />

dros mniSvnelovania, rom zneoba da patiosneba ar dakargos<br />

qarTulma sazogadoebam, mxolod zneobis da patiosnebis<br />

ZlierebiT SeZlebs qveyana w<strong>in</strong>svlas. avtori am yvelafris<br />

gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT urCevs qarTvelobas ufro sasargeblo saqmes<br />

mohkidos xeli, awarmoon iseTi produqcia, romlis gamodevnasac<br />

ver SeZleben warmatebuli qveynebi. magaliTad, dasaxelebulia<br />

Rv<strong>in</strong>o, bamba, ramac SeiZleba mniSvnelovani warmateba<br />

moupovos qveyanas, qarTvel xalxs amosunTqvis saSualeba<br />

misces [3, 1; 4, 1-2; 5, 1]. amave rubrikis meTormete, mecamete,<br />

meToTxmete nomrebSi grZeldeba qveynis ekonomikuri ga-<br />

Wirvebidan gamoyvanis gzebze msjeloba. bunebrivi resursebiT<br />

imdenad mdidaria Cveni qveyana, romlis xeiriani gamoyenebiT<br />

xalxi gaWirvebas Tavs daaRwevda. amjerad navTobis sargeblobazea<br />

saubari ara marto saqarTvelosTvis, aramed sazogadod,<br />

kavkasiisTvis. aRmoCnda, rom saqarTvelosa (kaxeT-<br />

Si) da azerbaijanSi (baqoSi) navTi didi raodenobiT moipoveba.<br />

magram ucod<strong>in</strong>robis, mouxmareblobis, navTis bazarSi gatanis<br />

saxsris uqonlobis gamo, CvenSi saerTod ver moikida<br />

fexi navTis mrewvelobam, RvTiT boZebuli simdidris aTviseba<br />

ver SeZlo qarTvelobam. `verc ruseTma SeZloo, aRniSnavs<br />

avtori, navTis naxadi im mravalgvarobiT moixmaros, rogorc<br />

108


amerika, rom TviTonve sargebeli naxos Tavisi sakuTari simdidriT.<br />

sanam rames moifiqreben navTis aTvisebis TvalsazrisiT<br />

mwarmoeblebi, suli exuTebaT da simdidris tbebSi mcuravT<br />

lamis SimSilisagan suli amouvideTo~ [10, 1-2; 11, 1; 12,<br />

1]. es werili, rogorc Cans, mravalmxriv sa<strong>in</strong>teresoa. SeniSnulia,<br />

rom qarTulma sazogadoebam droa izrunos simdidris<br />

rigian gamoyenebaze. aseve sayuradReboa ruseTTan mimarTebis<br />

TvalsazrisiT. w<strong>in</strong>a aTwleulis ganxilvisas gamoikveTa<br />

politikuri erTobis sentimentebi. aq ki kavkasiis simdidre<br />

moazrebulia ruseTis simdidred.<br />

rubrikiT `narkvevi~ mkiTxvel sazogadoebas miewodeba<br />

ucxour Jurnal-gazeTebSi gamoqveynebuli sxvadasxva cnobebis<br />

mimoxilva. rasakvirvelia, yvela <strong>in</strong>formacia Tanabrad aqtualuri<br />

ver iqneba Cveni miznebisTvis, magram sayovelTao<br />

mniSvnelobis problemebis analizis dros vxvdebiT Zalian sa<strong>in</strong>tereso<br />

<strong>in</strong>formacias imasTan dakavSirebiT Tu ra ganapirobebs<br />

eris siZlieres. magaliTad, mesame nomerSi vgebulobT<br />

germanuli gazeTis `Kreuz Zeitung~- is msjelobas evropis mSvidobianobis<br />

Taobaze. aRniSnulia, rom evropis saxelmwifoebi<br />

saubroben mSvidobianobaze, Tan amavdroulad, omisaTvis gacxarebul<br />

mzadebaSi arian. germania mSvidobis momxrea, magram<br />

ramdenad Seesabameba simarTles gaurkvevelia. radgan moxuci<br />

imperatori moxalised ewereba samxedro samsaxurSi da mamacurad<br />

ivlebs xels xmalze. mzad aris uSiSrad Seebas yvelas,<br />

v<strong>in</strong>c mSvidobianobis darRvevas mo<strong>in</strong>domebs. `gana moipoveba<br />

iseTi eri, rom aRtacebaSi ar movides, rodesac Tvalw<strong>in</strong> udga<br />

aseTi samagaliTo gmiri, gmiri, romelic ase wm<strong>in</strong>dad asrulebs<br />

Tavis movaleobas~ [2, 2].<br />

rogorc vxedavT, mkiTxvelis yuradReba miiqceva nacionaluri<br />

erTobisaTvis umniSvnelovanes elementze — mamuli<br />

da misdami siyvarulze da Tavdadebaze. masalidan moxmobili<br />

aRmafrTovanebeli frazebi emsaxureba eris gamofxizlebas<br />

da mamulisadmi siyvarulis gaZlierebas.<br />

meaTe nomeris imave rubrikaSi yuradReba gamaxvilebulia<br />

ruseTis mTavrobis moTxovnaze — sasamarTloSi saqmeebis<br />

sajaro ganxilvis mospobis Sesaxeb. im mizeziT, rom sasamar-<br />

TloSi Tavmoyrili xalxi xels uSlis msajulebs samarTliani<br />

ganaCenis gamotanaSi. gazeTi aRuSfoTebia am faqts. v<strong>in</strong>aidan<br />

109


samarTali yovelTvis ukeT iwarmoebs, roca sazogadoeba<br />

Tvals adevnebs. magram Tu sajaro ganxilva moispoba sasamar-<br />

TloSi, maS<strong>in</strong> aRarc Jurnal-gazeTobas eqneba SesaZlebloba<br />

iqonios msajuloba sasamarTloSi gasarCev saqmeebze. aman sagonebelSi<br />

Caagdo `iveria~ im garemoebis gamo, rom momravlebul<br />

usamarTlobas, daxurul kars miRma saerTod sazRvari<br />

ar eqneboda [9, 3].<br />

xSirad vxvdebiT madlierebis werilebs konkretuli pirebis<br />

mier keTili saqmisaTvis gadmogzavnili fulis Sesaxeb. rogorc<br />

Cans, keTil saqmes CvenSi bevri momxre hyavs xeiriani gzis<br />

maCvenebelTan erTad. gaxSirebuli Semweobis Sesaxeb <strong>in</strong>formacia<br />

es TviTon faqtia, erTis mxriv, Tu ramdeni mkiTxveli hyavs<br />

gazeTs da vgebulobT Tu ramdenad Zlieria sazogadoebis gonebrivi<br />

moZraoba; meore mxriv, marTalia qarTuli erToba an-<br />

Tebulia qarTuli kulturis aRorZ<strong>in</strong>ebisa da warmatebisaTvis,<br />

magram ufro meti Semweobis gaRebisaken mouwodebs xalxs,<br />

raTa daiZlios qveyanas modebuli ucod<strong>in</strong>robis seni.<br />

publikaciebis analiziT ikveTeba nacionaluri konsolidaciis<br />

procesisaTvis mniSvnelovani ramdenime sakiTxi: sajaro<br />

kulturis ganviTarebis aucilebloba, rogorc mosaxleobaSi<br />

swavla-ganaTlebis gavrcelebis mxriv, aseve erTobis<br />

S<strong>in</strong>agani impulsebis gaZlierebisaTvis; saerTo ekonomikis<br />

Seqmna, rogorc aucilebeli piroba erTobis arsebobisaTvis;<br />

qveynis istoriis da tradiciebis gadarCenaze zrunva, qarTuli<br />

erTobis istoriuli rolis da mniSvnelobis Cveneba Tanadrouli<br />

sazogadoebisaTvis. am sakiTxebis gadaWrisaken mimarTuli<br />

aqtivoba, romlis umTavres asparezad beWduri media<br />

`iveriis~ saxiT gvevl<strong>in</strong>eba, TvalsaC<strong>in</strong>oa, rom qarTuli er-<br />

Tobis Sidajgufuri sentimentebis gaZliereba-ganmtkicebis<br />

funqcias asrulebda.<br />

amrigad, zemoT ganxiluli masalebis safuZvelze SeiZleba<br />

aR<strong>in</strong>iSnos, rom nacionaluri konsolidacia kulturuli,<br />

ekonomikuri, socialuri erTobebis SeqmniT aR<strong>in</strong>iSneboda.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. gaz. iveria, 1887, #2.<br />

2. gaz. iveria, 1887, #3.<br />

3. gaz. iveria, 1887, #4.<br />

110


4. gaz. iveria, 1887, #5.<br />

5. gaz. iveria, 1887, #6.<br />

6. gaz. iveria, 1887, #7.<br />

7. gaz. iveria, 1887, #8.<br />

8. gaz. iveria, 1887, #9.<br />

9. gaz. iveria, 1887, #10.<br />

10. gaz. iveria, 1887, #12.<br />

11. gaz. iveria, 1887, #13.<br />

12. gaz. iveria, 1887, #14.<br />

13. gaz. iveria, 1887, #15.<br />

14. gaz. iveria, 1887, #16.<br />

15. gaz. iveria, 1887, #18.<br />

16. gaz. iveria, 1887, #19.<br />

17. gaz. iveria, 1887, #20.<br />

18. gaz. iveria, 1887, #21.<br />

19. l. patariZe, politikuri da kulturuli identobani IV-VIII<br />

ss. qarTul erTobaSi: `qarTlis cxovrebis~ samyaro, Tbilisi,<br />

2009.<br />

20. e. d. smiTi, nacionalizmi, Teoria, ideologia, istoria,<br />

Targmani <strong>in</strong>glisuridan mariam CxartiSvilisa, qarTuli<br />

teqstis redaqtori rusudan amirejibi-maleni, Tbilisi,<br />

2004.<br />

21. e. d. smiTi, nacionaluri identoba, Targmna lela patari-<br />

Zem, Tbilisi, 2008.<br />

22. m. CxartiSvili, qarTlis moqcevis istoria eTnikurobis<br />

kvlevis problematikis TvalTaxedviT, eTnikuroba da nacionalizmi,<br />

I, red: d. musxeliSvili da m. CxartiSvili,<br />

Tbilisi, 2002.<br />

23. m. CxartiSvili, wm<strong>in</strong>da mama giorgi mTawm<strong>in</strong>deli da qarTuli<br />

identobis samanebi XI saukuneSi, qarTuli wyaroTmcodneoba,<br />

XI, Tbilisi, 2006.<br />

24. m. CxartiSvili, qarTuli erToba religiuri moqcevis epoqaSi<br />

(hierotopiuli proeqti `mcxeTa — axali ierusalimi~),<br />

saqarTvelos Sua saukuneebis istoriis sakiTxebi, IX,<br />

2008.<br />

25. m. CxartiSvili, qarTuli erToba religiuri moqcevis<br />

epoqaSi, Tbilisi, 2009.<br />

111


112<br />

Ketevan Mania<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Sokhumi State University<br />

Assistant-Professor<br />

The Process of National Identity Harden<strong>in</strong>g Accord<strong>in</strong>g to<br />

`Iveria~ (1887)<br />

Summary<br />

The study of the national identity development based on the example of<br />

the detailed analysis of some issues of `Iveria~ published <strong>in</strong>1887 is given <strong>in</strong><br />

the research.<br />

There are many works dedicated to the research of Georgian unity <strong>and</strong><br />

consolidation processes <strong>in</strong> scientific literature. The prior subjects of<br />

discussions <strong>in</strong> these researches were the objective factors. Subjective factors<br />

were beyond the frames of the scientific <strong>in</strong>terest before. The analysis of the<br />

historical sources from the mentioned po<strong>in</strong>t of view occurred on the example<br />

of hagiographic sources only <strong>in</strong> resent studies (M. Chkhartishvili).<br />

The given work is an attempt to fill up somehow the blanks. The work<br />

is focused on analyz<strong>in</strong>g the subjective factors of the national consolidation<br />

process. With the help of elucidat<strong>in</strong>g how the publications of `Iveria~ were<br />

perceived by readers we can state how they experience the Georgian unity<br />

from one side <strong>and</strong> from the other, what is the role of press from the po<strong>in</strong>t of<br />

view of unity of Georgian identity.<br />

After the analysis of the publications it becomes clear that there are<br />

some important items for the process of national consolidation: the necessity<br />

of development of public culture, from the po<strong>in</strong>t of view of spread<strong>in</strong>g<br />

education among the population, as well as strengthen<strong>in</strong>g the <strong>in</strong>ner impulses<br />

of the unity; creation of common economics as an obligatory <strong>and</strong> <strong>in</strong>evitable<br />

condition for unity existence; tak<strong>in</strong>g care of preserv<strong>in</strong>g <strong>and</strong> sav<strong>in</strong>g national<br />

history <strong>and</strong> traditions, show<strong>in</strong>g the historical role <strong>and</strong> importance of the<br />

Georgian unity to the current society. The activities towards solv<strong>in</strong>g these<br />

problems, the ma<strong>in</strong> field for which was `Iveria~ as a press media, had<br />

obviously the function of strengthen<strong>in</strong>g <strong>and</strong> stabiliz<strong>in</strong>g the sentiments with<strong>in</strong><br />

the <strong>in</strong>ner groups of Georgian unity.<br />

Thus, on the basis of above discussed materials it can be designated that the<br />

national consolidation was marked with the creation of cultural, economics<br />

<strong>and</strong> social unity.


nato sonRulaSvili<br />

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis<br />

saxelmwifo universitetis<br />

doqtoranti<br />

identobrivi avtonomiurobis ideali:<br />

Tavisuflebis idea da misi kultivacia<br />

beWduri mediis saSualebiT XX saukunis<br />

10-iani wlebis qarTul erTobaSi<br />

XIX saukunis damdegs ruseTis imperiis mier qarTuli samefo-samTavroebis<br />

dapyrobam, mefobis <strong>in</strong>stitutis da bagrationTa<br />

samefo d<strong>in</strong>astiis uflebebis gauqmebam, Zlieri dartyma<br />

miayena qarTul, erovnul-saxelmwifoebriv cnobierebas.<br />

qarTuli realobidan gamomd<strong>in</strong>are mefobis <strong>in</strong>stitutis legitimuroba<br />

RvTisgan momd<strong>in</strong>areobda da ara Tavad Cven-jgufis<br />

wevrebisagan, amitom qarTuli erTobis loialobis mTavari<br />

obieqti iyo mefe. aRniSnuli movlenis radikalurad Secvlam,<br />

bunebrivia, didi gardatexa Seitana qarTul cnobierebaSi. am<br />

problemis gadaWras emsaxureboda qarTuli kulturuli elitis<br />

mier saerTo nacionaluri ideologiis SemuSaveba, romlis<br />

gamoxatulebas warmoadgenda st<strong>and</strong>artizebuli saswavlo-saganmanaTleblo<br />

sistemis saSualebiT erTobis wevrebis<br />

cnobierebaSi qarTuli enis, qristianobis, istoriuli maxsovrobis,<br />

tradiciebis w<strong>in</strong>a planze wamoweva Sidajgufuri solidarobis<br />

sentimentebis ganmtkicebisaTvis, rac iqneboda safuZveli<br />

Tavisuflebisa da saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

aRdgenisaTvis brZolaSi.<br />

aRniSnul RonisZiebebs seriozuli safrTxe Seeqmna XIX<br />

saukunis 90-ian wlebSi. rodesac ruseTSi gaZlierda reaqcia<br />

saqarTvelo uares mdgomareobaSi aRmoCnda. am periodSi daiwyo<br />

saerTod dapyrobil qveynebSi da, kerZod, saqarTveloSi,<br />

reaqciis axali talRa. Tu ruseTSi reaqciam <strong>in</strong>teligencias<br />

da mSromel xalxs miayena ziani, saqarTveloSi devna da ganadgureba<br />

mTel ers Seexo. mefis moadgileebis da sxvaTa mizani<br />

gaxda Zirfesvianad aRmoefxvraT erovnuli kultura da gaeZliereb<strong>in</strong>aT<br />

gamarusebeli politika [6, 68]. mefis mTavrobam<br />

mTavari dartyma erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis wi-<br />

113


naaRmdeg mimarTa. ruseTis xelisuflebam yvela Rone ixmara,<br />

raTa gaenadgureb<strong>in</strong>a erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba,<br />

rogorc erT-erTi Zlieri nakadi revoluciisa, romlis gamarjvebas<br />

Sedegad unda mohyoloda carizmis damxoba da demokratiuli<br />

mmarTvelobis damyareba. swored amitom sruliadac<br />

ar iyo SemTxveviTi, rom QqarTuli kulturuli da politikuri<br />

elitis mier warmodgenili erovnuli programa yvelaze<br />

srulyofilad damuSavebuli sabrZolo gegma iyo [5, 115].<br />

zemoT aRniSnulidan gamomd<strong>in</strong>are XX saukunis dasawyisSi<br />

saqarTvelos istoriaSi iwyeba axali etapi. ganmaTavisuflebeli<br />

moZraoba axal stadiaze gadadis. marTalia, erovnulma<br />

moZraobam garkveuli formireba ganicada, magram idea ucvleli<br />

darCa. rogorc XIX saukunis II naxevarSi, ise XX saukunis<br />

I meoTxedSi qarTuli kulturuli da politikuri elita<br />

mTlianad orientirebulia nacionaluri Rirebulebebis, simboloebis<br />

aRorZ<strong>in</strong>eba-propag<strong>and</strong>aze sazogadoebis yvela fenaSi,<br />

mniSvnelovanwilad socialurad dabali fenis warmomadgenlebSi.<br />

am moqmedebebs erTi mizani gaaCnda: erTobis wevrebs<br />

Soris Sidajgufuri solidarobis gancdis gamZafreba.<br />

aRniSnuli problemis Seswavlis TvalsazrisiT erT-er-<br />

Ti sa<strong>in</strong>tereso monakveTia 1918-1921 wlebi, saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis xana. drois am monakveTSi qarTuli<br />

erToba nacionaluri konsolidaciis ganviTarebis axal faza-<br />

Si Sedis da mTavari orientiri koleqtiuri kulturuli<br />

identobis erT-erTi ZiriTadi elementi — Tavisuflebis ideali<br />

xdeba. saqme isaa, rom Sidajgufuri solidarobis mTavar<br />

orientirebs Soris, rogoricaa ena, religia, istoriuli mexsiereba,<br />

Tavisuflebis ideals mTavari adgili ukavia: `Tavisuflebis<br />

idealma dasabami misca nacionalur TviTgamorkvevas<br />

da erTobliv brZolas nacionaluri nebis realizaciisaTvis.<br />

mxolod aseT SemTxvevaSi SeZlebda sazogadoeba sakuTari<br />

`S<strong>in</strong>agani ritmis~ ayolas, Tavisi `S<strong>in</strong>agani xmis~ gagonebas da<br />

wm<strong>in</strong>da da pirv<strong>and</strong>eli mdgomareobis dabrunebas. avTenturi<br />

sazogadoeba da avTenturi gamocdileba aris sruli avtonomiis<br />

w<strong>in</strong>apiroba, radgan mxolod avtonomias SeuZlia saSualeba<br />

misces nacias da mis wevrebs, Tavisi Tavi avTenturi saxiT<br />

ganaxorcielon. aucilebelia, rom yovel nacias sruli TviTgamoxatvis<br />

saSualeba da avtonomiuroba hqondes. avtonomiis<br />

nacionalur ideals aqvs ramdenime aspeqti. zogadad, etimo-<br />

114


logiurad avtonomiuroba niSnavs TviTmmarTvelobas, Sida<br />

kanonebis an ritmebis qonas, sakuTari S<strong>in</strong>agani xmisTvis yuris<br />

migdebas, garedan raime Seviwroebis ararsebobas. amas mivyavarT<br />

koleqtiuri nebis da <strong>in</strong>dividualobis realizebis maZiebeli,<br />

sakuTari koleqtiuri `me~-s cnebasTan~ (20, 51).<br />

swored amitom kacobriobis mTeli istoriis manZilze<br />

yvela eris mTavar mizans TavisuflebisaTvis brZola warmoadgenda.<br />

`jer kidev kacobriobis arsebobis simwifis xanaSi<br />

ocnebobdnen Tavisuflebaze RmerTis mfarvelobiT. am Tavisuflebis<br />

saw<strong>in</strong>dari ki mudam suverenuli saxelmwifo iyo~ [1,<br />

5]. saukuneebis manZilze sazogadoebrivi cnobierebis ganvi-<br />

Tarebis pirobebSi Tavisuflebis idealisken swrafvam garkveuli<br />

cvlilebebi ganicada. Tavisuflebis idealis erovnulma<br />

percefciam Camoyalibebuli saxe miiRo 1789 wlis safrangeTis<br />

burJuaziul-demokratiuli revoluciis Semdeg.<br />

amis Sedegad Tavisuflebis idealma dasabami misca nacionalur<br />

TviTgamorkvevas da erTobliv brZolas avTenturi nacionaluri<br />

nebis realizaciisaTvis [20, 25].<br />

qarTul s<strong>in</strong>amdvileSi Tavisuflebis idealis percefciam<br />

axali datvirTva SeiZ<strong>in</strong>a ruseTis mier saqarTvelos mier<br />

dapyrobis Semdeg. qarTuli kulturuli elita TavisuflebisaTvis<br />

brZolisken yovelTvis mouwodebda pirdapir Tu iribad<br />

qarTvel sazogadoebas. XIX saukunis I naxevarSi erovnuli<br />

ajanyebis kraxiT dasrulebis Semdeg, XIX saukunis II naxevridan<br />

erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraoba ganviTarebis<br />

axal fazaSi Sedis. es dakavSirebulia saswavlo-saganmanaTleblo<br />

procesis srulyofasa da sazogadoebis yvela fenaSi<br />

gavrceleba-damkvidrebasTan. qarTuli kulturuli elita<br />

orientirebulia qarTuli erTobis nacionalur konsolidaciaze,<br />

rac saerTo, erovnuli programiT unda ganxorcielebuliyo.<br />

amavdroulad, <strong>in</strong>teligenciis progresuli nawili<br />

Tavisuflebis idealis farTo propag<strong>and</strong>as iwyebs. aRniSnul<br />

movlenas ukavSirdeba erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis<br />

mTavari lideris ilia WavWavaZis fraza `Cveni Tavi Cvenadve<br />

gveyudnes~.<br />

XX saukunis pirvel ocwleulSi Tavisuflebis idealis<br />

percefciam gansakuTrebuli mniSvneloba SeiZ<strong>in</strong>a. 1917 wlidan<br />

qarTuli erTobis konsolidaciis axali periodi iwyeba. Tavisuflebis<br />

idealis propag<strong>and</strong>as pirveli msoflio omisa (1914-<br />

115


1918) da 1917 wlis ruseTis Tebervlis revoluciis Semdeg mieca<br />

gasaqani.<br />

pirveli msoflio omis periodSi da aseve misi dasrulebis<br />

Semdeg qarTul beWdur mediaSi gaCnda mowodebebi erovnuli<br />

erTianobis aucileblobaze: `saerTaSoriso omma wamoayena<br />

bevri iseTi sakiTxi, romlis gadawyveta uqadis kacobriobas<br />

momavalSi srul mSvidobianobas. erTi am sakiTxTagani gaxlavT<br />

patara erebis <strong>in</strong>teresebis w<strong>in</strong> wamoyeneba [3, 2].<br />

`Cveni Zala kulturul SemoqmedebaSia da imis Segnebis<br />

moaxloebaSi, rac pirdapir gvi<strong>and</strong>erZa dRev<strong>and</strong>elma omma.<br />

erovnuli TviTSegneba da erovnuli erTianoba unda gaxdes<br />

Cveni moqmedebis qvakuTxedad, romelzedac unda aSendes mTavari<br />

kedlebi mTliani erovnuli cxovrebisa. amas gveubneva<br />

Cveni dRev<strong>and</strong>eli omi. amas aswavlis gansakuTrebiT wvrili<br />

erebis dRev<strong>and</strong>eli saS<strong>in</strong>eli sisxlisRvra ganaTlebul da<br />

kulturul kacobriobisa~ [4, 2].<br />

beWduri media, romelmac erovnul-ganmaTavisuflebel<br />

moZraobaSi mniSvnelovani wvlili Seitana, did adgils uTmobs<br />

mowodebebs Tavisuflebisa da damoukideblobis brZolisaTvis.<br />

am sakiTxis gasaSuqeblad Cveni kvlevis obieqtad<br />

avirCieT erovnul-demokratiuli mimarTulebis gazeTi `saqarTvelo~,<br />

romelic gamodioda 1915-1921 wlebSi. 1917 wlis<br />

ivnisSi ki erovnul-demokratiuli partiis organo gaxda. gazeTi<br />

scdeba viwro partiul <strong>in</strong>teresebs da saerTo erovnuli<br />

programis SemuSaveba-ganxorcielebas did adgils uTmobs.<br />

beWduri mediis saSualebiT qarTuli kulturuli da politikuri<br />

elitis mier Tavisuflebis idealis propag<strong>and</strong>a<br />

SemTxveviTi ar iyo. 117 wlis manZilze rusul gavlenaSi myofi<br />

qarTveli xalxis cnobiereba garkveulwilad Seicvala, amavdroulad<br />

saqarTveloSi arsebul Yyvela socialur fenas gaaCnda<br />

gansxvavebuli fsiqologia. glexobaSi dabali iyo patriotuli,<br />

moqalaqeobrivi SemarTeba, Sesabamisad dabali iyo saxelmwifoebrivi<br />

azrovnebis done. mis SegnebaSi miwa da Tavisufleba<br />

SeduRabebuli iyo. glexi Tavisuflebas miwis mosapoveblad<br />

iyenebda [22, 72]. rac Seexeba muSebs, maTi didi nawili<br />

klasobrivi cnobierebiT iyo Sepyrobili da erovnul cnobierebas<br />

warsulis mavne gadmonaSTad Tvlida. muSebis umravlesobas<br />

glexebis msgavsad ar gaaCnda patriotuli, moqalaqeobrivi<br />

Segneba. muSebi Tavis misias klasobrivi cnobierebiT<br />

116


Sepyrobili politikuri elitis mxardaWeraSi xedavdnen da<br />

ara saxelmwifos erTgulebaSi [2, 26].<br />

saglexo reformisa da burJuaziuli reformebis gatarebis<br />

Semdeg saqarTveloSi XIX saukunis II naxevarSi Cndeba<br />

axali socialuri fena — burJuazia, romelic ZiriTadad araqarTvelebiT<br />

iyo warmodgenili. sazogadod burJuazias Tavisi<br />

ekonomikuri <strong>in</strong>teresebi gaaCnda da erovnuli sakiTxiT naklebad<br />

iyo da<strong>in</strong>teresebuli. am SemTxvevaSic burJuazia saxelmwifoebrivi<br />

Segnebis ganmtkicebisaTvis brZolaSi ar monawileobs.<br />

`burJuazias ar esmis erovnuli Tavisufleba, rogorc<br />

Tanabrad saWiro yvelasTvis. burJuazias unda erovnuli Tavisufleba<br />

mxolod TavisTvis, rogorc iaraRi sxvis dasaCagravad<br />

da dasamoneblad~ [21, 5].<br />

erTaderTi nawili qarTuli sazogadoebisa, romelic mizanmimarTulad<br />

moqmedebda saqarTvelos ganTavisuflebisaTvis<br />

da gacnobierebuli hqonda problemis arsi iyo sam-<br />

Rvdeloeba da kulturuli da politikuri elita. swored<br />

is<strong>in</strong>i Seecadnen saerTo nacionaluri ideologiis safuZvelze<br />

Cven-jgufis wevrebs Soris erTianobis gancda CaenergaT.<br />

rac arc ise advili iyo. rogorc mixako wereTeli aRniSnavda:<br />

`oriod kacis garda, Zvelebsa da axlebs ver warmoudgeniaT<br />

urusod qarTuli Tavisufleba~ [23, 21]. noe Jordania Tavis<br />

memuarebSi wers: `roca wamovayene debuleba saqarTvelos Tavisuflebis<br />

SesaZleblobisa, erTi glexi adga da momaxala —<br />

awi Cven tyves syidvas ver davubrundebiTo! ~ [8, 15].<br />

sazogadoebis umetes nawilSi, gansakuTrebiT socialurad<br />

dabali fenis warmomadgenlebSi ruseTTan kavSiri maT<br />

usafrTxoebas niSnavda da amitom arsebuli viTarebis SecvliT<br />

da saqarTvelos damoukideblobis aRdgeniT maTi mdgomareoba<br />

uaresobisken Seicvleboda. iakob mansvetaSvili Tavis<br />

memuarebSi igonebs iliasa da glexebis saubars. es ukanasknelni<br />

swored rusuli xelisuflebis mxardaWeras gamoxatavdnen.<br />

`adre gareT ver gamovdiodiT. sofels rom gavcilebuliyaviT,<br />

an leki dagvixvdeboda an S<strong>in</strong>auri avi kaci. sisxli<br />

iRvreboda. mosveneba ara gvqonda, Svela arsaidam iyo. daloca<br />

RmerTma rusis xelmwife: exla ra gviSavs, ai, qalaqSic CamovdivarT<br />

samuSaod. Tu ram gasayidi an sasyideli gvaqvs<br />

xels vimarTavT. gzaSi xels verav<strong>in</strong> gvaxlebs~ [7, 125].<br />

117


qarTvelebSi jer kidev ar arsebobda erTianobis gancda.<br />

`gurulebisaTvis saqarTvelo niSnavda — qarTlels, x<strong>and</strong>axan<br />

— kaxelsac. erTi mTliani qarTveli eri, erTi mTliani saqar-<br />

Tvelo mis warmodgenaSi srulebiT ar arsebobda. is mudam<br />

fiqrobda Tavis dacvaze TaTrebisagan~ [8, 15].<br />

zemoT moyvanil mosazrebebTan erTad qarTul sazogadoebaSi<br />

saw<strong>in</strong>aaRmdego Tvalsazrisebi arsebobda. rogorc saqarTvelos<br />

damoukideblobisaTvis erT-erTi aqtiuri mebrZoli<br />

Salva qarumiZe werda: `saqarTveloSi iyo xalxi, romelTaTvisac<br />

ruseTis erTguleba samSoblos Ralati iyo da<br />

romelTa azriT samSoblos bedniereba da momavali mxolod<br />

ruseTis nangrevebze aSendeboda... am xalxis TvalSi ruseTi<br />

da saqarTvelo erTad ver Tavsdeboda da qarTveli kacis w<strong>in</strong>aSe<br />

sakiTxi amnairad ismeboda — an samsaxuri ruseTs da Ralati<br />

saqarTvelos, <strong>and</strong>a Ralati ruseTs da ganwirva mSobeli<br />

erisaTvis~ [24, 226].<br />

rusuli mmarTvelobis w<strong>in</strong>aaRmdeg qarTvelebis erTi nawilis<br />

protesti bunebrivia im nacionaluri ideologiis Sedegi<br />

iyo, romelic kulturulma elitam SeimuSava. qarTuli<br />

politikuri elitis erT-erTi TvalsaC<strong>in</strong>o warmomadgenlis<br />

arCil jorjaZis azriT: `qarTveli eri yovelTvis ebrZoda<br />

xolme yvelas, visac ki misi politikuri damonaveba surda.<br />

riT aixsneba amgvari garemoeba? xalxi Seviwroebuli da Sexu-<br />

Tulia, xolo moadgeboda ra mas gareSe mteri, igi iviwyebda<br />

Tavis varams, xels aZlevda Tavis mCagvrels (feodals — n. s. )<br />

da masTan erTad mters ebrZoda. etyoba is gareSe mteri mas<br />

ufro mavnebel mtrad miaCnda, vidre S<strong>in</strong>auri batoni, rom miuxedavad<br />

nivTieri uTanasworobisa, qarTveli glexi raRaciT<br />

dakavSirebuli iyo sxva wodebebTan da mas Tavisi S<strong>in</strong>auri monoba<br />

erCivna, gareSe Zalis monobas. es `raRac~ iyo — ena, zne-<br />

Cveuleba, sarwmunoeba, istoriuli tradicia. maSasadame, qar-<br />

Tvelebi icavdnen Tavis miwas, enas da sarwmunoebas. yvela amisi<br />

dacva mas Tavisuflebis dacvad miaCnda da gareSe mters ise<br />

uyurebda, rogorc imis sicocxlis da Tavisuflebis damamxobels~<br />

[25, 315].<br />

1917 wels saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg beWduri media sul ufro da ufro<br />

xSirad saubrobs damoukideblobis aRdgenis saWiroebaze.<br />

`avtonomia — ai is mkveTri sityva, romelic exla elvasaviT<br />

118


gadadis mTel saqarTveloze da aucileblad moaqcevs Tavis<br />

cecxlis rkalSi yvela mamuliSvils, mas w<strong>in</strong>, vnaxoT Tu v<strong>in</strong>me<br />

aRudgeba~ [9, 2].<br />

revoluciis Semdeg <strong>in</strong>teligencia warsulis idealizebiT<br />

qarTuli erTobis wevrebSi brZolis J<strong>in</strong>is gaRvivebas cdilobs.<br />

`ifeTqa revoluciam, daemxvnen Zirs porfirmosilni<br />

mtarvalni da jalaTebi. wamebul xalxs moevl<strong>in</strong>a sanatreli<br />

Tavisufleba. dRes dahkra qarTveli erisTvis sabediswero<br />

Jamma, dRes eWirveba mas Wkua-fxizeli, maRal-niWieri, Zlieri<br />

nebis, mamaci da samSoblos siyvaruliT aRgznebuli beladebi,<br />

romlebmac unda aRZran eris suli, aamoqmedon da aqcion uZlevel<br />

lomad. gvwams, rom aseTi gmirebi male gamoCndebian~<br />

[13, 2]. saqarTvelos istoriuli warsulidan gamomd<strong>in</strong>are, saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis dakargvisa Tu teritoriuli<br />

Seviwroebis dros qveynis Zliereba `didebul gmirebs~<br />

gadaurCeniaT: `Tavis xangrZliv istoriul cxovrebaSi saqar-<br />

Tvelos bevrjer ganucdia saS<strong>in</strong>eli wamebi, xSirad yofila mis<br />

w<strong>in</strong> aRmarTuli yofna-aryofnis sabediswero sakiTxi, magram<br />

eris genialobas warmouSvia am dros didebuli gmirebi da ma-<br />

Ti meoxebiT qveyana gadarCenia daRupvas. mesxeTi, kolxeTi da<br />

iveria kvlav Sesdgomia Tavis kulturul moRvaweobas. aseTi<br />

tragikuli wamebi Cveni eris warsulSi iyo xSiri~ [13, 2].<br />

1918 wlidan beWdur mediaSi Tavisuflebis idealis aqtiuri<br />

propag<strong>and</strong>a iwyeba. `bevrjer miuyvania ulmobel istoriul<br />

qartexils Cveni xalxi Savi jurRmulis pirad, bevrjer,<br />

bevrjer dausvams mis cvalebad cxovrebas misTvis samkvdrosasicocxlo<br />

sakiTxi, magram, sabednierod, survili sicocxlis<br />

SenarCunebisa yovelTvis TvalsaC<strong>in</strong>o yofila am eris<br />

cxovrebaSi. sagani — Tavisufleba, risTvisac es erTi muWa<br />

xalxi ebrZoda yovelgvar dabrkolebas. risTvisac is vaJkacurad<br />

umklavdeboda karze momdgar ubedurebas — yovelTvis<br />

xatad da jvarad hqonia qarTvel ers da amiT unda aixsnas is<br />

garemoeba, rom yofna-aryofnis sakiTxic am eris sasargeblod<br />

iWreboda~ [13, 4].<br />

1900-1917 wlebSi qarTuli erTobis identobis mTavari<br />

ganmsazRvreli iyo istoriuli mexsiereba, tradiciebi, ena,<br />

qristianoba. 1918 wlidan aRniSnul nacionalur simboloebs<br />

emateba Tavisuflebis ideali. `bazaleTis tbas Tavisuflebis<br />

niavqarma dahbera da misi aqamde uZravi, Setborebuli zedapi-<br />

119


i aamoZrava, dahqrola, xavsi ahyara da yovelis qarTvelis<br />

WeSmarit gulSi imis movl<strong>in</strong>ebis Suqmfeni imedi da sasoeba gamohkvanZa~,<br />

ilias Tqmis ar iyos:<br />

`visic ar iTqmis saxeli,<br />

visac dRe da Ram natrulobs<br />

Cumis natvriTa qarTvli~ [10, 2].<br />

qarTuli progresuli sazogadoeba damoukideblobis<br />

aRdgenas miiCnevda axali epoqis dawyebad saqarTvelos istoriaSi<br />

da amitom saqarTvelos sruluflebian qveynad damkvidrebisaTvis<br />

saerTaSoriso sarbielze saWirod Tvlida im reformebis<br />

da RonisZiebebis gatarebas, rac am miznisaken mimaval<br />

gzaze arsebiTi da gadamwyveti iqneboda: `aRiarebuli damoukidebloba<br />

saqarTvelosi aris pirveli gverdi saqarTvelos<br />

axali istoriisa. Tu es aris dasawyisi saqarTvelos<br />

aRorZ<strong>in</strong>ebisa, amave dros es iqneba qarTvelTa ekonomikur da<br />

politikur damoukidebeli cxovrebis unaris maCvenebeli momavalSi.<br />

damoukideblobis SenarCuneba da Cveni gaZliereba<br />

Cvens xelT aris, Cvens muSaobazed aris damokidebuli. Tu<br />

gv<strong>in</strong>da Sev<strong>in</strong>arCunoT sapatio adgili kulturul saxelmwifo-<br />

Ta Soris, Cven unda SevqmnaT sakuTari mrewveloba, sakuTari<br />

jari~ [15, 4].<br />

saxelmwifoebrivi <strong>in</strong>stitutebis gaZlierebasTan erTad<br />

rogorc kulturuli, aseve politikuri elita mTeli ZalisxmeviT<br />

cdilobs sazogadoebis umravlesobaSi im damax<strong>in</strong>jebuli<br />

cnobierebis Secvlas, risi kvalic rusulma gavlenam daatyo.<br />

saqarTvelo, rogorc damoukidebeli saxelmwifo, axali<br />

gamowvevebis w<strong>in</strong>aSe aRmoCnda. amitom saWiro iyo Tanmimdevruli<br />

RonisZiebebi sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi.<br />

es procesi arc ise advili iyo. qarTuli erTobis wevrebis<br />

umravlesobas ar hqonda gacnobierebuli Tavisuflebis<br />

arsi. beWdurma mediam da saswavlo-saganmanaTleblo sistemam<br />

ver SeZlo problemis sabolood gadaWra. `ara marto mopovebuli<br />

Tavisufleba, saqarTvelos miwa-wyali da dovlaTi, aramed<br />

TviT eris arseboba, misi fizikuri arseboba ganicdis gansacdels<br />

da moiTxovs dacvas. saWiroa qarTveli eris yvela<br />

Zal-Ronis Semokreba da mobilizacia~ [13, 1]. amasTan dakavSirebiT<br />

sa<strong>in</strong>teresoa giorgi gvazavas werili `eri da Tavisufleba~,<br />

sadac qarTveli eris aseT mdgomareobas rusuli gavlenidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are xsnida. `asi wlis monobam moaduna qar-<br />

120


Tveli eris sxeuli da SexuTa kunTebi, ukiduresma klasobriv<br />

brZolis moZRvrebam mis gonebas gadaubnia iseTi burusi, rom<br />

am burusSi k<strong>in</strong>aRam Caimarxa uaRresi Rirebuleba — erovnuli<br />

Tavisufleba~ [13, 2]. saqarTveloSi Seqmnil mdgomareobas igi<br />

ara marto rusuli gavleniT xsnida, aramed qarTvelebis moqmedebiTac.<br />

`sibneles miCveuli Tvali s<strong>in</strong>aTles ver itans, monobas<br />

miCveul adamians erTxans rCeba monuri midrekileba,<br />

igi batons eZebs, imas ubatonod cxovreba ver warmoudgenia.<br />

igi darwmunebulia, rom batoni usaTuod mova, mxolod ar<br />

icis v<strong>in</strong> iqneba is batoni: rusi, Turqi, germaneli Tu <strong>in</strong>gliseli.<br />

am samarcxv<strong>in</strong>o fsiqologiis SeqmnaSi Cvenc didi brali<br />

migviZRvis. Tu yvela ara, erTi nawili Cveni moRvaweebis sul<br />

imis qadagebaSi iyo, rom samSoblo ar aris, rom igi mogonilia<br />

mxolod burJuaziis da aznaurebis mier. Cven amovfxikeT xalxis<br />

gulidan mamulis siyvaruli da gmirebis qveyana gadavaqcieT<br />

monebis qveynad~ [13, 3].<br />

1919 wlidan gazeT `saqarTvelos~ furclebze ukve Se<strong>in</strong>iSneba<br />

nacioneluri konsolidaciis gaZliereba socialurad<br />

dabali fenis warmomadgenlebSi: `xalxSi didi sulieri gardatexa<br />

xdeba, revoluciuri psixoziT Sepyrobili, ngreva-daqcevis<br />

ideologiiT gatacebuli, is bunebriv gamomTelebis<br />

gzas daadga. es xdeba bunebrivad, TavisTavad. es procesi saerTo<br />

movlenaa saqarTveloSi, xolo zogan ufro gamoaSkaravebulia<br />

da TvalsaC<strong>in</strong>o~ [14, 1]. gazeTis piblicistebi am movlenas<br />

imediT uyurebdnen da damoukideblobis SenarCunebas<br />

aucilebel pirobad miiCnevdnen. `Tu erovnuli saxelmwifos<br />

Seqmnis nebisyofa qarTvel xalxSi gaizarda iseTi proporciiT,<br />

rogorc amden xans, maS<strong>in</strong> araviTari eWvi ar aris imaSi, rom<br />

saqarTvelos damoukidebloba mkvidr niadagze dadgeba da<br />

rac unda partiuli Semadgenlobis ar iyos mTavroba, amas angariSs<br />

gauwevs da WkuaSi Caxvdeba~ [15,1]. gazeTi erovnuli Tavisuflebis<br />

mopovebis da SenarCunebis mTavar obieqtad <strong>in</strong>teligencias<br />

miiCnevs. `<strong>in</strong>teligenciam ar dazoga arc sakuTari<br />

sisxli, arc Tavisi arseboba da SeiZleba iTqvas, rom man miiyvana<br />

saqarTvelo dRev<strong>and</strong>el Tavisuflebamde. is dResac aseT<br />

rols TamaSobs da albaT yovelTvis iTamaSebs~ [17, 2]. miuxedavad<br />

imisa, rom saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavroba marTlmadidebel eklesias Tavisufali moqmedebis<br />

saSualebas ar aZlevda da misi uflebebi Sekvecili iyo, erov-<br />

121


nul-demokratebi eklesiis rolis w<strong>in</strong>a planze wamowevas cdiloben<br />

da marTlmadidebeli eklesiis problemebis gaSuqebas<br />

did adgils uTmoben. `Cveni eklesia friad damsaxurebuli,<br />

mxcovani dawesebulebaa Cvens samSobloSi. is asazrdoebda<br />

qarTvel ers sulierad, zneobrivad, gonebrivad da wvrTnida<br />

mis mamuliSvilur Semecnebasac. Cveni eklesia saqarTveloSi<br />

asrulebda did kulturul-saganmanaTleblo saqmes, afxizlebda<br />

ers istoriuli gansacdelis xanaSi, icavda mas gadarjulebisagan.<br />

mravaljer politikurad ufleba-ayrili da damonebuli<br />

saqarTvelo arsebobda eklesiurad, sarwmunoebrivad<br />

SekavSirebuli mtkice safuZvliT~ [18, 4].<br />

damoukideblobis xanaSic, saqarTvelos s<strong>in</strong>amdvilidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are nacionaluri simboloebis propag<strong>and</strong>as isev aqtualuri<br />

mniSvneloba eniWeboda, radgan saerTaSoriso sarbielze<br />

damkvidrebas saerTo erovnuli faseulobebiT homogenizirebuli<br />

qarTuli erToba Tu SeZlebda. nacionalur konsolidaciaSi<br />

ki qristianobas didi roli eniWeboda. `Cven vxedavT,<br />

rom kulturul kacobriobas da Tundac ara kulturul<br />

kacobriobas imdenad a<strong>in</strong>teresebs rusis xalxi, ramdenadac<br />

igi fizikur safrTxes warmoadgens Zvelsa da axal kulturisaTvis,<br />

xolo axlad ganTavisuflebuli erebi imdenad Seadgenen<br />

<strong>in</strong>teress kacobriobisas, ramdenadac am erebs axali motivi<br />

da axali gamarTleba SeaqvT kacobriobis istoriaSi.<br />

am TvalsazrisiT saqarTvelo yvelaze ufro privilegiur<br />

mdgomareobaSi imyofeba, radganac igi xidia evropasa da<br />

azias Soris, mtkice iqneba qarTveli xalxi nacionalurad,<br />

miT ufro yuradRebiT moepyrobian mas mezobel da Soreul<br />

saxelmwifoebi — Tanac saqarTvelo jer kidev ar gamagrebula<br />

erovnulad da saxelmwifoebrivad, rom SeiZlebodes erovnul<br />

brZolaze xelis aReba~ [19, 2].<br />

gazeTi `saqarTvelo~ 1921 wlamde am suliskveTebiT agrZelebda<br />

saqmianobas da Tavisuflebis idealis qarTul er-<br />

TobaSi formirebas da danergvas cdilobda.<br />

amdenad, Tavisuflebis idealisTvis brZola qarTuli<br />

erTobis cnobierebaSi istoriuli warsulidan gamomd<strong>in</strong>are<br />

qarTuli enis, qristianobis, tradiciis SenarCunebasTan igivdeboda.<br />

Tavisuflebis idealis am saxiT propag<strong>and</strong>is mTavari<br />

mesveuri iyo kulturuli da politikuri elita.<br />

122


damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. b. <strong>and</strong>ersoni, warmosaxviTi sazogadoebebi, Tbilisi, 2003.<br />

2. v. guruli, erovnuli cnobiereba-saxelmwifoebrioba, politikuri<br />

orientacia, Tbilisi, 2008.<br />

3. gazeTi `Temi~, 1914, #187.<br />

4. gazeTi `Temi~, 1915, #203.<br />

5. j. kaSia, gvelis-mWameli, gagebis cda, parizi, 1989.<br />

6. g. lasxiSvili, memuarebi, Tbilisi, saqarTvelo, 1966.<br />

7. i. mansvetaSvili, mogonebebi, Tbilisi, sabWoTa saqarTvelo,<br />

1985.<br />

8. n. Jordania, Cemi warsuli, Tbilisi, sarangi, 1990.<br />

9. gazeTi `saqarTvelo~, 1917, #64.<br />

10. gazeTi `saqarTvelo~, 1918, #3.<br />

11. gazeTi `saqarTvelo~, 1918, #7.<br />

12. gazeTi `saqarTvelo~, 1918, #43.<br />

13. gazeTi `saqarTvelo~, 1918, #232.<br />

14. gazeTi `saqarTvelo~, 1919, #233.<br />

15. gazeTi `saqarTvelo~, 1920, #1.<br />

16. gazeTi `saqarTvelo~, 1920, #40.<br />

17. gazeTi `saqarTvelo~, 1920, #49.<br />

18. gazeTi `saqarTvelo~, 1920, #62.<br />

19. gazeTi `saqarTvelo~, 1921, #19.<br />

20. e. smiTi, nacionaluri identoba (<strong>in</strong>glisuridan Targmna<br />

lela patariZem), Tbilisi, 2008.<br />

21. socializmi da erovnuli sakiTxi, Tbilisi, 1905.<br />

22. g. qiqoZe, erovnuli energia, Tbilisi, 1919.<br />

23. m. wereTeli, eri da kacobrioba, Tbilisi, Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, 1990.<br />

24. o. janeliZe, narkvevebi saqarTvelos erovnul-demokratiuli<br />

partiis istoriidan, Tbilisi, mecniereba, 2002.<br />

25. a. jorjaZe, samSoblo da mamuliSviloba, Tbilisi, Tbilisis<br />

universitetis gamomcemloba, 1990.<br />

123


Nato Songulashvili<br />

The Doctoral Student of Ivane Javakhishvili<br />

Tbilisi State University<br />

Identical autonumous ideal: the idea of freedom <strong>and</strong> its<br />

cultivation on the basis of pr<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g media <strong>in</strong> the 10-years<br />

Georgian unity of XX century.<br />

Summary<br />

The ideal of freedom is one of the ma<strong>in</strong> parts of collectiv cultural<br />

identity. In the research workthere is studied the Georgian identical<br />

autonomous ideal, the idea of freedom <strong>and</strong> its cultivation <strong>in</strong> Georgian unity <strong>in</strong><br />

1918-1921, on the basis of publications newspaper, „Georgia.`<br />

among the Georgian we-group members the r<strong>in</strong>g-leader for<br />

propag<strong>and</strong>a-actualization of freedom ideal was cultural <strong>and</strong> politikal elite.<br />

124


ir<strong>in</strong>a arabiZe<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis mecnier-TanamSromeli<br />

damatebiTi cnobebi eqvTime TayaiSvilis<br />

1917 wlis eqspediciasTan dakavSirebiT<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliisaTvis brZolaSi eqvTime<br />

TayaiSvili 1905 wlidanve iyo Cabmuli. brZolis warmatebiT<br />

dagvirgv<strong>in</strong>ebis (1917 w. 12 marti) pirvelive dReebidan<br />

is aqtiurad Cadga saqarTvelos eklesiis uflebaTa realurad<br />

ganxorcielebis samsaxurSi. iyo rus-qarTvelTa saeklesio<br />

<strong>in</strong>teresebis SemTanxmebeli komisiis wevri. saqarTvelos<br />

eklesiis droebiTi mmarTvelobis sxdomebSi did mecniers monawileoba<br />

ar miuRia, magram sxdomis oqmebidan Cans, rom misi<br />

profesionalizmis imedi mmarTvelobis wevrebs yovelTvis<br />

hqondaT. arc Tu iSviaTad mimarTavdnen daxmarebisaTvis: saqarTvelos<br />

sakaTolikosos Zveli sazRvrebis dadgenasTan Tu<br />

qarTuli Zeglebis movla-patronobasTan dakavSirebiT.<br />

1917 wlis 4 ivlisis sxdomaze saqarTvelos eklesiis<br />

droebiTma mmarTvelobam moism<strong>in</strong>a poruCik n. Sugurovis werilobiTi<br />

moxseneba xaxulis RvTismSoblis monastris mdgomareobis<br />

Sesaxeb. Sugurovs, rogorc moxsenebaSi iyo aRniSnuli,<br />

taZari 1916 w. mounaxulebia da SekeTebac ki ucdia. saqar-<br />

TveloSi dabrunebuls qarTuli sazogadoeba taZris savalalo<br />

mdgomareobis Sesaxeb saqmis kursSi Cauyenebia, magram Sedegi<br />

jer kidev ar iyo miRweuli [1, 215; 2, 3].<br />

Sugurovi amjerad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

mosaydres episkopos leonids (oqropiriZe) sTxovda daxmarebas<br />

Tavisi xelnaweri broSuris — Грузинский Хахульский<br />

монастырь dabeWdvaSi, rac istorikos Tedo Jordanias gardacvalebis<br />

gamo Seferxebula. Sugurovi agreTve ayenebda w<strong>in</strong>adadebas<br />

xaxulis monasterSi eqspediciis gagzavnis Sesaxeb<br />

da saWiroebis SemTxvevaSi gamoTqvamda masSi monawileobis mi-<br />

Rebis (xelmZRvanelobisac ki) survils [1, 215].<br />

saqarTvelos is nawili — TorTumis olqi, sadac xaxulis<br />

monateri mdebareobda, I msoflio omis msvlelobaSi (1914-<br />

125


1918 ww.) 1917 w. zafxulisaTvis gaTavisuflebuli iyo osmale-<br />

Tis batonobisagan. amis gamo qarTul sazogadoebas eZleoda<br />

saSualeba miexeda Tavisi Zveli kulturul-saganmanaTleblo<br />

centrebisaTvis. Tumca, am mxareSi eqspediciis mowyoba omis<br />

periodis saSiSroebasTan iyo dakavSirebuli.<br />

droebiTi mmarTvelobis wevrebma monastris saWiroeba-<br />

Ta gasacnobad eqspediciis mowyobis aucilebloba erTsulovnad<br />

aRiares. kamaTi gamoiwvia sakiTxma, sasuliero wodebis<br />

mxridan gagzavnili piri beri unda yofiliyo Tu eriskaci. sabolood<br />

eqspediciasTan erTad maswavlebeli-beris gagzavna<br />

saxifaTo saqmed miiCnies, raTa iqauri muslimanebis gaRizianeba<br />

ar gamoewviaT. umjobesad CaiTvala iseTi berebis mivl<strong>in</strong>eba,<br />

romlebsac TavianTi monazvnuri cxovrebiT SeeZloT<br />

iqaurTa ndobisa da pativiscemis damsaxureba.<br />

droebiTi mmarTvelobis wevrebma eqspediciis wevrTa<br />

SerCeva da misi xelmZRvaneloba eqvTime TayaiSvils mi<strong>and</strong>es.<br />

mas eqspediciis Sedegebi droebiTi mmarTvelobisaTvis unda<br />

gaecno, miewodeb<strong>in</strong>a monastris mdgomareobis Sesaxeb saWiro<br />

cnobebi. eklesiis mmarTvelma organom Tavisi mxridan eqspediciis<br />

wevrebad daasaxela parTen goTua, rogorc gamocdili<br />

organizatori da erTi beri, romlis SerCevac Tavis Tavze ka-<br />

Tolikos-patriarqis mosaydrem — episkoposma leonidma (oqropiriZe)<br />

aiRo.<br />

eqspediciis gagzavnisaTvis saWiro saxsrebi droebiT<br />

mmarTvelobas ar gaaCnda. daadg<strong>in</strong>es: daearseb<strong>in</strong>aT saf<strong>in</strong>anso<br />

komisia, romelic izrunebda eqspediciisa da droebiTi mmar-<br />

Tvelobis sxva saWiroebaTaTvis Tanxebis mopovebaze.<br />

komisiis wevrebad erTxmad airCies: generali vasil gabaSvili,<br />

giorgi Juruli, mixeil maCabeli, petre baraTaSvili,<br />

aleqs<strong>and</strong>re ZegveliSvili da ioseb merkvilaZe [1, 215].<br />

saqarTvelos eklesiis droebiT mmarTvelobas am saSuri<br />

saqmis meTaurobasTan dakavSirebiT 7 ivliss ukve hqonda eqvTime<br />

TayaiSvilis Tanxmoba. am mcire periodis ganmavlobaSi<br />

(4-7 ivlisi) dauRalavma mecnierma eqspediciisaTvis saWiro<br />

Tanxis daangariSebac moaxerxa da TavadaznaurTa sakrebulodan<br />

am Tanxis umTavresi nawilis gadaxdaze dapirebac miiRo.<br />

misi varaudiT, sul saWiro iqneboda 7 aTasi man. aqedan TavadaznaurTa<br />

sakrebulo 4 aTass hpirdeboda. danarCeni 3 aTasi<br />

droebiT mmarTvelobas unda gaeRo. eqvTime TayaiSvilis az-<br />

126


iT, erTi beris mivl<strong>in</strong>eba sakmarisi ar iyo da eqspediciasTan<br />

erTad ori-sami beri ma<strong>in</strong>c unda gamgzavrebuliyo, romelTa<br />

SerCevac man yovladsamRvdelo leonids sTxova [1, 222].<br />

TavadaznaurTa sakrebulom, garda eqvTime TayaiSvilisaTvis<br />

Sepirebuli Tanxisa, uSualod saqarTvelos eklesiis<br />

droebiTi mmarTvelobas 7500 man. Sewira. piradad al. n. WavWavaZem<br />

ki xaxulis taZrisaTvis 200 maneTi gaiRo [1, 222]. ase, rom<br />

eklesiis mmarTvelma organom 3 aTasi man. eqspediciis saWiroebisaTvis<br />

dauyovneblad gadado.<br />

eqspediciaSi gamgzavrebis mosamzadebel samuSaoebTan<br />

dakavSirebiT cnobebi moipoveba eqvTime TayaiSvilis pirad<br />

werilebSi. 1917 w. 9 ivliss igi petrogradSi myof niko mars<br />

wers, rom saWiro gaxda TorTumSi gamgzavreba. am saqmesTan<br />

dakavSirebiT igi pirvel rigSi xuroTmoZRvrisa da fotografis<br />

SerCevis sirTules aRniSnavda [3, 283]. gamgzavreba Tavdapirvelad<br />

25 ivlisisaTvis an Tvis bolosaTvis iyo dagegmili.<br />

magram 8 agvistosTvis gadaido.<br />

eqvTime TayaiSvili mTeli sisruliT grZnobda im saSiSroebas,<br />

rac frontis sazRvarTan axlos, naomar, dangreul da<br />

damSeul olqebSi mogzaurobasTan iyo dakavSirebuli, amitom<br />

niko mars sTxovda, Tu cocxali ver dabrundeboda, gamoeca<br />

misi svaneTsa da yarsSi mogzaurobaTa Sedegebi [3, 284-285].<br />

rogorc giorgi lomTaTiZe aRniSnavs samxreT saqarTveloSi<br />

gamgzavrebis w<strong>in</strong> <strong>and</strong>erZi eqvTime TayaiSvils Tavisi meuRlis<br />

— n<strong>in</strong>o poltarackaiasTvisac daubarebia: Tu cocxali<br />

ver davbrunde, mokrZalebiT dammarxeT, arav<strong>in</strong> SeawuxoT, qoneba<br />

saistorio-saeTnografio sazogadoebas darCeso [4, 39-<br />

40].<br />

samxreT saqarTveloSi eqvTime TayaiSvilis xelmZRvanelobiT<br />

mowyobili eqspedicia 1917 w. 8 agvistodan 18 seqtembramde<br />

grZeldeboda. mogzaurobis Sedegebi didi dagvianebiT,<br />

1952 wels — rusulad da 1960 wels — qarTulad gamoica.<br />

iq eqspediciis dawyebis TariRad 8 ivlisia dasaxelebuli [5,<br />

19; 6, 3], rasac faqtobrivad ew<strong>in</strong>aaRmdegeba rogorc droebiTi<br />

mmarTvelobis sxdomebze aRniSnul sakiTxTan dakavSirebuli<br />

msjelobis TariRebi, aseve TviTon eqvTime TayaiSvilis werilebi<br />

niko marisadmi [1, 213-217, 219-222; 3, 283-285].<br />

AaRniSnul gamocemaTa mixedviT eqspedicia mowyobili<br />

iyo saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis<br />

127


mier da iq eklesiis droebiTi mmarTvelobis mier eqspediciis<br />

mowyobis <strong>in</strong>iciativa aRniSnuli ar aris. mxolod miTiTebulia,<br />

rom eqspediciis mowyobisaTvis Tanxebi gaiRes qarTvelma<br />

Tavadaznaurebma da samRvdeloebam. im dros, roca 1917<br />

wlis eqspediciis Sedegebi gamoica (1952 da 1960 ww.), sabWoTa<br />

saqarTveloSi gamomaval wignebSi saqveyno saqmeebSi sasuliero<br />

wodebis wvlilis mkveTrad warmoCena dauSvebeli iyo.<br />

eqvTime TayaiSvili xazs usvams im garemoebas, rom fuliT<br />

im dros omiT ganadgurebul mxareSi arafris yidva SeiZleboda.<br />

dauRalavma mecnierma eqspediciisaTvis aucilebeli<br />

daxmareba ruseTis saerobo kavSiris gamgeobis sawyobidan miiRo.<br />

erobaTa gamgeobisagan aRniSnuli daxmarebis gamoyofa<br />

eqvTime TayaiSvilis yofil moswavles aleqs<strong>and</strong>re daviTis Ze<br />

ciciSvils hqonda davalebuli, rasac man Tavi warmatebiT gaarTva<br />

[6, 3].<br />

droebiTi mmarTvelobis sxdomis oqmebSi miTiTebuli<br />

araa eqspediciis Semadgenloba. amis Sesaxeb <strong>in</strong>formacias eqvTime<br />

TayaiSvili gvawvdis. man SeZlo Seekriba: xuroTmoZRvari<br />

anatoli nikolozis Ze kalg<strong>in</strong>i, mxatvari dimitri SevardnaZe,<br />

moxalise xuroTmoZRvari, alp<strong>in</strong>isti da poeti ilia<br />

zdaneviCi, mxatvari lado gudiaSvili, mxatvari-msaxiobi mixeil<br />

Wiaureli. sasuliero wodebis mxridan, piradad episkopos<br />

leonidis rCeviT eqspedicias SeuerTda varZiis monastris<br />

w<strong>in</strong>amZRvari mRvdel-monazoni ilarioni. eqspediciis<br />

xelmZRvanelma mxolod profesionali fotografis SerCeva<br />

ver SeZlo. ramdenime k<strong>and</strong>idaturas, romelic samxedro uwyebas<br />

man warudg<strong>in</strong>a, gamgzavrebis neba ar daerTo. fotografobas<br />

eqspediciis ramdenime wevri iTavsebda [6, 3].<br />

miuxedavad amisa, eqspediciis SedegebiT eqvTime TayaiSvili<br />

kmayofilebas gamoTqvamda. imogzaures da Seiswavles xaxulis,<br />

oSkis, iSxnis monastrebi da maTi Semogarenis sasuliero<br />

da saero Zeglebi.<br />

eqspediciis xelmZRvanelma w<strong>in</strong>daxeduleba gamoiC<strong>in</strong>a da<br />

eqspediciis 2 wevri oTxTa eklesiasa da parxalSi miavl<strong>in</strong>a momavali<br />

eqspediciisaTvis w<strong>in</strong>aswari kvlevebis Casatareblad.<br />

SemdgomSi eqvTime TayaiSvili am nabijis kmayofilic iyo,<br />

radgan TurqTa mier xelaxla okupirebul teritoriebis Seswavla<br />

Zalian didi xniT miuwvdomeli gaxda [6, 4].<br />

128


eqspediciis mier TbilisSi Camotanili gegmebi da naxazebi<br />

daamuSava xuroTmoZRvarTa jgufma: m. kerni, b. riabovi,<br />

n. severovi. maT kalg<strong>in</strong>i xelmZRvanelobda. teqnikur sakiTxebSi<br />

ki exmarebodnen kubera da meliqiSvili [6, 4].<br />

eqspediciis periodSi mo<strong>in</strong>axules da aRweres Semdegi eklesia-monastrebi:<br />

iSxani, oSki, xaxuli, eqeqi, soxToroTa, isi,<br />

suxbeCi, oTxTa eklesia, muxlajiRilisi, parxali da maT irgvliv<br />

mdebare patara nagebobebi Tu maTi nangrevebi. ZeglTa<br />

Seswavlis saqmeSi ganxorcielebul siaxles warmoadgenda<br />

mravali bareliefis gadmoReba mulaJiT. xeliT gadmoweres<br />

an fotoze daafiqsires mravali warwera. Seitanes cvlilebebi<br />

maT wakiTxvaSi. gaarkvies zogi taZris saxeli, romelic manamde<br />

istoriul literaturaSi cnobili ar iyo. gamoavl<strong>in</strong>es<br />

taZarTa ucnobi tipebic. Tumca, rogorc eqvTime TayaiSvili<br />

aRniSnavda, maT mier Seswavlili Zeglebi kidev wlobiT moiTxovda<br />

kvlevas, qarTuli kulturisaTvis maTi mniSvnelobis<br />

Sesaxeb saboloo sityva naTqvami ar iyo [6, 4].<br />

eqspediciis Sedegebi droebiTi mmarTvelobis sxdomaze<br />

ganxilvis sagani veRar gaxdeboda im ubralo mizezis gamo,<br />

rom roca eqvTime TayaiSvili TbilisSi dabrunda (18 seqtemberi),<br />

saqarTvelos eklesias ukve ara droebiTi organo, aramed<br />

kaTolikos-patriarqi da sakaTolikoso sabWo ganagebdnen.<br />

saeklesio kreba, romelmac saWeTmpyrobeli da mmarTvelobis<br />

umaRlesi organo airCia, 1917 w. 8-17 seqtembers mimd<strong>in</strong>areobda.<br />

eqspediciaSi droebiTi mmarTvelobis warmomadgenel<br />

mRvdel-monazon ilarionTan dakavSirebiTac eqvTime TayaiSvilisa<br />

da sxvaTa mogonebebidan gaxda cnobili. is eqspediciis<br />

Sedegebis mosaxseneblad TbilisSi unda dabrunebuliyo da<br />

Semdeg sanovagis maragiT isev xaxulis, oSkisa da iSxnis monasterTaTvis<br />

Tvalyuris sadevneblad gamgzavrebuliyo. magram<br />

misi meore mgzavroba Sedegianad ver dasrulda: fronti dai-<br />

Sala da TurqTagan gaTavisuflebuli saqarTvelos miwa-wyali<br />

isev mahmadian dampyrobTa tyveobaSi aRmoCnda. amitom mama<br />

ilarioni gzidan ukan dabrunda [6, 3].<br />

droebiTi mmarTvelobis sxdomis oqmebi arc poruCik Sugurovis<br />

Sesaxeb gvawvdis cnobebs. eqvTime TayaiSvili aRniSnavs,<br />

rom xaxulis komendant n. Sugurovs 1916 w. 29 maiss xaxu-<br />

129


lis mTavari taZris gumbaTze TuTis xisagan gaTlili jvari<br />

aRumarTavs.<br />

didi mecnieri xSirad axsenebs Sugurovis broSurasac,<br />

romelic eqspediciaSi hqonia waRebuli, imowmebs mas xaxulis<br />

monastris aRwerisas. xelnawer wignakSi moTavsebuli yofila<br />

zogi warwera da aseve iqaur mosaxleobaSi Sekrebili Tqmulebani,<br />

xaxulis monasterisadmi TorTumSi mosaxle mahmadian<br />

gurjTa mowiwebiT damokidebulebas rom gamoxatavda [6, 63,<br />

66].<br />

giorgi lomTaTiZe eqvTime TayaiSvilis moRvaweobaSi<br />

umniSvnelovanes damsaxurebad Tvlis 1917 w. zafxulSi tao-<br />

TorTum-ispirSi mowyobil eqspedicias, romelmac `sulze miuswro~<br />

iqaur Zeglebs. ramdenime TveSi es mxare isev Turqebma<br />

igdes xelT da iq mogzaurobaze ocnebac ki SeuZlebeli gaxda<br />

[4, 40].<br />

ase, rom saqarTvelos eklesiis droebiTi mmarTvelobis<br />

sxdomis oqmebSi dafiqsirebuli masala azustebs ramdenime<br />

detals eqvTime TayaiSvilis mier 1917 w. zafxulSi tao-Tor-<br />

Tum-ispirSi mowyobili metad mniSvnelovani eqspediciis istoriaSi.<br />

naTelyofs am mogzaurobaSi ruseTis tyveobisagan<br />

axladgaTavisuflebuli saqarTvelos eklesiis rols.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. sruliad saqarTvelos sapatriarqos arqivi, aRw. 1, saqme<br />

6421.<br />

2. gazeTi `saqarTvelo~, 1917 w., 2.VII, # 142.<br />

3. niko marisa da eqvTime TayaiSvilis mimowera (1888-1931),<br />

mec-ba, 1991, gamosacemad moamzada... r. kavilaZem, m. mamacaSvilma.<br />

4. g. lomTaTiZe, qarTuli kulturis mematiane eqvTime TayaiSvili,<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi, 1990.<br />

5. Е. Такаишвили, Археологическая экспедиция 1917-го года в южные<br />

провинции Грузии, издательство Академии Наук Грузинской ССР,<br />

Тбилиси, 1952.<br />

6. eq. TayaiSvili, 1917 wlis arqeologiuri eqspedicia samxreT<br />

saqarTveloSi, saq. mecnierebaTa akademiis gamomcemloba,<br />

Tbilisi, 1960.<br />

130


131<br />

Ir<strong>in</strong>a Arabidze<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology,<br />

research scientist of the Department of<br />

<strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Additional Information About Ekvtime Takaishvili’s Expedition <strong>in</strong> 1917<br />

Summary<br />

In 1917 under the guidance of Ekvtime Takaishvili <strong>and</strong> on behalf of<br />

The Historical <strong>and</strong> Ethnographical Society of Georgia the expedition <strong>in</strong> Tao-<br />

Tortum-Ispir was held. Dur<strong>in</strong>g the World War I (1914-1918), <strong>in</strong> summer<br />

1917, this territory was liberated from Osmans’ rule. It was a chance for<br />

Georgian society to take care <strong>and</strong> restore old church centres.<br />

The contribution of The Provisional Government of The Church of<br />

Georgia <strong>in</strong> organiz<strong>in</strong>g the expedition was not mentioned <strong>in</strong> the scientific<br />

literature. Only the <strong>in</strong>formation about donation of the expedition by Georgian<br />

clergy was known.<br />

From the records of proceed<strong>in</strong>gs of The Georgian Church Provisional<br />

Government it becomes clear that plann<strong>in</strong>g of the expedition was on the<br />

<strong>in</strong>itiative of the rul<strong>in</strong>g organ of The Church of Georgia. In July 4, at the<br />

session of the provisional government the letter – report of Khakhuli<br />

comm<strong>and</strong>ant lieutenant N. Shugurov about the state of Kakhuli monastery<br />

was discussed. The session passed a resolution to send an expedition to<br />

become aware <strong>and</strong> learn the needs of the monastery.<br />

The members of the provisional government with one voice asked the<br />

great Georgian scientist-archeologist Ekvtime Takaishvili to organize <strong>and</strong><br />

choose the members for the expedition.<br />

From the records of the proceed<strong>in</strong>g <strong>and</strong> letters of Ekvtime Takaishvili<br />

<strong>and</strong> Niko Mari it can be stated that the expedition started <strong>in</strong> August 8. The<br />

mentioned date is wrongly <strong>in</strong>dicated <strong>in</strong> the publications (E. Takaishvili, The<br />

Archeological Expedition <strong>in</strong> 1917 <strong>in</strong> the South Prov<strong>in</strong>ces of Georgia,<br />

publish<strong>in</strong>g house of the Academy of Sciences of Georgian SSR, Tbilisi, 1952,<br />

<strong>in</strong> Russian <strong>and</strong> <strong>in</strong> its Georgian translation published <strong>in</strong> Tbilisi, 1960 by the<br />

same publish<strong>in</strong>g house) about the expedition.<br />

The results of the expedition had not become the subject of discussion<br />

at the sessions of the provisional government. When the expedition was<br />

ended, <strong>in</strong> September 18, the Church of Georgia was ruled not by provisional<br />

organ but by the Catholicos-Patriarch <strong>and</strong> the council of catholicos.


lela saraliZe<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriis da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis ganyofilebis<br />

ufrosi mecnier-TanamSromeli<br />

e. w. `samxreT oseTis~ avtonomiuri olqis<br />

Seqmnis istoriidan (1917-1922 ww.)<br />

e.w. `samxreT oseTis~ avtonomiuri olqis Seqmnis istoria<br />

sabWoTa istoriografiaSi sakmaod tendenciurad aris ga-<br />

Suqebuli. aRniSnuli periodis naSromebSi, saqarTveloSi<br />

erovnuli sakiTxis gadawyveta oqtombris revoluciis monapovrad<br />

iyo miCneuli da sabWoTa saxelmwifos len<strong>in</strong>uri erovnuli<br />

politikis damsaxurebas miewereboda. e. w. `samxreT ose-<br />

Tis~ avtonomiuri olqis Seqmnis realuri istoria, ZiriTadad,<br />

gadmocemuli aris saqarTvelos damoukideblobis wleb-<br />

Si Seqmnil, calkeul gamokvlevebsa da samecniero statiebSi.<br />

term<strong>in</strong>i `samxreT oseTi~ sruliad arabunebrivia istoriuli<br />

TvalsazrisiT da Sesabamisad miuRebelia, radgan aRniSnuli<br />

term<strong>in</strong>is qveS moiazreba osebiT dasaxlebuli saqar-<br />

Tvelos istoriuli Sida qarTlis teritoria. saxelwodeba<br />

savsebiT usamarTlod, saerTaSoriso samarTlis normebis<br />

gverdis avliT ewoda qarTul miwa-wyals, romelic Crdiloe-<br />

Tidan gadmosulma osebma T<strong>and</strong>aTanobiT daikaves. osebis saqarTvelos<br />

teritoriaze Camosaxlebis faqts adasturebs<br />

araerTi qarTveli da ucxoeli avtori. germanelma mecnierma<br />

august haqsthauzenma (1792-1866), romelic 1843 wels imyofeboda<br />

saqarTveloSi, mo<strong>in</strong>axula osebiT dasaxlebuli aRniSnuli<br />

teritoria. 1847 wels man berl<strong>in</strong>Si gamosca ortomeuli<br />

saxelwodebiT: `gamokvlevebi ruseTis xalxTa cxovrebis sa-<br />

S<strong>in</strong>ao mdgomareobis da gansakuTrebiT sasoflo mowyobis Sesaxeb~.<br />

naSromis pirveli wignis XII TavSi gadmocemulia metad<br />

sa<strong>in</strong>tereso cnobebi osebis Sesaxeb, sadac aRniSnulia Semdegi:<br />

`osebi Tavis Tavs uwodeben ir-s da iron-s, qveyanas ki ironisten-s.<br />

Cerqezebi maT uwodeben kasha-s, TaTrebi os-s, aseve tauli-s;<br />

lekebi-oc, oce-s; qarTvelebi-osi da ovs-is; micjeguri<br />

xalxebi ki eZaxian ilheri-s. osi xalxis warmomavlobis, mi-<br />

132


graciisa da istoriis Sesaxeb im osebSi, v<strong>in</strong>c me vnaxe, Zalze<br />

mwiri cnobebi miviRe. miTxres, rom osebs adre sxva adgilsamyofeli<br />

hqondaT; rom is<strong>in</strong>i CrdiloeTidan mTebiT gadmovidnen;<br />

rom Tavdapirvelad Cerqezebis amJam<strong>in</strong>del qveyanaSi<br />

ucxovriaT, xolo sxva xalxebis mowolis Sedegad dRev<strong>and</strong>el<br />

samosaxloSi gadmovidnen. Aam aras<strong>and</strong>o da bnel gadmocemas, ra<br />

Tqma unda, aqvs istoriuli gamoZaxili. qarTuli analebic amboben,<br />

rom osebi gadmosaxlebulan donis midamoebidan. jer<br />

kidev ptolemaiosi icnobda donis SesarTavebTan osiliebs...~<br />

[1, 381].<br />

sa<strong>in</strong>teresoa eTnogenetikurad v<strong>in</strong> arian osebi. miCneulia,<br />

rom osebi, (saxelwodeba `iron~, `digoron~, aqedan qveynis<br />

saxelwodeba `irisTon~) <strong>in</strong>doevropuli xalxebis Crdiloiranul<br />

jgufs miekuTvnebian. eTnogenetikurad is<strong>in</strong>i sarmatul-alanur<br />

tomebTan arian dakavSirebulni, maTi uaxlesi<br />

w<strong>in</strong>aprebi ki alanebi iyvnen [2, 30]. Crdilo kavkasiidan saqar-<br />

TveloSi gadmosvlisas osebi umTavresad saxldebodnen didi<br />

da patara liaxvis da qsnis xeobebSi. osuri mosaxleobis didi<br />

nawili dasaxlda aseve, gorisa da duSeTis mazrebSi, xolo SedarebiT<br />

mcire ricxvi raWisa da Sorapnis mazrebSi. oseTi<br />

Crdilo kavkasiis erT-erTi kuTxea, romelTanac saqarTvelos<br />

saukuneebis ganmavlobaSi mWidro urTierToba akavSirebda.<br />

amJamad, osebs kavkasionis centraluri nawili ukaviaT<br />

da gansaxlebulni arian kavkasionis qedis CrdiloeT ferdobze.<br />

es aris axl<strong>and</strong>eli ruseTis federaciaSi Semavali CrdiloeT<br />

oseTis avtonomiuri respublika, romlis teritoria 8<br />

aTasi kv. kilometria. aRmosavleTiT mas esazRvreba CeCneT<strong>in</strong>guSeTi,<br />

samxreTiT- saqarTvelo, dasavleTiT- yabardobalyareTi,<br />

CrdiloeTiT- stavropolis mxare. bunebrivia,<br />

arc erTi mosazRvre respublika imis gamo, rom Tavis droze<br />

iq osebi Casaxldnen, sakuTar teritoriaze axal saxelmwifoebriv<br />

warmonaqmns ar dauSvebs. osi xalxis mTeli istoria<br />

aris —uwyveti da Tanmimdevruli mitaceba mezobeli xalxebis<br />

teritoriebisa. kavkasiaSi ar aris arcerTi mezobeli xalxi,<br />

romelTa teritoriebis mniSvnelovani nawili maT ar mieTviseb<strong>in</strong>oT<br />

[26, 3].<br />

pirvel oficialur dokumentad, sadac Sida qarTlis<br />

mTianeTi `oseTad~ moixsenieba, qarTul istoriografiaSi<br />

miCneulia, saqarTveloSi rusuli adm<strong>in</strong>istraciis meTauris-<br />

133


mTavarmmarTvel knor<strong>in</strong>gis 1802 wlis 26 martis Ppataki [3, 587].<br />

rus istorikos p. butkovs ki mohyavs general-leitenant knor<strong>in</strong>gis<br />

1802 wlis 15 TebervliT daTariRebuli pataki, sadac<br />

knor<strong>in</strong>gi wers: `oseTSi warmoqmnili sxvadasxva ganukiTxaobisa<br />

da saqarTvelos sazRvarze osebis mier ganxorcielebuli<br />

Tavdasxmebisa da Zarcvis gamo, goridan maTi w<strong>in</strong>aaRmdegobis<br />

CasaxSobad gaigzavna podpolkovniki simonoviCi. Tovlian qedebze<br />

sakmaod rTuli gadasvlis ganxorcielebis Sedegad, is<br />

Tavisi razmiT oseTSi Sevida. osebi iZulebulni gaxdnen daedoT<br />

fici erTgulebaze da qarTul xelisuflebas damorCilebodnen...~<br />

[4, 349].<br />

term<strong>in</strong>i `samxreT oseTi~ da `CrdiloeT oseTi~, oficialurad<br />

fexs ikidebs 1830 wlidan. gazeT `Тифлисские ведомости~-<br />

Si (1830w. #72) dabeWdili anonimi avtoris publikaciaSi e. w.<br />

`samxreT oseTad~ saxeldebulia didi da patara liaxvis, qsnisa<br />

da mejudas xeobebis mTianeTis teritoria. iqve CamoTvlilia<br />

e. w. `samxreT oseTis~ Svidi mTavari xeoba: maRr<strong>and</strong>vale-<br />

Tis, qeSelTis, javis, patara liaxvis, mejudis, WurTisa da Jamuris<br />

[5, 33].<br />

1830 wlis 24 maiss, general-feldmarSal paskeviCis mier<br />

Tbilisis samxedro gubernatoris, general-adiutant strekalovisadmi<br />

gagzavnil werilSic `oseTis zemo nawilTan~ anu<br />

`zemo oseTTan~ SepirispirebaSi moxsenebulia `oseTis qvemo<br />

nawili~ anu `samxreT oseTi~. osi istorikosi i. cxovrebovi<br />

Tavis dokumentebis krebulSi #209-e dokumentad gadmogvcems<br />

1830 wlis 24 maisiT daTariRebul `kavkasiis calkeuli<br />

korpusis sardlis general-feldmarSal paskeviCis miwerilobas,<br />

Tbilisis samxedro gubernator general-adiutant<br />

strekalovisadmi, `samxreT oseTSi~ glexTa ajanyebis Casax-<br />

Sobad samxedro eqspediciis daniSvnis Sesaxeb~. rogorc dokumentis<br />

S<strong>in</strong>aarsidan Cans, paskeviCi mimarTavs strekalovs:<br />

`...oseTi, romelic qarTls esazRvreba Cveni mmarTvelobis<br />

qveS myofi prov<strong>in</strong>ciis SemadgenlobaSi Sedis, amdenad misi<br />

xalxis mdgomareoba TqvenTvis ufro cnobilia. dagegmili<br />

gankargulebis ufro ukeT axsnisaTvis saWirod vTvli mokled<br />

Camovayalibo oseTis mdgomareoba saerTod da gansakuTrebiT<br />

misi im nawilisa, romelic qarTls esazRvreba... `samxreT<br />

oseTis~ soflebSi saxlebi mimobneulia da patara baRe-<br />

134


iTaa garSemokruli, xolo zemo oseTSi — TiTqmis Citis budeebiviT,<br />

kldeebze da mTebzea mikruli... Crdiloeli osebi<br />

adre xarks yabardoelebs uxdidnen, magram axla roca yabardoeli<br />

didgvarovnebis yubans iqiT gaqcevis Semdeg, osebi<br />

xarkisgan ganTavisufldnen, is<strong>in</strong>i sruliad damoukideblebi<br />

gaxdnen...~ [6, 3].<br />

Tavdapirvelad qarTvelTa da osTa saukuneobrivi Tanacxovreba<br />

mniSvnelovnad 1918-1920 wlebSi Seilaxa, maS<strong>in</strong> rodesac<br />

saqarTvelom Seqmnili saerTaSoriso viTarebidan gamomd<strong>in</strong>are,<br />

1918 wlis 26 maiss, damoukidebloba gamoacxada,<br />

risTvisac qarTveli patriotebi didi xnis ganmavlobaSi emzadebodnen,<br />

v<strong>in</strong>aidan qarTveli xalxisaTvis miuRebeli iyo ruseTis<br />

carizmis koloniuri reJimi. swored, saqarTvelos damoukidebloba<br />

gaxda is realuri mizezi, raTa mesame Zala- ruseTi<br />

aqtiurad CarTuliyo konfliqtis gaRvivebaSi. samwuxarod,<br />

ruseTi kvlavac ar Ralatobs sakuTar tradiciebs da<br />

dResac uxeSad ereva damoukidebeli saqarTvelos S<strong>in</strong>aur saqmeebSi.<br />

ufro metic, qarTul-osuri konfliqtis sababiT, ukanonod<br />

aqvs dapyrobili saqarTvelos istoriuli teritoriebi.<br />

1921 wels damoukidebeli saqarTvelos okupaciis Semdeg,<br />

72 wlis ganmavlobaSi, istoria sabWouri tendenciurobiT<br />

iwereboda. qveynis damoukideblobis aRdgenis mizniT, ucxoeTSi<br />

iZulebiT gaxiznuli saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavroba sakuTar marTal xmas ver awvdenda mSobliur<br />

qveyanas, radgan ruseTma rk<strong>in</strong>is farda aRmarTa danar-<br />

Cen msofliosTan. sakmaod didi xnis manZilze, istoria realuri<br />

faqtebis uxeSi gayalbebiT iwereboda. aseTi naSromebis<br />

avtorebs sabWoTa reJimi axalisebda da maT avtorebs sxvadasxva<br />

premiebiT ajildovebda, samagierod am wignebs, sadac<br />

absoluturad aris Secvlili istoriuli realoba, ruseTi<br />

dResac warmatebiT iyenebs. sabWoTa saqarTvelos mosaxleoba<br />

damoukideblobis dRis — 26 maisis nacvlad, saqarTvelos dapyrobis<br />

da gasabWoebis dRes — 25 Tebervals aRniSnavda. aseTi<br />

iyo sabWoTa realoba. rusebi yovelmxriv ebrZodnen saR azrs,<br />

risTvisac ar zogavdnen sakuTar politikosebs da diplomatebsac<br />

ki [7, 155].<br />

Sida qarTlSi mcxovrebi osebis erT politikur-adm<strong>in</strong>istraciul<br />

erTeulad gaerTianebis mcdelobas, jer kidev 1917<br />

wlis Tebervlis revoluciis Semdeg mieca gasaqani. pirvelad<br />

135


sakiTxi osebis TviTgamorkvevis Sesaxeb daisva 1917 wlis ivnisSi<br />

amierkavkasiis osTa javis yrilobaze. yrilobis mier mi-<br />

Rebul rezoluciaSi aRniSnulia: `im olqebSi, romlebic xasiaTdebian<br />

Sereuli mosaxleobiT da sadac mosaxleobis raodenobis<br />

mixedviT SeuZlebelia erovnul-teritoriuli TviTmmarTvelobis<br />

Seqmna, Seiqmnas erovnul-teritoriuli TviTmmarTvelobebi<br />

kulturul-saganmanaTleblo mizniT. Tuki<br />

kavkasiis xalxebi miiReben erovnul-teritoriul avtonomias,<br />

maS<strong>in</strong> osebs, romlebic gaerTi<strong>and</strong>ebian erT erovnul erTeulad,<br />

unda mieceT Tavisufali TviTgamorkvevis ufleba~<br />

[8, 41]. Tavdapirvelad osebi calke samazro adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

erTeulis Seqmnas moiTxovdnen. swored, aseT moTxovnas ayenebda<br />

amierkavkasiis gansakuTrebuli komitetis Tavmjdomarisadmi,<br />

1917 wlis 10 aprils, gagzavnil werilSi nikoloz zurabis<br />

Ze jioevi, amierkavkasiis mTian zolSi mcxovrebi osebis<br />

saxeliT [8, 13]. 1917 wlis 15-17 dekembers q. cx<strong>in</strong>valSi e.w.<br />

`samxreT oseTis~ delegatTa meore yriloba gaimarTa, romelmac<br />

oseTis erovnuli sabWo airCia. yrilobis mier miRebul<br />

rezoluciaSi vkiTxulobT: `...damfuZnebel krebaze nacionaluri<br />

sakiTxis gadawyveta saerTo rusul orientacias<br />

daemyaros; mxardaWeril iqnas samxareo xelisufleba kavkasiaSi.<br />

sabWo srul kontaqtSi unda muSaobdes mezobeli erebis<br />

demokratiebTan. yriloba gadaudeblad Tvlis skolebis, adm<strong>in</strong>istraciebis,<br />

sasamarTloebis, jaris nacionalizaciis sakiTxis<br />

cxovrebaSi gatarebas, `samxreT-oseTis~ erT teritoriul-adm<strong>in</strong>istraciul<br />

erTeulad gamoyofas. nacionaluri<br />

programis sabooloo saxiT Camoyalibeba da misi cxovrebaSi<br />

gatareba daevalos zemoT naxseneb erovnul sabWos~ [8, 15-16].<br />

axladSeqmnilma e. w. `samxreT oseTis~ erovnulma sabWom,<br />

1918 wlis 4 ianvars oficialurad mimarTa saqarTvelos erovnul<br />

sabWos, rom ukve Seudga muSaobas da amieridan yvela sakiTxze,<br />

romelic os ers exeboda miemarTaT erovnuli sabWos-<br />

Tvis, romelic maTi cnobiT, e. w. `samxreT oseTis~ saqmeTa<br />

umaRles xelmZRvanel centrs warmoadgenda. 1918 wlis 10<br />

ianvars e. w. `samxreT oseTis~ erovnulma sabWom amierkavkasiis<br />

komisariats warudg<strong>in</strong>a proeqti, romelSic naCvenebi<br />

iyo, Tu ra formiT da ra sazRvrebSi unda Camoyalibebuliyo<br />

e. w. `samxreT oseTis~ eroba. proeqtSi aRniSnuli iyo:<br />

`samxreT oseTis~ xalxis naTlad da garkveviT gamoxatul ne-<br />

136


aze dayrdnobiT, Cven vTvliT, rom amierkavkasiaSi miwis sakiTxis<br />

samarTliani ganxorcieleba warmoudgenelia gansakuTrebuli<br />

samazro adm<strong>in</strong>istraciuli zewolis Camoyalibebis<br />

gareSe raWis, gorisa da duSeTis mazrebis im mTiani nawilebis<br />

mxridan, romlebic `samxreT oseTis~ mosaxleobiTaa<br />

dasaxlebuli... gasagebi xdeba osebis bunebrivi swrafva, yovel<br />

SemTxvevaSi im zolSi, sadac is<strong>in</strong>i kompaqtur masad cxovroben,<br />

Seqmnan erTi adm<strong>in</strong>istraciuli erTeuli, specialurad<br />

maTTvis Seqmnili marTvis organoebiT. v<strong>in</strong>aidan es zoli sivrculad<br />

... da mosaxleobis raodenobis mixedviT, srulad akmayofilebs<br />

axali mazris Camoyalibebis aucilebel normas,<br />

amitom yvelaze ufro mizanSewonili iqneboda osebiT dasaxlebuli<br />

mTeli es teritoria gansakuTrebul samazro organizaciad<br />

gamoyofiliyo... warmoSobis, enisa da kulturuli ganviTarebis<br />

mixedviT, `samxreT oseTis~ mosaxleobis am erTgvarovani<br />

masis, nacionaluri adm<strong>in</strong>istraciis mqone, mxolod<br />

erT mTian mazrad an olqad gaerTianebiTaa SesaZlebeli mSobliuri<br />

osuri enis gamoyenebis daweseba organizaciebsa da dawesebulebebSi...<br />

amierkavkasiaSi rusebis TviTmpyrobelobis<br />

dasawyisSi, CvenTvis sa<strong>in</strong>tereso mTeli mTiani zoli Seadgenda<br />

`samxreT oseTis~ erT samxedro-adm<strong>in</strong>istraciul olqs,<br />

amasTan am olqis SemadgenlobaSi Sedioda naris xeoba, romelic<br />

SemdgomSi Tergis olqs iqna mikuTvnebuli. am debulebebis<br />

logikuri daskvnaa mTa-osuri raionis damoukidebel samazro<br />

teritoriul erTeulad gamoyofis sruli aucilebloba...<br />

es iqneba xelSewyoba osebis swraf da amasTan, SesaZloa,<br />

umtkivneulo gadasvlaze patriarqalur-gvarovnuli wyobidan<br />

da Cveulebrivi samarTlis ierarqiuli gadmonaSTebidan<br />

Cveni epoqis kulturuli monapovrebis aTvisebisaken. Tu amierkavkasiis<br />

demokratia da<strong>in</strong>teresebulia mTa-oseTis ekonomiuri<br />

ganviTarebiT, is yovelmxriv unda uwyobdes xels am raionis<br />

gamoyofas gansakuTrebul samazro teritoriul erTeulad.<br />

bolos, damoukidebeli samazro erTeulis aseTi warmoqmna<br />

aadvilebs `samxreT-oseTis~ xalxisaTvis erovnuli<br />

TviTgamorkvevis problemas... `samxreT-oseTis~ samazro adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

erTeulis Camoyalibeba cxovrebiseuli aucileblobiTaa<br />

nakarnaxevi, radganac aseTi erTeulis arsebobis<br />

SemTxvevaSi SesaZlebelia: 1) osi xalxis fsiqologiaze misadagebuli<br />

adm<strong>in</strong>istaciuli marTvis sistemis ageba, 2) osuri<br />

137


enis Tanmimdevruli gamoyeneba yvela dawesebulebaSi, 3) myari<br />

safuZvlis Cayra mTa-oseTis raionis kulturul-ekonomiuri<br />

ganviTarebisaTvis, 4) nacionaluri sakiTxis gadawyvetis<br />

mkveTrad gamartiveba `samxreT-oseTis~ s<strong>in</strong>amdvileSi. cx<strong>in</strong>valis<br />

gareSe mTa oseTis mosaxleoba dakargavs bunebriv gasasvlels<br />

barSi da mniSvnelovanwilad waagebs kulturul-ekonomikuri<br />

TvalsazrisiT~ [8, 16-18].<br />

Oosi separatistebis mTxovnebi mkacrad gaakritika saqar-<br />

Tvelos demokratiuli respublikis miwaTmoqmedebis sam<strong>in</strong>istrosa<br />

da glexTa centris rwmunebulma a. farnievma. gazeT<br />

`erToba~-Si man statiac ki gamoaqveyna, sadac brali dasdo istorikos<br />

n. jioevs da sxva os separatistebs, romlebic saqar-<br />

Tvelosagan gamoyofas moiTxovdnen. a. farnievi werda: `...Sar-<br />

San amierkavkasiis warmomadgenlebis pirvel krebaze, 5 ivniss,<br />

javaSi n. jioevma gaubedavad aRZra osebis calke gamoyofis —<br />

damoukideblobis sakiTxi, krebam uari uTxra. maS, frTxilad,<br />

awon dawone, nu ayvebiT upasuxismgeblo politikanebs, nu daiviwyebT,<br />

rom osebi erT adgilze ara xarT dasaxlebuli da<br />

arc ise advilia calke saxelmwifos Seqmna da misi xarjebis<br />

gaweva... erTaderT miuval simagred miaCniaT Cvens nacionalistebs<br />

javis xeoba. Aam xeobaSi cxovroben osebi daaxloebiT:<br />

javis sazogadoebaSi — 700 komli, rokis xeobaSi — 400 komli.<br />

TiToeul komlze rom viangariSoT saSualod 10 suli mcxovrebi,<br />

sul iqnebian 16.000 suli. Tbilisis da quTaisis guberniebSi<br />

ki cxovroben ara nakleb 1000.000 sulisa. maS, danarCeni<br />

84.000 osis <strong>in</strong>teresebs vis v<strong>and</strong>obT, is<strong>in</strong>i vis miekedlon, Tu<br />

ara da, vTqvaT, javis xeobam ar miuSva Tavadaznauroba. mere<br />

TviTon imaT iq cxovreba ar undaT, ra unda Wamon? is imedi,<br />

rom CrdiloeT kavkasiidan moizidaven yovelTvis saWiro<br />

sursaTs, es ar gamarTldeba imitom, rom TviTon CrdiloeTis<br />

osebi naxevrad damSeuli xalxia da garda amisa, maTi arseboba<br />

damokidebulia iqaur mahmadianebTan ganwyobilebaze. TviT<br />

iqauri osebi or nawilad arian gayofilni: erTi nawili mahmadianebis<br />

mxarezea, meore ki cecxlis alSia gaxveuli. Ggarda<br />

amisa unda vicodeT, rom iqaur osebsa da mahmadianebs Soris<br />

swored, miwis siviwrovis gamoa ase gamwvavebuli damokidebuleba<br />

da Tu iqaur osebs ise uxvad moepovebaT sursaTi, rom<br />

TviTonac eyoT da aqaurebsac gadmougzavnon, iqve gverdze<br />

mcxovrebi mahmadianebi ras ityvian, is<strong>in</strong>ic moiTxoven Tu ara<br />

138


sursaTs? Aan ara da vTqvaT, javis xeoba gamoeyo saqarTvelos,<br />

mere an fuli ar undaT, an sxva rame? ra modis javis xeobaSi? —<br />

araferi. xalxi damSeulia. erTad erTi tyea, romliTac irCenen<br />

Tavs da Tu am tyeSi moWril masalas ar Camoitanen, cx<strong>in</strong>valSi<br />

an ufro qvemoT, saiT unda waiRon, mTebze xom ar gadaitanen<br />

CrdiloeT kavkasiaSi an ara da CrdiloeT kavkasias rodis<br />

sWirdeboda iqauri xe-tye, da Tu am tyiTac aRar isargeblebs<br />

javis xeobis mcxovrebni, maS sxva raRa gaaCniaT, an ara da<br />

sad unda moewyos saxelmwifos mTavroba, romel qalaqSi an<br />

sofelSi, romel yazarmebSi unda iyos moTavsebuli jari da<br />

sxva dawesebulebani? me vfiqrob is<strong>in</strong>i, v<strong>in</strong>c osebis damoukidebeli<br />

saxelmwifos Seqmnaze ocneboben, maT an araferi gaegebaT<br />

qveynierebis av-kargisa an da gangeb surT Seatakon qar-<br />

Tveli da osis demokratia erTmaneTs da daRupon is, rac moipova<br />

xalxma~ [9, 4].<br />

1918 wlis dasawyisSi osebi gamodiodnen samazro saerobo<br />

adm<strong>in</strong>istraciuli erTeulis Seqmnis moTxovniT. mar-<br />

Talia, osebi farTo avtonomiis sakiTxs maS<strong>in</strong> ar ayenebdnen,<br />

Tumca cx<strong>in</strong>vals Tavidanve e. w. `samxreT oseTis~ adm<strong>in</strong>istraciul<br />

erTeulad moiazrebdnen. Eew. `samxreT oseTis~ adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

erTeuli oficialurad, mxolod, saqarTveloSi<br />

sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg gaCnda, miuxedavad<br />

amisa, manamdec Cveulebriv saubarsa Tu oficialur dokumentebSi<br />

osebiT dasaxlebuli Sida qarTlis teritoria pirobi-<br />

Tad e. w. `samxreT oseTad~ moixsenieboda. am term<strong>in</strong>s vxvdebiT<br />

ara marto e. w. `samxreT oseTis~ erovnuli sabWos saxelwodebaSi,<br />

mis oficialur dokumentebSi (blanki, mimowera da a. S.),<br />

aramed TviT saqarTvelos erovnuli sabWos mimarTvebSic,<br />

aseve presaSic, rac TavisTavad xels uwyobda SemdgomSi am<br />

term<strong>in</strong>is, T<strong>and</strong>aTanobiT, usamarTlod, damkvidrebas.<br />

e. w. `samxreT oseTis~ erovnulma sabWom SeiZleba iTqvas<br />

saqmiani, keTili urTierToba daamyara saqarTvelos erovnul<br />

sabWosTan, romelic Tavis mxriv, miesalma kidec e. w. `samxreT<br />

oseTis~ erovnuli sabWos Seqmnas da Tavis warmomadgenelsac<br />

ki agzavnida osTa yrilobebze, Tumca es demokratiuli nabiji<br />

SemdegSi Zvirad daujda axalgazrda saqarTvelos mTavrobas.<br />

e. w. `samxreT oseTis~ erovnuli sabWo axali SemadgenlobiT<br />

sul 6-jer iqna arCeuli [10, 37]. gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

IV mowvevis erovnuli sabWos saqmianoba, romelic 1918<br />

139


wlis dekemberSi airCia e.w. `samxreT oseTis~ delegatTa VI<br />

yrilobam. igi Tavisi SemadgenlobiT umTavresad bolSevukuri<br />

iyo. aRniSnuli sabWo ar cnobda saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis mTavrobas da moqmedebda, rogorc erTader-<br />

Ti damoukidebeli politikuri Zalaufleba, e. w. `samxreT<br />

oseTSi~. 1919 wlis ianvarSi, pirvelsave sesiaze, sabWom gadawyvetileba<br />

miiRo, e. w. `samxreT oseTSi~ droebiTi sagangebo<br />

sasamarTloebis SemoRebis Sesaxeb da SeimuSava saTanado proeqtic.<br />

sabWom, aseve, uari Tqva, rogorc goris mazris erobis,<br />

ise saqarTvelos damfuZnebeli krebis arCevnebSi monawileobaze.<br />

politikuri partiebis warmomadgenelTa monawileobiT,<br />

sabWos prezidiumma daadg<strong>in</strong>a moewvia e. w. `samxreT oseTis~ saxalxo<br />

sabWo, 1919 wlis 1 maisidan 1 ivnisamde, sayovelTao,<br />

pirdapiri, Tanabari da faruli kenWisyris safuZvelze, romelsac<br />

unda ganexila `oseTis gansakuTrebul adm<strong>in</strong>istraciul<br />

olqad gamoyofa da misi marTva-gamgeobis SemuSaveba~<br />

[10, 38]. e. w. `samxreT oseTis~ IV erovnulma sabWom, politikur<br />

partiaTa monawileobiT, SeimuSava avtonomiuri `samxreT<br />

oseTis~ konstituciis proeqti, romelic, 1919 wlis 16<br />

ivniss, saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli<br />

krebis adgilobrivi mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis<br />

komisias warudg<strong>in</strong>a. dokuments ewodeboda `samxreT ose-<br />

Tis~ kantonis konstituciis proeqti~ da Sedgeboda 5 Tavisa<br />

da 47 muxlisagan. proeqtis Tanaxmad, `samxreT oseTis~<br />

kantoni saqarTvelos demokratiuli respublikis avtonomiur<br />

nawilad cxaddeboda. kantons ekrZaleboda saxelSekrulebo<br />

urTierTobaSi Sesuliyo ucxo saxelmwifoebTan.<br />

kantons eniWeboda Tavisi teritoriis farglebSi tyeebis, sa-<br />

Zovrebis, wiaRiseulisa da sxva bunebrivi simdidreebis eqsploataciis<br />

gansakuTrebuli ufleba [11, 99]. sagadasaxado<br />

sistemis mxriv, kantoni uTanabrdeboda saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis sxva TviTmmarTvel erTeulebs da maT<br />

msgavsad unda esargebla saxelmwifos f<strong>in</strong>ansuri mxardaWeriT.<br />

konstituciis proeqtis Tanaxmad, kantonis yvela moqalaqes<br />

samxedro valdebuleba unda moexada kantonis teritoriaze.<br />

proeqtSi saubari iyo aseve, kantonis xelisuflebisa<br />

da mmarTvelobis centraluri da adgilobrivi organoebis<br />

(saxalxo sabWo, saxalxo komisariatebi, komunebi) Seqmnis wesze,<br />

kantonis moqalaqeTa uflebebze da a. S. konstituciis<br />

140


proeqti gansazRvravda, agreTve, sasamarTlo xelisuflebis<br />

organizacias kantonSi, maTi iurisdiqciis farglebs, Seexeboda<br />

sakanonmdeblo <strong>in</strong>iciativisa da referendumis sakiTxebs<br />

[10, 51-52]. 1919 wlis oqtomberSi saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis damfuZnebeli krebis adgilobrivi mmarTvelobisa<br />

da TviTmmarTvelobis komisiam, aRniSnuli proeqti gadaugzavna<br />

damfuZnebeli krebis sakonstitucio komisias, romelic<br />

im periodSi, swored, saqarTvelos teritoriaze mcxovreb<br />

erovnul umciresobaTa uflebebis uzrunvelyofis sakiTxs<br />

ganixilavda. komisiam proeqtis naklovan mxareebze imsjela.<br />

kerZod, ar moiwona sakiTxebi imasTan dakavSirebiT,<br />

rom e.w. `samxreT oseTis~ kantonis centrad proeqti Tvlida<br />

cx<strong>in</strong>vals, aseve kantonis mier tyeebiT sargeblobis gansakuTrebul<br />

uflebebze, kantonis moqalaqeTa mier samxedro begaris<br />

moxdaze da a. S. damfuZnebeli krebis sakonstitucio komisiam<br />

Tavis erT-erT wevrs daavala presaSi saTanado argumentebiT<br />

dasabuTebuli <strong>in</strong>formacia gamoeqveyneb<strong>in</strong>a. mar-<br />

Tlac, gazeT `erToba~-Si gamoqveynda statia, sadac ewera:<br />

`samxreT oseTma~ warmoadg<strong>in</strong>a iseTi proeqti, romelic Sors<br />

cildeba erovnuli teritoriuli avtonomiis farglebs da<br />

awesebs saqarTvelos teritoriis nawilze calke saxelmwifos,<br />

saqarTvelos respublikasTan odnav, ufro sityvierad<br />

dakavSirebuls, romlis pirvel muxlSic sityva — `avtonomiuri~<br />

gaugebrobiTaa Cawerili ... oseTis erovnuli sabWos mier<br />

warmodgenili proeqti gulisxmobs daarsebas `samxreT ose-<br />

Tis~ calke saxelmwifosi, romelic saqarTvelos respublikasTan<br />

cxovrebis ramodenime dargSi iqneba sustad dakavSirebuli~<br />

[12].<br />

saqarTvelos demokratiuli saxelmwifos mTavroba<br />

erovnuli umciresobebis sakiTxis gadawyvetas saqarTvelos<br />

erovnuli <strong>in</strong>teresebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT axorcielebda. aRniSnul<br />

sakiTxTan dakavSirebiT sa<strong>in</strong>teresoa sakonstitucio<br />

komisiis maS<strong>in</strong>deli Tavmjdomaris pavle sayvareliZis azri.<br />

sakonstitucio komisiis erT-erT sxdomaze man ganacxada:<br />

`...dRes Cveni movaleoba aris SevqmnaT mTliani, mtkice erovnuli<br />

organizmi da avicd<strong>in</strong>oT is mizezebi, romlis gamo sustdeba<br />

da irRveva igi. amitom Cven unda ganvacxadoT: sxva ers<br />

Cven aq veRar SevqmniT, saxelmwifoSi axal saxelmwifos veRar<br />

davaarsebT, Cven ver davuSvebT verc kuriebs, verc avtonomi-<br />

141


as da sazogadod sajaro uflebrivi xasiaTis organizacias...<br />

Cven viRebT saqarTvelos da vambobT, rom igi erovnuli saxelmwifoa,<br />

95% da ufro metic aq qarTvelobaa. amitom Cven<br />

vdgevarT erovnuli saxelmwifos niadagze da misi <strong>in</strong>teresebis<br />

TvalsazrisiT vs<strong>in</strong>javT erovnul umciresobaTa sakiTxs...<br />

Cven yvelafers davuSvebT, magram ver SevqmniT sajaro-uflebriv<br />

organizaciebs~ [10, 55]. aRsaniSnavia, rom sakonstitucio<br />

komisiaSi osebis proeqtis garda wardgenili iyo agreTve,<br />

saqarTvelos teritoriaze mcxovreb sxva erovnul umciresobaTa<br />

(rusebis, somxebis, musulmanebis, berZnebis, ebraelebis,<br />

germanelebis da sxvaTa) proeqtebi. yvela proeqti iTvalisw<strong>in</strong>ebda<br />

kulturul, anu eqsteritoriul avtonomias,<br />

mxolod osebis proeqti Seicavda erovnul-teritoriuli<br />

avtonomiis moTxovnas. 1920 wlis 17 marts, saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis damfuZnebeli krebis sakonstitucio<br />

komisiam moism<strong>in</strong>a TviT erovnul umciresobaTa warmomadgenlebis<br />

azri aRniSnul proeqtebTan dakavSirebiT. maT Soris<br />

mosmenil iqna e. w. `samxreT oseTis~ erovnuli sabWos delegaciis<br />

azric, romelTac sakonstitucio komisias ganucxades,<br />

rom maTi proeqti Seexeboda goris, duSeTis, raWisa da<br />

Sorapnis mazrebSi mcxovreb osebs da TviTonve aRiares, rom<br />

proeqts hqonda naklovanebebi da saWiroebda ramdenadme Secvla-Sesworebas.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebeli<br />

krebis sakonstitucio komisiam savsebiT samarTlianad uaryo<br />

e. w. `samxreT oseTis~ erovnuli sabWos mier warmodgenili<br />

`samxreT oseTis~ kantonis konstituciis proeqti~, radgan<br />

igi savsebiT ukanonod moiTxovda avtonomiur warmonaqmns<br />

ara marto Sida qarTlis, aramed saqarTvelos sxva miwa-wyalzec<br />

(duSeTi, raWa, Sorapani). osTa delegaciis ukanono moTxovnebiT<br />

aRSfoTebuli akaki Cxenkeli aRniSnavda: `umciresobaTa<br />

warmomadgenlebis moxsenebebma Cemze cudi STabeWdileba<br />

moaxd<strong>in</strong>a. me dav<strong>in</strong>axe maTi sruli undobloba Cvendami. es<br />

metad damafiqrebeli da saSiSi garemoebaa~ 10, 57]. sakonstitucio<br />

komisiis morig sxdomaze pavle sayvareliZem ganacxada:<br />

`dRes gansaxilvelad gvaqvs proeqtebi erovnul umciresobaTa<br />

uflebebis Sesaxeb. miuxedavad warmodgenili proeqtebisa,<br />

miuxedavad imisa, rom aq bevri ram iTqva, me ma<strong>in</strong>c ar<br />

Semicvlia Cemi azri: dResac darwmunebuli var da gadaWriT<br />

142


vambob, rom sajaro uflebebs Cven veravis ver mivcemT. ar SemiZlia<br />

davuSva is azri, rom Cven axali saxelmwifoebi SevqmnaT<br />

saxelmwifoSi. Cven vwerT konstitucias unitaruli saxelmwifosaTvis.<br />

osebs ki, magaliTad, surT dagviweron konfederaciuli<br />

an federaciuli saxelmwifosaTvis. CemTvis es<br />

sruliad miuRebeli garemoebaa~ [10, 57].<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis mier<br />

oseTSi agraruli sakiTxis gadaWrasTan dakavSirebiT<br />

erovnul-demokratiuli partiis wevri aleqs<strong>and</strong>re asaTiani<br />

werda: `cx<strong>in</strong>valis CrdiloeTiT, liaxvis saTaveebSi mdebare<br />

mTian adgilas 130-mde patar-patara osuri soflebia, mcxovreblebis<br />

ricxvi daaxloebiT 1500 komlamde iqneba. yvelaze<br />

didi da mniSvnelovani sofeli aris java, sadac imyofeba raionis<br />

komisaris kancelaria. mTel am ubans eZaxian samTo ose-<br />

Tis ubans. yvela aq mcxovrebi osni glexebi arian. am alagas<br />

erTad erTi Tavadebi maCablebi arian, romelTa sakuTrebas<br />

Seadgenda mTeli es alagi, daaxloebiT 70 000 deset<strong>in</strong>a. Zvelad<br />

maCablebi Ciodnen, rom viTom osebi maTi ymebi yofiliyvnen,<br />

magram osebi magarni gamodgnen TavianTi uflebebis dacvaSi.<br />

amoirCies kacebi, romlebic dauRalavad da medgrad<br />

hkrefdnen sabuTebs da yvela dawesebulebaSi amtkicebdnen<br />

Tavis uflebebs. TviT peterburgis senatic ki ar darCaT maT<br />

mouvleli. amasTan erTad mTavrobam kargad icoda, rom im miuval<br />

adgilebSi, sadac es osebi cxovrobdnen, Znelia carieli<br />

ZaliT amisTana kerpi xalxis damorCileba da amitom daadg<strong>in</strong>a:<br />

osebi cnobil iyvnen Tavisufal glexebad, maCablebs mieces<br />

saSviliSvilod pensia 5 000 maneTi weliwadSi. im pirobiT, rom<br />

maT mospon yovelive Tavisi saCivrebi osebis ymebad cnobis<br />

Sesaxeb. maCablebs ara aqvT ufleba ahyaron osebi am adgilebidan,<br />

osebi ki valdebulni arian gadauxadon maCablebs yovelwliurad<br />

meaTedi yoveli mosavlisa. es meaTedi maT unda<br />

Caabaron adgilobriv da ar arian valdebulni miutanon Tavad<br />

maCablebs maT saxlSi. am ukanasknel muxls hqonda Zalian didi<br />

mniSvneloba. im mTiani adgilebidan Tavadebs ar SeeZloT,<br />

ugzoobis gamo, CamoetanaT Rala sofel TamaraSenSi, sadac<br />

TviTon maCablebi cxovrobdnen. amitom umetes SemTxvevaSi<br />

urigdebodnen osebs fuliT, isic Zalian patara fasebSi. ase<br />

magaliTad, sofeli javisTavi ixdida 97 maneTs weliwadSi.<br />

bevrjer sruliad verafer Ralas ver iRebdnen Tavadebi... da<br />

143


ai exla swored es (samaCablos —l.s.) miwebi ianvris 24-s (1919<br />

w) kanoniT gamocxadebulia maTze mosaxle osebis srul sakuTrebad<br />

da sruliad usasyidlod. es miwebi CamorTmeulia<br />

Tavad maCablebisagan demianovis, Jirnovis da sxva memamule-<br />

Tagan, romelnic ukve meaTeds ki ara, erT groSsac ki ver mos-<br />

Txoven mSromel osebs maTi naSromidan. am miwebidan erTi<br />

mtkaveli miwac ar etovebaT am memamuleebs, glex osebs ki miecemaT<br />

am miwebze aqtebi, rogorc maT sakuTar miwebze. mere v<strong>in</strong><br />

Seadg<strong>in</strong>a es kanoni? —social-demokratma m<strong>in</strong>istrma xomerikma;<br />

v<strong>in</strong> daamtkica?-saqarTvelos parlamentma, sadac umravlesoba<br />

social-demokratebi arian. es kargad unda daixsomon sama-<br />

Cablos osebma... ~ [13, 3]. qvemoT dav<strong>in</strong>axavT, rogor `daafases~<br />

osebma saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis<br />

es loialuri politika, romelTac manamde peterburgeli bobolebis-demianovis<br />

da Jirnovis (maT maCablebisagan Seisyides<br />

qarTuli mamulebi-l.s.) mier daqiravebuli mouravebipavlovski<br />

da svetnakovi, aseve pristavi areneci, maTraxebiT,<br />

saqonlis warTmeviT da sikvdilis SiSiT aiZulebdnen osebs<br />

gadasaxadebis gadaxdas [13, 4].<br />

miuxedavad saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis mxridan aseTi daTmobisa, osebi kidev ufro mets<br />

moiTxovdnen da kvlav agrZelebdnen brZolas. osebis mier saqarTvelos<br />

kuTvnil miwa-wyalze avtonomiuri erTeulis<br />

moTxovna SeiaraRebuli ajanyebis fonze mimd<strong>in</strong>areobda. cx<strong>in</strong>valisa<br />

da javis raionebSi mcxovrebi osebi iaraRiT xelSi gamovidnen<br />

damoukidebeli saqarTvelos w<strong>in</strong>aaRmdeg. ajanyeba<br />

daiwyo 1918 wlis 14 marts sofel eredvSi [14, 109]. 18 marts<br />

ajanyebulebma daba cx<strong>in</strong>vali aiRes da iq sabWoTa xelisufleba<br />

gamoacxades. maTs mizans Seadgenda sabWoTa xelisuflebis<br />

damyareba, ararsebuli `samxreT oseTis~ gamoyofa saqarTvelodan<br />

da sabWoTa ruseTTan SeerTeba. osTa 1918<br />

wlis martis ajanyeba qarTulma saxalxo gvardiam Caaqro.<br />

mdgomareoba metad daZabuli iyo. 1918 wlis 30 ivliss, javaSi<br />

osi bolSevikebis pirveli organizaciuli kreba gaimarTa l.<br />

sanakoevis TavmjdomareobiT. krebam airCia rkp(b) `samxreT<br />

oseTis~ organizaciuli biuro l. sanakoevis (Tavmjdomare), s.<br />

gagloevis (mdivani) da a. plievis SemadgenlobiT. 1919 wlis 18<br />

ivniss, javaSi Seikriba e. w. `samxreT oseTis~ partiuli organizaciebis<br />

pirveli aralegaluri konferencia, romelmac<br />

144


airCia saolqo komiteti vl. sanakoevis (Tavmjdomare), s. gagloevis<br />

(moadgile), a. jatievis (mdivani), p. plievis da al. abaevis<br />

SemadgenlobiT. saolqo komitetma rkp(b) samxareo komitetis<br />

direqtivis safuZvelze miiRo gadawyvetileba `samxreT<br />

oseTis~ SeiaraRebuli ajanyebis mowyobis Sesaxeb. ajanyeba<br />

daiwyo 1919 wlis 23 oqtombers, rokis raionSi da male<br />

gavrcelda atenis, mejvrisxevis, oqonisa da sxva raionebze.<br />

osebi iaraRiT xelSi gamovidnen saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis w<strong>in</strong>aaRmdeg. ajanyebulebi gaTavisuflebul soflebSi<br />

acxadebdnen sabWoTa xelisuflebas da qmnidnen glexTa<br />

deputatebis sabWoebs. 1919 wlis ajanyeba CaxSobili iqna. 1920<br />

wlis gazafxulze kvlav ifeTqa osebis ajanyebam, romelic<br />

erovnuli TviTgamorkvevisa da sabWoTa xelisuflebisaTvis<br />

brZolis moTxovniT daiwyo. ajanyebas xelmZRvanelobda<br />

rkp(b) kavkasiis samxareo komiteti, Seiqmna e. w. `samxreT ose-<br />

Tis~ revoluciuri komiteti (revkomi) s. gagloevis, a. jatievisa<br />

da l. sanakoevis SemadgenlobiT. 1920 wlis 6 maiss sofel<br />

rokSi gaimarTa samxedro-revoluciuri sabWosa da adgilobriv<br />

pasuxismgebel muSakTa sxdoma, romelmac miiRo gadawyvetileba<br />

daemyareb<strong>in</strong>a sabWoTa xelisufleba, SeerTebodnen<br />

sabWoTa ruseTs da ecnobeb<strong>in</strong>aT es, rogorc moskovisaTvis,<br />

aseve saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobisaTvis.<br />

sxdomas eswrebodnen: n. gadievi, a. jatievi, gaioz devdariani,<br />

gramiton mowoneliZe, cicka abaevi, vasCe jatievi, imail<br />

gabaraevi, Tebrol sarbievi da sxvebi. 1920 wlis 8 maiss,<br />

sofel rokSi osebma sabWoTa xelisufleba gamoacxades,<br />

xolo sabWoTa oseTi rsfsr Semadgenel nawilad aRiares.<br />

ajanyebulTa dasaxmareblad CrdiloeT oseTidan dasaxmareblad<br />

gadmovidnen is razmebi, romlebic iq Sida qarTlSi, osebis<br />

1919 wlis ajanyebis damarcxebis Semdeg gadavidnen. saqar-<br />

Tvelos demokratiuli respublikis SeiaraRebulma Zalebma,<br />

romlis saTaveSi valiko juReli iyo aRkveTa osebis gamosvlebi.<br />

os ajanyebulebTan pirveli Setakeba moxda 1920 wlis<br />

15 maiss sofel koSkTan. amasTan dakavSirebiT, e. w. `samxreT<br />

oseTis~ revkom-is wevri a. jatievi Tavissave uwyebas acnobebda:<br />

`sofel koSkis maxloblad menSevikebis sami razmi daesxa<br />

Cvens saguSago posts... saqarTvelos mTavroba amiT xelyofs<br />

ruseTis nawils. gTxovT, acnoboT es ambavi xelisuflebas,<br />

rom dReidan Cven saomar mdgomareobaSi varT~ [10, 69]. ruse-<br />

145


Tis uxeSi Careva saqarTvelos saS<strong>in</strong>ao saqmeebSi TvalnaTliv<br />

gamoikveTa 1920 wlis 17 maisis notiT, romelic rsfsr sagareo<br />

saqmeTa saxalxo komisarma CiCer<strong>in</strong>ma gamougzavna saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavrobas. notis S<strong>in</strong>aarsi aseTi<br />

iyo: `...Cven SeSfoTebiT gavigeT, rom `samxreT oseTSi~, sadac<br />

gamocxadebulia sabWoTa respublika, aseTi xelisuflebis<br />

mospobisaTvis gagzavnilia qveiTi jarebi. Tu es sworia, Cven<br />

mtkiced moviTxovT gaiwvioT Tqveni jarebi oseTidan, v<strong>in</strong>aidan<br />

migvaCnia, rom oseTs iseTi xelisufleba unda hyavdes, rogoric<br />

surs. saqarTvelos Careva oseTis saqmeebSi iqneboda sruliad<br />

gaumarTlebeli Careva ucxo saqmeebSi~ [10, 69].<br />

maS<strong>in</strong> rodesac saqarTvelos kanonier mTavrobas, imjerad<br />

pirveli demokratiuli respublikis xelmZRvanelobas,<br />

gareSe, mesame Zalad wodebuli rsfsr-s mTavroba ase uyenebda<br />

sakiTxs, vfiqrobT komentari zedmetia. moviyvanT mxolod,<br />

saqarTvelos mTavrobis 1920 wlis 20 maisis sapasuxo notas.<br />

misi S<strong>in</strong>aarsi aseTia: `saqarTvelos mTavroba uaRresad Secbunebulia<br />

Tqveni notis im nawiliT, romelSic laparakia saqar-<br />

Tvelos mTavrobis ganzraxvaze iaraRis ZaliT CaaxSos `samxreT<br />

oseTis~ sabWoTa respublika. Cems movaleobad mimaCnia<br />

mivaqcio Tqveni yuradReba im garemoebas, rom saqarTvelos<br />

farglebSi `samxreT oseTi~ ar arsebobs, aramed saqarTvelos<br />

farglebSi arseboben osuri soflebi, romlebic mdebareoben<br />

Tbilisis guberniis goris mazraSi, es soflebi Seadgenen saqarTvelos<br />

udavo teritorias... es teritoria xelSekrulebiT<br />

Sedis saqarTvelos sazRvrebSi da iq sxva xelisufleba,<br />

garda saqarTvelos demokratiuli respublikis xelisuflebisa<br />

dauSvebelia~ [10, 70]. ruseTis xelisuflebis notiT waqezebulma<br />

osebma 1920 wlis 7 ivniss cx<strong>in</strong>vali aiRes. meore dRes<br />

xalxmraval mit<strong>in</strong>gze wakiTxul iqna `samxreT oseTis~ revkomis<br />

Semdegi S<strong>in</strong>aarsis brZaneba: `ajanyebulma glexebma `samxreT<br />

oseTidan~ g<strong>and</strong>evnes saqarTvelos menSevikuri jarebi<br />

da gamoacxades sabWoTa xelisufleba, teritoriaze onidan<br />

duSeTamde~ [10, 70]. saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavroba yovelTvis axerxebda osi separatistebis damorCilebas,<br />

rac SemdgomSi, maTi kritikis sagani gaxda.<br />

1921 wlis 25 Tebervals, sabWoTa ruseTis wiTelma armiam<br />

saqarTvelos demokratiuli respublika ZaliT daipyro, ris<br />

gamoc saqarTvelom saxelmwifoebrioba dakarga. imave 25 Te-<br />

146


ervals, q. vladikavkazSi, e. w. `samxreT oseTis~ partiis saolqo<br />

komitetma ganixila osebis TviTgamorkvevisa da iq xelisuflebis<br />

organizaciis sakiTxebi. saolqo komitetma maS<strong>in</strong> mizanSewonilad<br />

miiCnia e. w. `samxreT oseTi~ gamoyofiliyo gansakuTrebul<br />

adm<strong>in</strong>istraciul erTeulad, avtonomiur olqad,<br />

centriT q. cx<strong>in</strong>valSi.<br />

1921 wlis Teberval-martSi, saqarTvelo damoukidebel<br />

sabWoTa socialistur respublikad gamocxadda, formalurad<br />

qarTuli mTavrobiT saTaveSi. sabWoTa saqarTvelo, rogorc<br />

iuridiuli statusis mqone qveyana, saerTaSoriso asparezze<br />

ruseTis centraluri komitetis kontrolis meSveobiT<br />

gadioda. 1921 wlis 20 maiss saqarTvelos ssr revoluciuri<br />

komitetis gankargulebiT gamoica dekreti #36, romlis ZaliT,<br />

gauqmebulad gamocxadda saqarTvelos pirveli demokratiuli<br />

respublikis samferovani erovnuli droSa da mis<br />

nacvlad komunisturi wiTeli droSa SemoiRes [15, 1].<br />

sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos okupaciisa da ZaldatanebiT<br />

gasabWoebis Semdeg, saqarTvelos teritoriaze sami<br />

avtonomiuri erTeuli Camoyalibda: afxazeTis ssr, aWaris<br />

assr da e. w. `samxreT oseTis~ avtonomiuri olqi.<br />

sabWoTa saokupacio reJimis pirvel wels saqarTveloSi<br />

xelisuflebis umaRles organos revoluciuri komiteti<br />

(revkomi) warmoadgenda, romelic jer kidev 1921 wlis 16 Tebervals<br />

Seiqmna da saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg iyo mimarTuli [16]. igi kavkasiis biuros mier iyo<br />

Seqmnili da ara qarTveli xalxis mier arCeuli. 1921 wlis 8<br />

marts saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis revoluciuri<br />

komitetis mier gamoica brZaneba #9, saxalxo komisarTa<br />

sabWos droebiTi Semadgenlobis Sesaxeb, romelsac<br />

xels awerdnen saqarTvelos ssr revoluciuri komitetis<br />

Tavmjdomare filipe maxaraZe da revoluciuri komitetis<br />

mdivani S. gabriCiZe. masSi naTqvami iyo: `saqarTvelos socialisturi<br />

sabWoTa respublikis revoluciuri komitetis 1921<br />

wlis 6 martis dadgenilebiT, damtkicebulia saqarTvelos<br />

respublikis saxalxo komisarTa sabWos droebiTi Semadgenloba:<br />

1) saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare da miwaTmoqmedebis<br />

saxalxo komisari-filipe maxaraZe (igi saqarTveloSi<br />

1921 wlis 6 marts dabrunda, manamade saqarTvelos revkomis<br />

147


Tavmjdomaris movaleobas mamia oraxelaSvili asrulebda —<br />

l.s.) 2) saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomaris moadgile da<br />

sagareo saqmeTa saxalxo komisari mamia oraxelaSvili (igi<br />

Tavdapirvelad aseve ganaTlebis saxalxo komisariatsac xelmZRvanelobda-<br />

l. s.) 3) samxedro-sazRvao saqmeTa da sagareo<br />

vaWrobis (droebiTi) saxalxo komisari—Salva eliava. 4) S<strong>in</strong>agan<br />

saqmeTa saxalxo komisari—besarion kvirkvelia. 5) Sromis<br />

da socialuri uzrunvelyofis saxalxo komisari-lado dumbaZe.<br />

6) muSaTa da glexTa <strong>in</strong>speqciis (saxelmwifo kontrolis)<br />

saxalxo komisari- giorgi elisabedaSvili. 7) iusticiis da<br />

f<strong>in</strong>ansTa saxalxo komisari-amaiak nazaretiani. 8) janmrTelobis<br />

saxalxo komisari— kuCaiZe (mis moadgiled eqimi kikaleiSvili)<br />

9) ganaTlebis saxalxo komisari-al. svaniZe (misi aq aryofnis<br />

gamo, movaleobis aRsruleba evaleba amxanag oraxelaSvils).<br />

10) saxalxo meurneobis sabWos Tavmjdomaris movaleobis<br />

droebiTi aRmsrulebeli-ad. duntau~ [17, 2].<br />

saqarTvelos ZaliT gasabWoebis da sabWoTa xelisuflebis<br />

damyarebis pirvel dReebSi sabWoTa mTavroba saerTod ar<br />

iyenebda term<strong>in</strong>s- `samxreT oseTi~, rasac adasturebs 1921<br />

wlis 9 agvistos S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatis dadgenileba,<br />

sadac naxsenebia, mxolod goris mazris cx<strong>in</strong>valis<br />

raioni. dadgenilebaSi vkiTxulobT: `ocdaxuTi soflis revkomis<br />

warmomadgenelTa yrilobis Suamdgomlobis Tanaxmad,<br />

S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatma, miiRo ra mxedvelobaSi<br />

sabWoTa xelisuflebis marTva-gamgeobis da adgilobrivi mosaxleobis<br />

<strong>in</strong>teresebi, daadg<strong>in</strong>a: goris mazris cx<strong>in</strong>valis raionSi<br />

dawesdes xuTi saTemo revkomi Semdeg qvemoT dasaxelebul<br />

soflebSi: a) qvemo aCabeTSi, b) zemo aCabeTSi, g) dicSi, d)<br />

ZarwemSi, e) vanaTSi. qvemo aCabeTis Tems Seadgens soflebi:<br />

dgvrisi, TamaraSeni, zemo aCabeTi, qurTa, kexvi, kverneTi da<br />

monasteri. zemo niqozis Tems: qvemo niqozi, zemo xviTi, dvani,<br />

avnevi da nuli. dicis Tems Seadgens soflebi: kodi, arbo,<br />

eredvi, bJoleTi, tirZnisi, meRvrekisi da ergneTi. Zarwemis<br />

Tems-soflebi: qemerti, xeiTi, sveri. vanaTis Tems-soflebi:<br />

sacxeneTi, beloTi da awris xevi. am dadgenilebis asli gaegzavnos<br />

goris mazris revkoms da agreTve, respublikis mTavar<br />

miliciis sammarTvelos saTanado gankargulebis mosaxdenad~<br />

[18, 14]. dadgenilebas xels awerdnen S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo<br />

148


komisari besarion kvirkvelia da adm<strong>in</strong>istraciul erTeulTa<br />

ganyofilebis gamge gr. gvelesiani.<br />

Tavis mxriv, e. w. `samxreT oseTis~ revkomma saqarTvelos<br />

centraluri partiuli da sabWoTa organoebis w<strong>in</strong>aSe, sakuTari<br />

<strong>in</strong>iciativiT, oficialurad daayena sakiTxi e. w. `samxreT<br />

oseTis~ TviTgamorkvevis Sesaxeb. 1921 wlis 6-8 seqtembers,<br />

e. w. `samxreT oseTis~ revoluciuri komitetisa da partiuli<br />

komitetis gaerTianebuli sxdoma gaimarTa, romelmac<br />

`samxreT oseTis~ TviTgamorkvevisa da politikuri mowyobis<br />

sakiTxi ganixila. sxdomam daadg<strong>in</strong>a saqarTvelos teritoriaze<br />

e. w. `samxreT oseTis~ socialisturi sabWoTa respublika<br />

Seqmniliyo, romlis centri cx<strong>in</strong>vali iqneboda. e. w. `samxreT<br />

oseTis~ socialisturi sabWoTa respublika nebayoflobiT<br />

federaciul kavSirSi unda Sesuliyo saqarTvelos sabWo-<br />

Ta socialistur respublikasTan. aRniSnuli moTxovna ararealuri<br />

iyo, radgan aseTi respublika maS<strong>in</strong> Crdilo kavkasiaSi<br />

mdebare Crdilo oseTSic ar Seqmnila, sadac imJamad arc calke<br />

avtonomiuri respublika da arc calke olqi ar arsebobda.<br />

e. w. `samxreT oseTis~ revkomisa da partkomis gadawyvetilebiT,<br />

6-8 seqtembris dadgenilebas Tan daurTes `mokle ganmartebiTi<br />

baraTi~, romliTac cdilobdnen daesabuTeb<strong>in</strong>aT e. w.<br />

`samxreT oseTis~ sabWoTa socialisturi respublikis Seqmnis<br />

aucilebloba. sxdomam daamtkica, agreTve, `samxreT oseTis~<br />

sabWoTa socialisturi respublikis konstituciis proeqti~<br />

da `samxreT oseTis~ socialisturi sabWoTa respublikis saz-<br />

Rvrebis proeqti~, romelSic saTiTaod iyo CamoTvlili is<br />

soflebi, romlebic osebis azriT, e. w. `samxreT oseTis~ respublikaSi<br />

unda gaerTianebuliyvnen. maT Soris iyo bevri qar-<br />

Tuli sofeli goris, duSeTis, raWis da Sorapnis mazrebidan.<br />

e. w. `samxreT oseTis~ sabWoTa socialisturi respublikis<br />

konstituciis proeqti~ sul 15 muxlisagan Sedgeboda, sadac<br />

CamoTvlili iyo saxalxo komisariatebi, romlebic respublikaSi<br />

unda Seqmniliyo, aseve gansazRvruli iyo maTi kompetenciis<br />

sferoebi; zogi maTgani saqarTvelos ssr saTanado saxalxo<br />

komisariatebs eqvemdebareboda, zogic damoukidebeli<br />

rCeboda. e. w. `samxreT oseTis~ sabWoTa socialisturi respublikis<br />

Seqmnis sakiTxi unda gadaewyvita saqarTvelos kompartiis<br />

centralur komitets, saqarTvelos ssr revoluci-<br />

149


ur komitetsa da rkp (b) centraluri komitetis kavbiuros,<br />

romlis sityva gadamwyveti iyo.<br />

1921 wlis seqtemberSi, S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatis<br />

mier, Seiqmna specialuri komisia, romelsac cx<strong>in</strong>valis<br />

regionSi adgilze unda Seeswavla viTareba, Tu ramdenad SesaZlebeli<br />

iyo avtonomiuri olqis Seqmna aRniSnul teritoriaze.<br />

komisias uSualod saqarTvelos S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo<br />

komisari besarion melqisedekis Ze kvirkvelia (1885-1937<br />

ww.) xelmZRvanelobda. mas umaRlesi ganaTleba hqonda miRebuli<br />

peterburgis universitetSi da profesiiT iuristi iyo.<br />

moxsenebiTi baraTi daiwera im periodSi, rodesac e. w. `samxreT<br />

oseTis~ revkomi da partkomi e. w. `samxreT oseTis~ sab-<br />

WoTa socialisturi respublikis Seqmnis sakiTxs ayenebdnen.<br />

aRsaniSnavia, rom besarion kvirkveliam, Tavis moxsenebiT baraTSi,<br />

uaryofiTi pozicia daikava e. w. `samxreT oseTis~, rogorc<br />

calke avtonomiuri erTeulis Seqmnis sakiTxSi. saqar-<br />

Tvelos S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisarma, sakiTxis siRrmiseuli<br />

Seswavlis Semdeg, SeuZleblad miiCnia araTu e. w. `samxreT<br />

oseTis~ ss respublikis, an avtonomiuri respublikis,<br />

aramed avtonomiuri olqis Seqmnac ki.<br />

1921 wlis 27 seqtembers, saqarTvelos S<strong>in</strong>agan saqmeTa<br />

saxalxo komisariatma, besarion kvirkvelias davalebiT, moxsenebiTi<br />

baraTi- e. w. `samxreT oseTis~ calke adm<strong>in</strong>istraciul<br />

erTeulad gamoyofis Sesaxeb, gansaxilvelad saqarTvelos<br />

sabWoTa socialisturi respublikis revoluciuri komitetis<br />

saqmeTa mmarTvels gaugzavna, TxovniT, raTa igi revkomis<br />

sxdomaze gansaxilvelad gaetanaT, sadac besarion kvirkvelias<br />

daskvna uaryofili iqna, piradad is CamoaqveiTes samxedro-sazRvao<br />

komisris Tanamdebobaze, raTa Camoecileb<strong>in</strong>aT<br />

am procesebisagan. erT-erTi saarqivo dokumentis Tanaxmad,<br />

igi 1922 wels saqarTvelodanac gaasaxles [19, 305], xolo<br />

mogvianebiT 1937 wlis represiebis dros b. kvirkvelia daxvrites.<br />

saqme imaSi iyo, rom man waradg<strong>in</strong>a savsebiT obieqturi<br />

daskvna, rac bunebrivia, xels ar aZlevda maS<strong>in</strong>del xelisuflebas.<br />

moxsenebaSi, romelSic detalurad aris aRwerili saqarTveloSi<br />

osebis gansaxlebis areali, Tavidanve garkvevi-<br />

Taa xazgasmuli: `samxreT oseTis~ calke adm<strong>in</strong>istraciul er-<br />

Teulad gamoyofa samazro erTeulis uflebebiT geografiuli<br />

da ekonomikuri mosazrebebiT, sakiTxis detalurad Ses-<br />

150


wavlis Semdeg, S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariats SeuZleblad<br />

miaCnia. `samxreT oseTi~, rogorc mTliani geografiuli<br />

erTeuli ar arsebobs. aris mxolod osebiT dasaxlebuli<br />

calke raionebi, romelTac urTierTSoris araviTari damokidebuleba<br />

ara aqvT- arc geografiulad da arc ekonomikurad.<br />

TiToeuli am raionTagani warmoadgens ganuyofel organul<br />

nawils sxva da sxva geografiul da sameurneo prov<strong>in</strong>ciebisa.<br />

es raionebi erTi meorisagan daSorebulni arian gadauvali<br />

xeobiT da amasTanave TiToeul maTgans aqvs sruliad Tavisufali<br />

gamosavali mxolod barSi. ig<strong>in</strong>i erTi meores mowyvetilni<br />

arian wlis ganmavlobaSi ramdenime TviT da TviToeuli<br />

maTgani ekonomikurad damokidebulia im velTan, romelTanac<br />

dakavSirebulia geografiulad. saqarTveloSi osebi mosaxleoben<br />

Semdeg raionebSi: 1) goris mazraSi-didi liaxvis xeobaSi<br />

sofel kexvamdis, xolo am soflidan dawyebuli samxre-<br />

TiT marto qarTvelebiT dasaxlebuli soflebia, sadac osebis<br />

ricxvi mcxovrebTa 15%-s ar aRemateba. 2) patara liaxvis<br />

xeobaSi, sofel vanaTamdis, vanaTs zeviTac CrdiloeTiT mdebareobs<br />

ramdenime qarTuli sofeli: beloTi, ori xowura,<br />

sacxene, awrisxevi da sxva. 3) md<strong>in</strong>are frones saTaveze yornisis<br />

da wunaris raionebSi, sadac osTa mosaxleoba mcxovrebTa<br />

88%-s ar aRemateba. 4) duSeTis mazraSi- md<strong>in</strong>are aragvis da<br />

qsnis saTaveze. 5) raWis mazraSi md<strong>in</strong>are jejoris saTaveze.<br />

TiToeul am raions erTimeorisagan hyofs gardauvali mTebi<br />

da maTi dakavSireba geografiul-topografiuli mizezebiT<br />

SeuZlebelia: 1) daviwyoT raWis mazridan. am mazraSi osebi mosaxleoben<br />

Casavlis raionebSi, romelic Tavisi aRmosavleTis<br />

sazRvriT ekvris goris mazras. am adgilSi, goris mazra raWis<br />

mazridan gayofilia gardauvali mTebiT, romelTa simaRle<br />

aRwevs 9000 futamde (1 futi udris 30,48 santimetrs- l.s.),<br />

yvelaze dabali maTgan am adgilSi simaRliT 6440 futia. maSasadame,<br />

misi dakavSireba geografiulad goris mazris osobas-<br />

Tan SeuZlebelia, radgan erTimeores mTeli zamTris ganmavlobaSi<br />

sruliad mowyvetilni arian da kavSiri maT Soris SeuZlebelia.<br />

ekonomikurad Casavlis raions saerTo araferi<br />

aqvs goris mazris osobasTan erTis mxriv, imave geografiuli<br />

pirobebis gamo da meores mxriv, ekonomikuri da adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

centri mTeli raWis mazrisa oni, imdenad axloa maTgan<br />

(sul 10-7 versia), rom sxva centrTan ekonomikuri kavSiris<br />

151


daWera am raionis mcxovrebTaTvis sasurvelic ar iqneba. amgvarad,<br />

Casavlis raionis miwebeba goris mazris osobasTan iqneba<br />

sruliad xelovnuri, bunebis da ekonomikuri urTierTobis<br />

saw<strong>in</strong>aaRmdego kavSiri. 2) amave mosazrebiT SeuZlebelia<br />

davukavSiroT goris mazris oseTs duSeTis mazrisa. am raions<br />

yofs Tovliani mTebi, romelTa simaRle 11 333 futamde adis<br />

da arsad 7 5000 futze dabla ar aris da es mTebi wlis ganmavlobaSi<br />

7-8 Tve sruliad gadauvalia. amave bunebriv-geografiuli<br />

mizezebis gamo, araviTari sameurneo kavSiri am or raions<br />

Soris ar arsebobs. kobis raioni, e. i. duSeTis mazris zemoTaRniSnuli<br />

Crdilo-dasavleTis seqtori, sadac osebis mosaxleoba<br />

60%-s ar aRemateba, dakavSirebulia ekonomikurad<br />

duSeTTan samxedro gziT, romelic 30-40 versiT daSorebulia<br />

am raions. goris mazris osobasTan kavSirisaTvis kobis<br />

raionis osoba iZulebuli iqneba iaros weliwadSi rva Tve ma<strong>in</strong>c<br />

duSeTze-mcxeTaze-gorze-cx<strong>in</strong>valze da Semdeg oseTSi,<br />

risTvisac daaxloebiT 150 versis gavla dasWirdebaT. am raionis<br />

erTad erTi gamosavali mTeli wlis ganmavlobaSi aris<br />

mxolod samxedro gza, romelic mas, rogorc geografiulad,<br />

ise ekonomikurad akavSirebs mxolod duSeTTan. maSasadame, am<br />

raionis miwebebac goris mazrasTan bunebis da ekonomikis saw<strong>in</strong>aaRmdego<br />

iqneba. 3) darCa goris mazris is nawilebi, sadac<br />

osebi mosaxleoben, rogorc zemoT aRvniSneT am mazraSi osebi<br />

mosaxleoben didi da patara liaxvis da frones saTavis xeoba-<br />

Si. upirveles yovlisa unda aR<strong>in</strong>iSnos, rom am samTave raionSi<br />

mcxovrebTa ricxvi imdenad mcirea (sul 32.000 suli), rom ma-<br />

Ti calke mazraT gamoyofa SeuZlebelia. am SemTxvevaSi es sami<br />

raioni ekonomikurad da topografiulad dakavSirebulic<br />

rom iyvnen, ma<strong>in</strong>c calke samazro aparatis Seqmnas samazro mas-<br />

StabiT sameurneo muSaobis warmoebas ver SesZleben; magram<br />

garda amisa, am sami raionis dakavSireba adgilobrivi pirobebis<br />

gamo SeuZlebelia. yornis-wunaris raioni, e. i. fronis sa-<br />

Tave, am md<strong>in</strong>aris xeobiT dakavSirebulia qarTlis velTan da<br />

didi liaxvis xeobisagan yofs rusTav-zarikojaxis qedi, romlis<br />

simaRle 6 230—5 684 futze dabla ar aris da warmoadgens<br />

bunebriv sazRvars mTasa da vels Soris. gzebis sruli uqonlobis<br />

da bunebrivi sazRvris ararsebobis gamo, rusTav-zarikojaxis<br />

qedi meurneobis mxriv, yornis-wunaris raions akavSirebs<br />

qarTlis velTan-tirifonasTan da saerTo mas araferi<br />

152


aqvs liaxvis xeobis osobasTan. am raionis erT-erTi gamosavali<br />

aris, mxolod TiRva-oqona-fca-gomi da araviTar SemTxvevaSi<br />

liaxvis xeobis osobasTan mas kavSiri ara aqvs. amis gamo,<br />

yornis-wunaris raionis dakavSireba didi liaxvis seqtorTan<br />

SeuZlebelia da ew<strong>in</strong>aaRmdegeba mis bunebriv-ekonomiur denas<br />

velisaken, romelTanac is dakavSirebulia kargi gzebiT da<br />

romlis ganuyrel nawils Seadgens orTografiulad da hidrografiulad.<br />

rac Seexeba didi da patara liaxvis xeobebs,<br />

aqac igive geografiuli pirobebi SeuZlebels xdis am ori raionis<br />

dakavSirebas. aqac mTeli xeobis sigrZeze gadaWimulia<br />

mTebis grexili, romelTa simaRle 11000-6000 futze dabla ar<br />

aris da zamTris TveebSi gadauvali simaRleebi arian. amasTanave<br />

TviToeul maTgans aqvs sakuTari gamosavali velisaken<br />

da ekonomikurad dakavSirebulni arian im velTan, romliskenac<br />

geografiulad gasavali aqvT da romlis ekonomikurad ganuyrel<br />

nawilebs warmoadgenen TiToeuli am xeobaTagani. ase-<br />

Tia adgilobrivi topografiuli da sameurneo pirobebi, romelnic<br />

SeuZleblad xdian qarTlis da raWis osuri mosaxleobidan<br />

erTi mazris gamokveTas, radgan osebis mier dasaxlebuli<br />

raionebi moklebulni arian geografiul mTlianobas da<br />

Seadgenen geografiulad da ekonomikurad sruliad sxvadasxva<br />

prov<strong>in</strong>ciebis nawilebs. aseTi CamonaWrebidan xelovnurad<br />

Semdgari adm<strong>in</strong>istraciuli erTeulis Seqmna ganuxorcieleblad<br />

unda CaiTvalos topografiuli pirobebis gamo da sruliad<br />

ew<strong>in</strong>aaRmdegeba am raionebis sameurneo mdgomareobas. am<br />

pirobebis gamo, Cven vfiqrobT, rom qarTlis da raWis osuri<br />

mosaxleobis adm<strong>in</strong>istraciuli marTva-gamgeoba unda moewyos<br />

ise, rogorc es Seefereba TviT oseTis adgilobriv pirobebs.<br />

zemoT naTqvamidan cxadia, rom xelovnuri gamokveTa samazro<br />

erTeulis oseTisaTvis goris, duSeTis da raWis mazrebidan<br />

SeuZlebelia; maSasadame, osebis mosaxleoba TviToeuli am<br />

mazrisa unda darCes im mazraSi, romelSic aqamde iyo. amasTanave,<br />

TiToeul am raionSi garda wvrili adm<strong>in</strong>istraciuli er-<br />

Teulisa—Temisa, unda Seiqmnas saraiono erTeuli. aseTebi iqmneba<br />

Casavlis-raWis mazraSi, kobisa-duSeTis mazraSi, yornis-wunarisa,<br />

didi liaxvis xeobisa da patara liaxvis xeobisagoris<br />

mazraSi. amave dros, TviToeuli am mazris revkomSi<br />

osur mosaxleobas eyoleba warmomadgeneli, romelic daicavs<br />

osTa <strong>in</strong>teresebs mTeli mazris masStabSi. am ukanasknels,<br />

153


e. i. osuri mosaxleobis warmomadgenels samazro revkomSi<br />

ufleba unda mieces revkomis dadgenileba, Tu igi ew<strong>in</strong>aaRmdegeba<br />

osuri mosaxleobis <strong>in</strong>teresebs, gaasaCivros saqar-<br />

Tvelos revkomSi, romelic sadavo sakiTxis Sesaxeb gamoitans<br />

saboloo gadawyvetilebas. amgvarad, sakiTxis gadawyvetas<br />

gvikarnaxebs osuri mosaxleobis geografiuli pirobebi da<br />

maTi ekonomikuri <strong>in</strong>teresebi~ [20, 121]. moxsenebiT baraTs<br />

xels aweren S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisari besarion kvirkvelia<br />

da S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatis saqmeTa mmar-<br />

Tveli v. xaxanaSvili. rogorc zemoT aRvniSneT, werili dawunebuli<br />

iqna saqarTvelos revkomis mier, radgan moxsenebiT<br />

baraTSi sakiTxis detaluri analizis safuZvelze aRniSnulia,<br />

rom osebis raodenoba qarTul soflebSi imdenad mcire<br />

iyo, maTi calke mazrad gamoyofac ki SeuZlebeli xdeboda. miuxedavad<br />

uaryofisa, saqarTvelos S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo<br />

komisris daskvnam, ma<strong>in</strong>c erTgvari gavlena moaxd<strong>in</strong>a rkp (b)<br />

centraluri komitetis kavbiuros 1921 wlis 31 oqtombris gadawyvetilebaze.<br />

kavbiurom garkveulwilad kompromisuli<br />

dadgenileba miiRo, roca e. w. `samxreT oseTs~, revoluciuri<br />

komitetis mier moTxovnili sabWoTa socialisturi respublikis<br />

nacvlad, avtonomiuri olqis statusi mianiWa.<br />

qarTvel da os mosaxleobas Soris urTierToba dRiTid-<br />

Re iZabeboda. rogorc zemoT ukve aRvniSneT, jer kidev, saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavrobis w<strong>in</strong>aSe osi<br />

mosaxleoba politikuri avtonimiis sakiTxs ayenebda, ris gamoc<br />

maS<strong>in</strong> saTanado rezoluciebi gamohqondaT javaSi da<br />

cx<strong>in</strong>valSi gamarTul osTa yrilobebze. im periodSi maT mier<br />

Sedgenili proeqtis mixedviT, avtonomiis farglebSi unda Sesuliyo:<br />

raWis mazris—Casavlis sazogadoeba, Sorapnis mazris<br />

Cixis sazogadoebis 3 sofeli: TedeleTi, julabeTi da xaxeTi,<br />

goris mazris: rokis, yemuleTis, javis, orTevis, yornisis, wunaris,<br />

<strong>and</strong>oreTis, beloTis da vanaTis sazogadoebebi da du-<br />

SeTis mazris: rexulis, zemoxevis da monastris sazogadoebebi.<br />

garda amisa, e. w. avtonomiis teritoriaze unda Sesuliyo,<br />

agreTve, mTeli rigi Sereul sazogadoebaTa nawilebi, ker-<br />

Zod, goris mazraSi-oqonis, mereTis, xelTubnis da qvemo Walis<br />

sazogadoebaTa nawilebi da duSeTis mazraSi myofi gudis<br />

xeoba mTiuleTis sazogadoebaSi da axalgoris sazogadoebis<br />

nawili. aRniSnuli proeqtiT, romelsac osTa delegaciebi aq-<br />

154


tiurad icavdnen saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis w<strong>in</strong>aSe, teritoriul-avtonomiur erTeulSi Sedioda<br />

13 soflis sazogadoeba, 3 sofeli da mTeli rigi Sereuli<br />

(qarTul-osuri) sazogadoebis nawilebi. maT mier maS<strong>in</strong> moTxovnili<br />

saqarTvelos teritoria moicavda 3000 kv. verss, xolo<br />

iq mcxovrebTa ricxvi 70 000-ss udrida. proeqtis Semdgeneli<br />

osi separatistebis mixedviT, mTel saqarTveloSi osi<br />

mosaxleobis ricxvi, daaxloebiT, 100 000 suls udrida. maT<br />

mxedvelobaSi hyavdaT is osebic, romlebic borjomis raion-<br />

Si, siRnaRis, Telavis, TianeTis mazrebSi da Tbilisis mazris<br />

manglisis raionebSi cxovrobdnen. saqarTveloSi im dros arsebuli<br />

samazro erTeulebis Sedarebisas, mTeli es teritoria<br />

Tavisi sivrciT TiTqmis mTeli duSeTis odena mazras<br />

(3411,84 kv. versi) udrida, xolo raWis (2476,58) da Sorapnis<br />

mazraze (2619,35) bevrad meti iyo. avtonomiuri olqis adm<strong>in</strong>istraciul<br />

centrad, osuri proeqti cx<strong>in</strong>vals acxadebda. saqarTvelos<br />

demokratiuli respublikis mTavrobam jer kidev<br />

1919 wlis ivlisSi daayena sakiTxi osebisaTvis farTo saerobo<br />

TviTmmarTvelobis m<strong>in</strong>iWebis Sesaxeb, calke adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

erTeulis-axali mazris dawesebiT. osebis kulturuli<br />

ganviTarebisaTvis da adgilze maTi cxovrebis mowesrigebisaTvis<br />

farTo TviTmmarTvelobis m<strong>in</strong>iWeba arasodes iwvevda<br />

eWvs, maT Soris arc saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

periodSi, Tumca osebi yovelTvis mets moiTxovdnen. Tavdapirvelad<br />

verc sabWoTa saqarTvelos pirobebSi gadawyda osebis<br />

moTxovnis dakmayofileba avtonomiuri olqis sakiTxze,<br />

radgan qarTul miwa-wyalze avtonomiis xelovnurad Sekowiweba<br />

qarTvelebis did guliswyromas gamoiwvevda, es kargad<br />

icodnen komunistebma da amitom dasawyisSi amaze bevrs fiqrobdnen.<br />

sabWoTa saqarTvelos S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatis<br />

adm<strong>in</strong>istraciul erTeulTa ganyofilebis proeqtiT,<br />

osebiT dasaxlebul teritoriaze sxvadasxva mazris soflis<br />

sazogadoebebis da soflebis SeerTebis safuZvelze unda<br />

daarsebuliyo sruliad axali, e. w. javis mazra, samazro<br />

adm<strong>in</strong>istraciuli dawesebulebiT, romlis SemadgenlobaSi<br />

unda Sesuliyo: 1. raWis mazridan Casavlis soflis sazogadoeba,<br />

2. Sorapnis mazridan Cixis sazogadoebis soflebi: TedeleTi,<br />

julabeTi da xaxeTi. 3. goris mazridan samTo oseTis<br />

raionis-rokis, yemuleTis da javis sazogadoebani da cx<strong>in</strong>va-<br />

155


lis raionis-orTevis, yornisis da wunaris soflis sazogadoebebi<br />

[21, 15-16]. aRniSnul sazogadoebebs an calke soflebs,<br />

axali mazridan gamoyofis Sesaxeb, Suamdgomlobis aRZvris<br />

ufleba unda miscemodaT, xolo mosazRvre soflebis sazogadoebebs<br />

axal mazraSi Caricxvis ufleba. es Caricxva da gamoyofa<br />

unda momxdariyo erTi pirobis dacviT. kerZod, SuamdgomlobaTa<br />

dakmayofilebiT teritoriis mTlianoba ar unda<br />

yofiliyo darRveuli. mazraSi Sesvla-gamosvlis ufleba w<strong>in</strong>aswar<br />

iyo gansazRvruli proeqtis avtorebis mier, radgan<br />

qarTvelTa da osTa Soris mravali sadavo punqti arsebobda,<br />

romlis gaTvalisw<strong>in</strong>eba aucilebeli iyo, Tu romelime da<strong>in</strong>teresebuli<br />

mxare, romelime kuTxis mosaxleoba momavalSi ar<br />

moisurvebda ama Tu im adm<strong>in</strong>istraciul erTeulSi darCenas.<br />

1921 wlis maisSi e. w. `samxreT oseTis~ revoluciuri komitetis<br />

(arsebobda avtonomiuri olqis Seqmnamde -l.s) wevrebma<br />

moxsenebiTi baraTi gaugzavnes saqarTvelos kompartiis centralur<br />

komitets da revoluciur komitets, romelSic gada-<br />

Warbebulad iyo Sefasebuli 1920 wels saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis xelmZRvanelTa mier osebis ajanyebis Cax-<br />

Sobis faqti. masSi naTqvami iyo: `1920 wlis zafxulSi, menSeviki<br />

damqaSebisagan ukidures uimedobamde miyvanili `samxreT ose-<br />

Tis~ mTieli mosaxleobis uRaribesma nawilma revoluciuri<br />

ajanyebis droSa aRmarTa. misi lozungebi iyo `gaumarjos sab-<br />

WoTa xelisuflebas saqarTveloSi, Zirs burJuaziul-menSevikuri<br />

tirania~, magram mTieli Raribebis gabeduli revoluciuri<br />

gamosvla damarcxebul iqna ufro organizebuli, teqnikis<br />

ukanaskneli sityviT, iaraRiT aRWurvili, didgvarovan-vaWar-<br />

Ta mravalricxovani b<strong>and</strong>isagan. rigiT mexuTe ajanyeba warmoudgeneli<br />

sisastikiT iqna CaxSobili. ajanyebul raionSi cecxliTa<br />

da maxviliT mosuli mSromelTa klasobrivi mteri, asakisa<br />

da sqesis ganurCevlad, anadgurebda adgilobriv mosaxleobas.<br />

rva sasoflo sazogadoebisagan Semdgari, 40 aTasi suli<br />

mcxovrebiT (daaxloebiT 4 000 komli), uRaribesi mSromeli mosaxleobis<br />

Tavdauzogavi SromiT naloliavebi, ayvavebuli qveyana<br />

nangrevebad gadaiqca. jer kidev ucnobia Jordaniasa da misi<br />

kompaniis dampyrobeli damqaSebis mier gancdili danakargebisa<br />

da zaralis raodenoba. moyvanili ricxvebi miaxloebiTia.<br />

cecxlisagan sruliad ganadgurda 2500-mde sacxovrebeli saxli<br />

da sameurneo nageboba. gamarjvebulebis mier gatacebul<br />

156


iqna asi aTasobiT rqosani da wvrilfexa S<strong>in</strong>auri saqoneli. na-<br />

Tesi puri nawilobriv gaTibuli da nawilobriv ganadgurebul<br />

iqna. cecxlisagan gadarCenili nagebobebisagan mxolod kedlebi<br />

iyo darCenili. Tumca revolucioneri ltolvilebis tanjva<br />

amiT ar damTavrebula. teris olqSi ukan daxeuli ltolvilebi<br />

(25 000-dan 30 000-mde suli), anarqiisa da kazakebis sxvadasxva<br />

saxis kontrrevoluciuri gamosvlebis dros, kvlav mZime<br />

pirobebSi Cavardnen da sruliad daucvelebi, abragebis mxridan<br />

Tavdasxmebisa da Zarcvis msxverplad gadaiqcnen. sxvadasxva<br />

saxis Seviwrovebis gamo, ltolvilebi, dakarges ra sulis<br />

Zliereba, sabolood Cavardnen sasowarkveTilebaSi. SimSilis,<br />

autaneli antisanitariuli pirobebisa da damTrgunveli fsiqologiuri<br />

mdgomareobis Sedegad, is<strong>in</strong>i saS<strong>in</strong>eli epidemiis<br />

msxverplni gaxdnen. erTi kviris manZilze (agvistos Sua ricxvebSi)<br />

qolerisagan 1500-ze meti ltolvili daiRupa. Znelia<br />

imis dadgena Tu ramdeni daiRupa mTeli wlis manZilze, magram<br />

aSkaraa, rom daixoca ara erTi aTasobiT adamiani... saqarTvelos<br />

gasabWoebis Semdeg, roca misi mSromelebi ganTavisufldnen<br />

menSevikebis brWyalebisagan, ltolvilebi stiqiurad<br />

daubrundnen TavianT sacxovrebel adgilebs. `samxreT oseTisa~<br />

da saqarTvelos revoluciuri komitetebis w<strong>in</strong>aSe dadga<br />

zogierTi sakiTxi, romlebic gadaudebel gadaWras moiTxovdnen,<br />

kerZod, ar daeSvaT oseTisa da mimdebare raionebis mSromelebis<br />

Setakeba. amisi saSiSroeba eWvs ar iwvevda, nawilobriv<br />

imis gamo, rom TavdasxmebSi monawileobas Rebulobda bneli da<br />

gauTviTcnobierebeli elementebi qarTveli glexebisa... mSieri<br />

ltolvilebi, gaWirvebis gamo, dadiodnen soflebSi, iTxovdnen<br />

purs da im saqonlisa da <strong>in</strong>ventaris dabrunebas, romlebsac<br />

is<strong>in</strong>i qarTul soflebSi poulobdnen. mdgomareoba imiTac<br />

mZimdeboda, rom fizikurad da sulierad gamofitul ltolvilebs<br />

Tan mohqondaT tifi da Savi Wiri. revkomi yoveldRiurad<br />

ivseboda sasowarkveTilebamde misuli, mSieri da CamoZonZili<br />

usaxlkaroebisagan. Tu saqarTvelos revkomi da kompartiis ck<br />

ar miiRebda saswrafo zomebs, maS<strong>in</strong> ueWvelad daiwyeboda far-<br />

To masStabiani b<strong>and</strong>itizmi. oseTis revkomis mier SemoTavazebuli<br />

zomebi Semdegia: 1. dauyovnebliv iqnas miwodebuli cx<strong>in</strong>valisaTvis<br />

sasursaTo produqtebi im xarjTaRricxvis Sesabamisad,<br />

romelic `samxreT oseTis~ revkomis mier miwodebul iqna<br />

saqarTvelos vaWrobis saxalxo komisariatisaTvis; 2. mosax-<br />

157


leobas mieces rogorc cocxali saqoneli, aseve <strong>in</strong>ventari; 3.<br />

miRebul iqnas saswrafo zomebi epidemiebTan sabrZolvelad; 4.<br />

gamoices Sesabamisi brZanebuleba datacebuli qonebis, gansakuTrebiT<br />

pirutyvis, dasabruneblad, risTvisac Seiqmnas sruluflebiani<br />

komisia, romlis gankargulebaSic gaicema fuladi<br />

saxsrebi dajildovebis da, zog SemTxvevaSi, qonebis dabrunebis<br />

sanacvlod; 5. aqtiuri kontrrevolucionerebis w<strong>in</strong>aaRmdeg,<br />

romlebic danaSaulebriv agitacias awarmoeben, gamoyenebul<br />

iqnas represiuli zomebi; 6. gaigzavnos specialuri partiuli<br />

kadri oseTTan mimdebare saqarTvelos raionebSi samuSaod,<br />

samuSaos warmatebiT warmarTvisaTvis, amuSavdes sabeWdi<br />

Carxi rusuli, qarTuli da osuri SriftebiT; 7. cx<strong>in</strong>valSi<br />

dadges rusuli kavaleriis erTi eskadra; 8. gaices gankarguleba,<br />

raTa moxdes brZolisaTvis uvargisi cxenebis gayvana, sa-<br />

ZovrebiT mdidar oseTSi, saZovrebze gamosakvebad im mizniT,<br />

rom 6 Tvis Semdeg, is<strong>in</strong>i kvlav samuSaod vargisni gaxdnen; 9.<br />

garkveuli droiT mobilizaciisagan gaTavisufldes gaZarcvuli<br />

raionebis gasawvevi asakis mozardebi; 10. aRdgenil iqnas yofili<br />

`samxreT oseTis~ brigada... Seqmnili mdgomareobis ganxilvisas,<br />

`samxreT oseTis~ revkomi, imisaTvis, rom ar Cavardes<br />

calkeuli dawesebulebebisa da C<strong>in</strong>ovnikebis boroti sabotaJis<br />

mkvdar yulfSi, `samxreT oseTis~ aRdgenis mizniT, saWirod<br />

Tvlis zogierTi praqtikuli RonisZiebebis gatarebas. revkomis<br />

azriT, aseTi RonisZiebebs warmoadgens: 1. gaZarcvuli `samxreT<br />

oseTis~ aRsadgenad saWiro yvela saSualeba mTlianad gadaces<br />

revkoms an maT mierve Seqmnil specialur organos; 2. yvela<br />

aRdgeniTi samuSao warmoebuli iqnas damkvreluri wesiT; 3.<br />

yvela sauwyebo dawesebulebas mieces brZaneba, raTa maT biurokratiuli<br />

gziTa da aSkara sabotaJiT, xeli ar SeuSalon aRdgenis<br />

saqmes; 4. saswrafod gayvanil iqnas zogierTi saurme<br />

gza, rogorebicaa: a) cx<strong>in</strong>vali-roki, b) cx<strong>in</strong>vali-kudaro, g)<br />

cx<strong>in</strong>vali-beloTi, d) cx<strong>in</strong>vali-yornisi. `samxreT oseTis~ revkomi<br />

sruliad darwmunebulia, rom saqarTvelos revkomi da saqarTvelos<br />

kompartiis ck yovelmxriv daexmarebian zemoTaRniSnuli<br />

amocanebis gadasaWrelad, bolos da bolos is<strong>in</strong>i SemoqmedebiTi<br />

arsebobis realur niadagze dadgebian~ [22, 12-13].<br />

dokumentidan naTlad Cans Tu rogor izrdeba osebis<br />

moTxovnebi ruseTis wiTeli armiis mier saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis dapyrobis da ZaliT gasabWoebis Sem-<br />

158


deg. is<strong>in</strong>i aSkara kontrSetevaze gadadian. osebis revoluciuri<br />

komitetis moxsenebiT baraTSi, bunebrivia gadaWarbebulad<br />

aris Sefasebuli saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis mier miRebuli zomebi osebis ajanyebis Caqrobis<br />

Sesaxeb. zemoT ukve aRvniSneT, rom saqarTvelos mTavrobam<br />

radikalur zomebs mxolod mas Semdeg mimarTa, roca osebma<br />

savsebiT ukanonod moiTxoves saqarTvelos teritoriaze<br />

calke respublikis Seqmna da iaraRiT xelSi gamovidnen qar-<br />

Tuli saxelmwifos w<strong>in</strong>aaRmdeg, rasac nebismieri qveynis mTavroba<br />

w<strong>in</strong> aRudgeboda. gazviadebulia, aseve saqarTvelos SeiaraRebuli<br />

Zalebis ise warmoCena, TiTqos qarTuli armia kbilebamde<br />

iyo SeiaraRebuli, s<strong>in</strong>amdvileSi es, rom ase yofiliyo<br />

wiTeli armia, 1921 wels, ZaliT ver daamxobda saqarTvelos<br />

damoukidebel respublikas. saqarTvelos yovelTvis<br />

Seswevda Zala sakuTari ZalebiT gamklaveboda yovelgvar<br />

aseT separatistul gamosvlebs, Tu iq mesame Zala ar Caereoda.<br />

ase moxda saqarTvelos demokratiuli respublikis drosac,<br />

sanam ruseTi saqarTvelos ZaliT daipyrobda. saqarTvelos<br />

xangrZlivma istoriam ar icis arc erTi SemTxveva ara<br />

mxolod eTnikuri konfliqtisa, aramed raime eTnikuri dapirispirebisa.<br />

saqarTveloSi eTnosTa Soris dapirispireba,<br />

mxolod, ruseTis imperiis mizanmimarTuli politikis Sedegad<br />

gaCnda da man Tavi mxolod XX saukuneSi iC<strong>in</strong>a [23, 100].<br />

osebisaTvis avtonomiis m<strong>in</strong>iWebis sakiTxi imdenad politizebuli<br />

gaxda, rom sabWoTa saqarTvelos revoluciurma<br />

komitetma, kontrrevoluciasTan, SpionaJTan, spekulacias-<br />

Tan, msaxur pirTa borot moqmedebasTan da b<strong>and</strong>itizmTan sabrZolvelad<br />

sagangebo komisiac ki Seqmna. 1921 wlis 6 oqtombriT<br />

daTariRebul erT-erT dokumentSi sabWoTa saqarTvelos<br />

sagangebo komitetis Tavmjdomare centralur komitets<br />

ugzavnis Semdegi S<strong>in</strong>aarsis werils: `Cems mier mopovebuli monacemebis<br />

mixedviT, cx<strong>in</strong>valis raionSi urTierTdamokidebuleba<br />

osur da qarTul soflebs Soris jer kidev ar aris daregulirebuli.<br />

adgili aqvs nebismier provokacias. orive mxare<br />

daZabul mdgomareobaSi imyofeba. gansakuTrebiT gaurkvevelia<br />

urTierTobebi qalaqis mazrasa da cx<strong>in</strong>valis revkomebs<br />

Soris, Sesabamisi raionebi ar aris gamijnuli. xSirad xdeba<br />

gaurkvevlobebi imis safuZvelze, Tu v<strong>in</strong> unda marTos esa Tu<br />

is raioni, nebismieri moqalaqis yoveli dapatimreba am ori xe-<br />

159


lisuflebis ganxeTqilebis vaSli xdeba. igive xdeba saqarTvelos<br />

samxedro gzaze, kobis raionSi. Setakebebis safuZveli<br />

xSirad aris is, rom Tavdasxmebis dros, osi menSevikebi arTmeven<br />

qarTvelebs TiTqosda moparul S<strong>in</strong>aur pirutyvs. am sakiTxSi<br />

tyuis rogorc erTi, ise meore mxare. saWiroa miRebul iqnas<br />

raime zomebi aseTi mdgomareobis likvidaciisaTvis. me SemogTavazebdiT<br />

Seqmniliyo Sereuli komisia, Tundac ori kard<strong>in</strong>aluri<br />

sakiTxis dasaregulireblad: 1) xelisuflebis gavlenis<br />

sferoebis gamijnva da 2) S<strong>in</strong>auri pirutyvis warTmevas-<br />

Tan dakavSirebuli problemebis mosagvareblad, Tu ck isurvebs<br />

gavakeTeb ufro dawvrilebiT moxsenebas~. werils xels<br />

awers saqarTvelos sagangebo komisiis Tavmjdomare [24, 123].<br />

saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis momentisaTvis<br />

ori adm<strong>in</strong>istraciuli erTeuli Temi da mazra arsebobda.<br />

Tavdapirvelad, garTulebebis Tavidan acilebis mizniT,<br />

es adm<strong>in</strong>istraciuli dayofa ZalaSi rCeboda, mxolod zogierT<br />

mazrebSi damatebiT daarsda raionuli erTeulebi saraiono<br />

revkomebiT, romlis daniSnulebas warmoadgenda<br />

Tvalyuris devneba im saTemo revkomebisaTvis, romlebic<br />

uSualod maT farglebSi Sediodnen. imis gamo, rom zogierTi<br />

Temi metad daSorebuli iyo samazro centrs, is<strong>in</strong>i dauqvemdebares<br />

saraiono revkomebs, raTa ar yofiliyo moklebuli er-<br />

Tgvar kontrolsa da xelmZRvanelobas. revkomebis adgili<br />

momavalSi sabWoebma daikava, Tavisi aRmasrulebeli organoebiT.<br />

saraiono erTeulebi, SemdegSi gauqmebuli iqna S<strong>in</strong>agan<br />

saqmeTa saxalxo komisris dekretiT. saqarTveloSi komunisturi<br />

xelisuflebis damyarebisTanave, goris mazris farglebSi,<br />

adgilobrivi xelisuflebis organos dawesebiT, faqtiurad<br />

ukanonod daarsda calke adm<strong>in</strong>istraciuli erTeuli,<br />

e.w. `samxreT oseTis~ olqis saxiT. saqarTvelos revkomma am<br />

organos Tavisi dadgenilebis safuZvelze mazris revkomis<br />

uflebebi mianiWa da amasTanave saTanado movaleobebic daakisra.<br />

v<strong>in</strong>aidan am ukanono erTeulis sazRvrebi ar iyo garkveuli,<br />

saqarTvelos revkomis dadgenilebiT sakiTxis garkveva<br />

S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariats kerZod, mis adm<strong>in</strong>istraciul<br />

ganyofilebas daevala. sirTules qmnida ori garemoeba:<br />

1) sakiTxis gadawyvetisaTvis saWiro w<strong>in</strong>aswari argumentebis<br />

uqonloba, 2) e. w. `samxreT oseTis~ revkomis moqmedeba, romelmac<br />

goris mazris farglebSi wm<strong>in</strong>da adm<strong>in</strong>istraciuli ga-<br />

160


mijvnis sakiTxi gadaaqcia osTa erovnul-teritoriul problemad.<br />

revkomma sabWoTa saqarTvelos mTavrobis w<strong>in</strong>aSe osi<br />

mosaxleobisaTvis politikuri avtonomiis m<strong>in</strong>iWebis Suamdgomloba<br />

aRZra, riTac, sruliad ukanonod, faqtiurad avtonomiuri<br />

oseTis Seqmnis sakiTxi daayena. amrigad, kvlav simwvaviT<br />

wamoiWra is problema, romlis Sesaxeb ara erTxel gamoitana<br />

dadgenilebani javasa da cx<strong>in</strong>valSi gamarTulma osTa<br />

erovnulma yrilobebma. raki sakiTxis sirTulis gamo, mosalodneli<br />

iyo, rom misi ase Tu ise gadaWra sakmaod daigvianebda,<br />

saWiro gaxda komisariats saxelmZRvanelod raime droebi-<br />

Ti savaldebulo dadgenileba mieRo, raTa am gziT ma<strong>in</strong>c moespo<br />

is konfliqtebi, romelsac e.w. `samxreT oseTis~ revkomebsa<br />

da sxva adgilobrivi xelisuflebis organoebs Soris, saz-<br />

Rvrebis gaurkvevlobis gamo, mudmivi xasiaTi hqonda. e.w. `samxreT<br />

oseTis~ revkomis daarsebis dRidan, mraval gaugebrobas<br />

da arasasurvel eqscesebs hqonda adgili. komisariati<br />

xSirad Rebulobda saCivrebs, sadac C<strong>and</strong>a e. w. `samxreT ose-<br />

Tis~ revkomis mxridan Zalauflebis aSkara gadameteba. ker-<br />

Zod, 1) oqonisa da mejvrisxevis raionSi gaCnda ori paralelurad<br />

moqmedi milicia-goris mazrisa da e. w. `samxreT ose-<br />

Tis~ revkomis miliciis saxiT, 2) e.w. `samxreT oseTis~ revkomma<br />

daiqvemdebara iseTi raionebi, romlebic an sul ar Sedioda<br />

goris mazris farglebSi (magaliTad, zemo xevis, monastris,<br />

rexulis sazogadoebebi duSeTis mazraSi da Casavlis sasoflo<br />

sazogadoeba raWaSi), <strong>and</strong>a maT mier ZaliT dakavebul raionebSi<br />

osi erovnebis mosaxleoba, saerTod ar cxovrobda (rogoricaa<br />

soflebi: satixari, Warebi, anekvi da xelCua), 3) daba<br />

cx<strong>in</strong>valis, qarTuli qalaqis, romelic, aseve, qarTuli soflebiT<br />

iyo garSemortymuli, e. w. `samxreT oseTis~ rezidenciad<br />

gamocxadeba, 4) e.w. `samxreT oseTis~ revkomis calmxrivi<br />

gankargulebis safuZvelze, zogierT adgilSi qarTuli revkomebis<br />

gauqmeba, maT nacvlad ki osuri revkomebis daweseba<br />

(magaliTad sofel nulSi, avnevSi, dvanSi da sxva), 5) oseTis<br />

revkomis mier sakuTari xelisuflebis TviTneburad gavrceleba<br />

mTels cx<strong>in</strong>valis regionze, maT Soris cxra iseT sofelze,<br />

romlebic Tavisi eTnografiuli SemadgenlobiT wm<strong>in</strong>da<br />

qarTuli soflebi iyvnen. am faqtTan dakavSirebiT S<strong>in</strong>agan<br />

saqmeTa saxalxo komisariatis yovelkvireuli organo `moambe~,<br />

1922 wlis TebervalSi werda: `yvela am ukanono moqmedeba-<br />

161


Ta dasabami da mizani erTia — teritorialuri gafarToveba<br />

osTa mudmivi b<strong>in</strong>adrobisa. am tendenciam osebSi kai xania Tavi<br />

iC<strong>in</strong>a da nametur 1905 wlidan, rodesac maT Soris erovnuli<br />

moZraoba gaCnda, romelic dasawyisSi sastikad gansazRvrul<br />

saxes moklebuli iyo, xolo 1917 wlidan ukve sakmaod garkveul<br />

formebSi Camoyalibda. javis da cx<strong>in</strong>valis erovnuli yrilobebi<br />

am moZraobis erTi TvalsaC<strong>in</strong>o asaxvaa. cda osuri anbanis,<br />

literaturis Seqmnisa da bolos erovnuli teritoriis<br />

mopovebisa, Tundac sxvis xarjze—es daisaxa miznad osTa <strong>in</strong>teligenciam<br />

da ramdenimeT kidec miaRwia am mizans. gaiC<strong>in</strong>es<br />

anbani, romelsac safuZvlad daedo rusuli an ufro swori iqneba<br />

vTqvaT, orig<strong>in</strong>aluri, Taviseburi-osuri TiTqmis araferi<br />

acxia-metad uxeSad gadmoRebuli variantia rusuli anbanis...<br />

rac Seexeba teritorias, osTa moZraoba am sferoSi metad<br />

TvalsaC<strong>in</strong>oa. am moZraobis gacxovelebas, garda erovnuli<br />

motivebisa, xels uwyobda maTi metad Seviwrovebuli ekonomikuri<br />

mdgomareoba. Caketili mTebSi, viwrobSi, osoba kai<br />

xania ganicdis ukidures miwis SimSils da amitomac igi eZebda<br />

yovel marjve dros Tavis adgilebidan daZruliyo, mTebidan<br />

barSi Camosuliyo. Cven vfiqrobT, rom osTa ajanyebebi 1919<br />

da 1920 wlebis ufro ekonomikurs, vidre erovnuls niadagzea<br />

aRmocenebuli. lozungi erovnulad ganwyobil osuri <strong>in</strong>teligenciisa<br />

erTis mxriT, `goramdi~, meores mxriT, `mcxeTamdi~-osTa<br />

masebisaTvis, romelnic mwir, mTian adgilebSia moqceuli<br />

da maSasadame, saxnav-saTes adgilebs moklebulia, metad<br />

momxiblavi iyo, rom is<strong>in</strong>i amoZravebuliyvnen da aki am<br />

moZraobam miwa-wylis gafarTovebis niadagze stiqiuri xasia-<br />

Ti miiRo menSevikebis reJimis dros. moZraoba am mimarTulebiT<br />

dRemde grZeldeba. konfliqtebic mravalia osTa cxovrebis<br />

xelmZRvanel xelisuflebasa da sxva adgilobriv xelisufalTa<br />

Soris~ [25, 22-24]. TiTqos es striqonebi axlaxans daiwera,<br />

imdenad exmianeba osebis dRev<strong>and</strong>el moqmedebas. dRes<br />

is<strong>in</strong>i kidev ufro Sors wavidnen, imave mesame Zalis-ruseTis<br />

daxmarebiT, maT ukanonod aqvT dapyrobili ZirZveli qarTuli<br />

miwebi da gakvirvebuli kiTxuloben: `rogor Cven stumrebi<br />

varT am miwaze?~, albaT saWiroa maT xSirad SevaxsenoT, rom<br />

Tavdapirvelad is<strong>in</strong>i namdvilad stumrebi iyvnen qarTul miwa-wyalze,<br />

Tumca, istoriuli WeSmaritebis gayalbebiT, ukve<br />

masp<strong>in</strong>Zlebadac gvevl<strong>in</strong>ebian.<br />

162


1922 wlis 2 martis konstitucia iyo pirveli sakanonmdeblo<br />

aqti, romliTac oficialurad iqna aRiarebuli da<br />

dadasturebuli saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis<br />

SemadgenlobaSi e. w. `samxreT oseTis~ avtonomiuri<br />

erTeulis Seqmna. amasTanave, saWiro gaxda iseTi sakanonmdeblo<br />

aqtis miReba, romelic ufro vrclad gansazRvravda e. w.<br />

`samxreT oseTis~ avtonomiuri olqis samarTlebriv mdgomareobas<br />

saqarTvelos respublikis SemadgenlobaSi da detalurad<br />

daamtkicebda am axali erTeulis teritoriul saz-<br />

Rvrebs. 1922 wlis 20 aprilis dekretiT #2, e.w. `samxreT ose-<br />

Ti~ gamocxadebuli iqna saqarTvelos ssr Semadgenel nawilad<br />

centriT q. cx<strong>in</strong>valSi. dekretis meore muxliT, ganisazRvra<br />

sruliad xelovnuri avtonomiuri erTeulis teritoriuli<br />

sazRvrebi, romlis mmarTvelobis organoebad aRiarebuli iqna<br />

e. w. `samxreT oseTis~ centraluri aRmasrulebeli komiteti<br />

da adgilobrivi sabWoebi.<br />

Aamrigad, osebis separatistuli gamosvlebi saTaves<br />

iRebs, jer kidev, 1905 wlidan, rodesac osurma <strong>in</strong>teligenciam<br />

kavkasiis mefisnacvlis w<strong>in</strong>aSe, osuri sajariso SenaerTebis<br />

formirebis sakiTxi, oficialurad daayena. separatistulma<br />

moZraobam mkveTrad gamoxatuli xasiaTi 1917 wlidan miiRo<br />

da 1922 wlis 20 aprils e. w. `samxreT-oseTis~ avtonomiuri<br />

olqis SeqmniT dagvirgv<strong>in</strong>da. Oosebis pretenziebi qarTuli saxelmwifos<br />

mimarT, samwuxarod, dResac grZeldeba. sa<strong>in</strong>teresoa<br />

ra moxdeboda britaneTSi, birm<strong>in</strong>gemSi mcxovreb <strong>in</strong>dusebs,<br />

romlebic raodenobrivad gacilebiT metni arian birm<strong>in</strong>gemSi,<br />

vidre samaCabloSi eTnikuri osebi, damoukidebloba rom moeTxovaT<br />

da eTnikur umciresobaSi myof <strong>in</strong>dielebs <strong>in</strong>gliselebi<br />

gamoeyaraT sakuTari miwa-wylidan. saWiroa saerTaSoriso<br />

sazogadoebis meti Zalisxmeva, raTa ar moxdes ukanonobis<br />

dakanoneba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. gelaSvili gia, haqsthauzenis cnobebi osebis Sesaxeb, krebulSi:<br />

axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi, 1 (5), gamomc.,<br />

`universali~, Tbilisi, 2009.<br />

163


2. gamyreliZe baxva, osTa migraciuli da eTnoistoriuli<br />

procesebi kavkasiaSi, krebulSi: saqarTvelo evropa-amerika,<br />

II, gamocemloba `irmisa~, Tbilisi, 1997.<br />

3. Всеподданеиший рапорт ген.-л. Кнорринга от 26 марта 1802 г., Акты<br />

Кавказской археографической комиссии, Т. I, Тифлис, 1866, lom<strong>in</strong>aZe<br />

r. v<strong>in</strong> da rodis daarqva Sida qarTlis mTianeTs `samxreT<br />

oseTi~, gaz., `ganaTleba~, 1991, X.<br />

4. Всеподданнейшее донесение ген.-лейт. Кнорринга, 1802, 15 февр.,<br />

П. Г. Бутков, Материалы для новой истории Кавказа, сь 1722 по<br />

1803 год, часть третья, хронологический и альфавитный указатели<br />

составленные Л. Броссе, Санктпетербург, 1869.<br />

5. iToniSvili vaxtang, qarTul-osur urTierTobaTa istoriidan,<br />

gamomc., `legia~, Tbilisi, 1995.<br />

6. Док. №209, 1830 г. мая 24- Предписание командующего отдельным<br />

Кавказским корпусом генерал-фельдмаршала Паскевича тифлисскому<br />

военному губернатору генерал-адъютанту Стрекалову о назначении<br />

военной экспедиции в Юго-Осетию для подавления восстания<br />

крестьян, История Юго-Осетии в документах и материалах (1800-<br />

1864 гг.), Составитель И. Н. Цховребов, Том II, Госиздат Юго-<br />

Осетии, Сталинир-1960.<br />

7. saraliZe lela, saqarTvelos pirveli respublika (1918-<br />

1921 ww) da oseTis sakiTxi, krebulSi: axali da uaxlesi istoriis<br />

sakiTxebi, II, gamomc., `universali~, Tbilisi, 2007.<br />

8. ToiZe levan, rogor Seiqmna samxreT oseTis avtonomiuri<br />

olqi, gamomc., `mecniereba~, Tbilisi, 1991.<br />

9. a. farnievi, osebi saqarTveloSi (SesaZlebelia Tu ara<br />

osebis damoukidebloba saqarTveloSi da v<strong>in</strong> moiTxovs<br />

mas?), gaz., `erToba~, #119, 11 ivnisi, 1918.<br />

10. baxtaZe uSangi, samxreT oseTis avtonomiuri olqis Seqmna<br />

da misi samarTlebrivi mdgomareoba, gamomc.: `sabWoTa saqarTvelo~,<br />

Tbilisi, 1968.<br />

11. sonRulaSvili avT<strong>and</strong>il, samxreT oseTi saqarTveloSi?!,<br />

gamomc., `universali~, Tbilisi, 2009.<br />

12. gazeTi erToba, #4, 1920.<br />

13. asaTiani al., agraruli reforma oseTSi, gaz., erToba,<br />

#32, 9 Tebervali, 1919.<br />

14. vadaWkoria SoTa, osebis 1918 wlis ajanyebebis Taviseburebebi<br />

da osi separatistebis ganiaraRebis mcdelobis<br />

164


asaxva qarTul politikur azrovnebaSi, krebulSi: axali<br />

da uaxlesi istoriis sakiTxebi, 2 (6), 2009.<br />

15. dekreti #36 saq. ssr revoluciuri komitetisa, Jurnali<br />

moambe, (S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatis yovelkvireuli<br />

organo), #7, 28 maisi, 1921.<br />

16. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi (suicsa), fondi 284 (saqarTvelos mSromelTa deputatebis<br />

sabWoebis centraluri aRmasrulebeli komiteti),<br />

aRw. 1, t. I.<br />

17. brZaneba #9 saqarTvelos socialisturi sabWoTa revoluciuri<br />

komitetisa saxalxo komisarTa sabWos droebiTi<br />

Semadgenlobis Sesaxeb, Jurnali moambe (S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo<br />

komisariatis yovelkvireuli organo), #2, 27 aprili,<br />

1921.<br />

18. dadgenileba #30, Jurnali moambe (S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo<br />

komisariatis yovelkvireuli organo), #15, 10 seqtemberi,<br />

1921.<br />

19. ToiZe levan, saqarTvelos politikuri istoria (1921-1923<br />

wlebi), Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tbilisi,<br />

1999.<br />

20. kvirkvelia besarion (S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisari), v.<br />

xaxanaSvili (S<strong>in</strong>agan saqmeTa saxalxo komisariatis saqmeTa<br />

mmarTveli), moxsenebiTi baraTi samxreT oseTis calke adm<strong>in</strong>istraciul<br />

erTeulad gamoyofis Sesaxeb (1921 w), S<strong>in</strong>agan<br />

saqmeTa sam<strong>in</strong>istros arqivi, (yofili mlisfpa), f. 14,<br />

aRw., 1, saq., 10, furc 121.<br />

21. adm<strong>in</strong>istraciul erTeulTa ganyofilebaSi, Jurnali moambe,<br />

#20, 19 noemberi, 1921.<br />

22. S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istros arqivi, (yof. mlisfpa), f. 14<br />

aRw., 1, saq., 48 furc., 12-13.<br />

23. TofCiSvili rol<strong>and</strong>, osTa saqarTveloSi gansaxlebisa da<br />

qarTul-osuri urTierTobebis problemebi, kr., kavkasiis<br />

eTnologiuri krebuli, XI, gamomc., `universali~, Tb.,<br />

2009.<br />

24. S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istros arqivi, (yof. mlisfpa), f. 14<br />

aRw., 1, saq., 10 furc., 123.<br />

25. adm<strong>in</strong>istraciul erTeulTa ganyofilebaSi, Jurnali moambe,<br />

#27, 4 Tebervali, 1922.<br />

165


26. Султан Хамчиев, Осетинская Аннексия на Кавказе и Закавказье<br />

(Аннексия осетинами грузинских, кабардинских, казачьих, ингушских,<br />

чеченских земель), г. Назрань, 2006.<br />

Lela Saralidze<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Ivane Javakhishvili Institute<br />

of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Senior researcher<br />

scientist of the Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

From the <strong>History</strong> of So Called `South Osetia~ Autonomous Oblast Formation<br />

<strong>in</strong> 1917 – 1922<br />

Summary<br />

On the basis of the scientific analysis of the archive materials the history<br />

of so called `South Osetia~ formation on the ancient territory of Georgia<br />

is shown <strong>in</strong> the work. On the basis of the historical documents it is also shown<br />

that the separative movement of Osetians <strong>in</strong> Georgia started already <strong>in</strong> 1905<br />

<strong>and</strong> became active <strong>in</strong> 1917. The dem<strong>and</strong>s of Osetians that were gradually ris<strong>in</strong>g<br />

<strong>and</strong> their pretensions on different stages are also shown <strong>in</strong> the work.<br />

It is underscored that the term `South Osetia~ is completely artificial<br />

from the historical viewpo<strong>in</strong>t <strong>and</strong> thus unacceptable, because the term means<br />

that the historical Georgian territory - `Shida Kartli~ (<strong>in</strong>ner Kartli) is populated<br />

with Osetians. On the basis of the public commissariat conclusion of the<br />

Soviet Georgia M<strong>in</strong>istry of Internal Affairs, that was kept <strong>in</strong> strict secret by<br />

those days Communist regime, the groundlessness of so called `South Osetia~<br />

formation is shown as well. After thorough <strong>in</strong>vestigation the lawyer, public<br />

commissioner of those days <strong>in</strong>ternal affairs, Besarion Kvirkvelia <strong>in</strong> conclusion<br />

says that it is impossible to give Osetians rite to have not only autonomy,<br />

but even the adm<strong>in</strong>istrative unit of okrug. In September 27, 1921 the public<br />

commissariat of the Soviet Georgia M<strong>in</strong>istry of Internal Affairs after Besarion<br />

Kvirkvelia’s <strong>in</strong>struction sent a memor<strong>and</strong>um report about separation of so<br />

called `South Osetia~ as <strong>in</strong>dependent adm<strong>in</strong>istrative unit to the bus<strong>in</strong>ess manager<br />

of the Revolutionary Committee of the Soviet Georgia. Besarion Kvirkvelia<br />

was ask<strong>in</strong>g him to put the memor<strong>and</strong>um report forward for discussion at<br />

the meet<strong>in</strong>g of the Revolutionary Committee. The report was rejected <strong>and</strong><br />

166


Besarion Kvirkvelia was demoted. He was appo<strong>in</strong>ted as the military mar<strong>in</strong>e<br />

commissioner to deliver him from mentioned processes. Accord<strong>in</strong>g to one<br />

archive document he even was deported from Georgia <strong>in</strong> 1922 <strong>and</strong> lately, <strong>in</strong><br />

1937, <strong>in</strong> the period of repressions, was shot. The fact that accord<strong>in</strong>g to the<br />

decree № 2 of the Soviet Georgia Central Executive Committee <strong>and</strong> Public<br />

Commissars Committee signed by Filipe Makharadze <strong>and</strong> Sergo Kavtaradze<br />

dated to April 20, 1922 the formation of so called `South Osetia~ oblast<br />

with<strong>in</strong> the boarders of the Soviet Georgia was illegal. This was an illegal decision<br />

which was totally d<strong>in</strong><strong>in</strong>g the <strong>in</strong>terests of the native <strong>in</strong>habitants-<br />

Georgian population.<br />

167


SoTa vadaWkoria<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, ivane<br />

javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis<br />

<strong>in</strong>stitutis axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis ufrosi mecnier-<br />

TanamSromeli<br />

Sida qarTlis mTis osebis sagadasaxlebo<br />

politika da qarTuli politikuri azri<br />

(XX saukunis 20-iani wlebi)<br />

saqarTveloSi mcxovrebi osebis mier sabWoTa ruseTis<br />

xelisufalTa dakveTis — qarTuli saxelmwifos damxobis mizniT,<br />

qveynis saomar mdgomareobaSi Segnebulad Cayenebam, qar-<br />

Tuli politikuri speqtris w<strong>in</strong>aSe saxelmwifoebrivi damoukideblobisa<br />

da qarTveli eris fizikurad gadarCenis sakiTxi<br />

pr<strong>in</strong>cipulad daayena. miTumetes, im etapze saqarTveloSi samoqalaqo<br />

omis gaCaRebisa da misTvis permanentuli msvlelobis<br />

micemis realuri saSiSroeba arsebobda. osebis mxridan<br />

qveynisTvis Tavsmoxveul aRniSnul safrTxes Tu ramdenad<br />

aRiqvamda maS<strong>in</strong>deli qarTuli politikuri speqtri, es kargad<br />

Cans im periodis presis furclebze gamoqveynebuli publikaciebidan.<br />

am mxriv, gansakuTrebul yuradRebas g. gollendis<br />

fsevdonimiT gamoqveynebuli statia `agraruli anarqia~ iqcevs.<br />

`yoveli qarTveli — vkiTxulobT werilSi — unda cdilobdes<br />

saqarTvelos fizikurad dacvas. Tu samoqalaqo omSi<br />

erTmaneTis xocva daviwyeT, maS<strong>in</strong> raRad gv<strong>in</strong>da an erovnuli<br />

Tavisufleba, an romelime socialuri idealis ganxorcieleba.<br />

erTi- meoris S<strong>in</strong>agan brZolaSi gaJletil ers, arc pirveli<br />

esaWiroeba da arc meore... eri romlis bedi `bewvze hkidia,~<br />

jer Tavi unda daimkvidros da ganimtkicos, xolo amis Semdeg<br />

eqneba SemoqmedebiTi Senebis SesaZlebloba... Tu eri socialur<br />

w<strong>in</strong>aaRmdegobaTa gaRrmavebas gahyva, misi daRupva garduvali<br />

iqneba, igi am gaRrmavebis process Tan gadahyveba.~ aRniSnuli<br />

amonaweris mixedviT, qarTveli eris im etapze gadar-<br />

Cenis erT- erT ZiriTad saSualebad, qveynis SigniT arsebuli<br />

Sidadapirispirebis aRmofxvraa miCneuli. am Tvalsazriss, ma-<br />

S<strong>in</strong>deli qarTuli politikuri speqtris umravlesoba iziarebda.<br />

amitom, gakvirvebas ar unda iwvevdes, roca damoukide-<br />

168


eli saqarTvelos xelisuflebam separatizmisa da samoqalaqo<br />

omis gamCaRebelTa w<strong>in</strong>aaRmdeg ukompromiso brZola rom<br />

daiwyo. am fonze qarTvel politikur moRvaweTa w<strong>in</strong>aSe pirvel<br />

rigSi osebisdmi damokidebulebis gadaxedvis sakiTxi<br />

pr<strong>in</strong>cipulad dasva. qveyanaSi Seqmnili urTulesi politikuri<br />

situaciidan gamomd<strong>in</strong>are, is<strong>in</strong>i dilemis w<strong>in</strong>aSe aRmoCndnen<br />

im TvalsazrisiT, rom im etapze jer kidev garkveuli ar qondaT<br />

Tu ra saSualebebiT SeiZleboda osuri wylulisgan saqarTvelos<br />

sxeulis gankurneba. es urTulesi sakiTxi qarTuli<br />

politikuri speqtris msjelobis erT-erT ZiriTad sagans<br />

warmoadgenda. am mimarTulebiT, gansakuTrebuli yuradReba<br />

imanac ganapiroba, rom osebi antisaxelmwifoebriv saqmianobas<br />

isev agrZelebdnen da kritikul momentSi qarTvel ers<br />

zurgSi galesil maxvils scemdnen. am realobidan gamomd<strong>in</strong>are,<br />

iseTi gonivruli gadawyvetileba unda mieRoT, romelic<br />

saqarTvelos saxelmwifos SidausafrTxoebis garantias Seuqmnida.<br />

am TvalsazrisiT Tuki mivudgebiT sakiTxs, nebismieri<br />

politikuri moRvawe problemis gadawyvetisas udidesi sir-<br />

Tulis w<strong>in</strong>aSe aRmoCndeboda. mxedvelobaSia misaRebi Sida<br />

qarTlSi soliviT SemoWrili osebis dasaxlebebis ganlageba.<br />

aRniSnulis gaTvalisw<strong>in</strong>ebidan gamomd<strong>in</strong>are, erovnul-demokratebis<br />

erT-erTi lideris S. qarumiZis mier erovnuli sab-<br />

Wos 1918 wlis agvistos sxdomaze gakeTebulma gancxadebam —<br />

`osebi sabediswero muwukia Cvens tanze da igi rogorc aseTi<br />

aucileblad unda moviSoroT,~ socialist-revolucioneris<br />

m.faCuaSvilis gaRizianeba gamoiwvia. misi mtkicebiT, S.qarumiZis<br />

mier SemoTavazebuli w<strong>in</strong>adadebis ganxorcieleba, qar-<br />

Tvelebsa da osebs Soris SuRlis gaRrmavebis safuZveli gaxdeboda.<br />

xolo i.farnievis mtkicebiT, erovnul-demokratebs<br />

osebisaTvis saqarTvelos mTavrobis SeZuleba surda [1]. am<br />

SemTxvevaSi m. faCuaSvili da i. farnievi aSkarad tyuodnen,<br />

radgan osebma TavianTi praqtikuli saqmianobiTa da oficialuri<br />

gancxadebebiT, saqarTvelos mTavrobisa da qarTveli<br />

erisadmi siZulvili praqtikulad daadastures. arsebuli vi-<br />

Tareba problemisadmi obieqtur midgomas da Seqmnili s<strong>in</strong>amdvilis<br />

aRiarebas moiTxovda. sakiTxisadmi pragmatuli midgomis<br />

TvalsazrisiT, erovnul— demokratebis mxridan osuri<br />

mosaxleobis ganTesvis sakiTxis dRis wesrigSi dayeneba savsebiT<br />

kanonzomierad moCans. i. farnievis gaRizianeba proble-<br />

169


mis gadasawyvetad radikaluri formis gamoyenebis moTxovnam<br />

ganapiroba. `Tqven — ambobda i.farnievi — marTlac g<strong>in</strong>daT wavides<br />

osis eri sadRac, magram wasvla SeuZlia mas, v<strong>in</strong>c guS<strong>in</strong><br />

an dRes movida da ara im xalxs, romelsac qarTvelebTan er-<br />

Tad saukuneebiT ucxovria~ [1].<br />

rogorc vxedavT, i.farnievma zemoaRniSnuli sakiTxis<br />

dasma mtkivneulad aRiqva, magram pasuxgaucemeli datova Semdegi<br />

kiTxvebi: 1)saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri umciresobebis<br />

fonze, saqarTvelos osebi ganicdidnen Tu ara erovnuli<br />

niSniT devnas an raime saxiT Seviwroebas; 2)TavianTi moqmedebidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are, saqarTveloSi mcxovrebi osebi iZleodnen<br />

Tu ara qarTvelebTan Tanacxovrebis SesaZleblobas. osebis<br />

damcvelTa mxridan nebsiT Tu uneblied aRniSnuli kiTxvebis<br />

ignorireba xdeboda. arada, masze sajarod pasuxis gacema<br />

srulad warmoaCenda im ganuzomel umadurobasa da daumsaxurebel<br />

RvarZls, rasac saqarTveloSi mcxovrebi osebi<br />

qarTvel erTan mimarTebaSi avlendnen. es realobas warmoadgenda<br />

da igi qarTuli politikuri azris mesveurebis mxridan<br />

SeumCneveli ar darCenila. v<strong>in</strong>c safuZvlianad gaecnoba im periodis<br />

saparlamento sxdomebis stenografiul angariSebsa<br />

da presis furclebze gamoqveynebul publikaciebs, darwmundeba,<br />

rom qarTuli saxelmwifos samsaxurSi myofi yvela politikuri<br />

partiis lideri — (garda bolSevikebisa) osebTan<br />

mimarTebaSi erT Tvalsazrisze idga. osebis yovel namoqmedars<br />

erovnuli saxelmwifos <strong>in</strong>teresebidan gamomd<strong>in</strong>are afasebdnen<br />

da xelisuflebis mxridan Sesatyvisi pragmatuli xasiaTis<br />

gadawyvetilebis miRebas moiTxovdnen. osebis umadurobisa<br />

da am s<strong>in</strong>amdvilisadmi qarTuli politikuri partiebis<br />

uaryofiTi damokidebulebis warmoCenis mizniT, im periodis<br />

presis furclebze dabeWdili statiebidan ramdenime amonarids<br />

SevTavazeb mkiTxvel sazogadoebas, sadac osebis `naRvawis~<br />

obieqturi Sefasebaa mocemuli. am mxriv gansakuTrebul<br />

<strong>in</strong>teress gazeT `erTobaSi~ dabeWdili mow<strong>in</strong>ave statia<br />

`osebis gamosvlebi~ iqcevs. saqarTveloSi `mcxovrebma osebma<br />

— vkiTxulobT werilSi — yovelive miiRes revoluciidan, ris<br />

miRebac SeiZleboda; miwa- wyali, tye- saZovari da Tavisufleba.<br />

es udidesi ganZi— romelic mogvca revoluciam. magram<br />

mTis xalxs (osebs S.v.) ar SeuZlia mixvdes am wyalobas, romelic<br />

mianiWa ganaxlebulma cxovrebam~ [2]. am fonze Tuki ganvi-<br />

170


xilavT saqarTvelos osebis mier qarTvel erTan mimarTebaSi<br />

gaweul `damsaxurebas~ davrwmundebiT, rom is<strong>in</strong>i saqarTvelosaTvis<br />

danamat parazitebad iynen qceulni. Cveni es gancxadeba<br />

miutevebel braldebad rom ar CagveTvalos, amis damadastureblad<br />

gazeT `saxalxo saqmeSi~ axalgorelis fsevdonimiT<br />

dabeWdili statiidan `osuri safrTxe~ Sesabamis amonawers<br />

movitanT da Tavad mkiTxvelma gansajos Tu ra rols asrulebda<br />

osebi im periodis saqarTvelos politikur cxovrebaSi.<br />

`swored maS<strong>in</strong> — vkiTxulobT werilSi — roca gareSe safrTxe<br />

aRimarTeboda, aseT kritikul momentSi Cven ar gvaxsovs,<br />

rom saqarTvelos qveSevrdom osobas raime monawileoba<br />

mieRos samSoblos (saqarTvelos S. v.) dacvis saqmeSi, Tund<br />

sityvieri TanagrZnoba gamoecxadeb<strong>in</strong>os qarTveli xalxisaTvis,<br />

raime nivTieri msxverpli gaeRos im miwawylis dasacavad,<br />

romelzedac is<strong>in</strong>i cxovroben da cxovroben gacilebiT ukeT<br />

v<strong>in</strong>em qarTveli glexoba~ [3]. analogiuri Tvalsazrisia gamoTqmuli<br />

gazeT `erTobaSi~ dabeWdil mow<strong>in</strong>ave werilSi `isev<br />

osebze.~ `gvegona, rom osebi TavianT movaleobas Seignebdnen<br />

respublikis w<strong>in</strong>aSe. am ori wlis ganmavlobaSi maT erTi jariskaci<br />

ar miuciaT saxelmwifosaTvis. erTi Sauri ar SeutaniaT<br />

respublikis xaz<strong>in</strong>aSi da rogorc parazitebi, cxovroben danarCeni<br />

moqalaqeebis xarjze~ [4]. qarTvelebTan mimarTebaSi<br />

osebis umadurobaze werda s.abulaZe Jurnal `mxedarSi~ dabeWdil<br />

statiaSi `osebis amoZravebaze.~ `didi siyvaruli gamoiC<strong>in</strong>a<br />

osebisadmi saqarTvelos mSromelma xalxma, zomaze<br />

metic, qarTvel memamuleTagan CamorTmeuli miwebi os glexebs<br />

misces, im os glexebs, romelTac mcire gamonaklisis garda<br />

saqarTvelos dasacavad TiTic ki ar gaunZreviaT. maTve miiRes<br />

yvela is sikeTe, romelic demokratiulma wyobilebam saqarTvelos<br />

xalxs mouvl<strong>in</strong>a. magram osebi ma<strong>in</strong>c ukmayofiloni<br />

darCnen. ver moigo saqarTvelom maTi guli!~[5, 7].<br />

Cvens mier zemoT motanil masalebs Tuki obieqturad gaavanalizebT<br />

davrwmundebiT: 1)masSi sruladaa warmoCenili<br />

osebTan mimarTebaSi qarTuli politikuri azris mesveurTa<br />

negatiuri damokidebuleba; 2)dasabuTebulia, rom qarTvel<br />

politikosTa gansakuTrebuli gaRizianeba osebis mxolod parazitobam<br />

ki ar ganapiroba, aramed igi osebis oTxgzis Ralatis<br />

faqtze iyo dafuZnebuli. saqarTvelosTan mimarTebaSi ra<br />

donis boroteba unda Caed<strong>in</strong>a osebs, rom ucxo tomis warmo-<br />

171


madgenlebisadmi `sibriyvemde misuli tolerantobiT~ gan-<br />

Tqmuli, sakuTari saxlkaris garkveuli nawilis daTmobamde<br />

wamsvleli qarTveli eri, wonasworobidan gamosuliyo da<br />

warsulSi osebisadmi gakeTebuli sikeTis Secdomad aRiarebamde<br />

misuliyo.<br />

XX saukunis 20-ian wlebSi qarTvelebTan mimarTebaSi<br />

osebis mxridan gamorCeuli `niWiereba,~ Znelbedobis Jams<br />

myofi saqarTvelos w<strong>in</strong>aaRmdeg mowyobili `Sida jvarosnuli~<br />

omiT warmoCnda. am qmedebaSi saqarTvelosa da qarTveli erisadmi<br />

gansakuTrebuli siZulvili iyo Cadebuli. amas maS<strong>in</strong>deli<br />

qarTuli politikuri azris mesveurebi SesaniSnavad xedavdnen<br />

da gakvirvebasac ver malavdnen. amis erT-erT dadasturebas<br />

gazeT `saxalxo saqmeSi~ g. lasxiSvilis mier gamoqveynebuli<br />

statia `bolo unda moeRos~ warmoadgens. `netavi<br />

macod<strong>in</strong>a — kiTxulobda g. lasxiSvili — ratom sZulT osebs<br />

saqarTvelos respublika? xarjebs is<strong>in</strong>i ar ixdian, saldaTad<br />

ar midian, respublikas arafriT exmarebian da yovlisfers ki<br />

sargebloben. auarebeli xarjebi midis maTze da gana imitom,<br />

rom mtrulad iyvnen yovelTvis?~[6].<br />

imave problematikas Seexo gazeT `kldeSi~ gamoqveynebuli<br />

i.didiZis statia `osebis gadasaxlebisaTvis.~ `saqarTvelos<br />

siZulviliT anTebuli osi xalxi— wers avtori, — qarTuli<br />

haeriT sunTqavs da Cvens purs sWams. magram... saqarTvelos<br />

yovelwliurad zurgSi maxvils scems da brZolis vels umar-<br />

Tavs~ [7]. aqedan gamomd<strong>in</strong>are, i.didiZe saqarTvelos xelisuflebas<br />

sayvedurobda, rom man `Wkua- gonebis gareSe mdgom uvicurad<br />

sikvdilTan moTamaSe~ osebs Sesaferisi pasuxi ver gasca<br />

da osuri safrTxisagan saqarTvelos saxelmwifos samudamod<br />

dazRveva ver SeZlo. aq erTi metad mniSvnelovani niuansia<br />

gasaTvalisw<strong>in</strong>ebeli; mxedvelobaSi gvaqvs qarTvel mefeTa<br />

da TavadaznaurTa mxridan w<strong>in</strong>a saukuneebSi CrdiloeTidan<br />

osebis `mopatiJebiT,~ da Sida qarTlis mTian zolSi maTi dasaxlebiT<br />

daSvebuli udidesi Secdoma. im periodis qarTuli<br />

politikuri azris mesveurni aRniSnulis gamosworebas, damoukidebeli<br />

saqarTvelos xelisuflebisgan erTi xelisdakvriT<br />

moiTxovdnen. magram, imave xelisuflebas dasabuTebuli<br />

formiT ver sTavazobdnen im alternatul gzas, romlis meSveobiTac<br />

am problemis mogvareba gaxdeboda SesaZlebeli. miuxedavad<br />

amisa, saqarTvelos mTavrobas yovel nabijze Seaxse-<br />

172


nebdnen Sida qarTlis mTian 22 osur sofelSi mcxovrebi `veluri<br />

mecxvare osebisgan~ mosalodnel garduval safrTxes.<br />

saqarTvelos `saxelmwifoebrivma sxeulma — werda i. didiZe —<br />

ver moiSora osuri muwuki!... am muwukidan dausrulebliv<br />

sdis iara da alpobs qarTlis guls... osebi mudmivi safrTxea<br />

saqarTvelosaTvis. osebi yoveli mzis Casvlisas ocneboben<br />

saqarTvelos waxdenas~ [7].<br />

am amonaweridan, saqarTvelos mTiani zolis osebisadmi<br />

saocari siZulvili moCans. es arcaa gasakviri, radgan 1918-<br />

1920 wlebSi mowyobilma osurma ajanyebebma, ekonomikuri da<br />

politikuri TvalsazrisiT, axladSeqmnili qarTvelTa damoukidebeli<br />

saxelmwifo `sikvdilis piramde~ miiyvana. Tuki<br />

osur sakiTxs am WrilSi ganvixilavT, maS<strong>in</strong> i.didiZis zemoaRniSnuli<br />

Sefaseba saRad moazrovne WeSmariti qarTvelisaTvis<br />

misaRebi aRmoCndeba. rac Seexeba osuri wylulis moSuSebis<br />

SesaZleblobas, igive i. didiZe saqarTvelos xelisuflebas<br />

Semdegi saxis `samkurnalo recepts~ sTavazobda: `sanam roks<br />

da mamisons osebi floben, sanam is<strong>in</strong>i Cven sazRvarTa bWeebze<br />

mosaxleoben, manamdis respublika Tavs ver daizRvevs osuri<br />

yovelwliuri gastrolebisagan. osebs verasodes ver mov-<br />

TxovT saqarTvelos mimarT ara Tu erTgulebas, aramed loialobasac<br />

ki... osi yovelTvis gagvyidis, osi yvela gareSe<br />

mters udidesi sixaruliT gauRebs kars. aucilebelia saz-<br />

Rvrebze mTavrobis gankargulebiT sruliad ayril iqnan osebi<br />

da maT adgilas dasaxldes samSoblos erTguli qarTuli<br />

elementi~ [7]. aq garkveviTaa naTqvami, CrdiloeTis mTiani<br />

sazRvris zolidan osebis asaxlebisa da mis nacvlad samSoblos<br />

erTguli qarTvelebis Casaxlebis Sesaxeb. amis gatarebis<br />

aucileblobas im periodis qarTuli politikuri azris mesveurebi<br />

nomer pirvel amocanad miiCnevdnen. am SemTxvevaSi, is<strong>in</strong>i<br />

yovelive saxis kompromiss gamoricxavdnen, radgan warsulis<br />

gamocdilebidan gamomd<strong>in</strong>are, osebTan mimarTebaSi Tavs<br />

motyuebulad Tvlidnen. am sakiTxTan dakavSirebiT statiaSi<br />

`osebis amoZravebaze~ s. abulaZe garkveviT werda: `Cven gv<strong>in</strong>doda<br />

osebi TviTon mosuliyvnen gons, moenanieb<strong>in</strong>aT danaSauli.<br />

vfiqrobdiT, bneli xalxia da provokatorebma aiyolies.<br />

amitom iyo, rom osebs advilad Cauara im samtro gamosvlebma,<br />

romelic saqarTvelos daRupvis mizniT maT ramdenjerme moaxd<strong>in</strong>es...<br />

is<strong>in</strong>i kvlav darCnen saqarTvelos iseTive sruluf-<br />

173


lebiani moqalaqeebi, rogoradac gv<strong>in</strong>da iTvlebodes Cveni<br />

respublikis yoveli mcxovrebi. magram... Cven mwared movtyuvdiT~<br />

[8, 8]. erovnuli saxelmwifos mosalodneli safrTxis<br />

qveS dayeneba, qarTvel politikosebs Tavis meored motyuebis<br />

uflebas ar aZlevda. aqedan gamomd<strong>in</strong>are, sakiTxi maT w<strong>in</strong>a-<br />

Se pr<strong>in</strong>cipulad iyo dasmuli — xalxisTvis simarTle eTqvaT<br />

da erTxel da samudamod sajarod gamoeaSkaraveb<strong>in</strong>aT Tu v<strong>in</strong>,<br />

v<strong>in</strong> iyo.<br />

osuri safrTxis saaSkaraoze gamotanas da TviT osTa S<strong>in</strong>agani<br />

bunebis srulad warmoCenas isaxavda miznad, saqarTvelos<br />

erovnuli sabWos 1918 wlis 23 ivlisis sxdomaze gr.veSapelis<br />

mier cnobili publicistisa da sazogado moRvawis ia<br />

ekalaZis publikaciis garkveuli monakveTis wakiTxvis faqti.<br />

`rodesac saqarTvelos miwawyalze, qarTveli xalxis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

amxedrebs CvenSi samadlod Semosaxlebul osebs maTi <strong>in</strong>teligenciis<br />

erTi nawili, es aramc Tu umadurobaa, aramed didi<br />

usamarTlobac, romelic daiwyo oci— ocdaaTi wlis w<strong>in</strong>aT.<br />

<strong>in</strong>iciatorebad Seiqmnen jer rusis moxeleebi, cnobili vostorgovis<br />

meTaurobiT da mere osis naswavli axalgazrdoba,<br />

romelic gamoizarda rusis skolebSi, rogorc ruseTis stipendiantebi.<br />

vostorgovma da am axalgazrdebma mowamles saqarTvelos<br />

osebis masa da es Sxami ar gadaerecxebaT gulidan<br />

iqamde, vidre Tavisufali saqarTvelo ar alagmavs xalxis<br />

mtrebs da ar daanaxvebs saqarTvelos osebs maT Secdomebs.<br />

jer sad iyo revolucia, rodesac saqarTvelos osebis <strong>in</strong>teligenciam<br />

mTeli gegma Seadg<strong>in</strong>a ruseTis politikiTa da asi<br />

wlis monobiT dabeCavebuli qarTveli xalxis daCagvra- dapyrobisa.<br />

liaxvis xeobaSi mibrZ<strong>and</strong>iT, Tundac cx<strong>in</strong>valSi, Tvali<br />

SeavleT im rkals, romelic Seiqmna osi mosaxleobiT, daukvirdiT<br />

marto cx<strong>in</strong>valsa da dgvrisSi axlad, Cvens dros Camosaxlebul<br />

os vaWarTa moxeleoba- moqmedebas. am xeobidan<br />

gamosul am vaWar `burJuebis~ Svilebs, mozard Taobas, student<br />

moswavleTa wreebs, maT kavSirebs, ganzraxvebs da Tqven<br />

dameTanxmebiT, arc es vaJbatonebi daixeven ukan, Tuki cota<br />

rames ma<strong>in</strong>c Camoglejen yvelasagan gabriyvebul saqarTvelos,<br />

Tu ki SeZleba miecema xeli moiTbon saqarTvelos ubedurebaze~<br />

[9].<br />

rogorc vxedavT, osebis s<strong>and</strong>oobis eWvqveS dayenebis,<br />

qarTvelebisadmi siZulvilisa da mtruli damokidebulebis,<br />

174


qarTuli miwebis mitacebis, qarTvelTa gaubedurebisa da Cawixvlis<br />

xarjze osebis miznebisa da amocanebis Sefasebis sakiTxSi,<br />

qarTuli sazogadoebriv-politikuri azri identuri<br />

iyo. is<strong>in</strong>i erTxmad aRiarebdnen, rom saqarTvelos — Sida qar-<br />

Tlis `sak<strong>in</strong>ZeCamoglejil ubeSi~ Sxamiani gveli iyo dabudebuli<br />

da es `CrdiloeTis qvewarmavali~ qarTuli saxelmwifos<br />

yovelwliurad dagesvlis safuZvelze, saqarTvelos saxelmwifos<br />

waqcevas da misi teritoriuli mTlianobis darRvevas<br />

cdilobda. aseT fonze, bunebrivia qarTuli politikuri azris<br />

mesveurTa w<strong>in</strong>aSe mTeli pr<strong>in</strong>cipulobiT dadga sakiTxi:<br />

1)rogor moqceodnen Sida qarTlSi mcxovreb osebs; 2)ra meqanizmiT<br />

moexd<strong>in</strong>aT axladSeqmnili damoukidebeli saqarTvelos<br />

dasangrevad amoqmedebuli ucxo saxelmwifosgan marTvadi<br />

osuri separatizmis SeCereba; 3) osuri baciliT daavadmyofebuli<br />

damoukidebeli saqarTvelos sxeulis samudamod gansakurneblad<br />

da mis gadasarCenad, qveynis xelisuflebas rogori<br />

saxis `samkurnalo malamo~ unda gamoeyeneb<strong>in</strong>a. aRniSnuli<br />

sakiTxebi im periodis qarTuli politikuri azris mesveurTa<br />

farTo msjelobis sagans warmoadgenda. presis furclebze<br />

gamoqveynebuli publikaciebis avtorebi TavianT mosazrebebs<br />

yovelgvari dafarvis gareSe ambobdnen. imavdroulad<br />

Seqmnili urTulesi situaciidan gamosavali gzebisa da<br />

saSualebebis Ziebas cdilobdnen. am mxriv, gansakuTrebul <strong>in</strong>teress<br />

gazeT `saxalxo saqmeSi~ axalgorelis fsevdonimiT gamoqveynebuli<br />

werili `osuri safrTxe~ iqcevs. `ra vuyoT im<br />

xalxs — kiTxulobs avtori, — romelic sargeblobs Cvens respublikaSi<br />

yovelgvari priveligiebiT, ar ixdis saxelmwifo<br />

gadasaxads, ar icavs Cvens teritorias, Cvens respublikas da<br />

romelic mudam mzad aris garedan momdgar... mters Seuer-<br />

Tdes, Rvaros qarTveli jariskacis... sisxli, agviwiokos soflebi<br />

da qalaqebi, miitacos Cveni moqalaqis sarCo-sabadebeli?<br />

es kiTxva Cvens w<strong>in</strong>aSe pirvelad ar ismis, magram samwuxarod,<br />

dRemdis ver mogvixerxebia misi jerovnad gadaWra, rogorc<br />

amas Cveni xalxis sasicocxlo <strong>in</strong>teresebi, respublikis<br />

keTildReoba da misi uSiSroebis uzrunvelyofa gvikarnaxebs.~<br />

qveynis w<strong>in</strong>aSe mdgomi am urTulesi problemis gadauWrelobis<br />

erT— erT ZiriTad mizezs werilis avtori damnaSave<br />

osebis sanimuSod dausjelobaSi xedavda. aqedan gamomd<strong>in</strong>are,<br />

igi xelisuflebis w<strong>in</strong>aSe savsebiT logikurad svamda ritori-<br />

175


kul SekiTxvas: `rodemdis unda gagrZeldes aseTi mdgomareoba.<br />

damokles maxviliviT rodemdis unda gvekidos osoba? rodemdis<br />

unda daiRvaros qarTveli xalxis SvilTa sisxli?<br />

mzadyofnaSi rodemdis unda viyolioT SeiaraRebuli Zalebi<br />

gaTavxedebuli osi brboebis mosagerieblad?... erTxel da samudamod...<br />

unda SevignoT, rom mters mtrulad moveqceT.<br />

osebs unda vagrZnob<strong>in</strong>oT, rom Tu Cvens miwa— wyalze cxovreba<br />

surT, movaleobac unda ikisron samSoblos w<strong>in</strong>aSe, rom Cven<br />

maTTvis mudam Ralatis patieba ar SegviZlia.~<br />

SekiTxvis formiT gamoTqmuli es aRSfoTeba savsebiT<br />

kanonzomieri iyo, radgan 1918-1920 wlebis CaTvliT, saqar-<br />

Tvelos osebis `namoRvawari,~ sabWoTa ruseTis agenturisa da<br />

mis mier SekveTili antiqarTuli davalebebis aRsrulebisaTvis<br />

brZolis CarCoSi Tavsdeboda. bunebrivia, es faqtori qar-<br />

Tuli saxelmwifos usafrTxoebis garantiis Sesaqmnelad sa-<br />

Tanado meqanizmis gamoZebnis aucileblobas moiTxovda. aseT<br />

saSualebad, imave statiis avtors osuri sakiTxis dauyovneblivi<br />

gadawyveta miaCnda. `Cven erTxel da samudamod unda moviSoroT<br />

osuri safrTxe, — werda igi — Tu mSvidobiani cxovreba<br />

gv<strong>in</strong>da.~ es imas niSnavs, rom qarTuli politikuri azris<br />

mesveurebi qveynis SigniT mSvidobiani cxovrebis Seqmnasa da<br />

stabilurobas, osuri safrTxis mocilebas ukavSirebdnen. radikalizmiT<br />

Sezavebuli aseTi Tvalsazrisi wiTel zolad gasdevda<br />

osebis sakiTxTan mimarTebaSi XX saukunis 20-iani wlebis<br />

presis furclebze gamoqveynebuli publikaciebis umetesobas.<br />

misi avtorebi erTxel kidev xazgasmiT miuTiTebdnen<br />

saqarTveloSi mcxovrebi osebis, saqarTvelosaTvis rogorc<br />

zedmeti tvirTis Sesaxeb. am mxriv gansakuTrebiT gazeT `saxalxo<br />

saqmeSi~ dabeWdili mow<strong>in</strong>ave werili `kmara!~ gamoirCeva.<br />

damoukidebeli saqarTvelos periodSi osebis mier qveynisa<br />

da qarTveli eris saw<strong>in</strong>aaRmdegod gaweul saqmianobis analizis<br />

safuZvelze zemoaRniSnuli statiis avtori mkiTxvel<br />

sazogadoebas erTxel kidev Seaxsenebda, rom osebis mxridan<br />

saqarTvelo zaralis mets arafers iRebda, rom maTdami samsaxuri<br />

qveynis xaz<strong>in</strong>as udidesi Tanxa ujdeboda. `araviTari<br />

sargebloba maTgan da auarebeli xarjebi... maswavleblebis<br />

jamagirs — vkiTxulobT werilSi — iReben saqarTvelos xaz<strong>in</strong>idan;<br />

eqimebis, ferSlebis, samkurnalo punqtebis xarji... goris<br />

samazro erobas awveba kiserze. v<strong>in</strong> mosTvlis, osebis moT-<br />

176


xovnilebaTa dakmayofileba raoden fulad ujdeba saqarTvelos.<br />

miaqcieT yuradReba imasac, rom revoluciis yoveli SenaZeni<br />

farTod gamoiyenes Tavis sasargeblod saqarTvelos<br />

wyalobiT. maTSi farTod ganxorcielda kulturuli avtonomia<br />

isev da isev saqarTvelos xarjiT~ [10].<br />

aRniSnul amonawerSi motanili faqtebi imis damadasturebelia,<br />

rom saqarTveloSi Semoxiznuli ucxo tomis warmomadgenlebi<br />

qarTvelma erma, misi istoriis umZimes periodSiac<br />

ar daiviwya, SesaZleblobis farglebSi qveynis mwiri xaz<strong>in</strong>idan<br />

osebis kulturuli da ekonomikuri ganviTarebis mizniT<br />

uwyvet daf<strong>in</strong>ansebas axorcielebda. amis dadasturebas<br />

sruliad saqarTvelos maswavlebelTa II yrilobis (1921 wlis 9<br />

ianvari) stenografiuli angariSi warmoadgens. am dokumentidan<br />

irkveva, rom im etapze, saqarTveloSi 48 osuri skola arsebobda.<br />

maS<strong>in</strong> rodesac Crdilo oseTSi am mimarTulebiT sab-<br />

WoTa ruseTs nabijic ar hqonda gadadgmuli. miuxedavad amisa,<br />

qarTvel erTan mimarTebaSi osebma umadurobis saocari magaliTi<br />

gamoavl<strong>in</strong>es. amasTan dakavSirebiT, angariSgasawevi<br />

mosazrebaa gamoTqmuli Jurnal `mxedarSi~ dabeWdil publikaciaSi<br />

`umadurni.~ misi avtori saTanado faqtebze dayrdnobiT<br />

da qarTvelTa stumarTmoyvareobis fonze ganixilavs `saqarTvelos<br />

kalTas~ TavSefarebuli osebis umadurobas. am<br />

fonze, Tavis Sexedulebas Semdegi formiT gadmoscems: `rogorc<br />

kerZo ojaxs, ise sazogadoebas da saxelmwifosac hyavs<br />

amagis daunaxveli umaduri wevrebi. aseT xalxs fi<strong>and</strong>azadac<br />

rom daef<strong>in</strong>oT, mTeli sacxovrebeli rom zed gadaagoT, malamod<br />

rom waecxoT, ukanaskneli puris lukmac rom SesTavazoT,<br />

maT garecxil guls ver moigebT, maTi gamgelebuli mada ganuzomelia...<br />

utifrobamde misulma osebma kadnierebaSi orives<br />

(somxebsa da azerbaijanelebs S.v.) gadaaWarbes. osebi Cvens<br />

samSoblos Tavis kalTaze hyavs gazrdili. ucxo qveynidan tabarukad<br />

gadmosuli osoba Cvens qveyanas Tavis gulSi dausaxlebia,<br />

Semouxiznavs, patronoba da mzrunveloba ar mouklia,<br />

qarTlis saukeTeso adgil-mamuli dauTmia, magram maT gaqsuebul<br />

guls dRemde umadurobis meti araferi gamouCenia. saqarTvelos<br />

demokratiulma respublikam osebs sakuTrebad<br />

qarTlis saukeTeso adgilebi gadasca, sruluflebian moqalaqeebad<br />

gaxada, gaadamianebis gzaze daayena, kulturuli<br />

w<strong>in</strong>svlisaTvis gza gauxsna, magram mgeli ma<strong>in</strong>c tyisken iyure-<br />

177


a da moxerxebul dros SeurCevs xolme, rom qurdulad, avazakurad<br />

daeces mSvidobian mcxovrebT, daawiokos da daarbios<br />

igi~ [8, 2] .<br />

v<strong>in</strong>c demokratiuli saqarTvelos arsebobis wlebSi<br />

osebis mier qarTul saxelmwifosTan da mis mosaxleobasTan<br />

mimarTebaSi Cadenil danaSaulebriv qmedebebs safuZvlianad<br />

icnobs dameTanxmeba, rom osebis rogorc umaduri, sikeTis<br />

verdamnaxveli, mtacebeli da sxvis gasaubedureblad mudam-<br />

Jams iaraRSemarTuli eTnikuri warmomadgenlebis Sesaxeb zemoT<br />

motanili daxasiaTeba, TiTqmis srulyofil saxes atarebs.<br />

roca saxelmwifos sasazRvro zolSi da mis `gulSi~ kompaqturad<br />

dasaxlebuli aseTi eTnikuri umciresobebi arsebobs,<br />

qveynis xelisuflebas maTdami damokidebulebis sakiTxSi<br />

Sesatyvisi politikuri kursi unda qondes SemuSavebuli.<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg SemTxvevaSi, nebismieri saxelmwifo mudamJams saomar<br />

mdgomareobaSi aRmoCndeba. swored es garemoeba qonda<br />

mxedvelobaSi aRniSnuli statiis avtors, roca osebis misamarTiT<br />

werda: `qarTvelebis mxridan Sewyaleba usazRvroa,<br />

magram dee igrZnon garewrebma, rom qarTul demokratias saTnoeba-siyvarulisa<br />

da mzrunvelobis garda SeuZlian mrisxaneba<br />

da SurisZiebac. Tuki umadurni droulad gons ar movlen,<br />

vidre is<strong>in</strong>i ar gaxdebian Rirsi demokratiuli respublikis<br />

mzrunvelobisa da Sewyalebisa~ [8, 2] .<br />

es imas niSnavda, rom qveyanaSi anarqiis Semqmneli da mo-<br />

Zalade osebisadmi raime saxiT mzrunvelobaze, an mis Sewyalebaze<br />

xelisuflebas uari unda eTqva. erovnuli saxelmwifos<br />

<strong>in</strong>teresebidan gamomd<strong>in</strong>are, civilizebuli qveynebisaTvis<br />

damaxasiaTebeli kanonmdeblobiT emoqmeda da osebis namoqmedarisaTvis<br />

Sesatyvisi saxeli daerqmia. am pozicias<br />

icavda gazeT `erTobaSi~ gamoqveynebuli mow<strong>in</strong>ave statiac<br />

`isev osebze.~ `im adamianebs, romelTac am ori wlis ganmavlobaSi—<br />

vkiTxulobT werilSi — araviTari vali ar mouxdiaT<br />

respublikis w<strong>in</strong>aSe, Cveni mSvidobiani damokidebulebis borotad<br />

gamoyeneba surT. dRes respublikam unda sTqvas —`kmara!~—<br />

da mTeli Tavisi siZlieriT Seagneb<strong>in</strong>os TavaSvebul<br />

brboebs Tu ras niSnavs respublikaSi wesrigis dacva da moqalaqis<br />

elementaruli movaleobis asrulebis saWiroeba. respublikis<br />

mTavroba valdebulia erTxel da samudamod alagmos<br />

qveynis moRalateebi, bolo mouRos am v<strong>and</strong>eas. is mkacri<br />

178


zomebi, romelsac Cveni respublika iZulebuli xdeba mesamed<br />

mimarTos ajanyebuli osebis asalagmavad, iqneba wm<strong>in</strong>da TavdacviTi<br />

aqti CrdiloeTidan SemoWrili mtris w<strong>in</strong>aarmdeg. es<br />

iqneba moZaladeebTan da mtarvalebTan brZola adgilobriv<br />

mcxovrebTa dasacavad, respublikis da demokratiis gadasar-<br />

Cenad~ [4] .<br />

am vrceli amonaweris mixedviT Tuki vimsjelebT, saqar-<br />

Tvelos xelisuflebis mxridan osebTan mimarTebaSi gatarebuli<br />

nebismieri sadamsjelo RonisZieba gamarTlebuli iyo<br />

Tundac im elementaruli mizezis gamo, rom igi CrdiloeTidan<br />

SemoWrili mtrisadmi Rirseulad daxvedras, misi mxardamWeri<br />

osuri mosaxleobis alagmvas da qveynis usafrTxoebis<br />

garantiis Seqmnas emsaxureboda. saqarTvelos garSemo,<br />

gansakuTrebiT aRmosavleTidan (azerbaijanidan) da CrdiloeTidan<br />

im etapze Seqmnili realuri safrTxe, qveynis xelisuflebis<br />

w<strong>in</strong>aSe pr<strong>in</strong>cipuli gadawyvetilebis miRebis aucileblobis<br />

sakiTxs ayenebda. am SemTxvevaSi ormagi st<strong>and</strong>artis<br />

kursis gatareba dauSvebeli iyo, radgan aseT politikur<br />

kurss, qveyana savalalo mdgomareobamde SeiZleba mieyvana. es<br />

safrTxe, maS<strong>in</strong>deli qarTuli politikuri azris mesveurebs<br />

SesaniSnavad hqondaT gacnobierebuli.<br />

Tu ramdenad rTul da mZime mdgomareobaSi aRmoCnda am<br />

TvalsazrisiT saqarTvelo, amis sailustraciod saqarTvelos<br />

social- demokratiuli muSaTa partiis meore yrilobaze<br />

(1920 wlis 13-19 ivnisi) n.Jordanias mier gakeTebuli moxseneba<br />

gamodgeba. mmarTveli politikuri partiisa da sakanonmdeblo<br />

organos pirveli rigis amocanad, n.Jordania qveynis<br />

damoukideblobisaTvis saZirkvelis gamagrebas da S<strong>in</strong>auri<br />

mtrebis dauyovnebliv daTrgunvas miiCnevda. am fonze, damoukidebeli<br />

saqarTvelos S<strong>in</strong>aur mtrebSi igi bolSevikebs, rus<br />

social-demokratebs, rus eserebs, rus socialist-revolucionerebs,<br />

daSnakcuTiunis partias da osebs asaxelebda. misive<br />

TqmiT, saqarTvelos SigniT osebi ajanyebebsa da arev-darevas<br />

im mizniT awyobdnen, rom saqarTvelo damoukidebeli<br />

saxelmwifo ar yofiliyo da ruseTis SemadgenlobaSi darCeniliyo.<br />

`gvipirebdnen gadagdebas im aboboqrebul okeaneSi —<br />

ambobda n.Jordania, — romelsac ruseTi w<strong>in</strong>ad warmoadgenda<br />

da axlac warmoadgens. amaTTan brZola... dResac ar aris dam-<br />

Tavrebuli. is<strong>in</strong>i Tumc arian damarcxebulni... magram ar yrian<br />

179


farxmals da brZolas ganagrZoben. miuxedavad amisa, is<strong>in</strong>i<br />

dRes ise saSiSni aRar arian, rogoric iyvnen w<strong>in</strong>ad, roca Cvens<br />

damoukideblobas Ziri momagrebuli ar hqonda~ [11, 28] .<br />

qveynis pirveli piris mier gakeTebuli aseTi saxis gancxadeba,<br />

xelisuflebis mxridan osebTan mimarTebaSi loialuri<br />

kursis radikalizmiT Secvlis garduvalobaze mianiSnebda.<br />

qveynisaTvis mosalodneli qaosis im etapze acileba,<br />

politikuri situaciis Sesatyvisi pragmatuli nabijis gadadgmaze<br />

iyo damokidebuli. am TvalsazrisiT Tuki ganvixilavT<br />

im periodis presis furclebze gamoqveynebul publikaciebs,<br />

yuradRebis centrSi gazeT `erTobaSi~ dabeWdili mow<strong>in</strong>ave<br />

werili `kmara!~ moeqceva. `kmara! saqarTvelos aRar SeuZlia<br />

zurgs ukan gamudmebiT iyolios SeiaraRebuli moRalate. ke-<br />

Tili sityva— vkiTxulobT werilSi — uqmi yofila maTTvis,<br />

lmobiereba da kacTmoyvareoba aTavxedebs maT da Cveni sisustis<br />

niSnaT miaCniaT. saukunod unda davukargoT Ralatis yoveli<br />

xalisi. amas moiTxovs marto Cveni S<strong>in</strong>auri myudroeba ki<br />

ara, gareSe safrTxis Tavidan acilebac rokis uReltexilis<br />

mxridan. Cven davumtkiceT osebsac da mTel qveyanasac Cveni<br />

lmobiereba, kacTmoyvareoba, Sebralebis da Sewyalebis unari.<br />

Cveni morigi valia davumtkicoT yvelas, rom revoluciisa<br />

da respublikis dacvis saqmeSi saWiro simtkicis gamoCenis<br />

unarica gvaqvs~ [12] . yoveli wlis zafxulobiT rokis xeobidan<br />

Camosuli SeiaraRebuli osebis cx<strong>in</strong>valze Tavdasxma da<br />

mSvidobiani mosaxleobis Zarcva rom aRekveTaT, qarTulma<br />

politikurma elitam sauReltexilo xeobebSi arsebuli osuri<br />

soflis mosaxleobis ayra da saqarTvelos sxva kuTxeebSi<br />

Casaxleba erTad— erT gamosaval saSualebad miiCnia. rac Seexeba<br />

osebis namosaxlars, qarTuli politikuri azris mesveurebi<br />

am adgilebSi mTis qarTuli mosaxleobis Casaxlebis mizanSewonilobas<br />

dasabuTebuli formiT ayenebdnen. es sakiTxi<br />

mTeli pr<strong>in</strong>cipulobiT osi social-demokratebis Tbilisis<br />

1920 wlis 21 seqtembris TaTbirze al.lomTaTiZis mier iqna<br />

dasmuli. misi mtkicebiT, saqarTvelios respublikis usafrTxoebis<br />

mizniT, aucileblobas CrdiloeTis sazRvrebis gamagreba<br />

warmoadgenda. igi os social-demokratebs pirdapir<br />

afrTxilebda: `Tqven unda SeurigdeT im faqts, rom dReidan<br />

rokis yeli unda Cabardes saqarTvelos saxelmwifoebrivi<br />

ideiis matarebel xalxs. ramdenadac am sakiTxs pirvelxaris-<br />

180


xovani mniSvneloba aqvs saqarTvelos respublikis dacvaSi, am<br />

respublikis dacvas gvavalebs Cveni dRev<strong>and</strong>eli saerTaSoriso<br />

mdgomareoba~ [13]. es imas niSnavda, rom Sida qarTlis mTiani<br />

zolidan (ruseT-saqarTvelos sazRvris zona) osebi unda<br />

aesaxleb<strong>in</strong>aT da saqarTvelos sxva regionebSi daesaxleb<strong>in</strong>aT,<br />

xolo gamoTavisuflebul adgilebze qarTuli mosaxleoba<br />

damkvidrebuliyo.<br />

saqarTveloSi mcxovrebi osebis mier damoukidebeli saqarTvelos<br />

w<strong>in</strong>aarmdeg mowyobilma mudmivma ajanyebebma, mSvidobiani<br />

mosaxleobis Zarcvam da qveynis momavali bedis kiTxviTi<br />

niSnis qveS dayenebam, saqarTvelos xelisuflebas sxva<br />

alternativa ar dautova. aRniSnuli sakiTxi am kuTxiT unda<br />

iqnas ganxiluli. im SemTxvevaSi, Tuki demokratiuli saqar-<br />

Tvelos mTavrobis am gadawyvetilebas arahumanuri poziciidan<br />

miudgebian, aseTma `Semfaseblebma~ pasuxi unda gascen<br />

kiTxvas; 1918- 1920 wlebSi saqarTvelos osebis mier Cadenili<br />

danaSaulis msgavs qmedebas rogor Sexvdeboda dasavleT evropis<br />

civilizebuli qveynebis da Tu gnebavT igive sabWoTa<br />

ruseTis xelisufleba. problemis ganxilva da misi Sefaseba<br />

im periodis saerTaSoriso samarTlisa da qarTveli eris<br />

erovnuli saxelmwifos <strong>in</strong>teresebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT unda<br />

moxdes da ara sabWouri, an separatistuli zedapiruli ideologiis<br />

mxardamWerTa mixedviT.<br />

warsulis mZime gamocdilebidan gamomd<strong>in</strong>are, saqarTvelos<br />

xelisufleba im etapze ramdenadac sxva gamosavals ver<br />

xedavda, CrdiloeTis sazRvrispira zolidan mTis osebis mocileba<br />

da saqarTvelos sxva regionebSi gadasaxleba— qveynis-<br />

Tvis usafrTxoebis Seqmnis erTad- erT saSualebad miiCnia.<br />

aRniSnuli sakiTxi im etapze imdenad mwvaved idga, rom igi<br />

qveynis Tavdacvis sabWos sagangebo msjelobis sagani gaxda.<br />

mxedvelobaSi gvaqvs samxedro sam<strong>in</strong>istros generalur StabSi<br />

gamarTuli respublikis Tavdacvis sabWos 1920 wlis 18 ivnisis<br />

sxdoma, romelmac Sida qarTlis mTis osur mosaxleobas-<br />

Tan mimarTebaSi Sesabamisi dadgenileba miiRo. es dokumenti,<br />

19 ivniss saqarTvelos mTavrobas gadaegzavna. `saidumlod.<br />

friad saswrafod. samxrdro sam<strong>in</strong>istros generaluri Stabis<br />

ufrosi 1920 w. 19 ivnisi. mTavrobis saqmeTa sammarTvelos. gaaxlebT<br />

saTanado gankargulebisaTvis respublikis Tavdacvis<br />

sabWos ama wlis 18 ivnisis dadgenilebas.<br />

181


moism<strong>in</strong>es: saxalxo gvardiis mTavari Stabis Tavmjdomaris<br />

v. jurelis moxseneba oseTSi moqmedebis Sesaxeb.<br />

daadg<strong>in</strong>es: 2. a) sofeli roki sruliad moispos garda sanapiro<br />

jarebis b<strong>in</strong>ebisa; b) oseTidan Crdilo kavkasiaSi (dvaleTSi)<br />

gadasasvleli yvela gzebi garda mamisonisa afeTqebiT<br />

iqnas sabolood gafuWebuli; g) ayril da Crdilo kavkasiaSi<br />

wasul osebs ar mieces ukan dabrunebis neba. im osebs, romlebmac<br />

Cvendami loialoba gamoiC<strong>in</strong>es, TavianT soflebSi darCenis<br />

neba mieces. xolo saeWvo pirebs, mTavrobis gankargulebiT<br />

respublikis sxva raionebSi gadasaxlebis saSualeba mieces;<br />

d) srulebiT gadasaxlebuli iqnas javis midamoebis osebi<br />

(liaxvisa da facis xeobebi) da maT magier es adgilebi miwaTmoqmedebisa<br />

da S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istroebios gankargulebiT<br />

dasaxlebuli iqnes qarTvelebiT; e) ar daubrundes osebs<br />

CamorTmeuli pirutyvi; v) yovelgvari zarali, romelic miadga<br />

samxedro moqmedebebiT Cvens momxre osebs, anazRaurdes<br />

respublikis xaz<strong>in</strong>idan; z) ltolvil osebs, romlebic Cvens<br />

teritoriaze amJamad imyofeba, S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istros<br />

gankargulebiT daxmareba mieces da erobaTa kavSiris gankargulebiT<br />

is<strong>in</strong>i Casaxlebuli iqnan respublikis sxva teritoriaze.<br />

generali g.zaqariaZe.~<br />

am dokumentis mkacri tonis miuxedavad, masSi kargad<br />

Cans, rom saqarTvelos xelisufleba ebrZoda ara saerTod<br />

osebs, aramed mxolod im osebs, romlebsac saqarTvelos saxelmwifos<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg mowyobili oTxgzis ajanyebiT, Sida<br />

qarTlis qarTvelTa genocidisa da eTnowmendis mcdelobidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are, qveynis w<strong>in</strong>aSe Ralatis tolfasi danaSauli<br />

qonda Cadenili. am SemTxvevaSi, respublikis Tavdacvis sabWosa<br />

da qarTuli politikuri speqtris (sakanonmdeblo organosa<br />

da qveynis mTavrobis) pozicia identuri iyo. problemisadmi<br />

aRniSnuli formiT midgomis amosaval safuZvels— saqar-<br />

Tvelos damoukideblobis, qveynis teritoriuli mTlianobis<br />

SenarCunebis, Sida qarTlis qarTuli mosaxleobis usafrTxoebisa<br />

da misi Rirsebis dacvis garantiis Seqmna warmoadgenda.<br />

rac Seexeba osTa namosaxlarze qarTvelTa Casaxlebas,<br />

am process miwaTmoqmedebis sam<strong>in</strong>istros agrarul ganyofilebasTan<br />

Seqmnili gadasaxlebis qveganyofileba xelmZRvanelobda.<br />

mosaxleobis Sesabamis adgilebze Casaxlebis procesis<br />

zedamxedvelobas, damfuZnebeli krebis wevris l. JRentis<br />

182


TavmjdomareobiT Seqmnili adgilobrivi komisia axorcielebda.<br />

miwaTmoqmedebis sam<strong>in</strong>istrosTan arsebuli gadasaxlebis<br />

ganyofilebis mier, S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istrosadmi gagzavnili<br />

1920 wlis 24 ivlisiT daTariRebuli dokumentiT irkveva,<br />

rom javis raionSi axladCasaxlebuli qarTvelebi, osebisagan<br />

Tavdausxmelobis garantiiT ar iyvnen dazRveulni, mi-<br />

Tumetes, wunarisa da yornisis TemebSi osi SeiaraRebuli ya-<br />

CaRebi aqtiurad moqmedebdnen. `amnair pirobebSi — vkiTxulobT<br />

dokumentSi — ara Tu gadasaxlebulebi, adgilobrivi<br />

mcxovrebi qarTvelebic SiSoben darCenas da Tu adm<strong>in</strong>istraciis<br />

gaZlierebas ar mieqca seriozuli yuradReba, erT mSvenier<br />

dRes gadasaxlebulebica da adgilobrivi mkvidri qar-<br />

Tveli mcxovreblebic daiZvrebian iqedan.~ mosalodneli sir-<br />

Tuleebis acilebis mizniT, miwaTmoqmedebis sam<strong>in</strong>istrosTan<br />

arsebuli sagadasaxlebo ganyofileba, S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istros<br />

w<strong>in</strong>aSe pr<strong>in</strong>cipulad ayenebda sakiTxs: a)zemoaRniSnul<br />

soflebSi momxdariyo adm<strong>in</strong>istraciisa da miliciis Zalebis<br />

dauyovneblivi gaZliereba; b)S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istros<br />

eSuamdgomla samxedro sam<strong>in</strong>istrosTan, raTa arsebuli<br />

sajariso SenaerTebi damatebiTi kontigentiT gaezarda da<br />

javis xeobaSi qarTvelTa Casaxlebis damTavrebamde hyoloda<br />

[14, 277; 327].<br />

es faqti imaze migvaniSnebs, rom im etapze osuri safrTxe<br />

jer kidev arsebobda da misi SeCereba mxolod Zalismieri<br />

meTodis demonstrirebiT iyo SesaZlebeli. rac Seexeba<br />

osebis sagadasaxlebo politikas, am sakiTxis dasmis <strong>in</strong>iciatorad<br />

saqarTvelos xelisufleba namdvilad ar CaiTvleba.<br />

igi TviT osebidan momd<strong>in</strong>areobs. mxedvelobaSi gvaqvs 1919<br />

wlis 20 seqtembers sof. javaSi gamarTuli osebis VIII yrilobis<br />

mier miRebuli dadgenileba. am dokumentis mixedviT, yrilobam<br />

osebis erovnul sabWos daavala, eSuamdgomla saqar-<br />

Tvelos xelisuflebis w<strong>in</strong>aSe, raTa mciredi mamulebis mqone<br />

mTis osebi qveynis im adgilebSi gadaesaxleb<strong>in</strong>aT, sadac is<strong>in</strong>i<br />

SedarebiT ufro met miwas miiRebdnen.[15] aRniSnuli dadgenileba,<br />

romelic osebis gadasaxlebas exeba, bolSevikebis mxridan<br />

yuradRebis miRma Segnebulad iqna datovebuli. magram,<br />

roca igive sakiTxi saqarTvelos xelisuflebam qveynis usafrTxoebidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are w<strong>in</strong>aplanze wamoswia, qarTvelma<br />

bolSevikebma f.maxaraZis meTaurobiT aJiotaJi atexa da da-<br />

183


moukidebeli saqarTvelos mTavroba `kacTmoZule~ politikuri<br />

kursis gamtareblad gamoacxada.[16, 125] rogorc yovel-<br />

Tvis, am SemTxvevaSiac qarTveli bolSevikebi saqarTveloSi<br />

mimd<strong>in</strong>are politikuri da ekonomikuri procesebis obieqtur<br />

analizs Segnebulad gaurbodnen, TavianT Sexedulebebsa da<br />

daskvnebs sabWouri ideologiisaTvis misaReb formebSi sTavazobdnen<br />

mkiTxvel sazogadoebas. gverds uvlidnen im faqts,<br />

rom saqarTvelos xelisuflebis agraruli reformis proeqti,<br />

mciremiwiani glexebis sxva adgilebSi— Tavisufal miwebze<br />

Casaxlebas iTvalisw<strong>in</strong>ebda. am reformas, ekonomikurTan er-<br />

Tad, politikuri mxarec gaaCnda. mxedvelobaSi gvaqvs respublikis<br />

sazRvrispira auTvisebel miwebze qarTveli glexebis<br />

Casaxlebisa da qarTuli soflebis Seqmnis idea. exeboda<br />

ra aRniSnul sakiTxs, miwaTmoqmedebis m<strong>in</strong>istri n.xomeriki<br />

xazgasmiT werda: `ganapira adgilebi yvela TiTqmis uklebliv<br />

dasaxlebulia araqarTuli elementebiT, romelnic... xSirad<br />

mtrul ganwyobilebas iCenen respublikisadmi, dawyebuli mexadiridan,<br />

respublika rkaliviT garsSemortymulia an ucxo<br />

tomis xalxiT, an kidev iseTebiT, romelnic SegnebiT qar-<br />

Tvelni ar arian da arc ma<strong>in</strong>ca da ma<strong>in</strong>c siyvaruls iCenen Cveni<br />

kulturisa da saxelmwifosadmi. amitom, saqarTvelos karebi<br />

Tu gnebavT mudam Riaa momxdurTaTvis.~ amis realur dadasturebas<br />

1918-1920 wlebis mimd<strong>in</strong>are movlenebi warmoadgenda.<br />

aseT pirobebSi myofi qveynis mdgomareobis nawilobrivi gamosworebis<br />

SesaZleblobas, n.xomerikis azriT sagadasaxlebo<br />

politikis gatareba Seqmnida. `gadasaxlebis politika — ambobda<br />

igi — saSualebas mogvcems es mdgomareoba cotaTi ma<strong>in</strong>c<br />

gamovasworoT da saxelmwifos sazRvarze daraji davayenoT...<br />

saWiroa mxolod iq ucxo tomelTa dena Sewydes da maT<br />

magier qarTvel umiwawylo glexs mieces mamuli Tavis qveyana-<br />

Si~ [17, 357].<br />

am metad mniSvnelovani reformis pirvel safexurs— ra-<br />

Wis, duSeTisa da ozurgeTis mazrebidan gadmosaxlebuli qar-<br />

Tvelebis javis xeobaSi Casaxlebis procesis dawyeba warmoadgenda.<br />

aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT, gazeTi `saqarTvelo~<br />

statiaSi — `javis xeoba,~ gansakuTrebul yuradRebas<br />

mTis macxovrebel gudamayar-moxeveebis 80 ojaxis am xeobaSi<br />

Casaxlebis faqtze amaxvilebda. imavdroulad, mkiTxvel sazogadoebas<br />

maTis mxridan tradiciulad maRali meomruli<br />

184


suliskveTebis faqtebs Seaxsenebda da dasZenda: gudamayar-<br />

moxeveebs `gmiruli warsuli aqvs, CrdiloeTidan Semosuli<br />

mtris damarcxebaSi da ukuqcevaSi awmyoSiac isaxeles Tavi...<br />

warsul saukuneebSi mTis xalxi rusebs ebrZoda da maTi saqar-<br />

Tvelodan garekva surda... axl<strong>and</strong>el droSi mTiel-moxeveebis<br />

gadmosaxlebas javis xeobaSi msgavsi istoriuli mizani aqvs.<br />

es mTis arwivni ampartavanni da avgulni gadmoasaxla Cvenma<br />

mTavrobam im mizniT, rom daicvan CrdiloeTis mtris Semosevisagan<br />

osebisgan dacarielebuli javis xeoba.~ aRniSnuli<br />

amonaweri imis damadasturebelia, rom javis xeobaSi saqar-<br />

Tvelos xelisufleba ZiriTadad mxolod im qarTvelobas asaxlebda,<br />

romlebSiac soflis meurneobis gaZRolisa da meomris<br />

suliskveTeba erTmaneTTan iyo Sexamebuli. am gegmis ganxorcielebaSi<br />

xedavda CrdiloeTis sasazRvro zolis gamagrebis<br />

SesaZleblobas. meore mxriv, igi imazedac miuTiTebs,<br />

rom maS<strong>in</strong>deli qarTuli politikuri azri, saqarTvelos xelisuflebis<br />

am politikuri kursis mxardamWeris rolSi gamodioda.<br />

saqarTvelos saxelmwifosaTvis usafrTxoebis Seqmnis<br />

mizniT, erovnuli ideiiT datvirTuli zemoaRniSnuli reformis<br />

—sagadasaxlebo politikis erT-erT Stos, osebis saz-<br />

Rvrispira zolidan asaxleba da qveynis sxva regionSi Casaxleba<br />

warmoadgenda. am proceduris praqtikulad ganxorcielebis<br />

pirvelsave etapze, qarTvelma bolSevikebma erTi aurzauri<br />

atexes— saqarTvelos xelisuflebas osebis borCalosa<br />

da yaraiazSi Casaxleba aqvs gadawyvetilio. saxelmwifos es<br />

politikuri kursi, maTi mxridan damoukidebeli saqarTvelos<br />

mTavrobis ara marto dausabuTebeli kritikis, aramed<br />

ganqiqebis sagani gaxda. XX saukunis 20- iani wlebis qarTveli<br />

bolSevikebis Tvalsazriss sabWouri istoriografiac icavda.<br />

am mxriv gansakuTrebul yuradRebas a.surgulaZis mosazreba<br />

iqcevs. `menSevikebma — wers igi — ...miznad daisaxes ose-<br />

Tidan mkvidri macxovreblebis savsebiT ayra da yaraiazis<br />

velze gadasaxleba. es iyo saS<strong>in</strong>eli gegma, romelic oseTis mosaxleobas<br />

ganadgurebas uqadda~ [18, 23- 24]. am striqonebis avtori<br />

istoriis totalur gayalbebas axdens; a)rogorc aRniSnuli<br />

gvqonda, saqarTvelos xelisufleba, ajanyebaSi monawile<br />

Sida qarTlis mTiani osuri soflebis macxovrebelTa gadasaxlebis<br />

sakiTxs ayenebda dRis wesrigSi da ara oseTis, ro-<br />

185


melic ruseTis federaciis SemadgenlobaSi iyo da romelzedac<br />

saqarTvelos iurisdiqcia ar vrceldeboda; b)saqarTvelos<br />

sazRvrispira zolSi mcxoverbi osebis yaraiazis velze<br />

Casaxleba, oseTis mosaxleobas veranair safrTxes ver Seuqmnida.<br />

es yalbi Sexeduleba, damoukidebeli saqarTvelos mTavrobis<br />

maqsimalur diskreditaciaze iyo gaTvlili. w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

SemTxvevaSi a. surgulaZesa da sxvebs, ramdenime sityviT<br />

ma<strong>in</strong>c unda eTqvaT, rom imave yaraiazSi 1920 wels Casaxlebuli<br />

qarTvelebisgan sami axali qarTuli sofeli — `Zmoba,~ `erToba,~<br />

da `Tavisufleba~ Seiqmna, romlebsac 3368 deset<strong>in</strong>a miwis<br />

farTobi eWira [19, 315]. agraruli reformis am kursTan mimar-<br />

TebaSi n.xomeriki ambobda: `dasaxleba im adgilebSi sadac Tavisufali<br />

miwebia, saSualebas miscems saxelmwifos ufro mizanSewonilad<br />

gamoiyenos mravali aTasi adamianis Sroma da<br />

qveynis bunebrivi simdidre. ekonomiurad es respublikas Zlier<br />

gaamagrebs~[18, 23]. osebis sagadasaxlebo politikas, swored<br />

am pr<strong>in</strong>cipiT ganixilavda gazeTi `klde~ 1920 wels gamoqveynebul<br />

statiaSi — `osebis ajanyebis gakveTili.~ aRniSnul<br />

sakiTxTan mimarTebaSi Tavis pozicias igi Semdegnairad ayalibebda:<br />

`zurgidan osebs SeuZliaT muSaoba da maTi ekonomiuri<br />

unari gamosayenebelia saxelmwifosaTvis, magram politikuri<br />

upiratesobani Cvens xalxzed rac eZleodaT rusebisa da<br />

Cveni mTavrobisagan — yovlad dauSvebelia.~<br />

erovnul-demokratebis mxridan saqarTvelos xelisuflebisadmi<br />

gamoTqmul am sayvedurSi simarTlis marcvali iyo<br />

Cadebuli. mxedvelobaSi gvaqvs: 1) osebis kulturuli da ekonomikuri<br />

mdgomareobis gaumjobesebis mizniT, qveynis saxelmwifo<br />

xaz<strong>in</strong>idan gaRebuli didZali daf<strong>in</strong>anseba; 2) 1918— 1919<br />

wlebis osebis antisaxelmwifoebrivi permanentuli ajanyebebis<br />

Sedegad, damnaSave osi mosaxleobis sanimuSod dausjeloba<br />

da saqarTvelos saxelmwifos erTguli moqalaqeebisadmi<br />

uflebrivad maTi gaTanabreba. saqarTvelos mTavrobis mier<br />

osebTan mimarTebaSi daSvebuli es `Secdoma,~ imave qarTuli<br />

politikuri azris warmomadgenelTa mixedviT, qveynis agrarul<br />

proeqtSi Cadebuli osebis sagadasaxlebo politikuri<br />

kursis praqtikulad dawyebiT iqna gamosworebuli.<br />

amrigad, 1) saqarTvelos xelisuflebis mier osebTan<br />

mimarTebaSi gatarebuli sasikeTo RonisZiebebis (miwis, tyis,<br />

saZovrebis gadacema, osuri skolebis Seqmna) sapasuxod, ose-<br />

186


is mxridan 1918-1920 wlebSi damoukidebeli saqarTvelos saxelmwifos<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg ganxorcielebulma `Sidajvarosnulma<br />

laSqrobebma,~ qarTuli politikuri azris liderTa Soris<br />

osebi qveynis danamat parazitebad warmoaC<strong>in</strong>a. osebis namoqmedaris<br />

safuZvlianma analizmma, qarTuli politikuri speqtris<br />

w<strong>in</strong>aSe kanonzomierad dasva sakiTxi — riT iyo ganpirobebuli<br />

osebis mxridan qarTvelTa gansakuTrebuli siZulvili,<br />

imsaxurebdnen Tu ara osebi qarTvelebTan Tanacxovrebis uflebas.<br />

qarTvelTa Znelbedobis Jams, osebis oTxgzis ajanyebam<br />

da qarTuli saxelmwifos dauZlurebis mcdelobam, qar-<br />

Tuli politikuri speqtri osebisadmi gaweuli sikeTis Secdomad<br />

aRiarebamde miiyvana. am fonze, savsebiT logikuri iyo<br />

erovnul-demokratebis mier gakeTebuli radikaluri gancxadeba<br />

— `osebi sabediswero muwukia saqarTvelos sxeulze da<br />

igi aucileblad unda moviSoroT;~ 2) rokisa da mamisonis sau-<br />

Reltexilo xeobis osuri mosaxleobisagan gawmenda da sanacvlod<br />

qarTvelebis Casaxlebis sakiTxis dayeneba, osebisadmi,<br />

rogorc arasaimedo eTnosisadmi undoblobiT iyo ganpirobebuli.<br />

am SemTxvevaSi, sabWoTa ruseTis agenturis mier qarTuli<br />

saxelmwifos dasangrevad 1918-1920 wlebSi osebisadmi SekveTili<br />

da daf<strong>in</strong>ansebuli ajanyebebis faqtebia gasaTvalisw<strong>in</strong>ebeli.<br />

osuri safrTxis neitralizebisa da saqarTveloSi<br />

mSvidobiani cxovrebis elementaruli pirobebis Sesaqmnelad,<br />

qarTuli politikuri azris warmomadgenlebi erTaderT gamosavals<br />

osebis sanimuSod dasjaSi da qarTuli saxelmwifos<br />

samsaxurSi CayenebaSi xedavda; 3) damoukidebeli saqarTvelos<br />

mTavrobis mier osebTan mimarTebaSi gatarebuli sagadasaxlebo<br />

politika, sabWoTa ruseTidan mosalodneli Tavdasxmisadmi<br />

Rirseul daxvedras, misi mxardamWeri osuri mosaxleobis<br />

sasazRvro zolidan mocilebas da qveynis usafrTxoebis<br />

garantiis Seqmnas emsaxureboda. osebis mier saqarTvelos saxelmwifos<br />

damoukideblobis kiTxvis niSnis qveS dayenebam,<br />

saqarTvelos xelisuflebas sxva alternativa ar dautova.<br />

mis mier gatarebuli radikaluri RonisZiebebi, osuri mosaxleobis<br />

im nawils Seexo, romlebmac qveynis w<strong>in</strong>aSe Ralatis<br />

tolfasi qmedeba Caid<strong>in</strong>a. meore mxriv, sagadasaxlebo politika,<br />

qveynis agraruli reformis erT-erT nawils warmoadgenda<br />

da qarTul mosaxleobasTan erTad, osebis Sromis mizanmimarTulad<br />

gamoyenebas iTvalisw<strong>in</strong>ebda.<br />

187


damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. gaz. `erToba~, 1918, 8 agvisto, #166.<br />

2. gaz. `erToba~, 1920, 11 ivnisi, #129.<br />

3. gaz. `saxalxo saqme,~ 1920, 11 ivnisi, #847.<br />

4. gaz. `erToba~, 1920, ivnisi, #130.<br />

5. Jurn. `mxedari~, 1920, #27.<br />

6. gaz. `saxalxo saqme~, 1920, 23 maisi, #832.<br />

7. gaz. `klde~, 1920, 14 ivnisi, #26.<br />

8. Jurn. `mxedari~, 1920, #5.<br />

9. gaz. `saqarTvelo~, 1918, mariamobiTvis 14, #160.<br />

10. gaz. `saxalxo saqme~, 1920, 13 ivnisi, #849.<br />

11. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio ar qivi,<br />

fondi 1825, aRw. 1, saq. #159.<br />

12. gaz. `saxalxo saqme~, 1920, 13 ivnisi, #849.<br />

13. gaz. `erToba~, 1920, 3 oqtomberi, #224.<br />

14. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 1863, aRw. 1, saq. #320. d. WumburiZe, qarTveli xalxis<br />

erovnul-ganmaTavisuflebeli brZola XX s-is dasawyisSi<br />

1918-1921 wlebSi, Tb., 2003.<br />

15. gaz. `erToba~, 1920, 25 oqtomberi, #243.<br />

16. g. TogoSvili, qarTveli da osi xalxebis urTierToba<br />

1801-1921 ww. Tb., 1969.<br />

17. a. surgulaZe, narkvevebi revoluciuri moZraobis istoriidan<br />

saqarTveloSi (1917-1921 ww.), Tb., 1954.<br />

18. n. xomeriki, agraruli reforma da Cveni sasoflo meurneoba,<br />

Tb., 1920.<br />

19. S. vadaWkoria. qarTuli social-demokratia 1917-1921<br />

wlebSi, Tb., 2001.<br />

Shota Vadachkoria<br />

Doctor of Historical Sciences, Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology,<br />

Senior research scientist of the Department<br />

of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Exile Policy of the Shida Kartli Osetians Liv<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the Mounta<strong>in</strong>s <strong>and</strong><br />

Georgian Political Th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g (The 20es of the 20 th century)<br />

Summary<br />

On the basis of the documental material it is stated that: 1) The Georgian<br />

government carried on several positive activities towards the Osetians.<br />

188


The government gave the Osetians: l<strong>and</strong>s, wood, pastures, founded Osetian<br />

schools. In 1918 – 1920 the Osetians <strong>in</strong> their turn replied to these positive<br />

steps of the government with “<strong>in</strong>l<strong>and</strong> crusade campaigns” towards the <strong>in</strong>dependent<br />

republic. The leaders of the Georgian political th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g saw that the<br />

Osetians became the adjunct spongers of the country. After the sound analyses<br />

of the Osetians’ deeds the political spectrum of Georgia put forward legal<br />

questions: Why the Osetians hated Georgians so much? Did the Osetians<br />

deserve to live together with Georgians? When Georgians were undergo<strong>in</strong>g<br />

the difficulties four rebellions of the Osetians <strong>and</strong> the attempt of weaken<strong>in</strong>g<br />

the Georgian state drove the Georgian political elite to acknowledge that their<br />

positive step was a mistake. The radical declaration of the National – Democratic<br />

Party on this background was completely logical. They declared: “The<br />

Osetians are fatal pimple on the body of Georgia <strong>and</strong> we by all means must<br />

get rid of it”. 2) The decision to free gorges of the Roki <strong>and</strong> Mamisoni passes<br />

from the Osetian population <strong>and</strong> resettle there Georgian population <strong>and</strong> put<br />

this issue forward was determ<strong>in</strong>ed by untrustworth<strong>in</strong>ess of the Osetians. In<br />

this case we must take <strong>in</strong>to consideration the facts of four rebellions ordered<br />

<strong>and</strong> donated <strong>in</strong> 1918 - 1920 by Soviet <strong>in</strong>telligent service for destroy<strong>in</strong>g the<br />

Georgian government. For neutralization of the Osetian threat <strong>and</strong> for the<br />

elementary conditions of liv<strong>in</strong>g peacefully the representatives of the Georgian<br />

political th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g believed the one of the ways out of this difficult situation<br />

was to make an example of punish<strong>in</strong>g the Osetians <strong>and</strong> put them <strong>in</strong> the service<br />

of the Georgian state. 3) The exile policy of the Osetians carried on by<br />

the government of the <strong>in</strong>dependent Georgia served to oppose with dignity the<br />

expect<strong>in</strong>g attack from the Soviet Russia, to move its adherent Osetian population<br />

liv<strong>in</strong>g at the border l<strong>in</strong>e from this region <strong>and</strong> thus have the guarantees.<br />

After throw<strong>in</strong>g doubts on the <strong>in</strong>dependence of the Georgian state, there was<br />

not another alternative left for the government of Georgia. Radical activities<br />

carried on by the government <strong>in</strong>fluenced those part of the Osetian population,<br />

who committed actions equal to betrayal. On the second h<strong>and</strong>, the exile policy<br />

was one of the parts of the country’s agrarian reform which aimed to use<br />

together with Georgians the labor of the Osetians <strong>in</strong> purpose.<br />

189


nugzar zosiZe<br />

istoriis doqtori, baTumis SoTa<br />

rusTavelis saxelmwifo universitetis<br />

asocirebuli profesori<br />

baTumis olqi 1920 wlis pirvel naxevarSi<br />

1918 wlis 26 maiss saqarTvelo damoukidebel saxelmwifod<br />

gamocxadda; saqarTvelos samuslimano nawili osmalTa<br />

xelSi iyo 1918 wlis aprilidan. osmaleTisaTvis baTumis olqi<br />

ar warmoadgenda, mxolod, saomar viTarebaSi dakavebul saokupacio<br />

zonas, osmaleTis sulTanma mehmed VI, 1918 wlis 15<br />

seqtembers, igi osmaleTis Semadgenel nawilad gamoacxada [1,<br />

166]. pirvel msoflio omSi osmaleTis damarcxebam, regionSi<br />

movlenaTa sxva mimarTulebiT ganviTarebas Seuwyo xeli. amitomac<br />

saqarTvelosTan misi kvlav dabruneba gaxda erovnulsaxelmwifoebrivi<br />

mniSvnelobis amocana da am mimarTulebiT<br />

mniSvnelovani nabijebic gadaidga.<br />

osmaluri okupaciisagan gansxvavebiT, <strong>in</strong>gliselebis<br />

dros baTumSi politikuri saqmianobisaTvis gacilebiT meti<br />

Tavisufleba igrZnoboda. aman erovnul Zalebs misca SesaZlebloba<br />

sacxovreblad aq dabrunebuliyvnen da saqarTvelos-<br />

Tan regionis gaerTianebisaTvis muSaoba uSualod adgilze waremarTaT.<br />

samwuxarod, <strong>in</strong>gliselebma aqcenti Zveli ruseTis<br />

aRdgenisaTvis mebrZol denik<strong>in</strong>ze aiRes da baTumis olqSi asparezi<br />

rusul Sov<strong>in</strong>istur Zalebs dauTmes. baTumSi denik<strong>in</strong>elTa<br />

poziciebi imdenad ganmtkicda, rom mosaxleobaSi gavrcelda<br />

arcTu usafuZvlo xmebi moxaliseTa armiaSi olqis srulasakovan<br />

mamakacTa mobilizaciis Sesaxeb. `am xmebis gamo bevr baTumels<br />

surs miiRos saqarTvelos qveSevrdomoba@ da amiT daixsnas<br />

Tavi mosalodneli mobilizaciisagano~ — werda polkovniki<br />

gedevaniSvili 1919 wlis 7 Tebervals [5, 187].<br />

erTian qarTul cnobierebas amRvrevdnen aq SemorCenili<br />

osmalo agentebic. q. baTumis qarTvelTa erovnuli sabWo,<br />

ganmaTavisuflebeli komiteti da samuslimano saqarTvelos<br />

saqvelmoqmedo sazogadoeba warmoadgendnen swored im organizaciebs,<br />

romlebmac didi roli Seasrules samxreT-dasavleT<br />

saqarTvelos socialur-ekonomikur da politikur<br />

cxovrebaSi. es patriotuli organizaciebi saqarTvelos<br />

190


mTavrobis erovnuli politikis aqtiuri gamtareblebi iyvnen.<br />

Tavis mxriv, mTavroba am organizaciebs f<strong>in</strong>ansuradac exmareboda,<br />

ramac 1918 wlis 25 oqtombridan 1919 wlis 28 agvistomde<br />

Seadg<strong>in</strong>a 1 milion 975 aTasi maneTi [6, 439].<br />

saqarTvelos teritoriuli mTlianobis mow<strong>in</strong>aaRmdegeebs<br />

Soris seriozul Zalas warmoadgenda osmaluri orientaciis<br />

`sedai mileTis~ dajgufeba. misi mcdelobiT, pirvelad,<br />

yarsSi gamocxadda samxreT-dasavleT kavkasiis islamuri respublika,<br />

magram am ukanasknelis dacemis Semdeg sedai mileTlebis<br />

samoqmedo asparezad baTumi iqca.<br />

aWaraSi moqmedi sedai mileTis organizacia Tavisi SemadgenlobiT<br />

gansxvavdeboda yarsis dajgufebisagan. gazeT `samuslimano<br />

saqarTvelos~ ganmartebiT aWaris sedai mileTel-<br />

Ta razms umTavresad Seadgendnen osmalo oficrebi, denik<strong>in</strong>elebi,<br />

azerbaijanis da somxeTis agentebi, romelTac mxars<br />

ubamdnen adgilobrivi fanatikosebi da saeWvo warsulis pirebi,<br />

agreTve, yaCaRuri b<strong>and</strong>ebi v<strong>in</strong>me baikoz-oRlis meTaurobiT<br />

[9]. am Zalas garkveuli gavlena hqonda mahmadiani morwmuneebis<br />

mniSvnelovan nawilze.<br />

sedai mileTis warmateba mniSvnelovnad ganapiroba er-<br />

Tmorwmune osmaleTis farglebSi samuslimano saqarTvelos<br />

avtonomiurad gaerTianebis propag<strong>and</strong>am, miTumetes, rom es<br />

sakiTxi osmaleTis saxelmwifos xelisuflebis zeda eSelonebSic<br />

gaJRerda. 1920 wlis dasawyisSi am qveynis sagareo saqmeTa<br />

uwyebam daadg<strong>in</strong>a, rom baTumis, artaanis da yarsis olqebis<br />

mier avtonomiis mopoveba osmaleTis politikuri gavlenis<br />

farglebSi, Seesabameboda saxelmwifo <strong>in</strong>teresebs da es sakiTxi<br />

imsaxurebda Rrma, farTo da yovelmxriv ganxilvas.<br />

amasTan, trapizonis vilaieTis xelmZRvanelobas daevala ba-<br />

Tumel sedaimileTelTa f<strong>in</strong>ansuri uzrunvelyofa da imis<br />

garkvevac, ramdenad momzadebuli iyo es sakiTxi, Semdgomi<br />

msjelobisaTvis [4, 34, 56]. avtonomiis droSiT gamovidnen, agreTve,<br />

rusi velikoderJavnikebi, azerbaijaneli musavatebi<br />

da somexi daSnakebic. amdenad, avtonomiis ideam garkveulad<br />

moikida fexi samuslimano saqarTvelos mosaxleobaSic. 1 sa-<br />

1 saqarTvelos iurisdiqciaSi baTumis olqis gadmosvlis Semdeg damfuZnebeli<br />

krebis prezidiumis mier aq movl<strong>in</strong>ebuli p. geleiSvili<br />

Tavis angariSSi aRniSnavda: pirveli^ rasac aq gaigonebT — aris avto-<br />

191


muslimano saqarTvelos momavali politikuri mowyobis sakiTxebi,<br />

jer kidev, 1918 wlis dekembris damlevs Camoayaliba<br />

noe Jordaniam Tavis mimarTvaSi mosaxleobisadmi. masSi vkiTxulobT:<br />

`TviT musulmani qarTvelebis warmomadgenelni gamoscemen<br />

kanonebs, romliTac is<strong>in</strong>i samuslimano saqarTvelo-<br />

Si Tavis gemoze da Tavisi s<strong>in</strong>disisamebr moawyoben cxovrebas.<br />

mtkice kanonebiT uzrunvelyofen TavianT sarwmunoebriv uflebebs,<br />

moawesrigeben adgilobriv saqmeebs da amiT daamyareben<br />

TavianT mSobliur mxareSi bednierebas [11]. Seqmnil viTarebaSi<br />

baTumis olqis dedasamSoblosTan umtkivneulod<br />

kvlav dabrunebis procesSi erT-erT realur gzad, rogorc<br />

Cans esec C<strong>and</strong>a, da qarTul politikaSi adm<strong>in</strong>istraciuli mowyobis<br />

am formats mieca upiratesoba.<br />

samuslimano saqarTvelos ganmaTavisuflebel komitets<br />

da piradad memed abaSiZes sxva arCevani ar hqondaT, maT unda<br />

daecvaT qarTuli avtonomiis idea da, amgvarad, dapirispirebodnen<br />

aWaraSi osmalur avtonomias, agreTve, sxva destruqciuli<br />

da antiqarTuli Zalebis msgavs dapirebebs. cxadia, es<br />

nabiji idgmeboda saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

mTavrobasTan SeTanxmebiT.<br />

aRsaniSnavia, rom Tavdapirvelad avtonomiis sakiTxze<br />

samuslimano saqarTvelos ganmaTavisuflebeli komitetis<br />

wevrebs Soris ar iyo erTiani azri. magaliTad, haidar da zia<br />

abaSiZeebi saqarTvelos SigniT qarTvelTa avtonomias zedmetad<br />

Tvlidnen. meore, ufro mravalricxovan nawils ki piriqiT<br />

miaCnda. amasve iziarebda saqarTvelos respublikis mTarvobac.<br />

haidar abaSiZis sityviT demokratiuli mTavrobis yvelaze<br />

ufro pasuxismgebeli wevrebi gvarwmunebdnen, rom avtonomiur<br />

niadagze Cvens muSaobas metis nayofis motana SeuZlia<br />

da am gziT ufro advilad movimxrobT samuslimano saqar-<br />

Tvelos umravlesobas saqarTvelosTan SemosaerTeblad. amitom<br />

Cven kategoriulad gvirCevdnen ganmaTavisuflebel komitets<br />

mieRo avtonomia da am gziT dagvewyo muSaoba [10].<br />

nomia. didi Tu patara, swavluli Tu uswavleli amiT iwyebs da amTavrebs<br />

laparaks… Tumca bevrma maTganma arc ki icis ra aris es. ,,politikuri<br />

situacia aWaraSi’’, 1920 w. p. geleiSvilis 1920 w. 8 oqtombris<br />

moxsenebiTi baraTi saqarTvelos mTavrobis Tavmjdomares ~teqsti<br />

gamosces a. silagaZem da v. gurulma, Tb., 1998, gv. 22.<br />

192


agreTve, samuslimano saqarTvelosTvis avtonomiis ideiT<br />

apelirebas garkveulwilad ganapirobebda antantis saxelmwifoTa<br />

politikac, romelTa w<strong>in</strong>aaRmdegobrivi xasiaTi da<br />

urTierTdapirispireba xSir SemTxvevaSi am regionSi iCenda<br />

Tavs. amitom^ saqarTvelos SemadgenlobaSi baTumis olqis avtonomiurad<br />

gaerTianebis sakiTxis w<strong>in</strong> wamoweva metnaklebad<br />

aneitralebda amave statusiT, an kidev, Tundac sxva formiT<br />

am regionis xelSi Cagdebis mosurne ucxo Zalebis mcdelobebs.<br />

saqarTvelos saxelmwifoSi baTumis olqis avtonomiurad<br />

gaerTianebis propag<strong>and</strong>am mniSvnelovnad Seasusta mow<strong>in</strong>aaRmdege<br />

banaki. am mxriv aRsaniSnavia qobuleTis mcxovreb-<br />

Ta pozicia 1920 wlis 9 martis mit<strong>in</strong>gze. misma monawileebma<br />

da<strong>in</strong>axes sedai mileTis uperspeqtivoba da zurgi Seaqcies mas.<br />

kidev meti, aqtiur sedaimileTelTa nawili ganudga am dajgufebas<br />

da miemxro qarTul orientacias. 1 Tumca sedai mileTis<br />

sruli neitralizeba ar moxerxda. misi erTi nawili am kuTxis<br />

saqarTvelosTan dabrunebamde — ganagrZobda proTurqul<br />

saqmianobas, rac gamovl<strong>in</strong>da 1920 wlis ivnis-ivlisSi qarTuli<br />

jaris saw<strong>in</strong>aaRmdego gamosvlebSi Wvanasa da ColoqTan.<br />

1920 wlis ivlisSi baTumis olqSi qarTuli jarebis Semoyvanis<br />

Semdeg 1920 wlis 9 agvistos gaimarTa baTumis saqalaqo<br />

sabWos sxdoma, romelsac qalaqis mouravi gizo anjafariZe<br />

uZRveboda. aRniSnul sxdomaze kamaTis sagani gaxda ba-<br />

Tumis olqisaTvis avtonomiis m<strong>in</strong>iWebis sakiTxi. nawili amis<br />

momxre iyo, meoreni ki Tvlidnen, rom amaze saubari jer naadrevi<br />

iyo da am sakiTxis saboloo gadawyveta damfuZnebeli<br />

krebis prerogativas warmoadgenda.<br />

SeiZleba isic iTqvas, rom rogorc adgilze, aseve, centrSic<br />

xSir SemTxvevaSi bundovani warmodgena hqondaT ara<br />

mxolod am kuTxis marTvis avtonomiur formasTan mimarTebiT<br />

arsebul sakiTxebSi, aramed regionis adm<strong>in</strong>istraciul<br />

mowyobasTan dakavSirebiTac. Cven ki imas davamatebdiT, rom<br />

1 qobuleTis mit<strong>in</strong>gze sedaimileTlebma ivaldebules, rom 20 dRis<br />

ganmavlobaSi Caatarebdnen axal arCevnebs, denik<strong>in</strong>elTa rigebidan<br />

gamoiyv<strong>and</strong>nen yvela qarTvels, ar daemorCilebodnen iq moqmed Te-<br />

Trgvardielebs, agreTve, Sewyvetdnen TanamSromlobas azerbaijanis,<br />

osmaleTis, somxeTis, bolSevikebis agentebTan, mouspobdnen maT<br />

moqmedebis yovelgvar asparezs da ar aRiarebdnen arc erTi saxelmwifo<br />

proteqtorats.<br />

193


kuTxis adm<strong>in</strong>istraciuli mowyobis avtonomiuri forma ar<br />

warmoadgenda raRac idealur variants. samwuxarod saqar-<br />

Tvelos demokratiuli respublikis imJam<strong>in</strong>deli yofa, didi<br />

amierkavkasiuli politikis CaxlarTulobebi da antantis gamarjvebul<br />

saxelmwifoTa umwifari xedva amierkavkasiis<br />

axalgazrda damoukidebel saxelmwifoTa momavalisadmi, garkveulwilad<br />

baTumis olqis qveynis erTian sivrceSi kuTvnili<br />

adgilis kanonzomierad dakavebisasac iCenda Tavs. cxadia,<br />

ZirZvel qarTul miwaze, sadac mosaxleobis umravlesoba eTnikur<br />

qarTvelebs warmoadgenda, avtonomiis forma da S<strong>in</strong>aarsi<br />

erTmaneTs scildeboda da xelovnurobis maRali xarisxic<br />

saxeze iyo. Uufro marTebuli iqneba es mdgomareoba SevadaroT<br />

neli moqmedebis naRms, romelic sabednierod arasdros<br />

ar afeTqebula. 1<br />

deda-samSoblosTan dabrunebisaTvis brZola regionSi<br />

mniSvnelovnad gaaqtiurda 1920 wlis adre gazafxulze. es gamoiwvia<br />

saerTaSoriso arenaze baTumis sakiTxis axalma eskalaciam.<br />

kerZod, Tebervlis dasawyisSi britaneTis sardloba<br />

baTumidan jarebis evakuacias ise Seudga, rom arc ki gamoucxadebia<br />

Tu vis gadaecemoda qalaqi da olqi. amitom am adgilebSi<br />

daiwyo TavSeukavebeli agitacia, erTi mxriv, bolSevikebis,<br />

meore mxriv, osmaleTis agentebisa [12]. maT ematebodnen<br />

denik<strong>in</strong>elebi da sxva. is<strong>in</strong>i cdilobdnen esargeblaT gaurkvevelobiT<br />

da dauflebodnen regions. am mizniT, baTumSi Tavs<br />

uyridnen samxedro Zalas da iaraRs. eweodnen aqtiur propag<strong>and</strong>as<br />

mosaxleobis mimxrobis mizniT. gazeTis cnobiT, provokatorebi<br />

gamalebiT darbian soflidan sofelSi da axalgazrdebis<br />

sias adgenen. zogs `CauSobas hpirdebian, zogs J<strong>and</strong>armobas<br />

da zogs v<strong>in</strong> icis ras. v<strong>in</strong>c ar Caewereba maT siaSi,<br />

1 aWaris avtonomiis istoriis srulfasovani kvleva ar warmoadgens<br />

Cvens amocanas. Tumca imis Tqma ki saWirod migvaCnia, rom am sakiTxiT<br />

da<strong>in</strong>teresebul mklevarTa erTi nawili cdilobs baTumis olqis saqarTvelos<br />

farglebSi adm<strong>in</strong>istraciuli mowyobis sakiTxi (avtonomia)<br />

am kuTxis imJam<strong>in</strong>del calkeul politikur moRvaweTa, an kidev<br />

maT TanamoazreTa piradi ideebisa da miznebis realizaciis mcdelobiT<br />

axsnan. Aam SemTxvevaSi, xSirad upirobod aseTad moiazreba samuslimano<br />

saqarTvelos ganmaTavisuflebeli komitetis Tavmjdomare<br />

memed abaSiZe. aseTi xedva, am uaRresad rTuli sakiTxis gaazrebaSi<br />

arafris momcemi, zerele da subieqturia.<br />

194


sxvadasxva sasjeliT emuqrebian. amis gamo xalxi metad aRelvebulia~@[15].<br />

marTalia, 20 Tebervals <strong>in</strong>glisis mTavrobam daadg<strong>in</strong>a ba-<br />

Tumidan jarebis evakuaciis SeCereba, magram amas viTarebis<br />

Secvla aRar SeeZlo. olqi anarqiam da qaosma moicva. aq datovebuli<br />

ori <strong>in</strong>glisuri batalioni ki srulad qalaqsac ver<br />

akontrolebda. saqarTvelos ruspublikis mTavrobamac, gaiTvalisw<strong>in</strong>a<br />

ra Tavisi istoriuli teritoriebis dakargvis<br />

realuri saSiSroeba, ubrZana SeiaraRebul Zalebs baTumis<br />

olqis sazRvrebSi Sesvla.<br />

am pirobebSi gamoqveynda antantis umaRlesi sabWos 24<br />

Tebervlis gadawyvetileba erTa ligis m<strong>and</strong>atiT baTumis damoukidebeli<br />

qalaq-saxelmwifos Seqmnis Sesaxeb. es qarTvelma<br />

xalxma Seafasa saqarTvelosgan baTumis Zalismierad mowyvetis<br />

cdad, ramac mZlavri saprotesto moZraobis azvirTeba<br />

gamoiwvia [9].<br />

protestis niSnad, baTumSi Seikriba muSaTa da moqalaqe-<br />

Ta mravalricxovani mit<strong>in</strong>gi, romlis rezoluciaSi naTqvamia:<br />

`qalaq baTomisagan karikaturuli saxelmwifos Seqmna moaswavebs<br />

saqarTvelos demokratiis <strong>in</strong>teresebis fexqveS gaTelvas<br />

da respublikis ekonomikur-politikuri ganviTarebisaTvis<br />

karebis daxSobas. mit<strong>in</strong>gi kategoriulad moiTxovs damfuZnebeli<br />

krebisagan da mTavrobisagan gabedul nabijebs baTomisa<br />

da olqis SemosaerTeblad, xolo didi saxelmwifoebisagan saqarTvelos<br />

<strong>in</strong>teresebis swrafad dakmayofilebas~ [9].<br />

antantis umaRlesi sabWos zemoaRniSnuli gadawyvetilebis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg gamovidnen, agreTve, baTumis qarTvelTa<br />

erovnuli sabWos Tav-re gr. eliava da saqarTvelos socialdemokratiuli<br />

partiis baTumis komitetis Tavmjdomare a. wulaZe<br />

[13].<br />

saprotesto mit<strong>in</strong>gebi Catarda qalaqebSi — TelavSi,<br />

siRnaRSi, gurjaanSi, TianeTSi, duSeTSi, axalqalaqSi, axalcixeSi,<br />

lanCxuTSi, xonSi, foTSi, abaSaSi, axalsenakSi, vanSi,<br />

soxumSi, agreTve, dabebsa da soflebSic [7, 21-38]. maTi dadgenilebebi<br />

da rezoluciebi gadaegzavna saqarTvelos mTavrobas<br />

da mokavSire saxelmwifoebis misiebs TbilisSi.<br />

yvelaze xalxmravali saprotesto gamosvla iyo 1920<br />

wlis 19 marts TbilisSi [14]. masSi monawileobdnen universitetis<br />

studentebi, mowafeebi, muSa-mosamsaxureebi, agreTve,<br />

195


saqarTvelos sxvadasxva mazrebidan specialurad Camosuli<br />

warmomadgenlebi. manifestantebs mihqondaT erovnuli dro-<br />

Sebi da plakatebi qarTul, <strong>in</strong>glisur, frangul da rusul<br />

enebze, warwerebiT — `baTumi saqarTvelos karia evropisaken!~@<br />

`baTumi saqarTvelos unda daubrundes!@~ `baTumi—saqar-<br />

Tveloa!~@ `saqarTvelo da aWara ganuyofelia!~ da a.S. vnebaTa-<br />

Relva gadaedo damfuZnebel krebasac, sadac imave 19 marts<br />

ganixiles baTumis problema. moxseneba gaakeTa damfuZnebeli<br />

krebis sagareo saqmeTa komisiis Tavmjdomarem svimon mdivanma.<br />

manve ganacxada, rom saqarTvelos jarma ukve daikava olqis<br />

nawili, magram saWiroa TviT baTumSi Sesvla [8, 49-54]. igive<br />

moiTxoves sxva deputatebmac. krebam antantis da neitraluri<br />

saxelmwifoebis parlamentebs gaugzavna saprotesto mimarTvebi.<br />

saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis azriT,<br />

baTumis olqi da qalaqi baTumi upirobod unda dabruneboda<br />

qveyanas. dasaSvebad iqna miCneuli baTumis sazRvao portis,<br />

rogorc samxedro bazisa da saqvanaxSire sadguris <strong>in</strong>gliselTa<br />

mflobelobaSi datoveba [3, 63].<br />

1920 wlis Teberval-martis dReebSi baTumSi gaaqtiurdnen<br />

bolSevikebic. denik<strong>in</strong>elebis damarcxebis Semdeg, maTken<br />

gadaixara baTumis rusuli mosaxleobis mniSvnelovani nawili.<br />

gazeT `samuslimano saqarTvelos~ SefasebiTac len<strong>in</strong>elkomunistebs<br />

da denik<strong>in</strong>elebs saerTo mizani amoZravebdaT —<br />

erTiani ruseTis aRdgena, radgan TeTrgvardiulma moZraobam<br />

am amocanas Tavi ver gaarTva, es Zalebi komunistebis banakSi<br />

gadavidneno [17].<br />

bolSevikebi cdilobdnen miemxroT ararusebic, risTvisac<br />

iyenebdnen baTumis profkavSirebs. 1920 wlis 29 marts<br />

TviTmmarTvelobis SenobaSi gaimarTa profesiul kavSirTa<br />

warmomadgenlebis konferencia. qveynis <strong>in</strong>teresebs icavdnen<br />

mejlisi da samuslimano saqarTvelos ganmaTavisuflebeli<br />

komiteti. cxare kamaTi gaimarTa konferenciis rezoluciis<br />

garSemo, romelSic dasmuli iyo sabWoTa ruseTTan baTumis<br />

olqis SeerTebis sakiTxi [2, 114].<br />

mosaxleobis saxeliT sityviT gamosulma jemal qiqavam<br />

aRniSna— aWaris mSromelTa masebi Tqven, batono bolSevikebo,<br />

ar gamogyvebaT; me vamtkiceb, rom Tqven Soris ar aris arc er-<br />

Ti qarTveli muslimani da Tu aris v<strong>in</strong>me muslimani, is aris os-<br />

196


maleTidan gamoqceuli avantiuristi, Turqi—panislamisti,<br />

romlebTanac Tqven bloki gaqvT Sekruli da erTad lamobT<br />

Cveni qveynis daRupvas [16].<br />

TvalsaC<strong>in</strong>od warmoCnda bolSevikebisTvis saimedo dasayrdenad<br />

miCneuli baTumis profkavSirebis maTi xelidan gamoclis<br />

aucilebloba. SevniSnavT, rom saqarTvelos mmar-<br />

Tvelma social—demokratiulma partiam sakmaod gvian Seafasa<br />

profkavSirebis, rogorc muSaTa gamaerTianebeli organizaciis<br />

roli ganmaTavisuflebel moZraobaSi. amis mizezi, rogorc<br />

Cans, isic iyo, rom Tavdapirvelad baTumis olqis dabrunebas<br />

varaudobdnen politikuri meTodebiT, magram Semdeg<br />

igi saerTaSoriso mniSvnelobis problemad gadaiqca. bolSevikebmac<br />

isargebles seriozuli konkurentebis aryoliT da<br />

memarcxene eserebTan erTad daepatronen baTumis profkavSirebs,<br />

rac naTlad aCvena 1919 wlis pirvelmaisobam, agreTve,<br />

agvistoSi Catarebulma profkavSirebis arCevnebma.<br />

saqarTvelos xelisuflebam mxolod amis Semdeg gadaitana<br />

aqcenti dargobriv profkavSirebSi muSaobaze. baTumis<br />

qarTvelTa erovnuli sabWos Sekrebaze mowveulebs daevalaT,<br />

rom profkavSirebSi aerCiaT saTanado gamocdilebis s<strong>and</strong>o<br />

pirebi [5, 231].<br />

gatarebulma RonisZiebebma sasurveli Sedegi gamoiRo<br />

1920 wlis 20 ivniss, profkavSirebis baTumis sabWos arCevneb-<br />

Si qarTvelebma damajereblad gaimarjves.<br />

baTumis olqis dabrunebisaTvis brZola ukompromisod<br />

mimd<strong>in</strong>areobda, saqarTvelo unda gamTlianebuliyo, mTeli<br />

mecad<strong>in</strong>eoba erisa da berisa upirvelesad am mizans unda momsaxureboda.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. S. murusiZe, baTumis olqis sakiTxi saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis sagareo politikaSi (1918-1920 ww.),<br />

krebulSi: `axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi~, # 2,<br />

2007.<br />

2. n. zosiZe, politikuri situacia da erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraoba aWaraSi 1918-1920 ww., baTumi, 1995.<br />

3. v. nozaZe, saqarTvelos aRdgenisaTvis brZola mesxeTis<br />

gamo, Tbilisi, 1989.<br />

197


4. Arsiv basbEakanlik Türkiye Cumhuriyeti, BEO 346469.<br />

5. Борьба за победу Советской власти в Аджарии, Батуми, 1961.<br />

6. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

harvardis mikrofirebis fondi, s. 439.<br />

7. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi, ^<br />

fondi #1833,^ aRw. 1,^ saq. #852.<br />

8. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi, ^<br />

fondi #1883,^ aRw. 1,^ saq. #772.<br />

9. Ggaz. saqarTvelos respublika,@^<br />

1920, #375^.<br />

10. Ggaz. sabWoTa aWara,@^<br />

1990, #142^.<br />

11. Ggaz. saxalxo saqme,^ 1919, #430^.<br />

12. Ggaz. erToba,^ 1920, #42^.<br />

13. Ggaz. erToba,@^<br />

1920, #66^.<br />

14. Ggaz. erToba,^ 1920, #65.<br />

15. Ggaz. samuslimano saqarTvelo,@^<br />

1920, #296^.<br />

16. gaz. samuslimano saqarTvelo,@^<br />

1920, #328^.<br />

17. Ggaz. samuslimano saqarTvelo,@^<br />

1920, #31^.<br />

18. Ggaz. samuslimano saqarTvelo,@^<br />

1920, #341^.<br />

Nugzar Zosidze<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Associate Professor of the<br />

Batumi Shota Rustaveli State University,<br />

Department of <strong>History</strong>, Archeology <strong>and</strong> Ethnology<br />

Batumi District <strong>in</strong> the first part of year 1920<br />

Summary<br />

In the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of 1920, one of the actual subjects of Batumi district<br />

political life was work<strong>in</strong>g on it’s adm<strong>in</strong>istrative suitment. Remarkable is, that<br />

from the start there was no common op<strong>in</strong>ion among local national forces, for<br />

example Haidar <strong>and</strong> Zia abashidze were th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g that <strong>in</strong>side Georgia,<br />

Georgian Autonomy was not necessary, but the more numereous part was<br />

th<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g otherwise.<br />

The appeal<strong>in</strong>g of idea of Georgia’s regions autonomy was conditioned<br />

by Antanta countries’ Caucasian politics, which very often came to<br />

contradiction <strong>in</strong> this Region. We may also say, that as locally, so <strong>in</strong> the central<br />

198


government, they had blur impression of govern<strong>in</strong>g form of autonomy as <strong>in</strong><br />

Region’s adm<strong>in</strong>istrative suitment. We would also add, that region’s<br />

adm<strong>in</strong>istrative suitment’s autonomous form was not an ideal version.<br />

Comeback to the motherl<strong>and</strong> <strong>in</strong> the region became significantly active<br />

<strong>in</strong> 1920 year’s early spr<strong>in</strong>g. This was challanged by escalation of Batumi<br />

subject on <strong>in</strong>ternational arena.<br />

In the conclusion we may say, that the fight for br<strong>in</strong>g<strong>in</strong>g Batumi district<br />

back was uncompormis<strong>in</strong>g, that was br<strong>in</strong>g<strong>in</strong>g nationally <strong>and</strong> teritorially<br />

divided Georgia back together.<br />

199


n<strong>in</strong>o RambaSiZe,<br />

istoriisA doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

saqarTvelos eTnologiis ganyofilebis<br />

ufrosi mecnier-Tanam-<br />

Sromeli<br />

vaxtang RambaSiZe — cxovreba da moRvaweoba<br />

vuZRvni yvela im qarTvelis xsovnas, v<strong>in</strong>c sam-<br />

SobloSi dabrunebis imediT gavida ama soflidan.<br />

`saukunis meoTxedi swavlas movundi da momzadebas samkurnalo<br />

da sazogado muSaobisaTvis. meore meoTxedi saukune<br />

mov<strong>and</strong>ome samSobloSi muSaobas sneulTa da dasustebulTa<br />

sikvdilis brWyalebidan gamosaglejad. mesame meoTxedi saukunisa,<br />

mxolod erTi wlis gamoklebiT JamTa siavem, bunebis<br />

sasjelad marguna ltolvilobaSi es uzenaesi sasjeli — Zvirfasi<br />

samSoblos moSorebisa...exla, rodesac unda gadavdo am<br />

Cemi didi xnis ganzraxuli muSaobis Sesruleba, saukunis meoTxe<br />

meoTxedis Sesrulebamde xom ara?! amis ufleba ara maqvs<br />

da arc SemiZlia viqonio...<br />

didi madloba unda Sevswiro uzenaess Zalas, romelmac<br />

amdeni xnis gamZleoba momaniWa.<br />

am dRiuris weras mavalebs Cemi xangrZlivi arseboba am<br />

qveynad da Tanac is garemoeba, rom Cven yvelani Svilni varT<br />

patara da Zvirfasi saqarTvelosi, sadac piradad me ganvle<br />

Segnebuli arsebobis naxevari saukune, sadac yoveldRe Cabmuli<br />

viyavi mis xilvaSi, grZnobaSi da sazogado cxovrebis majiscemis<br />

Tvalyuris gdebaSi, sadac saerTo mwuxarebas viziarebdi<br />

samSoblos tanjvisas yvela Segnebul qarTvelTan er-<br />

Tad da sadac agreTve vmxiarulebdi saerTo misi samxiarulo<br />

wuTebis gancdis dros..~ — werda vaxtang RambaSiZe 1949w. Sotl<strong>and</strong>iaSi<br />

[3].<br />

1951w. agvistoSi vaxtang RambaSiZe Tavis erT-erT qaliSvils,<br />

JorJetas kvlav stumrobda k<strong>in</strong>loxSi, Sotl<strong>and</strong>iaSi. 10<br />

ricxvSi igi gardaicvala. vaxtangi JorJetasa da misi meuRlis<br />

nil stuartis mamulSi dakrZales [2, 1]. ATavidan ki yvelaferi<br />

ase iwyeboda:<br />

200


vaxtang RambaSiZe 1872 w. 15/28 aprils zestafonSi, cnobili<br />

sasuliero pirisa da sazogado moRvawis, dekanoz daviT<br />

(darispan) RambaSiZis ojaxSi daibada * . `did dekanozs~, rogorc<br />

mas Tanamedroveebi eZaxdnen, sem<strong>in</strong>ariis dasrulebis<br />

Semdeg, didi survili hqonda swavla ucxoeTSi gaegrZelebia<br />

da eqimi gamxdariyo. magram, gabriel episkoposis didi Txovnis<br />

Semdeg, sasuliero piri gaxda. me ganaTlebuli sasuliero<br />

pirebi mWirdebao — uTqvams gabriel episkoposs. is iseTi pirovnebaa,<br />

rom mas uari ver vuTxario-Tavis mxriv uTqvams<br />

ojaxSi daviTs. `sarwmunoebrivi gatacebiT da zneobrivi uzenaesobiT<br />

gamsWvaluli misi arseba momajadoebel gavlenas axdenda<br />

yvelaze, visac — ki masTan axlo yofna uxdeboda~ — igonebs<br />

vaxtangi. mRvdlad kurTxevamde daviT RambaSiZe Tbilis-<br />

Si Cavida da colad aleqs<strong>and</strong>re yazbegis axlo naTesavi, olRaA<br />

(gur<strong>and</strong>uxt) yazbegi SeirTo. daaxloebiT 1867 w. maT TbilisSi<br />

jvari daiweres da damkvidrdnen zestafonSi, sadac im drois-<br />

Tvis maT garda am dabaSi maWavarianebis ori — sami ojaxi Tu<br />

cxovrobda. rk<strong>in</strong>igzis gayvanis Semdeg, zestafonSi sicocxles<br />

gafurCqvna dauwyia. vaxtangi ojaxSi meore vaJi iyo. igi<br />

wiTel paraskevs dabadebula, rodesac kvercxebs Rebavdnen<br />

Turme. misi pirveli maswavlebeli mama iyo. igi Svils jer qar-<br />

Tulad aswavlida anbans, saRrmTo rjuls da angariSs, Semdeg<br />

ki igives rusulad. v<strong>in</strong>aidan im dros qarTvelTa garusebis<br />

mizniT mefis ruseTis mTavroba rusulad iTxovda swavlebas,<br />

ymawvili gimnaziaSi garkveuli codniT unda Sesuliyo. w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, misTvis ganaTlebis kari samudamod daketili<br />

iyo.<br />

1880 w. vaxtang RambaSiZe quTaisis progimnaziaSi Sevida.<br />

marTalia progimnaziis yvela klasSi qarTuli, rogorc sagani,<br />

kargad iswavleboda, magram moswavleebs Sesvenebaze sastikad<br />

ekrZalebodaT erTmaneTSi qarTulad saubari. is, v<strong>in</strong>c<br />

qarTulad dailaparakebda, mas zedamxedveli ajarimebda da<br />

sajarimo baraTs gadascemda. dajarimebuls unda moexerxeb<strong>in</strong>a<br />

misi sxvisTvis gadacema. mas, visac dRis bolos sajarimo baraTi<br />

aRmoaCndeboda, usadilod tovebdnen. 8 wlis iyo vaxtangi,<br />

rodesac am garemoSi aRmoCnda [3]. `gvyavda adamiani, rome-<br />

* gansakuTrebul madlobas movaxsenebT rezo nikolaZesa da nana RambaSiZes<br />

mowodebuli masalebisaTvis.<br />

201


lsac hqonda gaqaneba Rirsi Cvenis drois udidesi patriotisa...~<br />

[1, 109] `misi patriotuli moRvaweobis S<strong>in</strong>aarsi qarTvel<br />

xalxSi saarakod vrceldeboda~ [2, 1] — ase daweren vaxtangze<br />

misi gardacvalebis Semdeg. Tavdadebamde misuli erovnuli<br />

gancdebi TiTqosda genetikurad iyo masSi.<br />

8 wlis vaxtangi progimnaziaSi dadgenil wess ar daemor-<br />

Cila. Sesvenebebze qarTulad laparakobda da, miuxedavad imisa<br />

rom usadilod rCeboda, arc sxvas gadascemda baraTs. piriqiT,<br />

mowafeebs amxnevebda ilaparakeT qarTulad, nurafris<br />

SegeS<strong>in</strong>debaTo. rodesac SimSili gausaZlisi gaxda, igi gimnaziasTan<br />

axlos, erTi berZenisagan xaWapurs yidulobda. rodesac<br />

vaxtangis dasjis am meTodma ar gaWra, maS<strong>in</strong> pedagogi mas<br />

leqsebs da prozaul nawyvetebs azepireb<strong>in</strong>ebda, Tan ori saa-<br />

Tis nacvlad oTx saaTs tovebda mSiers. vaxtangma xerxs mimarTAa<br />

— Sesvenebebze momavali dRis gakveTilebs amzadebda.<br />

amgvarad, mas laparaki aRar uwevda da Sesabamisad aRarc jarimdeboda.<br />

`gakveTilebis gaTavebis Semdeg, nasadilevs auarebeli<br />

dro mrCeboda saTamaSod, savarjiSod, saWidaod da<br />

yovelgvar gasarTobisaTvis~. maT Soris musikisaTvis. misi amxanagi<br />

vano faliaSvili (zaqarias Zma) pian<strong>in</strong>oze ukravda da amxanagebs<br />

arTobda.<br />

quTaisis progimnaziis warmatebiT damTavrebis Semdeg,<br />

vaxtang RambaSiZe quTaisis gimnaziaSi Sevida. gimnaziaSi swavlis<br />

garda, Jurnal `mwyemsis~ daarsebidanve mamas sagamomcemlo<br />

saqmeSi exmareboda. icoda asoebis awyoba, beWdva da awyobisas<br />

gaparuli Secdomebis Sesworeba. iyo imdro<strong>in</strong>deli saqarTvelos<br />

mniSvnelovani kulturuli da politikuri movlenebis<br />

saqmis kursSi. misi TqmiT, 13 wlis iyo * , rodesac TbilisSi<br />

dimitri yifiani dakrZales. igi mamis, dekanoz daviTis<br />

monaTxrobs ixsenebs dimitri yifianis dakrZalvis Sesaxeb,<br />

romelic misi didi megobari yofila: `policielebi gadagve-<br />

Robnen~ — uambobda dekanozi meuRles — `da ar gviSvebdnen sasaxlisaken<br />

kubo wagvesvenebia da iseTi wuTi dadga yvelani ailesnen,<br />

damswreTa ukmayofilebas sazRvari ar honda da mec<br />

damaviwyda Cemi xarisxic da anaforac da iseT gunebaze davde-<br />

* Tavis mogonebebSi igi wers, rom dimitri yifianis dakrZalvisas 13<br />

wlis iyo. savaraudod igi 15 wlis unda yofiliyo, v<strong>in</strong>idan daibada<br />

1872 w., xolo dimitri yifiani 1887w. gardaicvala.<br />

202


qi, rom mzad viyavi xelCarTul brZolaSi CavrTuliyavi da<br />

sxvisi iaraRic mexmara... bolos aleqs<strong>and</strong>re episkoposi miawva<br />

policielebisagan gakrul kedels da jvriT gaapo maTi urCi<br />

w<strong>in</strong>aaRmdegoba~ [3] ∗ . am epizodSi ori udidesi qarTveli mwerlisa<br />

da sazoagdo moRvawis sulieri moZRvrebis pirovnuli<br />

Tvisebebi da suliskveTeba Cans. episkoposi aleqs<strong>and</strong>re (oqropiriZe)<br />

saqarTvelos ugvirgv<strong>in</strong>o mefed wodebuli wm<strong>in</strong>da<br />

ilia marTlis (WavWavaZis) sulieri moZRvari iyo, xolo `didi<br />

dekanozi~, daviT RambaSiZe, saqarTvelos bulbulad wodebuli<br />

akaki wereTlis.<br />

davubrundeT quTaisis gimnazias. am gimnaziis direqtori<br />

yvela Rones xmarobda, rom qarTveli mowafeebisaTvis xeli<br />

SeeSala, raTa maT swavlis gagrZeleba veRar moexerxeb<strong>in</strong>aT.<br />

warC<strong>in</strong>ebuli swavlis miuxedavad, direqtorma ma<strong>in</strong>c moaxerxa,<br />

rom vaxtangs quTaisis gimnazia ar daemTavreb<strong>in</strong>a. amis<br />

mizezi misi erovnul, saymawvilo gazeT `ganTiadis~ gamocema-<br />

Si monawilwoba gaxda. `didma dekanozma~ Svili TbilisSi waiyvana.<br />

vaxtang RambaSiZem gimnazia TbilisSi daamTavra, xolo<br />

1896 w. Semodgomaze moskovis universitetis samedic<strong>in</strong>o fakulteti.<br />

mamis rCevbiT igi jer saqarTveloSi Camovida, Semdeg<br />

ki ori wliT (1896-1898) safrangeTSi gaemgzavra codnis<br />

gasaRrmaveblad.<br />

moskovSi swavlis dros igi e. w. <strong>in</strong>ternacionaluri wris<br />

wevri iyo. am wreSi gawevrianebis ufleba mxolod: ukra<strong>in</strong>elebs,<br />

polonelebs, balkanelebs, serbebs, bulgarelebs da<br />

qarTvelebs hqondaT. es jgufi miznad isaxavda erTmaneTis-<br />

Tvis ATavianTi qveynis istoria da literatura `politikur<br />

viTarebasTan SefardebiT~ gaecnoT.<br />

jer kidev quTaisis gimnaziaSi yofnisas vaxtangma qar-<br />

Tul samecniero term<strong>in</strong>ologiaze da mis damkvidrebaze daiwyo<br />

muSaoba da zrunva. 1890 w. Jurnal `mwyemsis~ daxmarebiT<br />

man sazogadoebas mimarTaA TxovniT daxmareboda qarTuli sa-<br />

∗ dimitri yifianis dakrZalvis Sesaxeb grigol lorTqifaniZe gansxvavebul<br />

<strong>in</strong>formacias iZleva. igi wers, rom rusi policielebis wre<br />

qarTvelebma `SiSveli xmliT xelSi~ valerian gunias meTaurobiT<br />

gaarRvies (g. lorTqifaniZe, `fiqrebi saqarTveloze~, Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, Tb., 1995, gv. 56. masalis mowodebisaTvis<br />

madlobas vuxdiT ir<strong>in</strong>e arabiZes).<br />

203


mecniero term<strong>in</strong>ologiis SeqmnaSi, rac sabolood qarTuli<br />

enis mcodneTaA T<strong>and</strong>aswrebiT unda dasrulebuliyo. qarTul<br />

samecniero term<strong>in</strong>ologiaze muSaoba man ruseTSi swavlisas<br />

gaagrZela. 1892 w. zamTris ardadegebze peterburgSi specialurad<br />

Cavida, raTa am mizniT xelnawerTa wignTsacavSi qar-<br />

Tul xelnawerebze emuSava. saamisod mas sWirdeboda Suamdgomloba,<br />

romelic daviT RambaSiZis `kargma nacnobma~ aleqs<strong>and</strong>re<br />

cagarelma misca. wignTsacavSi, vaxtangisve TqmiT, nayofierad<br />

umuSavia da bevri sagulisxmo masalac Seugrovebia<br />

[3]. Tu ra bedi ewia SemdgomSi am masalas da Seqmna Tu ara man<br />

leqsikoni CvenTvis ucnobia. erTi ki SeiZleba iTqvas, rom<br />

1895 w. `mwyemsSi~ daibeWda misi werili mowerili mamisadmi. am<br />

werilidan vigebT, rom mas wignTsacavSi meore welsac umuSavia.<br />

am muSaobis dros nanax xelnawerTa Soris erT — erTis:<br />

`ganmzadebisaTvis soflisa da SeqmnisaTvis meoreTa naTel-<br />

Ta~ teqsts agzavnis dasabeWdaT. `darwmunebuli var, rom is,<br />

visac Zveli mwerlobis ena esmis, siamovnebiT waikiTxavs, xolo<br />

visac ar esmis kargad qarTuli ena, is Seiswavlis mas amis-<br />

Tana nawerebis kiTxviT~ [4, 7].<br />

1898 w. `iveriaSi~ Cndeba statia, sadac avtori zemo imereTis<br />

ugzoobas uCivis, rac bevri `advilad mosarCeni~ avadmyofis<br />

daRupvas uwyobs xelso. Tumca statiis avtori iqve<br />

aRmatebulad aRniSnavs: `magram RmerTma Sexeda ra Cvens aseT<br />

gaWirvebuls mdgomareobas, Segvibrala da zecis mananasaviT<br />

mogvivl<strong>in</strong>a axalgazrda eqimi b-ni vaxtang RambaSiZe. b-ni RambaSiZe<br />

bevrs sxva eqims ar hgavs; igi dauzarelia da muyaiTi;<br />

ver SeaS<strong>in</strong>ebs verc cudi dari da verc soflis uxeiro gza;<br />

amasTanave igi Sedis sawylis xalxis mdgomareobaSi da xelmokle<br />

avadmyofs srulad aras axdev<strong>in</strong>ebs, ise muqTad swamlobs<br />

xolme. amboben rom b-ni RambaSiZe SemdegisaTvis zestafonSi,<br />

Tavis sakuTar saxlebSi, saavadmyofos gamarTvas apirebso.<br />

es xom saSviliSvilo saqme iqneba CvenTvis da v<strong>in</strong> das-<br />

Tvlis, ramdens sikeTes moutans igi axlo — maxlo soflebs~<br />

[5, 3]. parizidan axladCamosuli vaxtangi imTaviTve Caeflo<br />

profesiul saqmianobaSi. parizSi yofnisas man SeirTo warmo-<br />

SobiT amerikeli qalbatoni, v<strong>and</strong>a hope, romelic safrangeT-<br />

Si 19 wlis asakSi Cavida. safrangeTSi igi franguli enis profesori<br />

gaxda. v<strong>and</strong>a meuRles saqarTveloSi gamohyva da `ise<br />

SeiTvisa da Seiyvara saqarTvelo, qarTveloba da qarTuli<br />

204


ena, rom bevri qarTveli qalisTvisac samagaliTo iyo igi am<br />

mxriT... ar yofila qarTuli saqme romelSic mxurvale monawileoba<br />

ar mieRoT vaxtangs da mis meuRles, da am maT Rvawls<br />

siyvaruliT da madlobiT aRunazRaurebda maT erovnuli saqmis<br />

msaxuri qarTveloba~ [1, 80-81]. misi es Tvisebebi saqarTveloSi<br />

darCenil RambaSiZeebis ojaxSic icodnen da es codna<br />

Taobebs gadaecema. v<strong>and</strong>as da vaxtangs sami qaliSvili: medea,<br />

sunana, JorJeta da erTi vaJi, givi hyavdaT.<br />

1898 w. safrangeTidan Camosuli vaxtang RambaSiZe rom<br />

imTaviTve Caeba samedic<strong>in</strong>o saqmianobaSi, rogorc aRvniSneT,<br />

kargad Cans imdro<strong>in</strong>deli qarTuli presis furclebidan. igi<br />

zestafonsa da mTel Sorapnis mazraSi eqimad muSaobda. `iveriis~<br />

erT-erT nomerSi, pirvel gverdze gamoqveynebulia misi<br />

gancxadeba pacientebis miRebis Sesaxeb. `eqimi v. RambaSiZe<br />

iRebs S<strong>in</strong>agan da sabavSvo avadmyofebs dilis 10-11 saaTamde<br />

da saRamos 6-7 saaTamde. b<strong>in</strong>a: baronis quCa # 22, didi vanqis<br />

quCis kuTxesTan. telefoni 642~ [6, 1]. rogorc Cans 1903 wels<br />

igi TbilisSi, dRev<strong>and</strong>el furcelaZis quCaze * cxovrobda.<br />

amave gazeTidan irkveva, rom msaxiobi lado (vladimer) aleqsi<br />

— mesxiSvili avad gamxdara da qarTul dramatul sazogadoebas<br />

Tbilisidan quTaisSi vaxtang RambaSiZe gaugzavnia. Semdgom<br />

l. aleqsi — mesxiSvili samkurnalod ucxoeTSi unda gaegzavnaT<br />

[6, 1-2]. rogorc Cans, vaxtangi am saqmeSi monawileobda.<br />

vaxtang RambaSiZes rk<strong>in</strong>igzis erTi muSisTvis uwamlia da<br />

mourCenia kidec. am muSas misi uwyebis eqimi, dimitri nazarovi<br />

gulgrilad moqcevia, ris gamoc vaxtang RambaSiZisTvis miumarTavs,<br />

visganac Svebac da kurnebac miuRia. Tumca, xsenebul<br />

muSas samuSaos gacdena arasapatiod CauTvales da samsaxuridanac<br />

gaanTavisufles. muSas Tavis mxriv nazarovisTvis<br />

uCivlia. amas nazarovis vaxtangisadmi dapirispireba da Seuracmyofeli<br />

publikaciebi mohyva [7, 5-7; 8, 850-851; 9, 3; 10, 3-4;<br />

11, 82; 12, 9-13; 13, 14-19]. am davas, rogorc Cans, `kvalSi~ gamoqveynebulma<br />

saredaqcio statiam daudo bolo.<br />

ukve 1898 wlidan 26 wlis axalgazrda vaxtangi Tavisi momavali<br />

sanatoriumisTvis adgilis Zebnas iwyebs. rogorc mog-<br />

* madlobas vuxdiT nato c<strong>in</strong>cabaZes yofili baronis quCis adgilmdebareobis<br />

dadgenaSi gaweuli daxmarebisaTvis.<br />

205


vianebiT dawers, mas am saqmeSi gverdiT mama — dekanoz daviT<br />

RambaSiZe edga. am saqmeSi mas mxars agreTve uWerdnen: akaki wereTeli,<br />

dekanozis uaxloesi megobari, sulieri Svili ∗ [14,<br />

384; 15, 62] da vaxtangis ufrosi qaliSvilis, medeas naTlia [3],<br />

`eqimi samson Tofuria, gigo da aleqs<strong>and</strong>re diasamiZeebi, eqimi<br />

grigol eliava da kondrat mxeiZe baTumSi da kidev ramodenime<br />

piri. danarCenT yvelas ocnebad miaCndaT aseTi ganzraxva<br />

da yovelTvis umatebdnen: eg saqme aq verasodes ver ixarebso~<br />

[3].<br />

sanatoriumis daarsebisTvis praqtikul samuSaoebs (Sesaferisi<br />

adgilis Zebna) Teoriuli samuSaoc axlda Tan. amis<br />

Sesaxebac imdro<strong>in</strong>deli perioduli presis furclebidan vigebT.<br />

1901 wlisTvis vaxtang RambaSiZes gamocemuli hqonia<br />

wigni: `sanatoriumis daarsebis gegma~. `iveriis~ erT-erTi<br />

publikaciis avtori, e. vaSakiZe vaxtangs Canafiqrs uwonebs da<br />

mkiTxvels mouwodebs mas am saqmeSi mxarSi amoudges. bevrs gajansaRebisTvis<br />

wamali ar Wirdebao — dasZens avtori [16, 2-3].<br />

sanatoriumis daarsebis w<strong>in</strong>a mosamzadebel samuSaoebze<br />

saubrisas specialuri da jerovani aRniSvnis Rirsad migvaCnia<br />

vaxtang RambaSiZis mier imdro<strong>in</strong>deli presis furclebze<br />

warmarTuli saganmanaTleblo saqmianoba, romelic miznad<br />

isaxavda mosaxleobisaTvis elementaruli samedic<strong>in</strong>o codnis<br />

miwodebas, raTa maT SeZlebodaT garkveuli saxis daavadebebi<br />

Tavidan aecileb<strong>in</strong>aT; uxsnida raoden sasikeToa higienisa da<br />

profilaqtikuri zomebis dacva; cdilobda popularuli eniT<br />

gaenaTleb<strong>in</strong>a, daezRvia avadmyofobis garduvalobisagan da<br />

amiT nugeSi, imedi mieca politikur da ekonomikur gansacdelSi<br />

myofi xalxisaTvis, gansakuTrebiT ki soflad mcxovrebi,<br />

ubralo mosaxleobisaTvis. misi statiebi Jurnal `mwyemsSi~<br />

sami wlis (1900-1903) ganmavlobaSi ibeWdeboda. ∗∗<br />

vaxtang RambaSiZe janmrTelobas bunebis ganZs uwodebda<br />

[17, 5] da cdilobda am ganZis dacvaSi daxmareboda misi usay-<br />

∗ dekanoz daviT RambaSiZe akakis sulieri mama da moZRvari iyo. cnobisa<br />

da Sesabamisi literaturis mowodebisTvis madlobas movaxsenebT<br />

bibi k<strong>in</strong>wuraSvils.<br />

∗∗ mocemul sakiTxze im publikaciebze dayrdnobiT visaubrebT, romlis<br />

mopovebac SevZeliT. zemoT aRniSnuli sami wlis ganmavlobaSi<br />

gamocemul zogierT sagazeTo statias ver mivakvlieT.<br />

206


varlesi qveynis Svilebs, risTvisac ZalRones ar iSurebda.<br />

igi gazeTis mkiTxvelebs, gansakuTrebiT ki maT, visac Svilebi<br />

hyavdaT,ATvdapirvelad Wleqze anu tuberkuliozze esaubreba;<br />

daavadebaze romelic, misi TqmiT, ufro metad sasuliero<br />

saswavleblebSi iyo gavrcelebuli. igi aqve amSvidebs mSoblebs<br />

da ganumartavs, rom Wleqi arc ise saSiSia, rogorc sazogadoebaSi<br />

hgoniaT. statiis avtori ramdenime SekiTxvas<br />

svams: ra uwyobs xels Wleqis gavrcelebas? ra saxis zomebi<br />

unda SemoviRoT mis w<strong>in</strong>aaRmdeg da rogor unda gavxadoT es<br />

zomebi savaldebulo? pirveli, rac misi azriT unda gakeTdes<br />

aris is, rom eqimma saswavleblebSi mowafeebis filtvebi weliwadSi<br />

3-4 jer ma<strong>in</strong>c unda moism<strong>in</strong>os avadmyofis `w<strong>in</strong>aswari<br />

gafrTxilebis~ mizniT. igi asaxelebs Wleqis gamomwvev im mizezebs,<br />

romlebic medic<strong>in</strong>isTvis im dros iyo cnobili. esenia:<br />

genetikurad susti filtvebi, gaciveba-filtvebis anTeba,<br />

Wleqis bacilebian sadgomSi (b<strong>in</strong>aSi) yofna, SexuTul haerSi<br />

cxovreba, rigiani sazrdos uqonloba da sxva. pirveli mizezis<br />

garda, yvela danarCens vaxtang RambaSiZeA Tavidan advilad<br />

asaSoreblad miiCnevs. Tvlis rom avadmyofobis profilaktikis<br />

saqmeSi mSoblebs bevri sasikeTo saqmis gakeTeba SeuZliaT<br />

[18, 1-3].<br />

momdevno werilSi avtori ufro dawvrilebiT saubrobs<br />

zemoT CamoTvlil Wleqis gamomwvev mizezebze; Tu ra da rogori<br />

saxisaa memkvidreobiT gadacemuli daavadeba; saubrobs<br />

Wleqis axlad aRmoCenil gadamdeb bacilaze. janmrTelobis-<br />

Tvis mavne pirobebSi is CamoTvlis da asaxelebs: 1) antisanitarias,<br />

b<strong>in</strong>is siviwroves, SexuTul haers, sibneles da nests. 2)<br />

saWmel-sasmelis uvargisobas da ar qonas. aseve tansacmlis<br />

uvargisobas. 3) gadaWarbebul da organizmisTvis Seusabamo<br />

samuSaos. gonebriv gadaRlilobas, dards, siRaribes. 4) avadmyofobebi,<br />

romlebic asusteben adamians, gansakuTebiT mis<br />

sasunTq gzebs: xSiri surdo, bronxiti, plevriti da sxva. 5)<br />

gadaWarbebuli Rv<strong>in</strong>is sma da sxva. avtori aqve ganumartavs<br />

mkiTxvels Tu rogor SeiZleba naxvelis meSveobiT meore adamianze<br />

gadavides Wleqis bacila. am sakiTxTTan dakavSirebiT<br />

Tnamedrove medic<strong>in</strong>is miRwevebsac iSveliebs. Zalze sa<strong>in</strong>teresod<br />

gveCveneba is rCevebi, romlebic sakvebs exeba. eqimi<br />

mkiTxvels urCevs xarisa da Zroxis xorci, gansakuTrebiT Signeuli,<br />

kargad moxarSos an Sewvas, Zroxis rZe kargad aduRos,<br />

207


aTa bacilebi ar gadavides masze. Tvlis, rom mkurnalobis<br />

saqmeSi sxva qveynebis gamocdilebac unda da<strong>in</strong>ergos CvenSi.<br />

avtori specialurad mimarTavs samRvdeloebas da saWiro<br />

wesebis dacvas sTxovs, zogierTis `sakuTari dadgenilebiT~,<br />

zogisac ki mTavrobasTan SeTanxmebiT. esenia:<br />

1. `saswavleblis eqimma yovel 3 TveSi gulmodg<strong>in</strong>ed gas<strong>in</strong>jos<br />

mowafeebi. Tu mowafes raime niSnebi SeeniSneba, dauyovneblad<br />

mieces yvelaferSi gansxvaveba: Sroma, sazrdo, b<strong>in</strong>a.<br />

es yvelaferi sxvebisgan gansxvavebuli unda mieces~ [17, 3].<br />

2. moswavleTa b<strong>in</strong>ebis daTvalierebis dros yuradReba<br />

mieqces mis mdebareobas, s<strong>in</strong>aTles, haeris moZraobas, aris Tu<br />

ara sivrce sakmarisi, mob<strong>in</strong>adreTa raodenobas, ezos sanitarul<br />

mdgomareobas da sxva. b<strong>in</strong>as weliwadSi orjer komisia unda<br />

aTvalierebdes, romlis SemadgelobaSi eqimi aucileblad<br />

unda iyos, raTa pansionebSi oTaxebi swored, zemoTqmulis<br />

gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT, unda moewyos. siTbos SesanarCuneblad SeSa<br />

ar unda iyos dazogli, v<strong>in</strong>aidan SeSis dazogvis magivrad adamiani<br />

unda davzogoTo.<br />

3. sust da riskis jgufSi myof mowafeebs SeRavaTebi unda<br />

mieceT. `maTTvis marxva nu iqneba aucilebeli. mas, sanam<br />

wamloba esaWiroeba, marxvaSi marto samarxvo saWmlis Wama nu<br />

moeTxoveba~ [17, 4]. riskis jgufSi myofi mowafeebi unda gan-<br />

Tavisufldnen momqancavi samuSaosagan. is<strong>in</strong>i pansionSi yofnis<br />

SemTxvevaSi unda gadaiyvanon kerZo b<strong>in</strong>aze, xolo Tu ker-<br />

Zo b<strong>in</strong>aSi arian, maTi sacxovrebeli pirobebi unda eTanxmebodes<br />

zemoT CamoTvlil normebs. Tu saswavlebeli amas ver<br />

axerxebs, Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb auwyon moswavlis<br />

mSoblebs. dauZlurebuli moswavle jobs saswavlebelma ar<br />

miiRos. `SeiZleba mSobels erCios didxans uyuros uswavlel<br />

Svils, vidre naswavli naadrevad damarxos~.<br />

4. im SemTxvevaSi, Tu pedagogi Tavadaa daavadebuli, man<br />

aucileblad unda iqonios `jibis safurTxi~ sadiz<strong>in</strong>feqcio<br />

saSualebiT da yovelTvis masSi agrovebdes naxvels.<br />

5. saswavlebels da oTaxebs weliwadSi oTxjer gaukeTdes<br />

diz<strong>in</strong>feqcia im teqnikuri saSualebebiT, romlebic im<br />

droisaTvis saukeTesod iTvleboda. `w<strong>in</strong>aswar naxmar Ronis-<br />

ZiebebiT, rogorc Wleqis SemTxvevaSi, aseve sxvadasxva daavadebebis<br />

dros, bevrs igebs adamiani. amitom saswavleblis eqimi<br />

mudam sadarajoze unda iyos mozardis janmrTelobis~ [17, 5].<br />

208


avtori gamoTqvams mosazrebas, rom im droisaTvis `imereTis<br />

samRvdeloebis warmomadgenelTa krebaze es sakiTxi<br />

rom daisvas da sadac jer ars gaigzavnos Suamdgomloba raime<br />

zomebis SemosaRebad, kargi iqneba. marTalia aseTi ram pirvelad<br />

moxdeba, magram viRacam xom unda daiwyos. daJ<strong>in</strong>ebaa saWiro,<br />

rom uzrunvelobis sasTumalze myofi Cveni adamiani saer-<br />

To saqmis gasakeTeblad wamoiweodes~ [17, 5].<br />

amave statiaSi vaxtang RambaSiZe gamoTqvams imeds, rom<br />

tuberkuliozis prevenciasa da higienaze SesaZloa gamosces<br />

wigni. CvenTvis Zneli sTqmelia ra bedi ewia mis Canafiqrs.<br />

Semdeg werilSi vaxtang RambaSiZe aRniSnavs, rom xalxi<br />

CvenSi ucod<strong>in</strong>robis gamo udierad eqceva sakuTar janmrTelobas,<br />

rasac ganaTlebiT unda SevebrZoloTo. v<strong>in</strong>aidan, samwuxarod<br />

Cveni saswavleblebi am mxriv araviTar codnas ar iZlevian,<br />

rac ucxourSi ukve danergilia, xalxSi samedic<strong>in</strong>o ganaTleba<br />

beWdurma sityvam, mRvdlebma da maswavleblebma unda<br />

gaavrcelono [19, 6]. yvelgan, Segnebul qveynebSi, Tavisi<br />

Tavis movla rom SeZlon, momaval Taobas codnas aZleven. amdenad,<br />

codna sayovelTao xdeba. `Cveni moswavle cxra mTas<br />

iqiT momxdar ambavs ATamamaT mogiyvebaT da Tavis cxvirs rogor<br />

unda mouaros gacivebis dros-imas ki veras getyviT~- dananebiT<br />

werda vaxtang RambaSiZe da mkiTxvels ganumartavda,<br />

rom sakvebs, sasmels da sxvas SerCeva da zomierad sWirdeba<br />

moxmareba. `kuWi xalTa ar aris da yvelafers ver miiRebs~ [20,<br />

12-13]. swored samedic<strong>in</strong>o ganaTlebis xalxSi ukeT gasavrceleblad<br />

aurCevia mas Jurnali `mwyemsi~, v<strong>in</strong>aidan es ukanaskneli<br />

ZiriTadad soflis mosaxleobisa da soflis sasuliero<br />

pirebisaTvis iyo gankuTvnili. vaxtang RambaSiZis mocemuli<br />

statiidan irkveva, rom 1867 wlamde sasuliero sem<strong>in</strong>ariaSi<br />

`saeqimo mecnierebis~ swavleba yofila SemoRebuli. mas 2<br />

wlis ganmavlobaSi aswavlidnen. amgvar gadawyvetilebas metad<br />

praqtikuli da humanuri safuZveli edo. medic<strong>in</strong>aSi gaTviTcnobierebul<br />

mRvdels ueqimobis pirobebSi mrevlis daxmareba<br />

unda SeZleboda. mogvianebiT sagani gauuqmebiaT, v<strong>in</strong>aidan<br />

CauTvliaT, rom TiTqos zogierT sabunebismetyvelo sagans<br />

SeiZleba cudi zneobrivi zegavlena hqonoda maTze. mogvianebiT<br />

gairkva, rom im sasuliero pirebs, visac samedic<strong>in</strong>o<br />

ganaTleba hqondaTA sem<strong>in</strong>ariaSi miRebuli, didi sargebeli<br />

mohqondaT AmrevlisaTvis. amis gamo, zogierT sem<strong>in</strong>ariaSi<br />

209


kvlav ganaxlebula sagnis swavleba. amave mizniT xsenebul sagans<br />

pedagogiur saswavleblebSic aswavlidnen, Tumca versad<br />

sakmaod da rigianad [21, 13-14].<br />

vaxtang RambaSiZe or sagazeTo publikacias orsulobisa<br />

da Cvilis movlis sakiTxebs uTmobs. gulistkiviliT aRniSnavs,<br />

rom 13 wlis mozardi gogonas gaTxoveba dauSvebelia da<br />

misi janmrTelobisTvis saziano. am asakSi gaTxovil mozards<br />

14 wlisas ukve bavSvi uCndeba. jer kidev Camoyalibebis procesSi<br />

myofi organizmi did jafas ganicdis. pirvel bavSvs<br />

momdevno mSobiarobebi mosdevs da organizmic naadrevad zi<strong>and</strong>eba<br />

[22, 13-14].<br />

v<strong>in</strong>aidan vaxtangi Tvlida, rom CvenSi im dros orsulobisa<br />

da bavSvis movlis Sesaxeb ucod<strong>in</strong>aroba iyo, man erTi statia<br />

bavSvTa kvebas dauTmo. ZuZuTi kvebis wesebze da sargeblianobaze<br />

saubris garda, igi xelovnur kvebasac Seexo. avtorma<br />

mkiTxvels safrangeTSi eqim diufuris mier bavSvTAa<br />

usafrTxo, higienuri, xelovnuri kvebis Sesaxeb danergili wesi<br />

gaacno. diufuris saxlebs, romlebic ZuZuTa bavSvebisTvis<br />

rZes amzadebdnen, `rZis wveTi~ erqva. statiis avtori qarTul<br />

sazogadoebasac mouwodebda amgvari saxlebis gaxsnisaken [23,<br />

3-6].<br />

xalxSi samedic<strong>in</strong>o ganaTlebis gavrcelebasTan dakavSirebiT<br />

gamoqveynebuli bolo statiebi vaxtang RambaSiZem<br />

avadmyofobis, janmrTelobis raobisa da nairgvarobis ganmartebas<br />

dauTmo. igi mkiTxvels uxsnida, rom arsebobs adgilobrivi<br />

avadmyofobebi, romlis gaCenas geografiuli mdebareoba,<br />

niadagi, hava... uwyobs xels. arseboben drois cvlilebebiT<br />

(sicxe, sicive, nesti anu klimati) gamowveuli daavadebebi,<br />

gaufrTxileblobis seni (daudevrobiT da gaufrTxileblobiT<br />

gamowveuli) `uilajobis, siRaribis seni~, `siWarbis,<br />

siuxvis seni~. Tu siRaribis seni ufro Sesawynarebelia, am<br />

ukanasknelis ar aris, v<strong>in</strong>aidan igi `sixarbiTa da simsunagi-<br />

Taa~ gamowveulio [24, 14-15]. igi aRniSnavs, rom qalaqis cudi<br />

pirobebiT yvelaze metad bavSvebi zi<strong>and</strong>ebian. miuxedavad imisa,<br />

rom TiTqos saswavleblebSi fizikuri varjiSi da mogzaurobaa<br />

SemoRebuli, magram `usufTao haerze varjiSoba-moZraoba<br />

da aTasSi erTxel mogzaurobas, an ki ra sargebloba mohyveba?!<br />

amas mxolod maS<strong>in</strong> eqneboda mniSvneloba, rom igi Sefardebuli<br />

iyos TviToeuli sxeulis mdgomareobasTan. anu<br />

210


vis ra sWirdeba janmrTelobidan gamomd<strong>in</strong>are. ucxoeTSi sxvadasxva<br />

saSualebaa danergili axalgazrdebis janmrTelobis<br />

gasaumjobeseblad. maT Soris movixseniebT erTs, romelsac<br />

didixania didi kargi Sedegi mohyva. es aris sazafxulo axal-<br />

Senebis sazafxulo samyofebis gamarTva mozard qal-vaJTaTvis.<br />

momaval nomerSi gavacnobT mkiTxvels ras warmoadgens es<br />

saSualeba, ra aris misi umTavresi mizani da daniSnuleba, ra<br />

Sedegi mohyva am saqmes ucxoeTSi da rogor sasurvel saSualebadaa<br />

igi dasaxuli dRes mecnierebisagan~ [25, 20-22]. samwuxarod<br />

`mwyemsis~ Semdegi nomeri dazianebulia da xsenebuli<br />

statia veRar vipoveT.<br />

amgvarad, vaxtang RambaSiZe sazogadoebis gajansaRebisaTvis<br />

dauRalavi zrunvis saqmeSi miadga im moments, rodesac<br />

misi ocneba unda asrulebuliyo. rodesac sazogadoebis gajansaRebaze<br />

zrunva axal, ufro maRal safexurzeA unda asuliyo.<br />

rodesac Rrma, Tnamedrove evropul gamocdilebaze<br />

dafuZnebuli kvlevebi praqtikaSi unda ganxorcielebuliyo.<br />

1904w. vaxtangma mamis daxmarebiT `patara cemSi~ borjomis<br />

xeobaSi pirveli qarTuli sanatoriumi aaSena. sanatoriumis<br />

gaxsna da kurTxeva amave wlis 15 ivnisisTvis iyo gadawyvetili.<br />

saerTo zeimSi monawileobis misaRebad akakisac elodebodnen,<br />

magram moulodnelad misi eqimi, samson Tofuria gardaicvala.<br />

`ase uceb umTavresi ATnamgrZnobi gamogvecala am<br />

axali wamowyebis, ramac Zalian daaziana Cveni axali saqme~ —<br />

werda vaxtangi. samson Tofuria pirveli iyo, visac mTel qu-<br />

Taisis guberniaSi samkurnalo saxli hqonda gaxsnili. samson<br />

Tofuriam am saxliT yvelas daumtkica, rom samkurnaloSi dawola<br />

aramc Tu saSiSi, aramed sasargebloao — werda vaxtangi.<br />

Turme akaki wereTeli didad ar swyalobda eqimebs, magram misi<br />

piradi eqimisadmi pativiscema da ndoba didi hqonda. am samkurnalo<br />

saxlSi erTi oTaxi akakisTvis iyo gamoyofili. iqve,<br />

am oTaxSi gitarac yofila. Turme, iq yofnis dros akakisTan<br />

yoveldRe varenka wereTeli (barbare maWavariani-wereTlisa)<br />

dadioda da poetis leqsze daweril sakuTar simReras, `sulikos~,<br />

umReroda. Turme, swored samson Tofurias samkurnalo<br />

saxlidan gavrcelebula es popularuli simRera. samson Tofuria<br />

Tvlida, rom akakis gulis avadmyofobisaTvis simRera<br />

wamali iyo [3].<br />

211


marTalia patara cemis sanatoriumi im drois qarTuli<br />

sazogadoebis sayvareli adgili iyo da yvelas, visTvisac iq<br />

yofna sasargeblo iyo, guli miuwevda, magram es dasasvenebeli<br />

saxli 8-16 wlis ymawvilebisTvis aSenda. sanatoriumi da iq<br />

mkurnaloba mecnierulad dasabuTebuli da gaangariSebuli<br />

iyo; eyrdnoboda im drois Tanamedrove kurortologiis miRwevebs.<br />

mozardebis mkurnalobasTan erTad yovel wels 150<br />

mozardze dakvirveba da miRebul Sedegebze dayrdnobiT<br />

kvleviTi samuSaoc warmoebda. 1904 wels, sanatoriumis daarsebamde,<br />

momavali kurortis modeli vaxtang RambaSiZem `leisonSi,<br />

Sveicariul sanatoriumTaA axleburi modelis mixedviT<br />

Seadg<strong>in</strong>a~. amisTvis mas leisonSi mTeli weli umuSavia [26, 32].<br />

dakvirvebebs da kvlevebs vaxtang RambaSiZe or frang mecnierTan<br />

ATnamSromlobiT awarmoebda. sorbonis profesor alfred<br />

b<strong>in</strong>esTan da eqim alfons laveranTan. es ukanaskneli Waobis<br />

ciebis gamomwvev mizezebs ikvlevda da tropikuli daavadebis<br />

saukeTeso mcodne da msoflioSi ganTqmuli eqimi iyo.<br />

alfred b<strong>in</strong>es surda gaerkvia Tu ra cvlilebebs iwvevs sisxlSi<br />

mTis hava. ra gansakuTrebul gavlenas axdens mTis mze<br />

sunTqvasa da filtvebSi mimd<strong>in</strong>are procesebze. b<strong>in</strong>e laboratoriis<br />

pirobebSi cdilobda ewarmoeb<strong>in</strong>a cdebi, magram es ra<br />

Tqma unda mas ver daakmayofilebda. b<strong>in</strong>e vaxtangs eubneboda,<br />

rom amgvari dakvirveba maRalmTian raionSi aravis uwarmoebia<br />

da Tu Tqven amas gamoikvlevT, did saqmes gaakeTebTo. man vaxtangs<br />

masalis erTad damuSaveba da kvlevis Sedegebis saku-<br />

Tar krebulSi dabeWdva aRuTqva.<br />

laverans a<strong>in</strong>teresebda Waobis ciebiT daavadebulebze,<br />

maT sisxlze, rogor moqmedebda maRalmTiani hava da vaxtang<br />

RambaSiZes urCevda, rac SeiZleba maRal simaRleze aeSenebia<br />

sanatoriumi, v<strong>in</strong>aidan saqarTveloSi Waobis cieba Zlier aris<br />

gavrcelebulio. rodesac vaxtangs misTvis uTqvams, rom mas<br />

sanatoriumis aSeneba 1400m-ze * hqonda navaraudevi, laverans<br />

misi gadawyvetileba gauziarebia da mouwonebia [3].<br />

1905 w. vaxtang RambaSiZe periodul presaSi aqveynebs<br />

gancxadebas sanatoriumis pirobebis Sesaxeb. Cveni azriT, es<br />

publikacia scildeba gancxadebis farglebs. masSi mokled,<br />

magram TvalnaTliv da aSkaradaa gadmocemuli Tu rogori sa-<br />

* patara cemi 1370m-zea zRvis donidan[32. 107].<br />

212


medic<strong>in</strong>o safuZvlebi edo sanatoriumis gaxsnas, ramdenad<br />

Rrmad efuZneboda misi Semqmneli imdro<strong>in</strong>deli kurortologiis<br />

miRwevebs. amis gamo xsenebuli gancxadeba srulad gv<strong>in</strong>da<br />

movitanoT Cvens statiaSi.<br />

`sanatoriumi da sazafxulo samyofi eqimis vaxtang d.<br />

RambaSiZisa mozard qal-vaJTaTvis 8-16 wlamde `patara-cemSi~<br />

bakurianis rk<strong>in</strong>is gzazed sazafxulo mTis sadguri 4400 futis<br />

simaRleze (gancxadeba).<br />

`patara-cemi~ mdebareobs borjomis xeobaSi TrialeTis<br />

qedis erT-erT kalTaze, bakurianis rk<strong>in</strong>is gzazed, sadgur nikolaevisa<br />

da sakoWavs Soris, maRlob vakezed, 4400 futis, anu<br />

1340 metris simaRlezed (230 futiT maRalia abasTumanze).<br />

am adgilis mdebareoba, rogorc mTeli xeobisa, metad<br />

moxdenilia da lamazi. `patara-cemi~ warmoadgens mTebiT SemozRudul<br />

gaSlil vakes, fiWvnariT Ada naZvnariT garSemortymuli,<br />

mTel dRes mziT ganaTebulia da civi qarisaganac dafaruli,<br />

niadagi mSrali da notierebas moklebuli aqvs, hava<br />

mudam grilia da siTbo-sicivec metad zomieri; haeri sufTa,<br />

mCate da saamo, adgili myudro da yovel xmaurobas moklebuli.<br />

Suaze miudis bakurianis rk<strong>in</strong>is gza.<br />

aq aris aSenebuli sanatoriumisaTvis didi Senoba, sava-<br />

Jo da saqalebo ganyofilebiT, samxreTisaken miqceuli, mTel<br />

dRes mziT ganaTebuli, romelSiac dRe da Rame haeri moZraobs<br />

da icvleba. sanatoriums aqvs sakuTari samecniero laboratoria<br />

da meteorologiuri sadguri.<br />

sanatoriums da sazafxulo sadgoms miznad aqvs gauadvilos<br />

mozardis agebulebas dasveneba da janmrTelobis mopoveba,<br />

rom bunebrivis saSualebiT da higienur pirobebSi<br />

cxovrebiT gamoswordes is nakli, rac sxeulSi an avadmyofobiT<br />

aris gamowveuli, an cxovrebis Seuferebel pirobebiT; da<br />

amnairad xeli Seuwyos sxeulis ganaxlebasa da wesier muSaobas,<br />

fizikur keTildReobis misaRwevad.<br />

miiRebian: v<strong>in</strong>c aris naavadmyofari, sxva da sxva sneulebisagan<br />

daRlili-dasustebuli, metadre visac gamovlili<br />

aqvs ganmeorebiTi: <strong>in</strong>fluenca, bronxiti, filtvis sxva da sxva<br />

avadmyofoba; v<strong>in</strong>c mada-dakargulia, sisxl-naklulebi, nerveb<br />

aSlili, Waobis ciebiT anu tyirpis gadidebiT dasustebuli;<br />

visac sxeuli dasZabunebia haeris, s<strong>in</strong>aTlis da sazrdos naklebulobiT<br />

an cxovrebis Seuferebel pirobebiT; stomaqisa<br />

213


da nawlavebis AaSlilobiT dasneulebuli, gonebiT moqanculi<br />

da saerTod yvelani, visac-ki samkurnalo mecnierebis rCeviT<br />

esaWiroeba haeris gamocvla, dasveneba, sxeulis gamagreba da<br />

qalaqis morideba cxel zafxulis TveebSi.<br />

ar miiRebian: mwoliare avadmyofni, romelime gadamdeb<br />

seniT Sepyrobilni, filtvis siWleqiT daavadmyofebulni,<br />

suliT avadmyofni da arc is<strong>in</strong>i, visac romelime mizezis gamo<br />

maRal mTa-adgils yofna sargeblobas ver moutans.<br />

samkurnalo saSualebaT aris dasaxuli Semdegi:<br />

1) mTis wm<strong>in</strong>da haeri, mCate, grili, fiWvis suniT Sezavebuli<br />

da yovelgvar usufTaobas moSorebuli; dRe sul gared<br />

yofna, Rame ki Ria fanjarebian saxlSi wola.<br />

2) gonebisa da sxeulis dasveneba, sruli myudroeba,<br />

Suagul tyeSi yofna, usiamovno xmaurobis moSorebiT.<br />

3) gadaWarbebuli sazrdooba dReSi eqvsjer: sauzme<br />

dilis 7.s., meore 10s., sadili 1s., samxari 4s., vaxSami 7s., da meeqvse<br />

ijarac 9 saaTzed.<br />

4) wyliT eqimoba: tanis dazela, duSi da abano, haeris<br />

abano (Luft-bad, Ba<strong>in</strong> d'air).<br />

5) sxva da sxva gvari Seqceva —A TamaSoba evropidan gamowerili<br />

moZravi saTamaSoebis saSualebiT, ucxoeTis savarji-<br />

So sazogadoebaTaA gegmis mixedviT.<br />

6) samkurnalo varjiSoba stokholmis savarjiSo mTavar<br />

<strong>in</strong>stitutSi langis mier SemoRebul gegmisamebr.<br />

7) saxaliso da gasarTobi samuSao da sxva da sxva xelsaqme,<br />

saadvilo da sxeulisaTvis margebeli, TviTeulis agebulebasTan<br />

SerCeuli. msurvelTaTvis fotografiuli oTaxi.<br />

8) jgufebad seirnoba da mogzauroba yovel or-sam<br />

dRes axlo midamoebSi.<br />

9) yovel dRes axlad motanili madneuli wylebi: borjomis<br />

mJave da waRveris rk<strong>in</strong>is wyali, eqimis daniSnulebisamebr.<br />

10) sxva wamlebiT eqimoba mxolod aucilebel saWiroebis<br />

dros.<br />

yovelive zemoxsenebuli saSualeba SemoRebulia mecnierebisagan<br />

damtkicebul wesisamebr, swarmoebs eqimis mudmiv<br />

xelmZRvanelobiT da kerZod TviTeulis agebulebasTan SefardebiT.<br />

214


kviraSi erTxel TviTeuli sanatoriumSi myofi dawvrilebiT<br />

is<strong>in</strong>jeba eqimisagan, Tnac samecniero iaraRebiT aR<strong>in</strong>iSneba<br />

is T<strong>and</strong>aTani cvlileba, rac daetyoba, Rones, mkerdis<br />

sisrules, sulisTqmas, gulisa da majis cemas da sxva.<br />

yovelive zemoxsenebuli, rogorc xangrZlivma gamocdilebam<br />

daamtkica ucxoeTis yvela kuTxeebSi da mecnierebamac<br />

gamoarkvia, sxvagvar wamlobazed ufro warmatebiT hkurnavs<br />

zemod aRniSnul sneulebaT ase rom, exla yvelsagan sasargeblod<br />

aris dasaxuli sanatoriumebis bunebrivi mkurnaloba,<br />

rasac Semdeg mohyveba xolme Semdegi cvlilebebi: yovel mozards<br />

emateba wona, Zala da Rone, uganivrdeba mkerdi, umagrdeba<br />

kunTebi, sxeulis sazrdooba umjobesdeba. modunebul<br />

agebulebas simarjve emateba da gonebas sifxizle, xasiaTi<br />

mSviddeba da swordeba, tol-amxanagebSi yofniT erToba da<br />

zneobrivad iwvrTneba, da rasakvirvelia yovelives es didaT<br />

xels uwyobs da aw<strong>in</strong>aurebs sxeuliTac, gonebiTac da zneobrivadac<br />

mozardis agebulebas.<br />

wasvlisas TviTeuls Sesaferisi darigeba eZleva, rogorc<br />

unda mouaros Tavis Tavs momavalSi.<br />

yvelani iyofebian jgufebad Ronis, sqesisa da wlovanobis<br />

mixedviT. TviTeul jgufs hyavs sakuTari Tvalyuris<br />

mgdebeli da yvelas ki saerTod — mudmivi xelmZRvaneli-eqimi.<br />

sanatoriumSi da sazafxulo samyofSi dadgenili wes-rigi<br />

yvelasaTvis savaldebuloa. v<strong>in</strong>c ar daeTanxmeba mas, unda<br />

miatovos es dawesebuleba erTi kviris ganmavlobaSi.<br />

es wes-rigi, roemlsac miznad aqvvs sxeulis keTildReoba,<br />

advili SesaTvisebelia da momavlisaTvisac sasargeblo:<br />

sxeuli pataraobiTve eCveva sicivis atanas, rigianad sma-Wamas,<br />

sasargeblo moZraobas, wesier moZraobas, wesier muSaobas<br />

da saerTod higienur cxovrebas.<br />

samkurnalod daniSnulia zafxulis Tveebi: 15 ivlisidgan<br />

31 mariamobisTvemde. miiRebian msurvelni ori TviTA da<br />

naxevriT da ori TviTac.<br />

misaReb pirTa ricxvi gansazRvrulia.<br />

fasi pataraTaTvis Tviurad xuTi Tumania, xolo mozrdilTaTvis<br />

eqvsi Tumani, amaSia nagulisxmevi: sadgomi, log<strong>in</strong>i,<br />

sazrdo, ganaTeba, wyliT eqimoba, sarecxis darecxa,<br />

wylebi, wamlebi da saerTod yovel-mxrivi movla da eqimoba.<br />

215


visac hsurs samkurnalod mosvla, w<strong>in</strong>daw<strong>in</strong>ve unda gamogzavnos<br />

avadmyofis sruli aRweriloba da adgilobrivi<br />

eqimis werlic. sabolood gardawyveta miRebis Sesaxeb mxolod<br />

avadmyofis piradad naxvis Semdeg aris SesaZlebeli.<br />

TviTeuls unda mohyves Tan: orgvari tanisamosi: sazafxulo<br />

da erTi Tbili, TeTreuli 4-6-mde, oroli fexsacmeli,<br />

maTSi erTi uquslo, Wilis qudi mzeSi saxmarad da, Tu SesaZloa<br />

magari tilos zevidgan Casacmeli tanisamosi saTamaSod.<br />

yovel kviras mSoblebs gaegzavnebaT werili sanatoriumis<br />

eqimisagan da euwyebaT maTi Svilis mdgomareobis ambavi.<br />

dawvrilebiTi cnobebis SesatyobaT msurvelT unda mimarTon<br />

eqims vaxtang daviTis Ze RambaSiZes maisis 31-de qalaq<br />

Tbiliss, Semdeg — ki borjomiT patara cemis sanatoriumSi.<br />

misavali gza: borjomidan ori saaTis savalze, bakurianis<br />

rk<strong>in</strong>is gziT, me-25 versze sadgur nikolaevis Semdeg saku-<br />

Tari baqania patara-cemSi, sadac yoveli saxalxo matarebeli<br />

Cerdeba sakuTrad sanatoriumisaTvis.<br />

matareblis mimosvla: borjomidgan gadis 9s. 7w. `patara<br />

— cemis~ sanatoriumSi midis 1s. 13w., patara-cemiTgan gamodis<br />

naSuadRevis 1s. 19w. da borjoms midis 3s. 29w. saWiroebis<br />

dagvarad dadis meore matarebeli: borjomidgan gadis naSuadRevis<br />

5s. 28w. `patara-cemis~ sanatoriumSi modis saRamos<br />

7s. 32; patara cemidgan gamodis saRamos 9s. 45w. borjoms modis<br />

Ramis 11s. 33w.<br />

adresi: fostiT: borjomiT — `patara-cems~ eqims v. RambaSiZes.<br />

telegrafiT: borjomi RambaSiZes~ [27, 395-398; 427-<br />

430]. *<br />

aRwers ra v. veliam<strong>in</strong>oviCi borjomis xeobis sakurorto<br />

ATvisebebs, aRniSnavs, rom miuxedavad imisa, rom 1901 wlisTvis<br />

saqarTveloSi jer erTi balneologiuri sadguria (borjomi,<br />

samefo ojaxis mamuli), ar gava aTi weli, rom aq aRmocendeba<br />

sxva kurortebic, kerZod cemSi, cagerSi, bakurianSi, cixisjvarSi<br />

[28, 6-7].<br />

xsenebuli wignis gamosvlidan erTi wlis Semdeg mTavrobas<br />

gadauwyvetia cemSi rk<strong>in</strong>igzis muSebisaTvis tuberkuliozis<br />

samkurnalod sanatoriumis daarseba. 1903 w. aq da bakuri-<br />

* gancxadeba or nomerSia (#14 da #15) gamoqveynebuli. orive statia<br />

identuria. gancxadebis stili daculia.<br />

216


anSi barakebSi da karvebSi, TiTqmis savele pirobebSi, moaTavses<br />

avadmyofebi da daarsda sanitaruli sadguri. e. fedorovi<br />

aRniSnavs, rom 1904 w. eqimma RambaSiZem `patara cemSi~ gaxsna<br />

kerZo sanatoriumi, `sazafxulo bavSvTa koloniiT~ da saku-<br />

Tari plaTformiT, romlis saxeli Sors gascda kavkasiis farglebs.<br />

cemis gaSlil platoze sofelia. mas gars tyis masivebi<br />

ertya. am tyeSi uxvad iyo: fiWvi, naZvi, soWi. aseve wifela, muxa,<br />

rcxila, panta da maJalo [29. 53]. e. fedorovis TqmiT, rTuli<br />

iyo tyis masivis gamoyeneba sanatoriumis mSeneblobisa da<br />

cemidan bakurianamde gzis gasayvanad, Tumca, im droisaTvis,<br />

aRniSnavs igi xazgasmiT, vaxtang RambaSiZem samkurnalo saxlis<br />

tyeSi ganTavseba moaxerxao [29, 3-4, 13].<br />

cemis plato CrdiloeTis mxridan gaSlilia, samxreTiT<br />

maRldeba. horizonti Zlier gaSlilia. plato adriani dilidan<br />

gvian saRamomde mzis sxivebis zemoqmedebis qveSaa. horizontis<br />

gaxsnilobis gamo, Tavisuflad niavdeba kurortis<br />

mTeli teritoria. `cemis nayofier samkurnalo pirobebs didixania<br />

miaqcies yuradReba da jer kidev 1904 w. cemSi gaixsna<br />

rk<strong>in</strong>igzis sanatoriumi, romelic dRemde funqcionirebs~ —<br />

wers m. nodia [31, 58-59] da arafers ambobs patara cemis sanatoriumsa<br />

da mis damfuZnebelze.<br />

wignis avtorebi `gamoCenili qarTveli kurortologebi~<br />

qveynisTvis WeSmaritad Rvawlmosil da pativcemul pirovnebebze<br />

saubroben, romelTa Rvawli dafasebisa da aRniSvnis<br />

Rirsia. Tumca arc am wignSi, romelic 1981 welsaa dawerili,<br />

rodesac politikuri devna aRar iyo mwvave da bevri ramis<br />

Tqma da dawera SeiZleboda, vaxtang RambaSiZe naxsenebic<br />

ki araa. arc borjomis xeobaSi pirveli sanatoriumi. ufro metic,<br />

am wignSi vkiTxulobT: `mxolod XIX saukuneSi aSenda<br />

Cvens miwa-wyalze TiTo-orola sasaxle mefis d<strong>in</strong>astiisa da<br />

mdidari vaWrebis sakeTildReod...<br />

kurortebis namdvili, gegmazomieri ganviTareba daiwyo<br />

mxolod sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg, mas Semdeg,<br />

rac 1919 w. martis dekretiT samkurnalod gamosadegi wylebi,<br />

md<strong>in</strong>areebi, tyeebi, mTebi da sxva bunebrivi simdidreebi saxelmwifoebriv<br />

sakuTrebad gamocxadda da mSromeli xalxis<br />

janmrTelobis samsaxurSi Cadga. amrigad kurortologia, rogorc<br />

mecniereba, sabWoTa xelisuflebis pirmSoa.<br />

217


saqarTveloSi bunebrivi samkurnalo saSualebebis mecnieruli<br />

Seswavla, kurortebis dagegmareba da mSenebloba<br />

mxolod 1921 w. damdegs daiwyo. dRes, rodesac arc Tu ise Soreuli<br />

warsulis aRdgenas vcdilobT, vxedavT, rom masala Zalian<br />

cota mogvepoveba...~ [32, 3]. Tumca, fedorovis wigni da<br />

qarTuli perioduli presa, sadac naTladaa aRniSnuli vaxtang<br />

RambaSiZesa da mis sanatoriumze, romlis Sesaxebac kavkasiis<br />

farglebs gareTac icodnen, arsebobda da xelmisawvdomic<br />

iyo. 1919 w. xsenebuli dekretis gamocxadebis w<strong>in</strong>a<br />

wels is, rac patara cemis sanatoriumSi moxda, erTgvar `mosamzadebel<br />

samuSaod~ gvesaxeba. vaxtang RambaSiZis mogonebebidan<br />

vigebT, rom 1918 w. gabolSevikebulma jariskacebma,<br />

mTeli soflis monawileobiT, mTlianad gaZarcves sanatoriumi<br />

[3].<br />

`oqtombris did socialistur revoluciamde es (igulisxmeba<br />

borjomi da misi xeoba-n.R.) iyo sayvareli kuTxe<br />

zafxulobiT drois satareblad titulosani muqTaxorebisaTvis.<br />

ramdenime mdidari vila mkveTrad gamoirCeoda kurortis<br />

danarCeni nawilisagan, romlis keTilmowyobaze arav<strong>in</strong><br />

fiqrobda.<br />

sabWoTa xelisuflebam yvela piroba Seqmna kurortis<br />

ganviTarebisa da keTilmowyobisaTvis, aago sanatoriumebi da<br />

dasasvenebeli saxlebi, gadaaqcia borjomi Cveni qveynis janmrTelobis<br />

erT-erT saukeTeso kerad~-werda n. yifSiZe [33, 6].<br />

aratitulosani `muqTaxorebidan~ patara cemSi isvenebdnen:<br />

akai wereTeli, aleqs<strong>and</strong>re xaxanaSvili, mixeil wereTeli,<br />

giorgi nikolaZe, pavle <strong>in</strong>goroyva, ekater<strong>in</strong>e gabaSvili,<br />

Salva RambaSiZe, marijani...<br />

akaki wereTelma mozrdili leqsi, saxelad `patara cemi~,<br />

miuZRvna sanatoriums. erTxel, rodesac igi mcire xniT iyo<br />

cemSi (didi survilis miuxedavad, mas guli awuxebda da aq<br />

didxans ver rCeboda) erT-erTi skamis zurgze fanqriT aseTi<br />

strofebi dauweria:<br />

`kargi sanatoria es patara cemia,<br />

dasustebulisaTvis janRonis mimcemia~.<br />

akaki<br />

vaxtangs am strofebisTvis ATavisi mxridan miuweria:<br />

`xolo damwyebisaTvis didi WirTa mCenia~.<br />

218


Semdeg skamis es zurgis ficari mouxsnia da Seuanxavs.<br />

1918 wlis darbevisas sxva yvelaferTan erTad es ficaric wauRiaT.<br />

1909 w. 18 ivliss vaxtangis megobars, cnobil mecniers<br />

da sazogado moRvawes, mixeil wereTels misTvis es strofebi<br />

uZRvnia:<br />

`brZana vaxtangman mkurnalman<br />

da aRmocenda sanatoria<br />

patara cemis saxeliT<br />

TviT samoTxisa sworia~.<br />

vaxtangi igonebs, rom mixeil wereTeli mxurvaled monawileobda<br />

sanatoriumSi gamarTul varjiSobaSi, seirnobaSi,<br />

adgilobrivi saxumaro matianes Sedgenasa da gamocemaSi [3].<br />

saerTod sulisaTvis da sxeulisaTvis sasargeblo mravali<br />

samxiarulo TavSesaqcevi imarTeboda vaxtangis patara cemSi.<br />

wyalze xidebis gadeba, seirnoba, varjiSi, warmodgenebis gamarTva.<br />

`maTTan erTad maTi sayvareli eqimi vaxtangic ganuyrelaT<br />

muSaobda, xelmZRvanelobda da axalisebda varjiSoba-<br />

Si~ bavSvebs Tu mozrdilebs[34, 498]. gava dro da mixeil were-<br />

Teli zemoTqmul sakuTar striqonebs miumatebs:<br />

`Cvidmeti weli gavida...<br />

sadRaa sanatoria...<br />

davkargeT Cveni qveyana,<br />

marTlac samoTxis sworia...<br />

es aris wuTi-sofeli,<br />

JamTa ukuRma triali:<br />

cemis niavis magivrad<br />

avtomobilTaA xriali...~<br />

Tan Tavisive Targmanic miuweria da lursmuli warwerac<br />

gaukeTebia: `maRalTa RmerTTa akurTxon megobari Cemi `vaxtang~<br />

da saxli misi. 14. II. 1926. parizi [3].<br />

sanam saS<strong>in</strong>eli da tragikuli movlenebi datrialdeboda,<br />

vaxtang RambaSiZe samSobloSi ori didi sazogado movlenis monawile<br />

da TviTmxilveli kidev gamxdara. pirveli iyo 1917 w. 1<br />

(14) oqtombers, rodesac kirion II kaTolikosis rangSi pirvelad<br />

aRavlenda avtokefaliaaRdgenil saqarTvelos eklesia-<br />

Si kvarTobis liturgias sveticxovelSi. sxva mogonebebisagan<br />

gansxvavebiT vaxtangi aRelevbuli, emociebiT savse, mxatvrulad<br />

gadmogvcems am movlenas.<br />

219


meore iyo 1918 w. 26 ianvari (8 Tebervali), rodesac pirveli<br />

qarTuli universiteti gaixsna. am zeims Tavis mogonebebSi<br />

igi saaRdgomo litaniobas adarebs. Turme vaxtangs 1916<br />

wlis Semodgomaze petre meliqiSvilis sapativcemulod gamarTul<br />

vaxSamze sadRegrZeloSi misTvis pirveli qarTuli<br />

universitetis pirveli reqtoroba uw<strong>in</strong>aswarmetyvelebia.<br />

universitetSi leqciebis wasakiTxad vaxtangic da misi<br />

meuRle, v<strong>and</strong>ac miuwveviaT. vaxtangi higienas aswavlida, v<strong>and</strong>a<br />

ki <strong>in</strong>glisur enas [3]. moxda ise, rom studentis #1 bileTi maT<br />

ufros qaliSvils, medeas ergo wilad [35, 15].<br />

1921w. Tebervlis ARames vaxtangs samxedro uwyebidan megobarma<br />

daureka da uTxra, rom dilis 6sT-ze bolSevikebi ukve<br />

TbilisSi iqnebodnen. es iyo Ramis 3 saaTi. vaxtangma qaliSvilebi<br />

Tbilisidan gaamgzavra. gzaSi is<strong>in</strong>i bedad dedas Sexvdnen,<br />

romelic maS<strong>in</strong> wiTel jvarSi muSaobda. maTi 18 wlis Zma<br />

givi moxalised wavida omSi. daxevis dros aRmoCnda zestafon-<br />

Si da yvela erTad wavida baTumSi. maT, mravali gasaWiris gadatanis<br />

fasad, qveyana datoves. vaxtang RambaSiZes, mravali<br />

qarTvelis msgavsad, imedi hqonda rom saqarTvelo bolSevikebisagan<br />

male ganTavisufldeboda da samSoblodan maTi gaqceva<br />

Tavis droebiTi gadarCena iyo. vaxtangi im xanad kavkasia-<br />

Si yvela sakurorto zonas ganagebda. misTvis nebarTva miuciaT<br />

britaneTsa da safrangeTSi samedic<strong>in</strong>o aRWurviloba See-<br />

Z<strong>in</strong>a.<br />

vaxtangs imedi hqonda, rom SeZlebda axal mTavrobasTan<br />

ATnamSromlobas, raTa misTvis ganusazRvrelad sayvarel sam-<br />

SobloSi eRvawa. magram es SeuZlebeli aRmoCnda. wvalebiT,<br />

didi codniTa da siyvaruliT aSenebuli sanatoriumi Camoar-<br />

Tves. misTvis usayvarlesi adamianebi ucxoeTSi iyvnen. 1921 w.<br />

10 noembers man samudamod datova samSoblo. ori weli, 1924<br />

wlamde, igi TurqeTSi iyo da stambolSi rCeboda. 1924 w. mTeli<br />

ojaxi safrangeTSi gaemgzavra. safrangeTSi zogierTi axloblis<br />

f<strong>in</strong>ansuri daxmarebiT kl<strong>in</strong>ika gaxsna, magram valebis<br />

gamo, iZulebuli iyo daexura. amis miuxedavad, igi usasyidlod<br />

sakuTar b<strong>in</strong>aSi mraval midadar Tu xelmokle qarTvels<br />

mkurnalobda. didi xnis ganmavlobaSi vaxtangs samSobloSi<br />

dabrunebis imedi hqonda. 20-30iani wlebis mijnaze Turme parizSi<br />

ramdenime sabWoTa C<strong>in</strong>ovniki Casula, romlebic mas sam-<br />

220


SobloSi Casvlas sTxovdnen, raTa kavkasiis kurortebisTvis<br />

exelmZRvanela. Tumca usafrTxoebas ver pirdebodnen. saqar-<br />

TveloSi darCenili megobrebic uTvlidnen, rom misTvis dabruneba<br />

usafrTxo ar iqneboda.<br />

vaxtangis vaJma, romelic erTxel ukve ijda sabWoTa cixeSi,<br />

ver gauZlo usamSoblobas da 1922 w. dabrunda saqarTveloSi.<br />

isev daapatimres da sabednierod gamouSves. rodesac<br />

safrangeTSi brundeboda, Turqi mesazRvreebi, TurqeT-sab-<br />

WoTa kavSiris xelSekrulebis Tanaxmad, mas ukan TbilisSi abrunebdnen.<br />

maS<strong>in</strong> givim mamas sTxova daxmareba. vaxtangma Svili<br />

TurqeTis premierm<strong>in</strong>istris, enver faSas daxmarebiT gamoixsna,<br />

romelsac piradad icnobda. givi safrangeTSi Secvlili<br />

da daTrgunuli dabrunebula. sul male man TviTmkvlelobiT<br />

daasrula sicocxle[26, 32-33, 34].<br />

marTalia vaxtang RambaSiZes male mouwia parizSi gaxsnili<br />

kl<strong>in</strong>ikis daxurva, magram Tavis profesiul saqmianobas,<br />

masze fiqrs ma<strong>in</strong>c ar wyvetda. misi mogonebebidan vigebT, rom<br />

jer kidev 1918 w. Zvlis tuberkulioziT daavadebulTaTvis<br />

gemze moZravi sanatoriumis Seqmna surda. mas undoda zRvis<br />

hava da mzis sxivebi erTdroulad gamoeyeneb<strong>in</strong>a samkurnalod.<br />

saamisod avadmyofebis gemze moTavsebas apirebda. okeaneSi<br />

gems garkveuli marSrutiT unda emoZrava. am ideis ganxorcielebaze<br />

igi safrangeTSic ganagrZobda fiqrs, magram mas es<br />

Canafiqri ganuxorcielebeli darCa [3]. vaxtang ARambaSiZe profesiul<br />

saqwmianobas emigraciaSic rom agrZelebda, `bedi qar-<br />

TlisaSi~ gamoqveynebuli statiidanac Cans. statia samecniero-popularuli<br />

da saganmanaTleblo xasiaTisaa da gerontologiis<br />

sakiTxebs exeba. igi mkiTxvels urCevs sakuTar janmrTelobas<br />

meti yuradReba dauTmos, raTa dRegrZeli iyos.<br />

CvenSi manqanaze metad zrunavs adamiani, vidre sakuTar janmrTelobazeo.<br />

igi kacobriobis mier gaaxalgazrdavebis wamlis<br />

Seqmnis istoriaze mokled uambobs mkiTxvels. mas es statia<br />

mkiTxvelis gaTviTcnobierebis mizniT w<strong>in</strong>amdebare Jurnalis<br />

mesveurTa TxovniT dauweria. statiidan vigebT, rom<br />

amave wlis ivnisSi gamarTula gerontologTaA pirveli kongresi,<br />

romelzec daswrebis survili ganucxadebia vaxtangs.<br />

mocemul statiaSi vaxtang RambaSiZe Tavis yuradRebas amaxvilebs<br />

adamianis organizmSi arsebuli jirkvlebis mniSvnelobaze,<br />

maTi funqciis Sesustebis Sedegad gamowveul zianze da<br />

221


Tanamedrove medic<strong>in</strong>is miRwevebze amgvari dazianebebis mkurnalobis<br />

saqmeSi [36, 25-28].<br />

vaxtang RambaSiZe emigraciis periodSi aqtiurad iyo sazogado<br />

moRvaweobiT dakavebuli. igi safrangeTSi qarTvelTa<br />

koloniis prezidentad samjer iyo arCeuli [26, 34; 2, 1]. qar-<br />

Tveli tyveebisa da emigraciis dasacavad safrangeTis okupaciis<br />

periodSi misi <strong>in</strong>iciativiT sakonspiracio jgufi, xuTeuli<br />

daarsda. siZneleebis miuxedavad, liberaciis pirvel periodSi,<br />

safrangeTis mTavrobis nebarTviT, am xuTeulma daaarsa<br />

`qarTli erovnuli komiteti safrangeTSi~. vaxtangi am komitets<br />

sikvdilamde xelmZRvanelobda. amave dros, misi uSualo<br />

monawileobiT gamosula krebuli `merani~. upartio vaxtang<br />

RamaSiZe sxvadasxva partiis wevr qarTvel emigrantebs<br />

aerTianebda, Tavs uyrida sakuTar b<strong>in</strong>aSi, sadac qarTuli literaturis,<br />

istoriis, Teatris Sesaxeb imarTeboda saubari,<br />

ikiTxeboda moxsenebebi da mogonebebi. 1950 w. 19 noembers igi<br />

`qarTuli erovnuli politikuri centris sapatio wevrad<br />

airCies~ [2,1]. vaxtangi safrangeTSi arsebul `qarTvelTa pluralistur<br />

asociacias~ xelmZRvanelobda. misi <strong>in</strong>iciativiT<br />

yoveli wlis 26 maiss qarTvelebi `mopovebuli da dakarguli<br />

damoukideblobis aRsaniSnavad ikribebodnen~ [37, 20].<br />

raoden gasakviric ar unda iyos, dRes am mravalmxrivi,<br />

qveynisTvis Tavdadebuli pediatr-kuriortologis Rvawli<br />

da saqmianoba ar aris aRniSnuli qarTveli kurortologebis<br />

mier. arc codna unda arsebobdes misi pirovnebisa da saqmianobis<br />

Sesaxeb. CvenSi guram SaraZisa da avT<strong>and</strong>il sonRulaSvilis<br />

garda aravis dauweria mis Sesaxeb. erTi mxriv, sabWoTA kav-<br />

Siris arsebobis pirvel naxevarSi misi saxelis da Rvawlis<br />

gaqrobis survili politikuri Sexedulebebisa da ideologiis<br />

sxvaobiT SeiZleba aixsnas. imiT, rom miuxedavad mravalgzis<br />

Txovnisa, man uari ganacxada sabWoTa reJimTan eTanam-<br />

Sromla. vfiqrobT, rodesac sabWoTa mTavrobam dapirebebiT<br />

sabWoTa kavSirSi Semotyueba da Semdeg misi fizikurad ganadgureba<br />

ver SeZlo, igi, ase vTqvaT, virtualurad gaanadgura.<br />

misi pirovneba da saqmeebi daaviwya sazogadoebas.<br />

istoriuli samarTlianoba moiTxovs, rom yovelives Tavisi<br />

saxeli daerqvas. istoriis amoglejil furclebs qveynisa<br />

da sazogadoebisTvis ar SeuZlia sikeTis motana. vfiqrobT,<br />

vaxtang RambaSiZe, romelmac samecniero kvlevasa da msoflio<br />

222


kurortologiis imdro<strong>in</strong>del miRwevebze dafuZnebuli yovelmxriv<br />

gamarTuli, saqarTvelos farglebs gareT cnobili<br />

sanatoriumi daarsa, erT-erT pirvel qarTvel kurortologad<br />

unda iyos aRiarebuli. im qarTvel eqimad da sazogado<br />

moRvawed, romelic XIX-XX saukuneebis mijnaze sazogadoebis<br />

samedic<strong>in</strong>o ganaTlebisTvis moRvaweobda, raTa qveyanas janmrTeli<br />

axalgazrda Taoba hyoloda. igi sasuliero da saero<br />

saswavleblebSi samedic<strong>in</strong>o ganaTlebis danergvis da skoleb-<br />

Si moswavleTa higienaSi gaTviTcnobierebis momxred gamodioda.<br />

dRes, rodesac `jansaRi skolis~ programaze amdeni saubaria,<br />

amis miuxedavad, jer-jerobiT igi ver xorcieldeba. am<br />

sakiTxebs, mis praqtikulad ganxorcielebas, TiTqmis erT saukuneze<br />

meti xnis w<strong>in</strong> emsaxureboda vaxtang RambaSiZe. vfiqrobT,<br />

misi moRvaweobis aRiareba, samarTlianobis, qarTuli<br />

kurortologiis istoriis x<strong>and</strong>azmulobis aRdgenis, misi, rogorc<br />

mecnierebis imTaviTve saerTaSoriso asparezze CarTulobis<br />

aRiarebis garda, vaxtang RambaSiZis samSobloSi dabrunebis<br />

tolfasic iqneba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. g. SaraZe, ucxoeTis cis qveS, wigni 3, gamomcemloba `merani~,<br />

Tb., 1993.<br />

2. <strong>in</strong>i-gani, vaxtang RarmbaSiZe, gaz. `saqarTvelos damoukidebloba~,<br />

qarTuli erovnuli politikuri centris organo<br />

ucxoeTSi, redaqtori r. gabaSvili, 1951, #2.<br />

3. vaxtang RambaSiZe, Cemi Tav-gadasavali, 1946 w. 17 ianvari,<br />

safrangeTi, xelnaweri, daculia ojaxSi.<br />

4. vaxtang RambaSiZe, werili redaqciisadmi, `mwyemsi~, 1895,<br />

#1.<br />

5. s. j<strong>in</strong>WvelaSvili, werili zemo imereTidan, `iveria~,1898,<br />

#244.<br />

6. v. R-s gancxadeba, `iveria~, 1903, #21.<br />

7. v. RambaSiZe, Ria werili b-n doqtor nazarovs, `mwyemsi~,<br />

1899, #22.<br />

8. g-o, kviridan kviramde, `kvali~, 1899, #50.<br />

9. nazarovi dimitri, b-n eqim v. R. pasuxad, `iveria~, 1900,<br />

#19.<br />

223


10. nazarovi dimitri, b-n eqim v. R. pasuxad, `iveria~, 1900,<br />

#20.<br />

11. eqimTaA dava, `kvali~, 1900, #5.<br />

12. nazarovi dimitri, pasuxi eqim vaxtang RambaSiZes, `mwyemsi~,<br />

1900, #1-2.<br />

13. v. R., pasuxis pasuxi b-ns medic<strong>in</strong>is doqtors nazarovs,<br />

`mwyemsi~, 1900, #1-2.<br />

14. akaki, TxuTmettomeuli, t. V, poemebi, gamomcemloba `sab-<br />

WoTa saqarTvelo~, Tb., 1956.<br />

15. Cveni axali mwerloba or wignad, Sedgenili s. r. gorgaZis<br />

mier, meore wigni, quTaisi, 1919.<br />

16. e. vaSakiZe, feletoni. Cveni janmrTeloba, `iveria~, 1901,<br />

#145.<br />

17. vaxtang RambaSiZe, zogierTi saWiro gafrTxileba moswavleTA<br />

mSoblebisaTvis, `mwyemsi~, 1900, #23-24.<br />

18. vaxtang ARambaSiZe, zogierTi saWiro gafrTxileba moswavleTA<br />

mSobelTaTvis, `mwyemsi~, 1900, #13-14.<br />

19. vaxtang RambaSiZe, eqimis saubari gulisxmier mkiTxvel-<br />

Tan, `mwyemsi~, 1901, #1-2.<br />

20. vaxtang RambaSiZe, eqimis saubari gulisxmier mkiTxvel-<br />

Tan, `mwyemsi~, 1902, #18.<br />

21. vaxtang RambaSiZe, eqimis saubari gulisxmier mkiTxvelTan<br />

(gagrZeleba), `mwyemsi~, 1902, #20.<br />

22. vaxtang RambaSiZe, eqimis saubari gulisxmier mkiTxvelTan<br />

(gagrZeleba), `mwyemsi~, 1902, #19.<br />

23. vaxtang ARambaSiZe, rZis wveTi (kacT-moyvaruli da mecnieruli<br />

daxmareba ZuZu-mwovarTa sakeTildReod SemoRebuli),<br />

`mwyemsi~, 1901, #23-24.<br />

24. vaxtang RambaSiZe, eqimis saubari gulisxmier mkiTxvelTan<br />

(gagrZeleba), `mwyemsi~, 1903, #3.<br />

25. vaxtang RambaSiZe, eqimis saubari gulisxmier mkiTxvelTan<br />

mozardi Taobis janmrTelobis Sesaxeb, `mwyemsi~, 1903,<br />

#9-10.<br />

26. JorJeta RambaSiZe, mcire monaTxrobi Cems cxovrebaze,<br />

Jur. `Cveni mwerloba~, red. rostom CxeiZe, 2009, #3(81).<br />

224


27. vaxtang RambaSiZe, sanatoriumi da sazafxulo samyofi<br />

eqimis vaxtang d. RambaSiZisa (gancxadeba), `nakaduli mcirewlovanTaTvis~,<br />

1905, #14, #15.<br />

28. В. Ф. Велямович, Горно-климатические и балнеологические<br />

станции в Боржом, Цагери, Цеми, Бакуриани и Цихисджвари,<br />

Тифлис, 1901.<br />

29. Е. Г. Федоров, Горная климатическая станция Цеми, издание<br />

Комиссии Императорского Кавказского Медиц. Общества, Тифлис,<br />

1908.<br />

30. a. lazaridi — ciciSvili, borjomi, saq. ssr samedic<strong>in</strong>o gamomcemloba,<br />

Tb., 1955.<br />

31. М. Ю. Нодия, Боржомская группа курортов и лечебных местностей,<br />

изд. «Грузмедгиз», Тб., 1956.<br />

32. v. wiTlanaZe, n. cxomeliZe, m. juReli, r. Cxetia, gamoCenili<br />

qarTveli kurortologebi, gam. `sabWoTa saqarTvelo~,<br />

Tb., 1981.<br />

33. n. yifSiZe, borjomi da misi xeoba, gamomcemloba `saqmedgami~,<br />

Tb., 1954.<br />

34. v<strong>in</strong>me qali, eqimi vaxtang RambaSiZis sanatoriumi, saymawvilo<br />

naxatebiani Jurnali `jejili~, seqtemberi, 1911.<br />

35. medea ARambaSiZe, mogonebebi, `kavkasioni~, parizi, XIII, 1968.<br />

36. vaxtang RambaSiZe, adamianis janmrTelobis sakiTxi, `bedi<br />

qarTlisa~, 1948, ivlisi,@1.<br />

37. fransuaz da revaz nikolaZeebi, qarTvelebi safrangeTisaTvis<br />

brZolebSi, 1939-1945 wlebi, gamomcemloba `<strong>in</strong>teleqti~,<br />

Tb., 2009.<br />

N<strong>in</strong>o Ghambashidze<br />

Doctor of <strong>History</strong>, the Ivane Javakhishvili<br />

Institute Of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Senior<br />

research scientist of the Department of<br />

Ethnology of Georgia<br />

Vakhtang Ghambashidze – The Life <strong>and</strong> Activity<br />

Summary<br />

Vakhtang Ghambashidze (1872 - 1951) was born <strong>in</strong> Zestaphoni <strong>in</strong> the<br />

family of prom<strong>in</strong>ent church <strong>and</strong> public figure archpriest Davit Ghambashidze.<br />

225


People called him `the great archpriest~. He was the editor of the famous religious<br />

magaz<strong>in</strong>e `The Shepherd~ publish<strong>in</strong>g not only about the problems of<br />

the Church of Georgia but about the burn<strong>in</strong>g issues of the secular life of the<br />

country as well.<br />

Vakhtang Ghambashidze studied at a prelim<strong>in</strong>ary school <strong>in</strong> Kutaisi <strong>and</strong><br />

f<strong>in</strong>ished a grammar school of Tbilisi. After graduat<strong>in</strong>g the medical faculty of<br />

the Moscow University he cont<strong>in</strong>ued his qualification <strong>in</strong> France. In 1898,<br />

after retun<strong>in</strong>g back to Georgia, from the very beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g was <strong>in</strong>volved <strong>in</strong><br />

medical practice as a village doctor. Those days Georgian press was writ<strong>in</strong>g<br />

about his sensitiveness, devotion <strong>in</strong> help<strong>in</strong>g poor village people whom he was<br />

often treated free of charge.<br />

As soon as he arrived <strong>in</strong> Georgia he started to fulfill his desire of<br />

establish<strong>in</strong>g sanatorium mostly for children with lung <strong>and</strong> breath<strong>in</strong>g system<br />

difficulties. Before establish<strong>in</strong>g the sanatorium he had written several<br />

publications for medical education of the population. In his publications he<br />

was expla<strong>in</strong><strong>in</strong>g the readers how to prevent tuberculoses, what it means, how<br />

should sem<strong>in</strong>aries <strong>and</strong> schools with the help of prophylactics avoid illness;<br />

how <strong>and</strong> what to eat, how to feed a baby.<br />

Before establish<strong>in</strong>g his sanatorium he was on bus<strong>in</strong>ess tour <strong>in</strong> Leys<strong>in</strong>,<br />

<strong>in</strong> Switzerl<strong>and</strong> where he studied the experience of current achievements of<br />

curortology <strong>and</strong> based on these achievements <strong>in</strong> 1904 he founded the<br />

sanatorium for children <strong>in</strong> Patara Tsemi. The sanatorium was famous <strong>and</strong><br />

beloved place for rest <strong>and</strong> recover all over Georgia. It also was known beyond<br />

the boarders of the Caucasus. Vakhtang Ghambashidze was carry<strong>in</strong>g on the<br />

studies <strong>and</strong> experiments <strong>in</strong> his, for those days modern sanatorium. In his<br />

scientific work he was co-laborat<strong>in</strong>g with the well known French physicians:<br />

Alphonse Laveran <strong>and</strong> Alfred B<strong>in</strong>et who paid a great attention to his work.<br />

In 1921 when Bolsheviks’ occupied Georgia he with his family had to<br />

leave the mother l<strong>and</strong> hop<strong>in</strong>g that one day he would return back. He with his<br />

family settled <strong>in</strong> France where he was cont<strong>in</strong>u<strong>in</strong>g activity as a physician <strong>and</strong><br />

the head of the Georgian emigration; actively participated <strong>in</strong> French<br />

Resistance movement.<br />

In 1951 he died <strong>in</strong> Scotl<strong>and</strong> when he was visit<strong>in</strong>g his daughter.<br />

226


Tamar TamaraSvili<br />

Telavis iakob gogebaSvilis saxelobis<br />

saxelmwifo universitetis humanitarul<br />

mecnierebaTa fakultetis<br />

doqtoranti<br />

ganaTlebis istoriidan saqarTveloSi<br />

(Telavis pedagogiuri teqnikumi)<br />

XX s-is 20-iani wlebi uamravi sirTuliT xasiaTdeba saqarTvelos<br />

saganmanaTleblo sistemaSi. I—ma msoflio omma,<br />

misma momdevno politikurma movlenebma, bolos ki damoukidebeli<br />

saqarTvelos aneqsiam sabWoTa ruseTis mier — zegavlena<br />

moaxd<strong>in</strong>a sazogadoebrivi cxovrebis yvela mimarTulebaze,<br />

maT Soris ganaTlebis sferoze. damoukideblobis dros<br />

dawyebuli ganaTlebis reforma am sistemaSi seriozul cvlilebebs<br />

iTvalisw<strong>in</strong>ebda, es iyo pedagogiuri kadrebis momzadebis<br />

sakiTxis gadaWrac, am mizniT daarsda kidec pedagogiuri<br />

saswavleblebi, maswavlebelTa daxelovnebis kursebi, magram<br />

reforma bolomde ver iqna miyvanili saqarTvelos aneqsiis<br />

gamo. sabWouri reJimi TiTqos axlidan iwyebda yovelives,<br />

akritikebda damoukidebeli qveynis xelisuflebis reformebs,<br />

miiCnevda, rom es reformebi iyo `burJuaziuli~ da ara<br />

demokratiuli, ubralo xalxis <strong>in</strong>teresebi ar iyo Zveli reformiT<br />

gaTvalisw<strong>in</strong>ebuli, amitom, am xelisuflebis azriT,<br />

saWiro iyo axali reforma ganaTlebis sferoSi. ra Tqma unda,<br />

es mosazreba ar iyo marTali. damoukideblobis dros gatarebulma<br />

reformam udavod Secvala ganaTlebis sistema, Seiqmna<br />

qarTuli dawyebiTi, saSualo da umaRlesi ganaTlebis kerebi,<br />

daiwera qarTuli saxelmZRvaneloebi, saswavlo sagnebs Soris<br />

prioritetuli gaxda qarTuli ena da literatura, saqarTvelos<br />

istoria da geografia. paralelurad, gaZlierebulad<br />

xdeboda ucxouri enebis Seswavla. iyo wera-kiTxvis Semswavleli<br />

wreebi, magram, drois simciris gamo,ganaTlebis srulyofili<br />

reformirebis problema ver gadaiWra [1,16].<br />

wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>roba da mciremcodneoba XX s-is 20iani<br />

wlebisaTvis kvlav saWirboroto sakiTxs warmoadgenda.<br />

`MmSromeli da Raribi~ xalxis <strong>in</strong>teresebisTvis mebrZolma sab-<br />

227


WoTa xelisuflebam mTeli kampania gaaCaRa problemis mosagvareblad,<br />

gaixsna wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>robisa da mciredmcodneobis<br />

salikvidacio, mozrdilTa, dawyebiTi, rvawliani<br />

da saSualo skolebi, aRniSnuli tipis skolebi arsebobda<br />

asakgadacilebuli adamianebisTvisac. zogadi ganaTlebis micemis<br />

mizniT, ,,swavleba mimd<strong>in</strong>areobda saRamos saaTebSi, wreebi<br />

ZiriTadad ixsneboda qalaqebsa da dabebSi, romelSic Cabmuli<br />

iyvnen warmoeba-dawesebulebebis muSakebi.<br />

wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>robis likvidaciisaTvis arsdeboda<br />

specialuri punqtebi, sadac mimd<strong>in</strong>areobda swavleba rogorc<br />

jgufurad, ise <strong>in</strong>dividualurad” [2, 100-120].<br />

1921 wlis 4 ivliss saqarTvelos revoluciurma komitetma<br />

gamoaqveyna dekreti ,,wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>robis likvidaciis<br />

Sesaxeb mosaxleobaSi”. dekretiT wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>robis<br />

likvidacia 14-50 wlis asakis mosaxleobaSi unda<br />

damTavrebuliyo umokles vadaSi. im mizniT, rom warmoebaSi<br />

momuSave wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>rebsa da mciredmcodneebs<br />

swavlis saSualeba hqonodaT, samuSao dRe maTTvis 2 saaTiT<br />

iyo Semcirebuli, xelfass ki srulad iRebdnen. 1921-1930<br />

wlebSi, maS<strong>in</strong>deli xelisuflebis monacemebiT, wera-kiTxva Seiswavla<br />

naxevarma milionma adamianma [2, 66].<br />

xelisuflebis mier gatarebuli saganmanaTleblo RonisZiebebi<br />

emsaxureboda rigiT, ubralo mosaxleobaSi elementaruli<br />

ganaTlebis Setanas, umecrebis aRmofxvras, uamrav<br />

adamians wera-kiTxvis Seswavlis SesaZlebloba eZleoda.<br />

wera-kiTxvis ucod<strong>in</strong>robis salikvidaciod saqarTvelos<br />

respublikaSi Seiqmna skolebis erTiani qseli. Tu 1920<br />

wels saqarTveloSi 1293 qarTuli, 88 somxuri, 30 Turquli, 48<br />

rusuli da a.S. skola iyo, 1925 wels maTi raodenoba sagrZnoblad<br />

gaizarda: sul iyo 1428, maTgan 120 somxuri, 79 ki sxvadasxva<br />

erovnebaTa nacionaluri skola [3, 151].<br />

warmodgenili statistikuri monacemebi saSualebas<br />

gvaZlevs vivaraudoT, rom, 1920-iani wlebidan dawyebuli, qveyanaSi<br />

gansakuTrebiT izrdeba skolaTa ricxvi, romelic Tavis<br />

mxriv moiTxovda mravalricxovani pedagogiuri kadrebis<br />

arsebobas, maT momzadebas da aRzrdas.<br />

XX s-is 20-iani wlebisaTvis saqarTvelos saxalxo ganaTlebis<br />

sistemaSi Camoyalibda swavlebis Semdegi safexurebrivi<br />

sistema: 1) sabavSvo baRebi anu skolamdeli aRzrdis dawe-<br />

228


sebulebebi; 2) sxvadasxva tipis safexuris zogadi ganaTlebis<br />

skolebi; 3) bavSvTa Soris skolisgareSe muSaobis dawesebulebebi;<br />

4) profesiuli ganaTlebisa da 5) mozrdilTa ganaTlebis<br />

dawesebulebebi[1. 13].<br />

saxalxo meurneobis TiTqmis yvela dargi ganicdida specialistebis<br />

deficits. kvalificiuri muSaxelis, saerTod,<br />

kadrebis nakleboba mkveTrad igrZnoboda sazogadoebrivi<br />

cxovrebis yvela sferoSi. am rTuli problemis mosagvareblad<br />

saqarTveloSi farTod gaiSala profesiuli teqnikumebis<br />

qseli, ase rom, saqarTvelos ekonomikuri viTareba dRis<br />

wesrigSi ayenebda profesiuli Tu teqnikuri ganaTlebis mowesrigebas.<br />

Camoyalibda erTmaneTisgan sruliad gansxvavebuli<br />

mimarTulebebis saswavleblebi: 1) <strong>in</strong>dustriul-teqnikuri;<br />

2) sasoflo-sameurneo; 3) samrewvelo ekonomikuri; 4) samedic<strong>in</strong>o;<br />

5) samxatvro; 6) pedagogiuri.<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumis daarseba am programis<br />

farglebSi ganxorcielda.<br />

maswavlebelTa kadrebis mosamzadeblad 1921-22 saswavlo<br />

wlidan saqarTveloSi daarsda 9 pedagogiuri teqnikumi,<br />

amaTgan 1 TbilisSi, xolo 8 sxvadasxva qalaqSi da raionSi:<br />

kerZod gorSi, xonSi, bodbeSi, cx<strong>in</strong>valSi, axalcixeSi, zestafonSi,<br />

ozurgeTsa da did jixaiSSi [4. 44]. 1930-31 wlisaTvis<br />

maTi ricxvi 40-mde aRwevs.<br />

1924 wlidan pedagogiur saswavleblebis ricxvs miemata<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumi.<br />

imisaTvis, rom teqnikumebSi saTanadod warmarTuliyo<br />

muSaoba, saqarTvelos ganaTlebis saxalxo komisariatTan Seiqmna<br />

profesiuli ganaTlebis mTavari sammarTvelo. am uwyebas<br />

evaleboda zedamxedveloba, xelmZRvaneloba da profesiuli<br />

teqnikumebis mTeli saqmianobis warmarTva.<br />

skolebis qselis gafarToveba moiTxovda pedagogebis<br />

masobriv momzadebas, am mizniT xdeboda pedagogiuri teqnikumebis<br />

raodenobis gazrdac.<br />

saqrTveloSi arsebuli pedagogiuri teqnikumebis pedagogTa<br />

da moswavleTa raodenoba 1925-1926 wlebisaTvis ase gamoiyureboda<br />

[2, 379]:<br />

229


#<br />

teqnikumis dasaxeleba <br />

daarsebis<br />

weli<br />

sul<br />

moswav-<br />

maT Soris<br />

leebi vaJi qali<br />

230<br />

maswavleblebi<br />

miasnikovis saxe-<br />

1 lobis Tbilisis 1924 43 21 22 14<br />

somxuri<br />

narimanovis saxe-<br />

2 lobis Tbilisis 1925 36 25 11 9<br />

3<br />

azerbaijanuli<br />

quTaisis 1924 123 63 60 22<br />

4 xonis 1918 53 17 36 10<br />

5 axalsenakis 1924 101 66 35 9<br />

6 ozurgeTis 1925 66 31 35 8<br />

7 onis 1925 32 13 19 5<br />

8 goris 1918 86 37 49 9<br />

9 Telavis 1924 73 35 28 12<br />

10 siRnaRis 1918 28 11 17 6<br />

sul 10 641 319 322 104<br />

CvenTvis sa<strong>in</strong>tereso Telavis pedagogiuri teqnikumis<br />

Sesaxeb saerTod arcTu mdidari masala gvxvdeba. gamonaklisia<br />

2009wels gamocemuli e. mamukelaSvilis monografiuli<br />

gamokvleva— ,,codnis kera— 70”. naSromSi gaanalizebulia Telavis<br />

saxelmwifo universitetis samocdaaTwliani SemoqmedebiTi,<br />

samecniero-pedagogiuri saqmianobis daZabuli da nayofieri<br />

wlebi. gamokvlevaSi garkveuli adgili aqvs daTmobili<br />

Telavis pedagogiur teqnikumsac. naSromis gacnobam dagvarwmuna,<br />

rom uaRresad mniSvnelovani da saWiroa XX saukunis<br />

30-iani wlebis saqarTvelos ganaTlebis sistemaSi Seqmnili<br />

viTarebisa da axlad daarsebuli pedagogiuri teqnikumebis<br />

moRvaweobis calke, srulyofili Seswavla.<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumi daarsda 1924 wels. misi<br />

gaxsna ganpirobebuli iyo imiT, rom maswavlebelTa raodenoba<br />

Zalzed mcire iyo, moTxovna ki dRiTidRe izrdeboda. amitom,<br />

raionis aRmaskomis ganaTlebis ganyofilebam aRZra Suamdgomloba<br />

ganaTlebis saxalxo komisariatis w<strong>in</strong>aSe pedagogiuri<br />

teqnikumis gaxsnis Sesaxeb, rac daakmayofila ganaTlebis<br />

saxalxo komisariatma. pirvelad teqnikumi gaixsna saSualo<br />

skolaze damatebuli orwliani kursiT. momdevno wlidan


ki, pedagogiuri teqnikumi oTxwlianad gadakeTda. teqnikumi<br />

iRebda SvidklasdamTavrebulT. pirvel direqtorad da<strong>in</strong>iSna<br />

k. gegeliZe. pedagogiur teqnikums Tavisi funqcionirebisaTvis<br />

aucileblad sWirdeboda materialur-teqnikuri baza, kab<strong>in</strong>et-laboratoriebi,<br />

xelsawyoebi. pedagogiuri teqnikumis<br />

yofili direqtori g. meliTauri Tavis mogonebebSi aRniSnavs,<br />

rom kab<strong>in</strong>et-laboratoriebis da xelsawyoebis nawili gadmougzavniaT<br />

Tbilisis yofili lisievianis gimnaziidan, nawili<br />

ki,—qimiuri kab<strong>in</strong>etisaTvis saWiro aparatura da reaqtivebis<br />

WurWleuli, Tavad SeuZeniaT.<br />

g. meliTauri iyo Telavis <strong>in</strong>teligenciis erT-erTi<br />

TvalsaC<strong>in</strong>o warmomadgeneli da 20-30-iani wlebis Telavis ganaTlebis<br />

sistemaSi moRvawe gamoCenili pedagogi. is xangrZlivi<br />

drois ganmavlobaSi emsaxureboda mozardi Taobis<br />

aRzrdis rTul da sapasuxismgeblo saqmes, sxvadasxva dros<br />

muSaobda Telavis qalTa I saSualo skolaSi maswavleblad,<br />

samazro saskolo <strong>in</strong>struqtorad, Telavis samazro aRmaskom-<br />

Si aRmaskomis ganyofilebis gamged, Telavis pedagogiuri saswavleblis<br />

direqtorad, rusuli saSualo skolis direqtorad,<br />

is dajildovebuli iyo saqarTvelos ssr skolis damsaxurebuli<br />

maswavleblis wodebiT[6, :2-7]. 1927 wels ganaTlebis<br />

saxalxo komisariatma, moskovSi, iqauri teqnikumebis mu-<br />

Saobis gasacnobad, quTaisisa da ozurgeTis teqnikumebis direqtorebTan<br />

— masabliSvilsa da kvantresTan erTad, miavl<strong>in</strong>a<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumis direqtori — k. gegeliZe.<br />

am mivl<strong>in</strong>ebis Semdeg dadga sakiTxi, yvela sagnis mixedviT daarsebuliyo<br />

kab<strong>in</strong>et-laboratoriebi, e.i. ramdeni discipl<strong>in</strong>ac<br />

iyo, imdeni kab<strong>in</strong>eti unda yofiliyo. radgan amisTvis meti<br />

farTobi iyo saWiro, dRis wesrigSi dadga saswavleblis adgilsamyofelis<br />

Secvla. 1927 wels teqnikumi gadavida yofili<br />

sasuliero saswavleblis SenobaSi, romelic arcTu saxarbielo<br />

mdgomareobaSi imyofeboda, TviT pedpersonals mouxda<br />

misi mowesrigeba—mowyoba.<br />

pedagogiuri teqnikumis kursdamTavrebuls unda mieRo<br />

rogorc saSualo, ise specialuri ganaTleba.<br />

1927 wlidan Telavis pedagogiur teqnikumTan daarsda<br />

meTodbiuro, masSi gaerTianebulni iyvnen pedagogebi Telavis<br />

mazris skolebidan. muSaoba mimd<strong>in</strong>areobda seqciebis mixedviT.<br />

TiToeul seqcias evaleboda: sanimuSo gakveTilebis<br />

231


organizacia da meToduri xasiaTis Temebze moxsenebebis Catareba.<br />

muSaobda sagnobrivi seqciebi, Semdegi pedagogebis<br />

xelmZRvanelobiT:<br />

1) qarTuli enis da literaturis — s. bregaZe, l. ZeZami-<br />

Ze, g. korsaveli;<br />

2) fizika-maTematikis — g. meliTauri;<br />

3) bunebismetyvelebis — s. amirxanaSvili;<br />

4) rusuli da ucxo enebis — z. mkevliSvili;<br />

5) istoria-geografiis — e. CiCua, d. mataraZe;<br />

6) saxviTi xelovnebis - n. v<strong>in</strong>okurovi.<br />

meToduri gaerTianeba arsebobda 1934 wlamde. meTodbiurom<br />

gamosca Jurnali ,,sabWoTa maswavlebeli”, romelmac<br />

erTi weli iarseba, sul 9 nomeri gamovida. Jurnalis mizani<br />

iyo kaxeTis soflis skolebisTvis meToduri daxmarebis gaweva.<br />

pedagogiur teqnikums hqonda e.w. sabunebismetyvelo<br />

moZravi kab<strong>in</strong>eti, romelic momsaxurebas uwevda yvarlis da<br />

Telavis raionis skolebs.<br />

pedagogiuri teqnikumis saarqivo masalebis gacnobisas<br />

gvrCeba STabeWdileba, rom iq mimd<strong>in</strong>areobda metad sa<strong>in</strong>tereso<br />

da aqtiuri SemoqmedebiTi muSaoba. arsebobda erTi me-<br />

Todbiuro Tavisi seqciebiT, tardeboda saraiono konferenciebi,<br />

ganixileboda sanimuSo gakveTilebi, gamodioda meToduri<br />

saxelmZRvanelo-Jurnali, arsebobda moZravi sabunebismetyvelo<br />

kab<strong>in</strong>eti, mimd<strong>in</strong>areobda pedagogiuri praqtikis<br />

gaziareba axalbeda pedagogebisaTvis.<br />

teqnikums hqonda sul 15 gamoSveba, zogi orwliani, zogi<br />

oTxwliani, zogi samwliani, sul pedagogiuri teqnikumi daam-<br />

Tavra 786-ma msmenelma.<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumis direqtorebad da<br />

saswavlo nawilis ufrosebad sxva da sxva dros muSaobdnen :<br />

1. kote giorgis Ze gegeliZe — 1924-1928 ww.<br />

2. giorgi onisimes Ze meliTauri — 1928-1933 ww.<br />

3. dimitri mataraZe — 1933-1939 ww.<br />

4. dimitri Sarmanis Ze SafaqiZe — 1939-1941 ww.<br />

5. vasil giorgis Ze frangiSvili— 1927-1929 ww. — saswavlo<br />

nawilis gamge.<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumi xSirad ukavSirdeboda<br />

msgavsi tipis sxva dawesebulebaTa warmomadgenlebs: ozurge-<br />

232


Tis, siRnaRis, gurjaanis teqnikumebs, xdeboda gamocdilebebis<br />

gaziareba, erToblivi kulturul-saganmanaTleblo RonisZiebebis<br />

mowyoba. pedagogiuri teqnikumebis muSaobas mTavrobac<br />

axlisebda, xSiri iyo warmatebulTa dajildoveba, magaliTad,<br />

Telavis pedagogiur teqnikums miRebuli hqonda<br />

rogorc saqarTvelos saxalxo ganaTlebis komisariatis, aseve<br />

sakavSiro jildoebic [7, 4-17].<br />

sakmaod vrcelia im soflebis nusxa, romelTac emsaxureboda<br />

zemoaRniSnuli saswavlo dawesebuleba. maTi ricxvi<br />

50-mdea. arqivSi daculi pasportidan vgebulobT teqnikumis<br />

pedagogiur Semadgenlobas 1938-43 wlebSi, agreTve moswavle-<br />

Ta raodenobas klasebis mixedviT, <strong>in</strong>ventars, kab<strong>in</strong>et laboratoriebSi<br />

arsebul materialur bazas, anu teqnikumis muSaobisa<br />

da aRWurvilobis srul suraTs. 1938 wlisTvis teqnikumSi<br />

swavla mimd<strong>in</strong>areobda erT cvlaSi, muSaobda 8 klasi, swavlobda<br />

303 moswavle. saswavleblis pedagogTa Semadgenloba<br />

aseTi iyo: z<strong>in</strong>a ivanes asuli mkevliSvili, mariam TuSiSvili,<br />

n<strong>in</strong>o arCilis asuli maWavriani, <strong>and</strong>ro giorgis Ze bibiluri,<br />

levan ivanes Ze ZeZamiZe, daviT raJdenis Ze kirvaliZe, noe daviTis<br />

Ze gurgeniZe, aleqs<strong>and</strong>re erastis Ze gvencaZe, aleqs<strong>and</strong>re<br />

prokofis Ze milorava, nikolozi albertiSvili, valerian<br />

melaZe, stepanovi, vano aruT<strong>in</strong>is Zekuzanovi [8,1-10]. amas-<br />

Tan, Telavis Temis sabWos aRmaskomis masalebSi SemorCenilia<br />

cnobebi maswavlebelTa da teqnikuri muSakTa saxelfaso<br />

anazRaurebis Sesaxeb:<br />

1. meliTauri giorgi — pedteqnikumis gamge — 205-00 man.;<br />

2. amirxanaSvili stefane— maswavlebeli — 109-90 man.;<br />

3. frangiSvili vaso — maswavlebeli — 148-8 man.;<br />

4. bregaZe savle — maswavlebeli — 111-60 man.;<br />

5. v<strong>in</strong>okurovi aleqs<strong>and</strong>re — maswavlebeli — 79-05 man.;<br />

6. kiknaZe valerian — saqmeTa mwarmoebeli — 40-00 man.;<br />

7. poRosovi akofi — daraji — 25-00 man.<br />

8. aruT<strong>in</strong>ovi n<strong>in</strong>a — daraji — 25 man. [9, 182].<br />

ase mcirea maS<strong>in</strong>deli pedagogiuri koleqtivisa da damxmare<br />

personalis saxelfaso anazRaureba. Mmaswavleblebi<br />

rTul socialur pirobebSi Sromobdnen, magram aSkarad<br />

gvxvdeba is didi enTuziazmi, rac maT gamorCeviT axasiaTebdaT.<br />

233


saarqivo fondSi daculia pedagogiuri teqnikumis misa-<br />

Rebi sagamocdo komisiis sxdomis oqmebi, sadac saswavleblis<br />

Sesaxeb mraval sa<strong>in</strong>tereso cnobas vxvdebiT[10, 1-3].<br />

ped.saswavleblis muSaobaze SegviZlia vimsjeloT<br />

ped.sabWos oqmebis mixedviT [11, 1-12], romelic ganekuTvneba<br />

1937-1941 wlebs. teqnikumis 1932-33 wlebis muSaobaze, moswavleTa<br />

akademiur, moswrebaze, warmatebebze SegviZlia vimsjeloT<br />

Cven mier moZiebuli saarqivo dokumentebidan SemorCenili<br />

1934-35 da1935-1936 saswavlo wlebis pedagogiuri praqtikis<br />

dRiurebidan. arqivSi agreTve daculia atestatebi, saidanac<br />

ikveTeba cnobebi teqnikumis saswavlo procesisa da<br />

TviT atestatis mflobelTa Sesaxeb.<br />

masalebs pedagogiuri teqnikumis Sesaxeb vxvdebiT aramarto<br />

Telavis saraiono arqivSi, aramed Telavis istoriuleTnografiuli<br />

muzeumis fondebSi. aqve vxvdebiT Telavis pedagogiuri<br />

meToduri Jurnalis ,,sabWoTa maswavleblis~ 1934<br />

wlis noembris nomris mimoxilvas saredaqcio kolegiis mier.<br />

Jurnali ibeWdeboda Telavis stambaSi. SemorCenilia suraTebi<br />

Telavis pedagogiuri teqnikumis cxovrebidan [12. 3926].<br />

teqnikumis pedkoleqtivi did yuradRebas aqcevda pedagogiur<br />

praqtikas, romlis Sesaxebac arsebul meTodur JurnalebSi<br />

cota ram Tu moipoveboda. arc gansaxkomidan modioda<br />

<strong>in</strong>struqciebi da miTiTebebi. pirvel wlebSi ase mimd<strong>in</strong>areobda<br />

pedpraqtika: gakveTilisaTvis emzadeboda praqtikanti,<br />

meTodisti maswavlebeli aZlevda rCeva-darigebebs, damswre<br />

pedagogebi analizs ukeTebdnen mosmenil gakveTilebs, ecnobodnen<br />

skolis Sidaganawess, saswavlo-aRmzrdelobiT gegmas,<br />

dasvenebis organizacias, praktikanti maswavleblebTan er-<br />

Tad adgenda gakveTilis konspeqts—,,proeqts”. ase atarebda<br />

sacdel gakveTils, gakveTils eswrebodnen klasis maswavlebeli,<br />

meTodisti da kursis msmenelebi, imave dRes xdeboda<br />

gakveTilis garCeva da Sefasebac iwereboda. praqtikanti ramdenime<br />

sityviT gaacnobda gakveTilis mizans, rogor moaxerxa<br />

miznis miRweva. Semdeg msmenelebi gamoTqvamdnen SeniSvnebs,<br />

sagnis maswavlebeli da sagnis meTodisti dawvrilebiT afasebdnen<br />

Catarebul gakveTils. saarqivo dokumentaciaSi<br />

gvaqvs sagnebis CamonaTvali, ra discipl<strong>in</strong>ebi iswavleboda am<br />

saswavlo dawesebulebaSi. magaliTad, 1937 wlisaTvis iswavleboda<br />

Semdegi sagnebi: qarTuli ena da literatura, rusuli<br />

234


ena da literatura, ucxo ena, ariTmetika, algebra, geometria,<br />

trigonometria, bunebismetyveleba, fizika, qimia, istoria,<br />

geografia, pedagogika, saskolo higiena, qarTuli enis<br />

swavlebis meTodika, ariTmetikis swavlebis meTodika, bunebismetyvelebis<br />

meTodika, istoriis meTodika, geografiis me-<br />

Todika, simRera, musikis meTodika, xatvis meTodika, xazvis<br />

meTodika, sufTa wera, fizikuri aRzrda, samxedro saqme, sim-<br />

Rera, musika, pedagogiuri praqtika [13,159].<br />

pedagogiuri teqnikumi daixura 1939 wels TelavSi samaswavleblo<br />

saswavleblis gaxsnasTan dakavSirebiT. salikvidacio<br />

klasebi SeierTa samaswavleblo <strong>in</strong>stitutma. teqnikumis<br />

kursdamTavrebulTa bolo gamoSveba moxda 1941Qw .<br />

Aamrigad, Telavis ped. teqnikumis saqmianoba sakmaod sa<strong>in</strong>tereso,<br />

mravalmxrivi da S<strong>in</strong>aarsiani iyo, is srulad pasuxobda<br />

ganaTlebis sferoSi arsebul imdro<strong>in</strong>del moTxovnebs,<br />

pirvel rigSi,—samaswavleblo kadrebis aRzrdis saqmes. saswavlebelSi<br />

aRizarda araerTi gamoCenili pirovneba. saqar-<br />

Tvelos pedagogTa kadrebis aRzrdaSi man didi roli Seasrula.<br />

aq aRzrdili axalgazrdoba iwyebda muSaobas skolebSi,<br />

skolamdeli aRzrdis dawesebulebebSi, Telavis da kaxeTis<br />

raioni maragdeboda aq aRzrdili pedagogiuri kadrebiT. pedagogiur<br />

teqnikumSi euflebodnen saSualo skolisaTvis gankuTvnil<br />

sagnebs da damatebiT eZleodaT kvalifikaciis amaRlebis<br />

saSualeba. aq miRebuli atestatis Semdeg axalgazrdas<br />

saSualeba eZleoda emuSava Sesabamisi specialobiT, an swavla<br />

gaegrZeleb<strong>in</strong>a umaRles saswavlebelSi.<br />

Telavis pedagogiurma teqnikumma didi roli Seasrula<br />

maswavlebelTa momzadebis, mozardi Taobis aRzrdisa da ganaTlebis<br />

saqmeSi. 1939 wlidan mis bazaze Camoyalibda samaswavleblo<br />

saswavlebeli, Semdeg pedagogiuri <strong>in</strong>stituti, romelic<br />

sul ramdenime wlis w<strong>in</strong> gadakeTda saxelmwifo universitetad<br />

da warmatebiT agrZelebs samecniero-aRmzrdelobiT<br />

moRvaweobas Tanamedrove moTxovnebis safuZvelze.<br />

D<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. d. WumburiZe, ganaTleba 1918-1921 wlebSi, Tbilisi, 2000.<br />

2. i. Wanturia, saxalxo ganaTleba sabWoTa saqarTveloSi<br />

(1921-1951), Tbilisi, 1956.<br />

235


3. u. obolaZe, saxalxo ganaTleba sabWoTa saqarTveloSi,<br />

Tbilisi, 1961.<br />

4. m. naTmelaZe, al. dauSvili, saqarTvelos uaxlesi istoria,<br />

Tbilisi, 2005.<br />

5. m. simonia, saSualo pedagogiuri ganaTleba saqarTvelos<br />

ssr respublikaSi 1921-1941 ww., Tbilisi, 1957.<br />

6. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, Telavis raionuli arqivis filiali, fondi 475, aRwera1,<br />

saqme #1.<br />

7. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, fondi 475, aRwera1, saqme #8.<br />

8. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, Telavis raionuli arqivis filiali, fondi 358,<br />

aRwera 1, saqme #12.<br />

9. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, Telavis raionuli arqivis filiali, fondi 358,<br />

aRwera 1, saqme #32.<br />

10. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, Telavis raionuli arqivis filiali, fondi 358,<br />

aRwera 1, saqme #3.<br />

11. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, Telavis raionuli arqivis filiali, fondi 358,<br />

aRwera 1, saqme #10.<br />

12. g. Cub<strong>in</strong>aSvilis saxelobis Telavis istoriul-eTnografiuli<br />

muzeumis fondi #3926.<br />

13. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, Telavis raionuli arqivis filiali, fondi 117, aRwera<br />

1, saqme #2.<br />

236


237<br />

Tamar Tamarashvili<br />

Doctoral Student of the Telavi Jakob<br />

Gogebashvili State University<br />

From the <strong>History</strong> of Education <strong>in</strong> Georgia<br />

(Telavi pedagogical technical <strong>in</strong>stitut (1924-1939))<br />

Summary<br />

In the article, accord<strong>in</strong>g the archival primary sources, the most difficult<br />

conditions existed <strong>in</strong> public life of Georgia of 20-30s of XX century are<br />

critically taught <strong>and</strong> analyzed. The special place has been taken to the<br />

significance of the results of hold<strong>in</strong>g the liquidation <strong>in</strong>evitable events of<br />

literary ignorance <strong>and</strong> less know<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the country.<br />

The <strong>in</strong>stitutions of literary ignorance liquidation, general education<br />

schools of different type, groups of even<strong>in</strong>g <strong>and</strong> tuition by correspondence of<br />

adults’ education, professional technical <strong>in</strong>stitutions were established <strong>in</strong><br />

whole republic. For timely settlement of this national importance problem,<br />

the tra<strong>in</strong><strong>in</strong>g of the pedagogical specialists was necessary.<br />

Among the pedagogical technical <strong>in</strong>stitutions existed <strong>in</strong> East Georgia,<br />

<strong>in</strong> Kakhety, Telavi pedagogical technical <strong>in</strong>stitution (1924-1939) took the<br />

greatest part <strong>in</strong> generations’ education bus<strong>in</strong>ess.


���������������������<br />

niko javaxiSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori,<br />

profesori, ivane javaxiSvilis istoriisa<br />

da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis axali<br />

da uaxlesi istoriis ganyofilebis<br />

mTavari mecnier-TanamSromeli<br />

qarTvelTa kvali baltiispireTSi<br />

(XVII saukunis miwurulidan —<br />

XIX saukunis Sua xanebamde)<br />

qarTul-baltiur urTierTobebs aT saukuneze meti xnis<br />

istoria gaaCnia. am sakiTxis kvlevas mivuZRveniT xuTi narkvevi,<br />

romlebSic SeviswavleT qarTveli da baltiispireli xalxebis<br />

samxedro-politikuri, savaWro-ekonomikuri da samecniero-kulturuli<br />

urTierTobebis aTaswlovani istoriis amsaxveli<br />

ramdenime umniSvnelovanesi faqti [13-17].<br />

am statiaSi, romelic rva narkvevisagan Sedgeba, Seswavlilia<br />

qarTvelTa moRvaweoba baltiispireTSi XVII saukunis<br />

miwurulidan — XIX saukunis Sua xanebamde.<br />

1. ufliswul aleqs<strong>and</strong>re arCilis Ze bagration-<br />

imeret<strong>in</strong>skis mogzauroba lifl<strong>and</strong>iasa da kurl<strong>and</strong>iaSi<br />

(XVII saukunis miwuruli)<br />

ruseTis mefem (1682 wlidan) da momavalma imperatorma<br />

(1721 wlidan) petre I-ma (1672-1725) saartilerio saqmisa da da<br />

gemTmSeneblobis dasaufleblad 1697-1698 wlebSi evropis<br />

qveynebSi imogzaura. es mogzauroba cnobilia, rogorc `didi<br />

elCoba~. am elCobis Sesaxeb sayuradRebo cnobebia daculi n.<br />

ustrialovis naSromSi `petre didis mefobis istoria~ [30,<br />

563-566] da m. bogoslavskis gamokvlevaSi `petre I: masalebi biografiisaTvis~<br />

[20, 36-37].<br />

1697 wlis martis dasawyisSi `didi elCoba~ moskovidan<br />

gaemgzavra. aRniSnuli mogzaurobisas petre I-is amala 250<br />

sxvadasxva rangis moxelisagan Sedgeboda. maT Soris iyo 20<br />

238


aznauri da 35 volonteri — privilegirebul wodebaTa warmomadgeneli<br />

(Tavadebi, grafebi), romlebic dayofilni iyvnen<br />

aTeulebad [4, 18].<br />

mefe — `petre mixailovis~ fsevdonimiT mogzaurobda<br />

[22, 41]. mas Tan axldnen Tavisi uaxloesi Tanamoazreni, romelTa<br />

Sorisac sapatio adgili ekava qarTvel ufliswuls<br />

aleqs<strong>and</strong>re arCilis Ze bagration-imeret<strong>in</strong>skis (1674-1711).<br />

igi iyo qarTuli kulturis moRvawe, mwerali, moskovis qar-<br />

Tuli axalSenis meTauri [8, 99-100]. imavdroulad is iyo vaJi<br />

da memkvidre mefe arCil II-isa (1647-1713), romelic saqarTvelos<br />

calkeul samefoebSi 1661-1696 wlebSi mefobda. kerZod,<br />

arCil II imereTSi mefobda: 1661-1663; 1678-1679; 1690-1691;<br />

1695-1696 wlebSi, xolo kaxeTSi — 1663-1675 wlebSi.<br />

`didi elCobisas~ aleqs<strong>and</strong>re arCilis Ze bagration-imeret<strong>in</strong>ski<br />

iricxeboda volonterTa III aTeulSi, xolo petre I —<br />

volonterebis II aTeulSi [9, 202].<br />

juanSer vaTeiSvilis naSromSi vkiTxulobT: `2 марта 1687<br />

года из Москвы выехал передовой отряд, а через неделю – основной<br />

состав посольства: более 250 человек, включая свиту и обслугу (врачей,<br />

поваров, слуг, шутов). Посольству был придан отряд так называемых<br />

волонтеров в 35 человек, составленный из представителей различных<br />

слоев общества, связанных с придворными кругами. Его возглавлял<br />

командор князь А. М. Черкаский, подчиненными которого считались<br />

как сам царь, участвовавший в посольстве инкогнито в качестве одного<br />

из трех «десятников» – волонтеров под именем «бомбардира Петра<br />

Михайлова», так и двое из волонтеров, находившихся непосредственно<br />

при монархе. Ими являлись Александр Арчилович Багратиони и Александр<br />

Данилович Меншиков в окружении Петра I, пожалуй, наиболее<br />

приближенные к нему люди.<br />

Участие в российском «Великом посольстве» в Западную Европу<br />

Александра Арчиловича Багратиони и сопровождавших его в качестве<br />

свитских трех грузин (его слуг, их личности не установлены) являлось<br />

событием отнюдь не ординарным, скорее даже беспрецедентным с<br />

точки зрения не только истории русско-грузинских отношений, но и<br />

истории Грузии и грузино-западноевропейских связей... Александр Арчилович<br />

являлся самостоятельным официальным участником российского<br />

посольства в Западную Европу, на которого... были возложены<br />

239


вполне определенные полномочия и обязанности в качестве высокопоставленного<br />

и деятельного члена этого посольства~ [21, 151-152].<br />

amdenad, rogorc irkveva, ufliswul aleqs<strong>and</strong>res Tan 3<br />

qarTveli piradi msaxuri axlda.<br />

22 marts `didi elCoba~ fskovSi Cavida. 25 marts elCobis<br />

monawileebma gadalaxes sazRvari, xolo 31 marts rigaSi Cavidnen.<br />

md<strong>in</strong>are dv<strong>in</strong>is adidebis gamo, elCoba am qalaqSi erT<br />

kviras Seyovnda.<br />

imxanad, lifl<strong>and</strong>ia rigis CaTvliT SvedeTis sakuTrebas<br />

warmoadgenda. rogorc Cans, Svedebi grZnobdnen petre I-is<br />

da<strong>in</strong>teresebas am strategiulad mniSvnelovani regioniT, ris<br />

gamoc lifl<strong>and</strong>iis general-gubernatorma `didi elCobis~ viziti<br />

rigaSi ar moiwona. yovelive amis gamo, aRniSnul qalaqSi<br />

myof elCobis wevrebs sakmaod Seuferebeli sacxovrebeli gamouyves<br />

da ar misces SesaZlebloba, rom daeTvaliereb<strong>in</strong>aT<br />

simagreebi, Tanac is<strong>in</strong>i meTvalyureobis qveS moaqcies. maT qalaqSi<br />

gadaadgileba SezRuduli hqondaT. rodesac ruseTis<br />

mefem ma<strong>in</strong>c daiqirava navi da erT-erT simagresTan miaxloeba<br />

scada, is iaraRis muqariT aiZules, rom iqaurobas gascloda.<br />

amis Taobaze petre I-ma ganacxada:<br />

— `Svedebi nebas ar maZleven davaTvaliero rigis simagreebi,<br />

magram Sevecdebi davaTvaliero is<strong>in</strong>i maTi nebarTvis<br />

gareSe~.<br />

8 aprils `didma elCobam~ riga datova. 14 aprils is<strong>in</strong>i<br />

Cavidnen mitavaSi (Tanamedrove elgava), sadac maT kurl<strong>and</strong>iis<br />

hercogi fridrix kazimiri SeegebaT. hercogma sapatio<br />

stumrebi Tavis sasaxleSi miipatiJa da didebulad umasp<strong>in</strong>-<br />

Zla. gzaSi da Semdeg, sxva qalaqebis daTvalierebisas, elCobas<br />

didi pativiT — samxedro musikiTa da qvemexebis baTqiT<br />

xvdebodnen. elCobam kurl<strong>and</strong>iaSi erT kviras dahyo [4, 19].<br />

j. vaTeiSvili mogviTxrobs: `Посещением Риги Петр остался<br />

недоволен, ибо встретили его там холодно и недружелюбно. Несколько<br />

сгладил это непрятное впечатление у царя радушный прием, оказанный<br />

ему в Митаве – столице герцогства Курляндского, куда он прибыл 14<br />

апреля. Достигнув морского берега, Петр 2 мая в сопровождении своих<br />

друзей отплывает на «Святом Георгий» в Кёнигсберг и впервые видит<br />

Балтиийское море~ [21, 164].<br />

240


22 aprils, petre I, volonterebTan da 70 jariskacTan<br />

erTad, libavaSi (liepaia) gaeSura, xolo TanmxlebTa danarCeni<br />

nawili man droebiT mitavaSi datova. libavaSi Casuli petre<br />

I mcirericxovani amaliT dab<strong>in</strong>avda savaWro gemze `wm. giorgi~,<br />

romliTac kenigsbergisaken gaemarTa. elCobis sxva monawileni<br />

aRniSnuli qalaqisaken xmeleTiT gaeSurnen [4, 19].<br />

Aaleqs<strong>and</strong>re arCilis Ze bagration-imeret<strong>in</strong>skim evropis<br />

qveynebSi 1699 wlis miwurulamde dahyo. erovnul tanisamosSi<br />

gamowyobili qarTveli ufliswuli sayovelTao yuradRebis<br />

centrSi imyofeboda [7, 9]. is sxvadasxva dros cxovrobda prusiaSi<br />

(kenigsbergi), hol<strong>and</strong>iasa (haaga, utrexti, amsterdami)<br />

da did britaneTSi (londoni, deptfordi, vuliCi), sadac samxedro<br />

xelovnebaSi codnas imaRlebda. igi saartilerio saqmes<br />

gansakuTrebuli mondomebiT eufleboda.<br />

1700 wlis 19 maiss aleqs<strong>and</strong>re bagration-imeret<strong>in</strong>ski da<strong>in</strong>iSna<br />

ruseTis artileriis pirvel sardlad — general-feldceixmaisterad<br />

[32, 31-48].<br />

imave wlis 19 noembers, narvasTan momxdar brZolaSi,<br />

rusTa jari sastikad damarcxda. meore dRes, ruseTis armiis<br />

sxva generlebTan (i. dolgoruki, a. golov<strong>in</strong>i, i. buturl<strong>in</strong>i, a.<br />

veidi, i. trubeckoi da sxv.) erTad, Svedebma tyved generalfeldceixmaisteric<br />

Caigdes.<br />

petre I Seecada, rom Tavisi uaxloesi megobari dauyovnebliv<br />

gamoexsna tyveobidan. qarTveli ufliswulis ganTavisuflebis<br />

sanacvlod Svedebma moiTxoves jer 10 kasri oqro,<br />

xolo Semdeg — rusTa tyveobaSi Cavardnili 60 Svedis ganTavisufleba<br />

[31, 445].<br />

ruseTis mefem sTxova aleqs<strong>and</strong>re bagrations, rom Svedebis<br />

w<strong>in</strong>adadebasTan dakavSirebiT Tavisi azri gamoeTqva. amis<br />

pasuxad, 1710 wlis 6 seqtembers petre I-isadmi gagzavnil werilSi<br />

qarTveli ufliswuli werda: `aramcTu miTqvams, azradac<br />

ki ar momsvlia, rom saxelmwifos raime zarali miadges ara-<br />

Tu Cems gamo, aramed imaT gamoc, romlebic Cemze Tundac aTasjer<br />

ukeTesni arian. Cven valdebulni varT, rom moviTm<strong>in</strong>oT da<br />

sicocxle SevwiroT mefes da saxelmwifos <strong>in</strong>teresebs~ [31, 64].<br />

aTwlianma tyveobam aleqs<strong>and</strong>re bagration-imeret<strong>in</strong>skis<br />

janmrTelobas waruSleli daRi daasva. 1711 wlis 3 Tebervals,<br />

rodesac igi tyveobidan ganTavisuflebuli ruseTSi<br />

brundeboda, gzad piteos naxevarkunZulze gardaicvala. 37<br />

241


wlis asakSi man suli dalia qarTveli beris pankratis (eriskacobaSi<br />

— bagrat soloRaSvili) xelebSi [21, 516-517].<br />

qarTveli ufliswulis neSti moskovSi gadaasvenes da<br />

donis monasterSi dakrZales [4, 37-38].<br />

amrigad, qarTveli mefis arCil II-is vaJi da taxtis memkvidre<br />

ufliswuli aleqs<strong>and</strong>re bagration-imeret<strong>in</strong>ski (1697-<br />

1711) — 1697 wlis 31 martidan — 22 aprilamde imyofeboda lifl<strong>and</strong>iisa<br />

da kurl<strong>and</strong>iis teritoriaze. sagulisxmoa, rom is<br />

iyo bagrationTa aTaswlovani samefo d<strong>in</strong>astiis CvenTvis cnobili<br />

pirveli warmomadgeneli, romelic baltiispireTs ewvia.<br />

2. ufliswulebis adarnase levanis Ze da giorgi<br />

vaxtangis Ze bagrationebis sabrZolo gza kurl<strong>and</strong>iaSi<br />

(XVIII saukunis Sua xanebi)<br />

1724 wlisaTvis saqarTveloSi Seqmnili urTulesi politikuri<br />

viTarebis gamo, qarTlis mefe vaxtang VI (1675-1737, mefobda<br />

1709-1724 wlebSi) Tavisi 1.200-kaciani amaliT ruseTSi<br />

gadaixvewa. amis Semdeg, mefis amalis udidesi nawili ruseTSi<br />

darCa da iq moRvaweobda.<br />

saqarTvelodan ruseTSi gadasaxlebul qarTvelTa Soris<br />

iyvnen bagrationTa samefo d<strong>in</strong>astiis qarTlis Stos warmomadgenlebi,<br />

ufliswulebi aTanase (adarnase) levanis Ze<br />

(1707-1784) da giorgi vaxtangis Ze (1712-1786).<br />

moskovis ober-komendanti, general-poruCiki (1764 wlidan)<br />

aTanase levanis Ze bagrationi iyo umcrosi Zma mefe vaxtang<br />

VI-isa, xolo general-anSefi giorgi vaxtangis Ze bagrationi<br />

— xsenebuli mefis umcrosi vaJi.<br />

XVIII saukunis ociani wlebidan, zemoxsenebuli ufliswulebi,<br />

iseve rogorc qarTlis samefo amalis wevrTa mniSvnelovani<br />

nawili, ruseTis imperiis samxedro kampaniebSi aqtiurad<br />

monawileobdnen [25, 15-17].<br />

ufliswuli giorgi monawileobda ruseT-SvedeTis omSi<br />

(1741-1743). am omidan misi dabrunebis Sesaxeb ase iuwyeboda<br />

gazeTi `Санкт-Петербургские ведомости~: `В Санкт-Петербурге, 4<br />

октября, Грузинский царевич Георгий возвратился по счастливом<br />

окончании кампании в Финляндии. Он был на флоте~ [28].<br />

242


giorgi vaxtangis Ze bagrationi, romelic imxanad general-maiori<br />

iyo, xelmZRvanelobda galerebidan gadmomsxdar<br />

grenaderebsa da muSketerebs [33, 203].<br />

ufliswulebi aTanase da giorgi bagrationebi monawileobdnen<br />

ra<strong>in</strong>is laSqrobaSi (1747-1748 wlebi). giorgis daekisra<br />

organizeba sagalero flotisa, romelsac desanti unda gadaesxa<br />

q. kronStadtidan — q. mitavaSi [22, 86].<br />

amrigad, 1747-1748 wlebSi kurl<strong>and</strong>iis teritoriaze ibr-<br />

Zodnen ufliswulebi aTanase (adarnase) levanis Ze (1707-1784)<br />

da giorgi vaxtangis Ze (1712-1786) bagrationebi.<br />

3. ufliswul paata vaxtangis Ze bagrationis mogzauroba<br />

baltiispireTSi (1749 w.)<br />

vaxtang VI-is umcrosma vaJma — paatam (1720-1765) ruseTSi<br />

saartilerio da safortifikacio saqme Seiswavla.<br />

mamis gardacvalebis (1737) Semdeg, ufliswuli f<strong>in</strong>ansur<br />

gasaWirSi Cavarda.<br />

1745 wlis maisSi paatam ruseTis imperatricas ana ioanes<br />

asuls sTxova, rom Sesaferis samsaxurSi aeyvanaT, <strong>and</strong>a saqarTveloSi<br />

gamgzavrebis nebarTva miecaT. amis paralelurad,<br />

man iTxova Tanxa valebis gasastumreblad.<br />

imperiis xelisufalni SiSobdnen, rom saqarTveloSi<br />

dabrunebuli ufliswuli sparseTis samsaxurSi ar Camdgariyo<br />

da Tavisi samxedro ganaTleba iq ar gamoeyeneb<strong>in</strong>a. amis gamo,<br />

maT paatas SesTavazes qveiT polkSi Caricxva podpolkovnikis<br />

wodebiT da fuladi daxmareba, riTac SesaZlebeli iqneboda<br />

misi valis mxolod mcire nawilis gastumreba.<br />

am SeTavazebiT ukmayofilo ufliswulma gadawyvita,<br />

rom ruseTi saidumlod daetoveb<strong>in</strong>a. 1749 wlis 22 ianvars igi<br />

qarTveli aznauris vasil egorovis pasportiT ewvia jer rigas,<br />

xolo Semdeg mitavas (elgava), saidanac memelSi Cavida [27,<br />

71-77].<br />

imave wlis 5 maiss ruseTis imperiis senatSi qarTveli<br />

ufliswulis saqme ganixiles. im dRes Sedgenili dokumentis<br />

saxelwodebaa: `Протокол собрания правительствующего Сената об<br />

отказе в отпуске на родину грузинского царевича Пааты, о принятии на<br />

243


службу подполковником, а также о тайном отъезде его с подложным паспортом<br />

в Мемель~ [29, 519].<br />

protokolSi naTqvami iyo: `Царевич Паата подлежным паспортом,<br />

под именем грузинского дворянина Егорова, с одним человеком<br />

приехал в Ригу из Петербурга и объявя об себе, отпросился до Митавы,<br />

откуда тайно в Мемель приехал~ [29, 519-520].<br />

memelidan kenigsbergSi Casulma paatam prusiis monarqs<br />

fridrix II-s qveSevrdomobaSi miReba da samxedro samsaxurSi<br />

Caricxva sTxova, rasac Sedegi ar mohyva. rogorc Cans, ruse-<br />

Tidan gaqceuli qarTveli ufliswulisaTvis TavSesafaris<br />

micemas prusiis xelisufleba moerida.<br />

amis gamo, ufliswuli paata evropis sxva qveynebisa da<br />

konstant<strong>in</strong>opolis gavliT, mogvianebiT (1752 w.) saqarTvelo-<br />

Si dabrunda [11, 629].<br />

misi mogzaurobis marSruti aseTi iyo: sankt-peterburgi<br />

— riga — mitava — memeli — kenigsbergi — varSava — kameneci<br />

— buqaresti — konstant<strong>in</strong>opoli — erzurumi — Tbilisi [27,<br />

79].<br />

amrigad, 1749 wlis dasawyisSi baltiispireTSi imogzaura<br />

ufliswulma paata vaxtangis Ze bagrationma (1720-1765).<br />

4. qarTvel husarTa polkis sabrZolo gza baltiispireTSi<br />

(XVIII saukunis 50-iani wlebi)<br />

1729 wlidan ruseTSi cxovrobda da moRvaweobda gamoCenili<br />

qarTveli poeti, Tavadi daviT giorgis Ze guramiSvili<br />

(1705-1792), romelic daaxloebuli iyo vaxtang VI-sTan da mis<br />

garemocvasTan.<br />

vaxtang VI-is gardacvalebis (1737) Semdeg, saqarTveloSi<br />

dabrunebis imedgadawuruli qarTveli emigrantebi da maT Soris<br />

daviT guramiSvilic iZulebulni gaxdnen, rom ruseTis<br />

imperiis qveSevrdomoba mieRoT.<br />

1738 wlis 8 ivniss, ruseTis imperiis m<strong>in</strong>istrTa kab<strong>in</strong>etma<br />

daamtkica senatis mier wardgenili proeqti `qarTuli husar-<br />

Ta aseulis~ Seqmnis Sesaxeb. 1741 wlidan aRniSnuli aseuli<br />

gardaiqmna `qarTul husarTa polkad~, romlis Semadgenloba-<br />

Sic 500-mde qarTveli iricxeboda.<br />

244


`qarTuli husarTa polki~, romelsac polkovniki (SemdgomSi<br />

— general-leitenanti), Tavadi elise (ediSer) paatas<br />

Ze amilaxvari meTaurobda, monawileobda ruseT-prusiis omSi<br />

(1756-1762). imxanad d. guramiSvili podporuCiki iyo.<br />

1757 wlis 18 ivniss `qarTul husarTa polkma~, ruseTis<br />

imperiis SeiaraRebuli Zalebis sxva samxedro SenaerTebTan<br />

erTad gadalaxa md<strong>in</strong>areebi vili da nemani. is<strong>in</strong>i dabanakdnen<br />

jer qalaq kovnoSi (kaunasi), xolo Semdeg — SadovSi. amis Semdeg,<br />

maT aiRes: benzagoli, krokena, rudziuna da olita. 25 ivniss<br />

maT daikaves memeli, xolo momdevno dRes — gumb<strong>in</strong>i. 27<br />

ivniss maT piCkenis tyesTan sZlies prusielebs.<br />

aRniSnul brZolebSi monawileobda d. guramiSvilic [10,<br />

41-89], romelsac mogvianebiT (1760 wlis 1 ivniss) poruCikis<br />

samxedro wodeba mieniWa [26, 144].<br />

amrigad, ruseT-prusiis Svidwlian omSi (1756-1762) ruse-<br />

Tis imperiis SeiaraRebuli Zalebis SemadgenlobaSi Semavali<br />

`qarTuli husarTa polki~ 1757 wlis ivnisSi baltiispireTis,<br />

kerZod litvis teritoriaze ibrZoda. maT Soris iyo gamoCenili<br />

qarTveli poeti, Tavadi daviT guramiSvili (1705-1792).<br />

5. general petre ivanes Ze bagrationis mamuli<br />

baltiispireTSi (XVIII saukunis miwuruli — XIX saukunis<br />

dasawyisi)<br />

ruseTis saimperio armiis erT-erTi yvelaze saxelgan-<br />

Tqmuli mxedarTmTavari, <strong>in</strong>fanteriis generali, mravali sapatio<br />

jildos kavaleri petre ivanes Ze bagrationi (1765-1812) —<br />

qarTlis mefe ieses (mefobda 1714-1716 da 1724-1727 wlebSi)<br />

pirdapiri STamomavali iyo [24, 50-52].<br />

italiisa da Sveicariis samxedro eqspediciebSi (1799) gamoCenili<br />

didi damsaxurebisaTvis, imperatorma pavle I-ma<br />

1800 wlis aprilSi p. bagrations jildod uboZa mdidari sofeli,<br />

romelic litvis guberniaSi mdebareobda [23, 61].<br />

saxelovani sardali — suliTa da xorciT mxedari iyo.<br />

misi moRvaweobis mTavar asparezs — brZolis veli warmoadgenda.<br />

amitomac, mas srulebiT ar izidavda imperatoris mier<br />

jildod naboZebi yma-mamuli, romelTac arc ki mo<strong>in</strong>axulebda,<br />

ise hyidda. mas mdidruli, xelgaSlili cxovreba uyvarda,<br />

245


is gamoc xSirad valebs iRebda da Semdeg mamulebis gayidviT<br />

ixdida [4, 51-57].<br />

1802 wels p. bagrationma litvis mamulidan 6 axalgazrda<br />

yma-glexi amoarCia da Tan waiyvana, xolo TviT sofeli — ruseTis<br />

saxelmwifo xaz<strong>in</strong>as mihyida.<br />

sagulisxmoa, rom aTi wlis Semdeg, borod<strong>in</strong>os brZolaSi<br />

(1812 w.) daWrilma da sasikvdilo sarecelze mijaWvulma generalma<br />

Tavis litvel ymebs Tavisufleba mianiWa [23, 72].<br />

amrigad, saxelganTqmul mxedarTmTavars, general petre<br />

ivanes Ze bagrations (1765-1812) 1800 wlis aprilSi litvis<br />

guberniaSi jildod uboZes sofeli, saidanac wayvanil eqvs<br />

litvel yma-glexs man gardacvalebis w<strong>in</strong> Tavisufleba uboZa.<br />

6. baltiispireTi ukanaskneli qarTveli mefis<br />

grigol I-is TvaliT (1813 w.)<br />

XIX saukunis dasawyisidan ruseTis imperiam T<strong>and</strong>aTan daipyro<br />

saqarTvelos teritoriaze mdebare samefo-samTavroebi,<br />

xolo bagrationTa samefo d<strong>in</strong>astiis mravali warmomadgeneli<br />

sankt-peterburgSi gadaasaxla.<br />

erovnuli saxelmwifoebriobis gauqmebam Tavisuflebismoyvare<br />

qarTveli eris didi ukmayofileba gamoiwvia. amas<br />

mohyva saxalxo ajanyebebi kaxeTsa (1802) da mTiuleTSi (1804),<br />

romlebic ruseTis adm<strong>in</strong>istraciam sisxlSi CaaxSo.<br />

imperatoris mmarTvelobis qveS iZulebiT moqceuli<br />

qarTveli eris jansaR nawils kvlav bagrationebis gamefeba<br />

surda. am gvaris saxiT qarTvelobas erovnuli saxelmwifoebriobis<br />

cocxali simbolo eguleboda.<br />

ruseTis saimperio adm<strong>in</strong>istracia saqarTveloSi ise iqceoda,<br />

rogorc dampyrobeli dapyrobil qveyanaSi. amis gamo,<br />

qarTveli eris ukmayofileba T<strong>and</strong>aTan matulobda da saxalxo<br />

ajanyebisaTvis niadagi mzaddeboda.<br />

1812 wlis 31 ianvridan aRmosavleT saqarTveloSi axalma<br />

saxalxo ajanyebam ifeTqa. masSi dawyebisTanave Caeba qarTlkaxeTis<br />

samefo saxlis saqarTveloSi SemorCenili erTaderTi<br />

wevri — 23 wlis ufliswuli grigol ioanes Ze bagrationi<br />

(1789-1830). igi iyo SvilTaSvili mefe erekle II-isa (mefobda<br />

1744-1798 wlebSi), SviliSvili mefe giorgi XII-isa (mefobda<br />

1798-1800 wlebSi) da vaJi ufliswul ioanesi (1768-1830).<br />

246


erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis asparezze qar-<br />

Tveli ufliswulis gamoCena ajanyebulTaTvis udides stimulad<br />

iqca. maT grigoli TavianT w<strong>in</strong>amZRolad miiRes da qarTlkaxeTis<br />

mefed gamoacxades. igi aRmosavleT saqarTvelos mni-<br />

Svnelovan nawilSi 1812 wlis Tebervlis Sua ricxvebidan — martis<br />

dasawyisamde mefobda. eklesiebSi mis, rogorc qarTl-kaxe-<br />

Tis mefis saxelze, wirva-locvas aRavlendnen [12, 23-53].<br />

mefe grigol I-is energiuli moRvaweobis wyalobiT, ajanyebulebma<br />

mniSvnelovan warmatebebs miaRwies. es amboxeba<br />

T<strong>and</strong>aTan saqarTvelos sazRvrebs scildeboda da saerTokavkasiuri<br />

ajanyebis xasiaTs iRebda. yovelive aman ruseTis saimperio<br />

xelisufleba aiZula, rom gadamWreli zomebisaTvis<br />

miemarTa.<br />

saqarTvelos mTavarsardali, generali filip osipis Ze<br />

pauluCi ruseTis saxelmwifo sabWosa da m<strong>in</strong>istrTa kab<strong>in</strong>etis<br />

Tavmjdomaris nikoloz rumiancevisadmi (1754-1826) gagzavnil<br />

saidumlo patakSi SeniSnavda: `Царевич Григорий, сын царевича<br />

Иоанна, в Москве пребывающего, провозглашенный кахетинскими<br />

мятежниками царем Грузии и издавший от имени своего возмутительные<br />

прокламации, также коего имя в церквах бунтовщиками поминаемо<br />

было как царя Грузии и который, собрав мятежную толпу, дрался против<br />

войск В. И. В., но был мною разбит, бежал было в Дагестан, к анцухским<br />

лезгинам~ [18, 63].<br />

saimperio xelisuflebam veragulad daatyveva grigol<br />

bagrationi da ruseTSi gadaasaxla. igi jer q. oloneckSi<br />

hyavdaT, xolo Semdeg q. petrozavodskSi gadaiyvanes. er-<br />

Twliani patimrobis Semdeg is gaaTavisufles.<br />

1813 wels grigol bagrationi monawileobda ruseTis armiis<br />

sazRvargareTul laSqrobaSi, romlis STabeWdilebanic<br />

man gadmosca Tavis samogzauro xasiaTis TxzulebaSi `mogzauroba<br />

peterburgidan vilnomde~.<br />

mixeil gorgiZis naSromSi vkiTxulobT: `Григорий Иоаннович<br />

после двенадцатимесячного заключения в крепости был помилован.<br />

Дальнейшая его жизнь связана со службой в русской армии в Петербурге<br />

и отчасти в Астрахани. Он принимал участие в известном походе<br />

1813 года. Как и многие из членов грузинского царского дома, высланных<br />

в Петербург, он тоже отдавал дань литературной деятельности. Так,<br />

им описан поход, в котором он сам участвовал («Путешествие из Пе-<br />

247


тербурга в Вильно»). Сохранились в рукописи его стихотворения «Маргиналии»,<br />

а также переводы с русского языка. Умер Г. И. Багратиони в<br />

чине подполковника в Петербурге в 1830 году, похоронен в Александро-<br />

Невской лавре)~ [22, 107-108].<br />

grigol bagrationis samogzauro TxzulebaSi sa<strong>in</strong>teresod<br />

aris aRwerili baltiispireTis qalaqebi, md<strong>in</strong>areebi da<br />

tbebi.<br />

sagulisxmoa, rom grigoli xSirad qarTul, erovnul tanisamosSi<br />

gamowyobili daiareboda. ucxo tanisamosiT mosili<br />

axovani, moxdenili vaJkaci evropis qveynebSi mnaxvelTa did<br />

yuradRebas iqcevda.<br />

g. bagrationis TxzulebaSi asea aRwerili md<strong>in</strong>are narva:<br />

`md<strong>in</strong>are ese iqnebis ori da mtkvrisodeni... mivediT saidamca<br />

md<strong>in</strong>are narva gamodis, romelic ars saS<strong>in</strong>eli tba. sigrZe aqvs<br />

330 da sigane 165 da aris sul tba ese riyiani da gemrieli sasmeli<br />

wyali, romelica ukeTesi gemo wylisa aRar iTqmis... tbasa<br />

amas hqvian ozira pskova~ [1, 1-2].<br />

grigolma oTxi dRe gaatara vilnoSi (vilniusi), romlis<br />

RirsSesaniSnaobebi, Semogareni, Teatri, mosaxleoba da maTi<br />

zne-Cveulebani man Tavis TxzulebaSi aRwera.<br />

masSi vkiTxulobT: `aris vilnosa qalaqi dablobSi, sam<br />

kuTxidgan aqvs sul gorebi tyiani da erTidgan md. villa...…vilnisa<br />

qalaqsa S<strong>in</strong>a aris xalxi dia mSvenieri, romeli<br />

vsTqva, ukeTesi arsad m<strong>in</strong>axavs, nametnavad uriaTa qalni... arian<br />

viTarca qarTvelni, moarulni kabiTa, sartyeliTa da CibletebiT,<br />

ese igi CaxCurebiT da Coxa-barmniTa moarulni, vi-<br />

Tarca bunebiT qarTvelni~ [1, 5].<br />

g. bagrationis SefasebiT, `vilnosa S<strong>in</strong>a mcxovrebni uriani<br />

arian moarulni kacni maTni cudisa tanisamosiTa da didi-<br />

Ta wveriTa da TmiTa da zevidam acviaT, viTarca somxis terteraTa<br />

Savi anaforani da zogTa dakecili mxarzedan uZevsT~.<br />

misive azriT, mamakacebze ukeTesad ecvaT ebrael qalebs,<br />

romlebic gamowyobilni iyvnen `CadriTa da qoSebiT da aqvT<br />

Tavni Sekrulni didisa kopiTa da yelTa zeda aqusT yovelTa<br />

saraRuji margalitisa~ [1, 5].<br />

avtorma yuradReba gaamaxvila vilnos mcxovrebTa wes-<br />

Cveulebebzec. magaliTad, man ase aRwera dakrZalvis iqauri<br />

tradicia: `odes mkudari moukvdebaT, miitaneben mkvdarsa mas<br />

248


da Caasveneben zemoxsenebulsa xvrelsa S<strong>in</strong>a da gaamweseben miwisa<br />

da kedlis pirsa da waafareben Cveulebisamebr qvasa.<br />

odes mis gobonasa gverdsa gaivli, vera scnob Tu es goboni<br />

sasaflao ars. ase gegoneba, rom erTi didi sasaxle aris~ [1, 5].<br />

amrigad, ukanasknelma qarTvelma mefem grigol I-ma<br />

(1789-1830), datusaRebisa da ruseTSi gadasaxlebis Semdeg,<br />

1813 wels imogzaura baltiispireTSi, xolo samogzauro STabeWdilebebi<br />

Tavis TxzulebaSi gadmosca.<br />

7. giorgi qsnis erisTavi baltiispireTSi<br />

(XIX saukunis 30-iani wlebi)<br />

gamoCenili qarTveli dramaturgi, poeti da Teatris<br />

moRvawe, Tavadi giorgi daviTis Ze qsnis erisTavi (1813-1864)<br />

erTxans baltiispireTSi moRvaweobda.<br />

1832 wlis dekemberSi gamJRavnebul antiimperiul SeTqmulebaSi<br />

monawileobisaTvis praporSCik g. erisTavs baltiispireTSi<br />

gadasaxleba miusajes.<br />

1834 wlis 9 ianvars igi gagzavnes q. vilnoSi (vilniusi),<br />

sadac fexosanTa III diviziis novo-<strong>in</strong>germanl<strong>and</strong>iis polkSi Caricxes<br />

[19, 413].<br />

g. erisTavi sxvadasxva dros msaxurobda aseve qalaqebSi:<br />

kovnoSi (kaunasi), rigaSi, varSavaSi, volkovskSi, belostoksa<br />

da sxv. [3, 26].<br />

man safuZvlianad Seiswavla polonuri ena, ramac SesaZlebloba<br />

misca ziareboda polonur literaturas, xolo adam<br />

mickeviCis `yirimis sonetebi~ da `didi improvizacia~ qarTul<br />

enaze eTargmna.<br />

samxedro samsaxuris paralelurad, g. erisTavi leqciebs<br />

ismenda vilnos universitetSi. iq mas Seuyvarda `mSvenieri<br />

litveli qalwuli~, romelsac SemdgomSi, Tavis nawarmoebebSi<br />

xSirad ixseniebda [5, 99].<br />

1838 wels g. erisTavs neba darTes, rom droebiT Camosuliyo<br />

saqarTveloSi, sadac sabolood 1842 wels dabrunda [2, 192].<br />

amrigad, XIX saukunis 30-ian wlebSi baltiispireTSi moRvaweobda<br />

gamoCenili qarTveli dramaturgi, poeti da Teatris<br />

moRvawe, Tavadi giorgi daviTis Ze qsnis erisTavi (1813-1864).<br />

249


8. ufliswul Teimuraz giorgis Ze bagrationis<br />

TxzulebaSi aRwerili baltiispireTi (1836 w.)<br />

1836 wlis maisis miwuruls da ivnisis dasawyisSi, baltiispireTSi<br />

imogzaura qarTl-kaxeTis mefis giorgi XII-is (mefobda<br />

1798-1800 wlebSi) vaJma — Teimuraz bagrationma (1782-1846). is<br />

iyo cnobili mwerali da mecnieri, sankt-peterburgis mecnierebaTa<br />

akademiis sapatio wevri da namdvili wevri parizis saazio<br />

da kopenhagenis antikvarTa samefo sazogadoebebisa.<br />

xsenebuli wlis 26 maiss, sankt-peterburgSi myofi T. bagrationi<br />

evropis qveynebis mimarTulebiT mogzaurobas Seudga.<br />

Tavis TxzulebaSi `mogzauroba Cemi evropiisa sxvaTa da<br />

sxvaTa adgilTa~ igi wers: `ganvleT lifl<strong>and</strong>iis qalaqebi da<br />

soflebi, derptis qalaqi, lifl<strong>and</strong>iis deda Ruberniis qalaqi;<br />

qalaqi riga, romelica C<strong>in</strong>ebuli qalaqi aris. iqidam kurl<strong>and</strong>iis<br />

pirveli qalaqi mitava, romelica kurl<strong>and</strong>iis Ruberniis<br />

qalaqia, kais alags da kargi quCebi aqvs. aqedam viareT.<br />

ganvleT kurl<strong>and</strong>iis samzRvarica da SevediT polSis samzRvarSia,<br />

vilenckis RuberniaSi~ [6, 18-19].<br />

amrigad, ufliswulma Teimuraz giorgis Ze bagrationma<br />

(1782-1846) 1836 wels imogzaura baltiispireTSi, ris Sesaxebac<br />

mis TxzulebaSi garkveuli cnobebi gvxvdeba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. xelnawerTa erovnuli centri, xelnaweri H-2178.<br />

2. alania nodar, erisTavi giorgi daviTis Ze, qarTuli sabWoTa<br />

enciklopedia, t. 4, Tb., 1979.<br />

3. gamezardaSvili daviT, giorgi erisTavi, Tb., 1949.<br />

4. gonikiSvili mixeil, bagrationTa dasaxleba da moRvaweoba<br />

ruseTSi, Tb., 1986.<br />

5. vozniaki <strong>and</strong>Jei, qarTvelebi varSavaSi (XVII-XX saukuneebSi),<br />

krebuli `polonelebis 200 weli kavkasiaSi. qarTul-polonuri<br />

urTierTkavSirebi~ Tb., 2004.<br />

6. Teimuraz batoniSvili, mogzauroba Cemi evropiisa sxvaTa da<br />

sxvaTa adgilTa, solomon iordaniSvilis redaqciiT, weriliTa<br />

da SeniSvnebiT, Tb., 1944.<br />

250


7. megreliZe SamSe, Cveni saxelovani samxedro w<strong>in</strong>aprebi, Tb.,<br />

1979.<br />

8. sixaruliZe fridon, aleqs<strong>and</strong>re batoniSvili (bagrationi),<br />

enciklopedia `saqarTvelo~, t. I, Tb., 1997.<br />

9. tatiSvili vladimer, qarTvelebi moskovSi, meore Sevsebuli<br />

da gadamuSavebuli gamocema, Tb., 1959.<br />

10. yubaneiSvili solomon, daviT guramiSvili qarTul husarTa<br />

polkSi, Tb., 1955.<br />

11. xanTaZe SoTa, paata batoniSvili, qarTuli sabWoTa enciklopedia,<br />

t. 7, Tb., 1984.<br />

12. javaxiSvili niko, grigol I — ukanaskneli qarTveli mefe, Tb.,<br />

2008.<br />

13. javaxiSvili niko, qarTul-latviuri urTierTobis istoriidan,<br />

ivane javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis ganyofilebis samecniero<br />

SromaTa krebuli `axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi~, t. I<br />

(V), Tb., 2009.<br />

14. javaxiSvili niko, qarTul-baltiispiruli urTierTobis sa-<br />

TaveebTan (X-XI saukuneebi), krebuli `axali da uaxlesi istoriis<br />

sakiTxebi~, t. II (VI), Tb., 2009.<br />

15. javaxiSvili niko, baltiis qveynebTan saqarTvelos samxedro-politikuri<br />

urTierTobis istoriidan (XV saukunis miwuruli),<br />

krebuli `axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi~, t. II<br />

(VI), Tb., 2009.<br />

16. javaxiSvili niko, baltiis qveynebTan saqarTvelos savaWroekonomikuri<br />

urTierTobis istoriidan (XVII saukunis pirveli<br />

mesamedi), krebuli `axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi~,<br />

t. II (VI), Tb., 2009.<br />

17. javaxiSvili niko, baltiispireTis regionebi da qalaqebi —<br />

XVIII saukunis didi qarTveli mecnieris TvaliT, krebuli<br />

`axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi~, t. II (VI), Tb., 2009.<br />

18. Акты собранные Кавказской Археографической комиссией, Архив<br />

Главного управления наместника Кавказского (под редакцией А. Берже),<br />

т. V, Тифлис, 1873.<br />

19. Акты собранные Кавказской Археографической комиссией, Архив<br />

Главного управления наместника Кавказского (под редакцией А. Берже),<br />

т. VIII, Тифлис, 1881.<br />

20. Богославский М., Петр I: матерялы для биографии, т. II, Москва, 1940.<br />

251


21. Ватеишвили Д., Грузия и европейские страны, т. II. Побратим Петра<br />

Великого. Жизнь и деятельность Александра Багратиони, Москва, 2003.<br />

22. Горгидзе М., Грузины в Петербурге (страницы летописи культурных<br />

связей), Тб., 1976.<br />

23. Грибанов В., Багратион в Петербурге, Ленинград, 1979.<br />

24. Дворянские роды Российской империи. III, Князья, под редакцией С.<br />

Думина, Москва, 1996.<br />

25. Джавахишвили Н., Грузины под российским флагом (Грузинские<br />

военные и государственные деятели на службе России в 1703-1917 гг.),<br />

Тб., 2003.<br />

26. Думин С., Гребельский П., Дворянские роды Российской империи, т.<br />

IV, Князья Царства Грузинского, под редакцией С. Думина и<br />

Ю.Чиковани, Москва, 1998.<br />

27. Пирцхалайшвили А., Царевич Паата (сын царя Вахтанга VI-го), В<br />

сборнике: «Вопросы истории Грузии феодальной эпохи», т. II, Тбилиси,<br />

1970.<br />

28. Газ.`Санкт-Петербургские ведомости~, СПб., 1742, № 80.<br />

29. Сенатский архив, т. 7. Протоколы Правительствующего Сената, СПб.,<br />

1895.<br />

30. Устрялов Н., История царствования Петра Великого, т. I, СПб., 1851.<br />

31. Устрялов Н., История царствования Петра Великого, т. IV, СПб., 1858.<br />

32. Хмыров М., Главные начальники русской артиллерии. 1-ый генералфельдцейхмейстер<br />

царевич Александр Арчилович Имеретинский.<br />

«Артиллерийский Журнал», СПб., 1866, № 1.<br />

33. Шпилевский Н., Описание войны между Россией и Швецией в<br />

Финляндии в 1741-1743 гг., СПб., 1859.<br />

252


Niko Javakhishvili<br />

Doctor of Historical sciences, Professor, Chief<br />

scientist-researcher of the <strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong><br />

<strong>History</strong> Department of the Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology<br />

Trace of Georgians <strong>in</strong> the Baltics<br />

(From the end of XVII th – to the first half of XIX th century)<br />

Summary<br />

In the previous research it is studied an activity of Georgians <strong>in</strong> the<br />

Baltics from the end of XVII th century – to the first half of XIX th century.<br />

There are 8 subtitles represented <strong>in</strong> the research:<br />

1. Travel of the pr<strong>in</strong>ce Alex<strong>and</strong>er Bagration-Imeret<strong>in</strong>sky <strong>in</strong> Lifl<strong>and</strong>ia<br />

<strong>and</strong> Kurl<strong>and</strong>ia (End of the XVII th century);<br />

2. Military way of pr<strong>in</strong>ces Afanasi (Adarnase) <strong>and</strong> George Bagrationis<br />

<strong>in</strong> Kurl<strong>and</strong>ia (Middle of XVIII th century);<br />

3. Travel of the pr<strong>in</strong>ce Paata Bagrationi <strong>in</strong> the Baltics (End of the XVII<br />

th century);<br />

4. Military way of Georgian Husar’s regiment <strong>in</strong> the Baltics (50-ies of<br />

XVIII th century);<br />

5. Estate of general Peter Bagrationi <strong>in</strong> the Baltics (End of the XVII th<br />

century – Beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the XIX th century);<br />

6. The Baltics as seen by the last Georgian k<strong>in</strong>g from Bagrationi’s<br />

Royal Dynasty – Gregory I (year 1813);<br />

7. The Duke of Ksani Giorgi Eristavi <strong>in</strong> the Baltics (Thirties of the<br />

XIXth century);<br />

8. The Baltics descripted <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>ce Theimuraz Bagration’s work (year<br />

1836).<br />

253


giorgi beJitaSvili<br />

iakob gogebaSvilis saxelobis Telavis<br />

saxelmwifo universitetis<br />

humanitarul mecnierebaTa fakultetis<br />

saqarTvelos istoriis ka-<br />

Tedris doqtoranti<br />

poloneTSi qarTuli samxedro emigraciis<br />

istoriis zogierTi aspeqti<br />

qarTuli samxedro emigraciis pirveli warmomadgeneli<br />

poloneTSi XVII saukunis 60-iani wlebidan Cans. qarTvelma<br />

emigrantma bogdan gurjickim didi roli Seasrula maS<strong>in</strong>deli<br />

samyaros poloneTis saxelmwifosa da sparseT-TurqeTis<br />

qveynebs Soris diplomatiuri urTierTobis mowesrigebis<br />

saqmeSi [8, 185].<br />

istoriuli gamocdileba gvidasturebs, rom poloneTisa<br />

da saqarTvelos diplomatiur urTierTobebs udidesi<br />

mniSvneloba hqonda maS<strong>in</strong>deli osmaleTis didi imperiis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

osmaleT-poloneTis qveynebis sabrZolo mzadebaSi.<br />

im drois osmaleTisa da evropuli saxelmwifoebis diplomatiuri<br />

urTierTobebis Seswavla SesaZlebels xdis gaviTvalisw<strong>in</strong>oT<br />

saqarTvelos saxelmwifoebrivi viTareba da misi<br />

politikuri SesaZleblobebi saerTaSoriso urTierTobebis<br />

rTuli sakiTxebis diplomatiuri meTodebiT mogvarebaSi. es<br />

sakiTxi Tanabrad sa<strong>in</strong>teresoa poloneli da qarTveli mkvlevrebisaTvis.<br />

polonur istoriografiaSi saTanadod aris Seswavlili<br />

b. gurjickis moRvaweoba. poloneli mkvlevarebi stanislav<br />

koSCialikovski, stanislav zalenski, ian kreS<strong>in</strong>ski, bogdan baranovski,<br />

ian suixmani, a. voJniaki da sxva. cdiloben zustad<br />

Seiswavlon, Seafason da gadmogvcen qarTveli diplomatis<br />

bogdan gurjickis saqmianoba, poloneTis saxelmwifo <strong>in</strong>teresebis<br />

dacvaSi.<br />

istoriul movlenaTa msvlelobaSi poloneTis bedi saqarTvelosas<br />

sakmaod hgavs. adreuli saukuneebidan iwyeba am<br />

qveynebs Soris urTierTTanadgoma, TanagrZnoba. poloneT-saqarTvelos<br />

urTierTobaSi mniSvnelovani adgili ekava ara<br />

254


marto osmaleTis imperias, aramed ruseTis sagareo politikur<br />

moqmedebebsac. poloneTis saxelmwifo sakmaod gvian Camoyalibda,<br />

xolo saqarTvelos mravalsaukunovani saxelmwifoebrioba<br />

aqvs. erT dros poloneTi iyo evropis uZlieresi<br />

saxelmwifo. aseTive iyo saqarTvelo — kavkasiaSi. SemdegSi<br />

gaZlierebuli ruseTi iwyebs ucxo miwebis, maT Soris polone-<br />

Tisa da saqarTvelos dapyrobas. aseTi istoriuli msgavsebi-<br />

Tac sa<strong>in</strong>teresoa maTi samomavlo urTierTobebis Seswavla,<br />

gaanalizeba, gamocdilebis gaazreba.<br />

poloneli istorikosebi didi <strong>in</strong>teresiT ganixilaven<br />

erT-erTi pirveli gamoCenili qarTveli diplomatis bogdan<br />

gurjickis damsaxurebas poloneTis samefo karis miznebis ganxorcielebaSi<br />

sparseTTan, osmaleTTan, ruseTTan, saqarTvelos<br />

urTierTobis procesSi. polonur istoriografiaSi bogdan<br />

gurjicki daxasiaTebulia im drois erT-erT ganaTlebul<br />

pirovnebad. man SesaniSnavad icoda samxedro saqme, iyo samefo<br />

laSqris aseulis meTauri. 1662 wels miiRo rotmistris wodeba.<br />

samxedro kompaniebisas mas vaJkacoba gamouCenia. am damsaxurebisaTvis<br />

1666 wlis zeimze samefo jaris warmomadgenlebi<br />

jildod moiTxovdnen misTvis aznaurobis micemas. 1676 wlis<br />

seimma mas mianiWa aznauris wodeba e.i. SliaxtiCoba. m<strong>in</strong>iWebis-<br />

Tanave miuciaT mamulebi lenCickis raionSi. Tavdapirvelad<br />

igi qarTlis mefis samsaxurSi imyofeboda da SesaniSnavad erkveoda<br />

samefo karis sagareo politikaSi. bogdan gurjicki XVII<br />

s-is naxevarSi poloneTSi aqtiurad moRvaweobs:<br />

a) stanislav koSnialkovski wers, rom poloneTis mefe<br />

ian kazimeJma 1668 wels Tavisi mefobis bolo wels specialuri<br />

misiiT gaagzavna sparseTSi b. gurjicki; xolo ian III — sobieskis<br />

mefobis dros poloneTis elCTa Soris sparseTis karze<br />

iyo polkovniki b. gurjicki, romelic asrulebda elCis movaleobas<br />

kapitan zagorskisTan erTad sparseTSi [1, 166].<br />

b) b. gurjickis saqmianobis Sefasebisas mkvlevari stanislav<br />

zalenski gvamcnobs: `mefe ian kazimeJma 1668 wels suleiman<br />

SahTan elCad gagzavna rostmistri gurjicki da misi<br />

piriT SesTavaza kavSiri TurqTa w<strong>in</strong>aaRmdeg~; vfiqrobT es<br />

iyo qarTveli diplomatis didi Rirsebisa da ndobis gamoxatuleba<br />

[1, 167]. s. zalenskis aseT cnobas didi mniSvneloba<br />

aqvs. rogorc Cans b. gurjicki droulad da zustad asrulebda<br />

Tavis rTul misias qveynebs Soris urTierTobis diploma-<br />

255


tiuri xerxebiT mowesrigebaSi, igi ar erideboda Seecvala religiuri<br />

Sexedulebebi saxelmwifoebrivi davalebis SesrulebisaTvis.<br />

amis gamo stanislav zalenski samarTlianad wers:<br />

`es elCi iyo cnobili baroni buxtam-begi, romelic iyo poloneTis<br />

mefis rezidenti ispahanSi [1, 168].<br />

g) poloneli mogzauri da mematiane ian kuS<strong>in</strong>ski ganixilavs<br />

1722 wels sparseTSi avRanelTa SeWras, ramdenjerme axsenebs<br />

bogdan gurjickis pirovnul Tvisebebs, mis moRvaweobas<br />

da wers: `erT-erTi elCi, romelic didxans iyo poloneTis<br />

mefis rezidenti sparseTis Sahis karze, iyo mdidari kaci, samxedro<br />

saqmis kargi mcodne da politikur saqmeebSi gamocdili<br />

moRvawe~. mas Sah suleimanisgan miRebuli hqonda didi mamulebi<br />

Sirvanis prov<strong>in</strong>ciaSi, igi gardaicvala moskovSi rogorc<br />

kaTolike, iq Sahma suleimanma gagzavna elCad, sadac iyo<br />

kaTolikuri misiebis mgznebare qomagi [1, 169].<br />

d) bogdan baranovski gvauwyebs — XVII saukunis meore naxevarSi<br />

poloneT-sparseTis urTierTobaSi `yvelaze metad<br />

cnobili diplomati iyo bogdan gurji, warmoSobiT qarTveli,<br />

romelic mravaljer iyo elCad gagzavnili sparseTSi~ [1, 170].<br />

e) ian reixmani gvatyob<strong>in</strong>ebs: b. gurjicki (igive buxtambegi,<br />

berbi bugdan begi, bogdan sparsi, bogdan gurjie) samefo<br />

jarebis rotmistri, poloneTis samsaxurSi myofi, SemdegSi<br />

cnobili diplomati, warmoSobiT saqarTvelodan iyo [1, 171];<br />

amrigad, xazgasma qarTuli warmoSobis Taobaze mianiSnebs mis<br />

sapatio damokidebulebaze poloneTis sazogadoebaSi.<br />

v) b. gurjickis saqarTvelosTan, mis samefo karTan mudmivi<br />

urTierToba da kavSiri hqonda. poloneTis elCs sparseTSi<br />

mogzaurobisas saqarTvelos xelisuflebasTan gadasacemi<br />

saidumlo mimowera evaleboda da urTierToba hqonda<br />

TviT Sah-navazTan. aseT moments adasturebs ian streisis<br />

cnoba. ian streisi (SemdgomSi cnobili hol<strong>and</strong>ieli mogzauri)<br />

b. gurjickim gamoixsna monobidan, miuxedavad amisa sakmaod<br />

mkacr daxasiaTebas aZlevs [7, 172].<br />

z) arsebuli istoriuli cnobebis miuxedavad, kvlav sa<strong>in</strong>tereso<br />

sakvlevad rCeba b. gurjickis qarTuli warmomavloba,<br />

misi saxelisa da gvaris Zieba. migvaCnia, rom aseTi mcdeloba<br />

aqvs guram zedgeniZes statiaSi — `qarTveli diplomati<br />

bogdan gurjicki~. ma<strong>in</strong>c saWirod vTvliT gavagrZeloT saarqivo<br />

(ucxouri da qarTuli) masalebis Semdgomi moZieba da<br />

256


mecnieruli ganzogadeba. cxadia, bogdan gurjickis diplomatiuri<br />

moRvaweoba poloneTis samefo karze sruliadac ar<br />

aris poloneT-saqarTvelos saxelmwifo urTierToba, magram<br />

es calkeuli saqmianoba, pirovnebis niWiereba da gamocdileba<br />

xels uwyobda ori qveynis daaxlovebas. evropuli samyarosaken<br />

ltolva ucxo ar aris qarTuli sagareo politikuri<br />

kursis warsulisaTvis. poloneTsa da saqarTvelos istoriuli<br />

urTierToba kidev ufro ganmtkicda mogviano periodSi,<br />

gansakuTrebiT XX saukunis aTian wlebSi. qarTuli samxedro<br />

emigracia poloneTSi saTaves iRebs 1921 wlidan [1, 172].<br />

qarTuli samxedro emigraciis mdidari istoriuli masalis<br />

gaanalizebisa da kritikuli Seswavlis aucilebloba ganpirobebulia<br />

XX saukunis pirveli naxevris movlenebis mniSvnelobis<br />

gamo da evropaSi mimd<strong>in</strong>are politikur urTierTobaSi<br />

qarTveli samxedro emigrantebis monawileobis rolis<br />

SefasebisaTvis.<br />

qarTvel mecnierTa gansakuTrebuli da<strong>in</strong>tereseba poloneT-saqarTvelos<br />

urTierTobis istoriis SeswavlisaTvis<br />

gaZlierda Tanamedrove pirobebSi. qarTveli istorikosebi: n.<br />

javaxiSvili [7], g. zedgeniZe [1], v. beniZe [3], S. murusiZe [4], c.<br />

CxartiSvili [8], i. c<strong>in</strong>caZe [6], T. qvelaSvili [5], e. mamukelaSvili<br />

[2]. vrclad da sarwmuno wyaroebis kritikuli analizis<br />

safuZvelze siRrmiseulad ganixilaven poloneT-saqarTvelos<br />

samxedro-politikuri urTierTobebis ZiriTad sakiTxebs.<br />

wlebis manZilze saqarTvelos Tavdacvis sam<strong>in</strong>istros<br />

sistemaSi muSaobam ganapiroba didi da<strong>in</strong>tereseba qarTuli<br />

samxedro emigraciis istoriis jer kidev ucnobi masalebis<br />

mimarT.<br />

1918 wlis 26 maiss, rodesac Seiqmna saqarTvelos demokratiuli<br />

respublika (1918-1921ww.), qveynis xelisuflebaSi<br />

aRmoCnda arcTu Zlieri politikuri nebis adamianTa jgufi.<br />

amasTan, gamoCnda Zlieri rusuli Zala CrdiloeTidan, ramac<br />

ganapiroba pirveli qarTuli demokratiuli respublikis xelisuflebis<br />

da misi Tanamdgomi politikuri Tu samxedro Zalebis<br />

evropaSi emigrireba.<br />

qarTuli emigraciis ori ZiriTadi nawili mieZala evropas:<br />

1) politikuri; 2) samxedro.<br />

samxedro emigracia ZiriTadad poloneTSi Cavida.<br />

257


q. gurjaanSi SalikaSvilebis samxedro saxl-muzeumSi<br />

moviZieT sa<strong>in</strong>tereso saarqivo dokumentacia qarTuli samxedro<br />

warmomadgenlebis raodenobisa da moRvaweobis Sesaxeb,<br />

rasac gavaanalizebT Cveni Semdgomi kvleva-Ziebis procesSi.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. g. zedgeniZe, qarTveli diplomati bogdan gurjicki,<br />

Jurnali `mnaTobi~, 1965, #12.<br />

2. e. mamukelaSvili, Cvenebi, Tb., 2009.<br />

3. v. beniZe, saqarTvelos social-politikuri mdgomareoba<br />

da saxelmwifoebriobisaTvis brZola 1920-1925ww., (cvlilebebi<br />

emigrantuli mTavrobisa da politikosebis brZolis<br />

taqtikaSi), Tb., 1999.<br />

4. S. murusiZe, qarTuli emigraciis erovnuli-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraobis kvlevis problemebi, krebulSi: `axali<br />

da uaxlesi istoriis sakiTxebi~ II (4), 2008.<br />

5. T. qvelaSvili, poloneTi da saqarTvelo evropis `did<br />

saWadrako dafaze~ (XV s-is II nax), Tb., 2005.<br />

6. i. c<strong>in</strong>caZe, masalebi poloneTisa da saqarTvelos ur-<br />

TierTobebis istoriisTvis (XV-XVII ss.), Tb., 1965.<br />

7. n. javaxiSvili, qarTveli mxedrebi poloneTis droSis<br />

qveS, Tb., 1998.<br />

8. c. CxartiSvili, poloneT-saqarTvelos urTierTobis<br />

zogierTi sakiTxi, krebulSi: `axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi~,<br />

II (4), 2008.<br />

258


George Bezhitashvili<br />

Doctoral student of Iakob Gogebashvili<br />

Telavi State University<br />

The certa<strong>in</strong> aspects of <strong>History</strong> of the Georgian Military<br />

Immigration <strong>in</strong> Pol<strong>and</strong><br />

Summary<br />

In the Article, on the basis of rich historical material, activity of first<br />

representatives of the Georgian Military Immigration <strong>in</strong> the state of Pol<strong>and</strong> is<br />

analyzed. It is shown, that such representative is already seen s<strong>in</strong>ce the second<br />

half of XVII century <strong>in</strong> face of Bogdan Gurjietski <strong>and</strong> his brother Parsadan.<br />

The author quite justly considers, that the first Georgian talented<br />

military emigrant played a great role <strong>in</strong> the matter of settl<strong>in</strong>g the diplomatic<br />

relations between the state of Pol<strong>and</strong> <strong>and</strong> Persian – Turkish countries.<br />

The special attention is paid on historical relations of Pol<strong>and</strong> <strong>and</strong><br />

Georgia, which was strengthened <strong>in</strong> further period, especially <strong>in</strong> the 10 year<br />

of XXI century.<br />

The author justly reviews the reasons result<strong>in</strong>g the Georgian military<br />

immigration began s<strong>in</strong>ce the 20s of XX century. The political immigration<br />

leav<strong>in</strong>g Georgia was folled by the representation of the Georgian Generals<br />

<strong>and</strong> Officers. They stayed <strong>in</strong> Pol<strong>and</strong> by support of Polish Authority.<br />

259


avT<strong>and</strong>il sonRulaSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori,<br />

ivane javaxiSvilis istoriis da<br />

eTnologiis <strong>in</strong>stitutis axali da uaxlesi<br />

istoriis ganyofilebis gamge<br />

saqarTvelos urTierToba dasavleT evropasa<br />

da amerikis SeerTebul StatebTan XX saukunis<br />

pirvel meoTxedSi<br />

ruseTis mier saqarTvelos dapyrobam da qarTuli saxelmwifoebriobis<br />

gauqmebam, Cvens qveyanas gare samyarosTan<br />

urTierTobis SesaZlebloba mouspo. Tumca saimperatoro kari<br />

saqarTvelos geopolitikur mdebareobas angariSs uwevda<br />

da ucxo qveynebTan urTierTobis dros am faqtors saTanadod<br />

iTvalisw<strong>in</strong>ebda. ukve, 1818 wels TbilisSi arsdeba franguli<br />

sakonsulo. 1820 wels aq warmogzavnes konsuli gamba,<br />

romelsac oficialurad evaleboda Tbilisis gadaqceva aRmosavleTTan<br />

vaWrobis centrad [1, 164].<br />

carizmma ver moaxerxa samxreT kavkasiis politikuri<br />

dapyrobis Semdeg misi sruli ekonomikuri aTviseba. amitom<br />

igi xels uwyobda ucxouri kapitalis mozidvas am teritoriaze.<br />

es procesi gansakuTrebiT gaZlierda XIX saukunis 80-iani<br />

wlebidan. am TvalsazrisiT, saqarTveloSi mniSvnelovani adgili<br />

moipova germanulma kapitalma. man wamyvani poziciebi<br />

daikava mrewvelobis mraval dargSi da maT Soris — samTamadno<br />

mrewvelobaSi. manganumisa da spilenZis warmoeba — ai is<br />

dargebi, sadac gansakuTrebiT warmatebiT moikides fexi germanelebma.<br />

rogorc Cans, am miswrafebas ara marto komerciuli<br />

mogeba, aramed samxedro-strategiuli mizezebic edo safuZvlad<br />

[2, 46].<br />

germanelebi cdilobdnen, rac SeiZleba meti miwis nakve-<br />

Tebi SeeZ<strong>in</strong>aT saqarTveloSi. 1901 wels germanelma karl simensma<br />

miiRo baTumidan 57 kilometris manZilze, arTv<strong>in</strong>is maxloblad,<br />

sofel qvarcxanasTan arsebuli spilenZis mdidari<br />

sabados damuSavebis ufleba. aq male aages Saxtebi da daiwyes<br />

madnis mopoveba. simensebma izrunes, agreTve, axali madniani<br />

miwis nakveTebis SeZenaze.<br />

260


1900-1909 wlebSi qvarcxanis axlos, sofel baSaulSi,<br />

karl simensis memkvidreebma, ruseTis qveSevrdomma baronesebma<br />

maria grevenicma da Sarlota buksgevdenma adgilobrivi<br />

glexebisagan SeiZ<strong>in</strong>es miwis nakveTebi da daiwyes madnis mopoveba.<br />

rogorc wyaroebSia aRniSnuli, simensebi miwas iZendnen<br />

Calis fasad [2, 45].<br />

samxreT kavkasiaSi satelegrafo xazebis mSeneblobas<br />

udidesi mniSvneloba hqonda germanuli firmis `simensis da<br />

halskes~ saqmianobaSi kapitalis dagrovebis TvalsazrisiT.<br />

1866 wlidan, mas Semdeg, rac mefis mTavrobam aRar gaagrZela<br />

firmasTan kontraqti ruseTSi satelegrafo xazebis gamar-<br />

Tuli muSaobis uzrunvelyofis Sesaxeb, peterburgis `simensisa<br />

da halskes~ saqmianoba 80-90-ian wlebSi, ZiriTadad, samxreT<br />

kavkasiaSi iyo koncentrirebuli. am periodSi firma<br />

kvlav Zlierdeba ruseTSi, umTavresad — eleqtroteqnikis<br />

mrewvelobaSi. swored am dros, 1866-1867 wlebSi TbilisSi dasaxldnen<br />

verner simensis umcrosi Zmebi valteri da oto,<br />

mogvianebiT — karli, TavianTi ojaxebiT da ganizraxes aq<br />

mtkiced damkvidreba. es faqti erTxel kidev adasturebs, Tu<br />

ra did mniSvnelobas aniWebdnen simensebi saqarTveloSi saqmianobas<br />

[3, 35-36].<br />

XX saukunis damdegidan WiaTuraSi samrewvelo saqmianoba<br />

garTulda. qarTveli mrewvelebi didi siZneleebis w<strong>in</strong>aSe<br />

aRmoCndnen. maT an kapitali unda gamoenaxaT, an daetoveb<strong>in</strong>aT<br />

samrewvelo saqmianobis asparezi. saTanado molaparakebis<br />

Semdeg, germanuli firmis `mangans<strong>in</strong>dikatis~ meSveobiT, qar-<br />

Tvel mrewvelTa sazogadoeba awarmoebda marganecis eqsports,<br />

ijariT iRebda da yidulobda marganecis sabadoebs.<br />

udavoa, `mangans<strong>in</strong>dikats~ imTaviTve ufro didi mizani amoZravebda,<br />

vidre kapitalis procentis miReba da madnis gasaRebis<br />

saqmeSi Suamavloba iyo. kerZod, mas surda xelT egdo Wia-<br />

Turis mdidari sabadoebi da TviTve ewarmoeb<strong>in</strong>a maTi eqsploatacia.<br />

1902 wels Camoyalibebuli qarTvel mrewvelTa sazogadoeba<br />

`Savi qva~ T<strong>and</strong>aTan ebmeboda `mangans<strong>in</strong>dikatis~ mier<br />

dagebul badeSi. male gamomJRavnda, rom sazogadoebas avansi<br />

da krediti araxelsayreli pirobebiT hqonda miRebuli, rac<br />

iwvevda mis daqvemdebarebas germanuli firmisadmi. `mangans<strong>in</strong>dikats~<br />

didxans aRar dauyovnebia gadamwyveti naxtomis<br />

261


gakeTeba. 1906 wels TbilisSi molaparakeba gaimarTa `Savi<br />

qvis~ rwmunebul zdanoviCsa da `mangans<strong>in</strong>dikatis~ warmomadgenel<br />

fridrix neimans Soris. germanel kapitalistTa badeSi<br />

gaxlarTuli qarTvel mrewvelTa sazogadoebis rwmunebuli<br />

iZulebuli gaxda araxelsayreli SeTanxmebisaTvis moewera<br />

xeli. mogvianebiT sazogadoebam, didi msxverplis gaRebis fasad,<br />

Tavi daaRwia germanul firmaze damokidebulebas, magram<br />

sakuTar fexze mtkiced dadgoma ver SeZlo da male daiwyo<br />

sxva kreditoris Zebna.<br />

WiaTuris samrewvelo raionis ekonomikuri dapyrobis<br />

mizniT, ucxoel kapitalistTa Semoteva gansakuTrebiT gaZlierda<br />

1908 wlidan. konkurenciaSi damarcxebuli qarTvel<br />

mrewvelTa erTi nawili xels iRebs warmoebaze, yidis an ijariT<br />

scems sabadoebs, ZiriTadad ucxoelebze. didi raodenobiT<br />

Seisyida marganecis sabadoebi germanulma firmam (gelzenkirxenis<br />

samTo samrewvelo sazogadoeba), romelmac marto<br />

1910-1911 wlebSi WiaTuraSi erTi milioni maneTi daab<strong>and</strong>a.<br />

Zalian gaaqtiurdnen sxva ucxouri sazogadoebani da mrewvelebi<br />

[4, 106,107].<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, rom warmoebis mTeli aparati WiaTuraSi<br />

mxolod germanelebiT iyo dakompleqtebuli, ris Sesaxebac<br />

mefisnacvali 1916 wels acnobebda ruseTis m<strong>in</strong>istrTa sabWos:<br />

`germanuli firmebis moRvaweobis uaryofiT mxared unda CaiTvalos<br />

rusuli teqnikuri Zalebis ignorirebac. maT mTeli<br />

momsaxure personali germaniidan moiyvanes~ [5, 23-24].<br />

XIX saukunis bolos aSS-ma sakonsulo gaxsna baTumSi,<br />

rac ganpirobebuli iyo amerikis kapitalis samxreT kavkasiis<br />

regionSi gamoCeniT. ufro metad ki amerikis miznebiT, uaxloes<br />

momavalSi germaniis, safrangeTisa da misi sxva evropeli<br />

metoqeebis SeviwroebiT Rirseuli adgili daekaveb<strong>in</strong>a am regionSi.<br />

1914 wels, pirveli msoflio omis dawyebisTanave, sakonsulom<br />

TbilisSi gadmo<strong>in</strong>acvla [6,12].<br />

1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg, saqarTvelos<br />

politikurma partiebma pirvel erovnul yrilobazec ki ver<br />

gabedes ara Tu saqarTvelos damoukideblobis moTxovna, aramed<br />

avtonomiis sakiTxis dayenebac ki. Tumca, Cans arc evropidan<br />

igrZnoboda mxardaWera. es faqti kargad gamoCnda saqar-<br />

TveloSi antantis (aSS, <strong>in</strong>glisis, safrangeTisa da italiis)<br />

262


diplomatebis vizitis dros (1917 wlis dekembris pirvel naxevarSi).<br />

maT pirdapir ganucxades saqarTvelos erovnuli<br />

sabWos mesveurebs, rom is<strong>in</strong>i cnobdnen ganuyofel ruseTs da<br />

ara mis calkeul mxareebs — Tundac saqarTvelos an sxva v<strong>in</strong>mes,<br />

visac sakuTari mTavroba ar hyavs. maTve dasZ<strong>in</strong>es agreTve,<br />

rom is<strong>in</strong>i cnobdnen ruseTis droebiTi mTavrobis mier Seqmnil<br />

amierkavkasiis komisariats. amasTan antantis diplomatebma<br />

erovnul sabWos arc osmaleTis SesaZlo Setevis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

daxmareba da arc iaraRis miwodeba ar aRuTqves, is<strong>in</strong>i<br />

mxolod zogadi rCevis micemiT dakmayofildnen [7, 99-100].<br />

maS<strong>in</strong> saqarTvelos mesveurebma imedis Tvali germanias<br />

miapyres. germanelTa <strong>in</strong>teresi ki saqarTvelosa da samxreT<br />

kavkasiaSi, marTlac mravalmxrivi iyo. kaizeruli germaniis<br />

erT-erTi burjTagani fon ludendorfi saqarTvelosa da<br />

samxreT kavkasiaSi germanelTa gegmebze sakmao gulaxdilobiT<br />

miuTiTebs Tavis mogonebebSi. germanias saqarTvelosken<br />

eweoda samxedro, ekonomikuri da politikuri <strong>in</strong>teresebi:<br />

samxreT kavkasia strategiuli TvalsazrisiT germanelTa samxedro<br />

gegmebSi friad mimzidvelad gamoiyureboda. aqedan<br />

rk<strong>in</strong>igzebiT SeiZleboda jarebis gadayvana CrdiloeT iranSi<br />

da <strong>in</strong>gliselTa g<strong>and</strong>evna iranis placdarmidan. am saqmeSi saqarTvelos<br />

jarebis gamoyenebac iyo navaraudevi. saqarTveloSi<br />

adgilobrivi mosaxleobidan Segrovdeboda muSaxeli,<br />

romelsac germaniaSi muSaTa armiaSi gasawvevi kont<strong>in</strong>genti<br />

unda Seecvala.<br />

ekonomikuri <strong>in</strong>teresebi ufro farTo iyo: xangrZliv om-<br />

Si sisxlisgan dawretil germanias samrewvelo nedleuli da<br />

sursaTi aRar gaaCnda. samxreT kavkasia ki, Tavisi wiaRiseuli<br />

simdidreebis siuxviTa da mravalferovnebiT did imeds iZleoda:<br />

aq iyo marganeci, navTi, qvanaxSiri, xe-tye. germanelebs<br />

gansakuTrebiT baqos navTi a<strong>in</strong>teresebdaT. saqarTveloSi<br />

damkvidreba baqoskenac kafavda gzas. miT umetes, ganjaSi Camoyalibebuli<br />

musavaturi mTavroba germanelebs sTxovda<br />

daxmarebas baqos komunis w<strong>in</strong>aaRmdeg [8, 608].<br />

kaizeris germaniis mesveurebi TavianT politikas saqar-<br />

TveloSi arc ki faravdnen. saqarTvelo maT momaval gegmebSi<br />

gamoiyureboda ise, rogorc <strong>in</strong>doeTi <strong>in</strong>glisis mfarvelobaSi.<br />

roca berl<strong>in</strong>Si saqarTvelos delegaciis wevri z. avaliSvili<br />

simonss SeekiTxa, Tu rogor esaxeba mas momavalSi germaniis<br />

263


warmomadgenlis mdgomareoba saqarTveloSi, am ukanasknelma<br />

upasuxa: `formiT es Cveulebrivi diplomatiuri warmomadgenelia,<br />

arsebiTad igi SeiZleba warmovidg<strong>in</strong>oT rogorc <strong>in</strong>glisis<br />

rezidenti damoukidebeli <strong>in</strong>doeTis saxelmwifoSi~. rogori<br />

damokidebuleba hqonda <strong>in</strong>doeTs <strong>in</strong>glisis proteqtoratis<br />

dros, es avaliSvilsa da samonss kargad esmodaT [8, 609].<br />

amierkavkasiis seimma brest-litovskis sazavo xelSekruleba<br />

ar cno, romlis mixedviT osmaleTis xelSi gadadioda ba-<br />

Tumis, yarsisa da ardaganis teritoriebi. amierkavkasiis delegaciasTan<br />

molaparakebis dros osmaleTis mxare aiZulebda<br />

seimis warmomadgenlebs, rom vidre amierkavkasiis mTavroba<br />

ar ucvnia sxva saxelmwifoebs, amierkavkasia iTvleboda ruse-<br />

Tis federaciis nawilad da maTTvis savaldebulo iyo brestlitovskis<br />

xelSekrulebaTa miReba. amasTanave, osmaleTis<br />

gegmebSi Sedioda, rom samxreT kavkasia Camoecileb<strong>in</strong>a ruse-<br />

TisaTvis da wamoeyeneb<strong>in</strong>a misi damoukidebloba [9, 31], raTa<br />

ufro meti teritoria Caegdo xelSi. ase rom, germaniisa da<br />

osmaleTis <strong>in</strong>teresebi samxreT kavkasiSi erTmaneTs emTxveoda.<br />

rodesac germania kisrulobda Suamavlis rols saqar-<br />

Tvelosa da osmaleTs Soris da qmnida pirobebs saqarTvelos<br />

damoukideblobis gamocxadebisaTvis, germaniis saxelmwifos<br />

ZiriTadad sakuTari <strong>in</strong>teresebi amoZravebda samxreT kavkasiaSi,<br />

kerZod, saqarTveloSi. es kidev erTxel gamoCnda 1918<br />

wlis 27 aprils osmaleTsa da germanias Soris saidumlo Se-<br />

TanxmebaSi, rac miznad isaxavda gavlenis sferoebad ganawilebas<br />

[10, 10].<br />

1918 wlis 26 maiss saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebam<br />

da germaniis misiis Semosvlam saqarTveloSi didi SeSfoTeba<br />

gamoiwvia sabWoTa ruseTSi. bolSevikebi, oqtombris<br />

gadatrialebis Semdeg, yofili imperiis mTeli teritoriis<br />

gasabWoebas varaudobdnen da yofil koloniur qveynebs axla<br />

bolSevikebis `sakuTrebad~ acxadebdnen. amasTan dakavSrebiT,<br />

1918 wlis 8 ivliss, stal<strong>in</strong>i swerda kavkasiis saqmeTa sagangebo<br />

komisars stefane Saumians: `amierkavkasiis sakiTxSi Cveni<br />

zogadi politika imaSi mdgomareobs, rom germanelebi vaiZuloT<br />

saqarTvelos, somxeTisa da azerbaijanis sakiTxebi oficialurad<br />

aRiaron ruseTis S<strong>in</strong>aur sakiTxebad, romelTa gadawyvetaSi<br />

germanelebi ar unda iRebdnen monawileobas. swo-<br />

264


ed amitom ar vcnobT Cven saqarTvelos damoukideblobas,<br />

romelic germaniam scno~ [11, 5].<br />

am werilidan naTlad Cnas, ras upirebda momavalSi sab-<br />

WoTa ruseTi saqarTvelos. ukve am droidan mzaddeboda 1921<br />

wlis Tebervlis tragedia.<br />

qarTveli politikosebi kargad iyvnen garkveulni germanelebis<br />

namdvil zraxvebSi. zogierTi daTmoba ganpirobebuli<br />

iyo Tavisuflebis gzaze axlad gamosuli saqarTvelos<br />

siZneleebiT, romelsac garSemo uamravi mteri exvia. osmale-<br />

Tisagan Tavis daRwevas, germaniis Carevis gareSe, saqarTvelo<br />

ver SeZlebda, germanelebma ki, savsebiT bunebrivia, isargebles<br />

Cveni qveynis mZime mdgomareobiT da Seecadnen sargebeli<br />

meti enaxaT.<br />

1918 wlis maisis bolos saqarTveloSi Semosuli germanelebi<br />

aq didxans ar gaCerebulan. 1918 wlis 9 noembers germaniaSi<br />

daiwyo revolucia, romelmac taxtidan Camoagdo vilhelm<br />

II, xolo 11 noembers germaniis warmomadgenlebi iZulebulni<br />

iyvnen kompienis tyeSi xeli moeweraT dazavebaze, romliTac<br />

germania Tavs damarcxebulad cnobda. amis Semdeg germania<br />

iZulebuli gaxda daetoveb<strong>in</strong>a samxreT kavkasia da konkretulad<br />

saqarTvelo. 1918 wlis 26 dekembers foTidan gavida germaniis<br />

jarebis ukanaskneli eSeloni.<br />

miuxedavaT germaniis mxardaWerisa saqarTvelos damoukideblobis<br />

gamocxadebaSi, respublikis faqtiuri cnobis<br />

Semdeg is<strong>in</strong>i ar Cqarobdnen Cveni qveynis iuridiul aRiarebas.<br />

germaniam saqarTvelo de iured cno mxolod 1920 wlis 24 seqtembers.<br />

manamde saqarTvelos damoukidebloba iuridiulad<br />

aRiara osmaleTma 1918 wlis 3 ivniss, argent<strong>in</strong>am 1919 wlis 13<br />

seqtembers da ruseTma 1920 wlis 7 maiss [12, 15].<br />

rogorc Cans yvela Zlier saxelmwifos naklebad adardebs<br />

patara qveynis bedi da, mxolod, sakuTari teritoriis<br />

gafarToeba-gaZlierebas isaxavs miznad. amaze metyvelebs zemoxsenebuli<br />

simonsis sityvebi, romelic germaniis garkveuli<br />

politikuri wreebis <strong>in</strong>teresebs gamoxatavda. kerZod, mas miaCnda,<br />

rom `saqarTvelos geografiuli siSore rom ara, yvelaze<br />

marTebuli iqneboda misi Sesvla germaniis federaciaSi (!)~<br />

[13, 105].<br />

cota xanSi germanelebi <strong>in</strong>gliselebma Secvales. mudrosis<br />

sazavo xelSekrulebis mixedviT, <strong>in</strong>gliselebma daikaves<br />

265


aTumi da baTumis olqi da daaweses saokupacio reJimi, Seqmnes<br />

sageneralgubernatoro, romelsac saTaveSi Cauyenes general<br />

maiori kuk-kolisi.<br />

1918 wlis dekembris bolos daiwyo britaneTis jarebis<br />

ganlageba saqarTvelos teritoriaze. baTumis garda maT daikaves<br />

mniSvnelvani navsadgurebi: foTi, soxumi, moaxd<strong>in</strong>es saz-<br />

Rvao Zalebis aRwera da kontroli daaweses portebis funqcionirebaze.<br />

paralelurad britanelebma daikaves baTum-Tbilisis<br />

sark<strong>in</strong>igzo xazi, ganaxorcieles jaris nawilebis dislokacia<br />

mniSvnelovan adm<strong>in</strong>istraciul-strategiul punqtebSi,<br />

ZiriTadad rk<strong>in</strong>igzis xazis gaswvriv: TbilisSi, quTaisSi,<br />

samtrediaSi, mcxeTaSi, gorSi da a.S. <strong>in</strong>glisis samxedro<br />

razmebi idgnen aseve duSeTSi. maT daniSnulebas Seadgenda<br />

jvris uReltexilis Caketva, raTa ar daeSvaT bolSevikebis<br />

gadmosvla saqarTveloSi [14, 21].<br />

aRniSnuli cvlilebebi qarTul politikaSi Semdegma<br />

procesebma ganapirobes: pirvelma msoflio omma sasikvdilo<br />

ganaCeni gamoutana saqarTvelos germanul sagareo-politikur<br />

orientacias. qarTulma diplomatiam gezi gamarjvebuli<br />

qveynebisaken aiRo.<br />

evropaSi saqarTvelos delegaciis wevrebisaTvis naTeli<br />

iyo, rom gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeboda <strong>in</strong>glis-<br />

Tan diplomatiuri kontaqtebis gafarToebas. am amocanis<br />

warmatebiT gaxorcielebaze mniSvnelovnad iyo damokidebuli<br />

saqarTvelos momavali.<br />

saqarTvelo-somxeTis samxedro konfliqti saqarTvelo-<br />

Si <strong>in</strong>glisis samxedro Zalebis Semosvlamde ramdenime dRiT<br />

adre daiwyo. es ori movlena saeWvod daemTxva erTmaneTs.<br />

sabWour istoriografiaSi gabatonebuli iyo mosazreba,<br />

rom saqarTvelo-somxeTis omi <strong>in</strong>gliselebis mier iyo <strong>in</strong>spirirebuli.<br />

marTalia, somxeTis mier, 1918 wlis 18 oqtombers,<br />

borCalos mazraSi wamowyebuli saomari operaciebi erTgvarad<br />

pro<strong>in</strong>glisur xasiaTs atarebda da, SeiZleba, <strong>in</strong>glisis politikis<br />

nayofad miviCnioT. araa gamoricxuli, rom im droisaTvis<br />

somxeTis xelisuflebis moqmedeba <strong>in</strong>glisis mier iyo<br />

waqezebuli, radganac, ebrZoda ra saqarTvelos, somxeTi faqtobrivad<br />

am qveyanaSi myof germanelebs upirispirdeboda da<br />

ase, <strong>in</strong>glisis wisqvilze asxamda wyals. bunebrivia, am momentma<br />

(<strong>in</strong>glis-somxeTis urTierTobam saqarTvelo-germaniis mi-<br />

266


marT) Tavisi daRi daasva 1918 wlis dekembris movlenebs, magram<br />

amjerad somxebis gamosvlas araviTari pro<strong>in</strong>glisuri xasiaTi<br />

ar hqonda, ufro metic, SeiZleba iTqvas, saqarTveloSi<br />

britaneTis miznebis ganxorcielebis w<strong>in</strong>aaRmdeg iyo mimarTuli<br />

da kaCaznunis mTavrobis viwro politikuri, nacionaluri<br />

mosazrebiT sazrdoobda [14, 28-29].<br />

<strong>in</strong>glisis mTavrobis damokidebuleba saqarTvelo-britaneTis<br />

ekonomikisaTvis, Seqmnili politikuri pirobebis gamo,<br />

`daxurul zonas~ warmoadgenda. londonis ekonomikuri politika<br />

saqarTveloSi mTlianad sufTa politikuri miznebis<br />

ganxorcielebas emsaxureboda, rac, xSir SemTxvevaSi, saqar-<br />

Tvelos sasicocxlo ekonomikuri <strong>in</strong>teresebis Selaxvas da mis<br />

srul ignorirebas iwvevda [14, 76].<br />

`saqarTvelos sakiTxSi~ <strong>in</strong>glisis ormagma st<strong>and</strong>artebma<br />

kulm<strong>in</strong>acias 1920 wlis dekemberSi miaRwies, rodesac london-<br />

Si <strong>in</strong>glis-ruseTis savaWro xelSekrulebis proeqtis mosamzadeblad<br />

molaparakebani loid jorjis mTavrobasa da kras<strong>in</strong>is<br />

ekonomikur misias Soris daskvniT fazaSi Sevida. 22 dekembers<br />

SeTanxmebuli proeqtis preambulaSi ruseTis `anti<strong>in</strong>glisuri<br />

moqmedebis~ akrZalvis zonebis geografiul nomenklaturidan<br />

kavkasiis amoReba oficialurad adasturebda saqarTveloSi<br />

ruseTis <strong>in</strong>teresebis cnobas <strong>in</strong>glisis mier [15, 186].<br />

cota xniT adre, rogorc <strong>in</strong>glis-italiis diplomatiuri<br />

urTierTobebis amsaxveli masalebidan irkveva, <strong>in</strong>glis-italiis<br />

8 aprilis cnobili SeTanxmebis erT-erTi punqti iTvalisw<strong>in</strong>ebda<br />

baTumSic (iseve rogorc mTlianad saqarTveloSi)<br />

<strong>in</strong>glisis jarebis italiuri jarebiT Secvlas. es daadastura<br />

j. kerzonmac san-remos konferenciis 18 aprilis sxdomaze gamosvlisas<br />

(1920 w.) [16, 92], magram aq yuradRebas iqcevs erTi,<br />

arc Tu ise umniSvnelo niuansi; rogorc Cans, baTumSi <strong>in</strong>glisuri<br />

jarebi unda SeecvalaT ara mxolod italiis, aramed safrangeTis<br />

batalionebsac, e.i. <strong>in</strong>glisis warmomadgenelTa<br />

gegmebSi sakuTriv baTumsa da mis olqSi ar unda daeSvaT<br />

`wm<strong>in</strong>da italiuri okupacia~, saqarTvelos sxva regionebisagan<br />

gansxvavebiT. am ASemTxvevaSi safrangeTs eniWeboda baTum-<br />

Si italiis gavlenis erTgvari gamaneitraleblis da misi poziciebis<br />

SemzRudavi qveynis roli. aqve unda aR<strong>in</strong>iSnos, rom<br />

miuxedavaT miRweuli SeTanxmebisa, <strong>in</strong>gliss 1920 wlis ivlisamde<br />

ar ganuxorcielebia baTumis regionis deokupacia. am<br />

267


drois manZilze italiis samxedro misia didi yuradRebiT<br />

adevnebda Tvals baTumsa da mis irgvliv mimd<strong>in</strong>are procesebs<br />

da sakuTari mTavrobis <strong>in</strong>tensiur <strong>in</strong>formirebas eweoda am sakiTxze<br />

[15, 95].<br />

sagulisxmoa, rom <strong>in</strong>glisma orientacia aiRo ma<strong>in</strong>cdama<strong>in</strong>c<br />

italiaze, romelic ar gamoirCeoda arc politikuri<br />

mdgradobiTa da siZlieriT, arc samxedro-ekonomikuri potencialiT.<br />

maSasadame, <strong>in</strong>glisma erTob susti mokavSire air-<br />

Cia im rwmeniTa da imediT, rom italiis samxedro-politikur<br />

gavlenas saqarTveloze ar eqneboda yovlismomcveli da siRrmiseuli<br />

xasiaTi da, saWiroebis SemTxvevaSi, am gavlenis<br />

blokireba Tu italiis `g<strong>and</strong>evna~ saqarTvelodan mas ar gau-<br />

Wirdeboda [15, 64-65]. magram <strong>in</strong>glisis gegmebi mTlad Canafiqris<br />

mixedviT ver warimarTa. italia warmoadgenda erTaderT<br />

evropul saxelmwifos, romelmac diplomatiuri urTierTobis<br />

damyareba saqarTvelosTan saelCos CamoyalibebiT gamoxata.<br />

arc <strong>in</strong>gliss da arc safrangeTs analogiuri nabiji ar<br />

gadaudgamT. maT ar SeucvliaT saqarTveloSi TavianTi warmomadgenlobis<br />

statusi da kvlavac `umaRlesi komisrebis~ doneze<br />

datoves da es maS<strong>in</strong>, rodesac saqarTvelos mTavrobam,<br />

1921 wlis 29 ianvars, evropaSi saqarTvelos warmomadgenloba<br />

regularul diplomatiur warmomadgenlobad gadaakeTa evropis<br />

qveynebSi (Svecia, espaneTi, rum<strong>in</strong>eTi, portugalia,<br />

norvegia, dania, Cexoslovakia, serbia-xorvatia-sloveniis<br />

federacia, belgia, safrangeTi didi britaneTi da italia)<br />

[15, 193].<br />

saerTod, <strong>in</strong>gliselebze yvelaze cudi STabeWdileba moaxd<strong>in</strong>a<br />

1920 wlis 7 maisis xelSekrulebam sabWoTa ruseTTan.<br />

is<strong>in</strong>i mixvdnen, rom amiT saqarTvelos saqme xelidan iyo wasuli.<br />

rodesac maT jari gaiyvanes baTumidan generalma kuk-kolisma<br />

aafeTqa qalaqis didi zarbaznebi, romlebic baTums<br />

icavda. amiT damTavrda Cveni urTierToba <strong>in</strong>glisTan [17, 64].<br />

didi mniSvneloba hqonda aSS-is pozicias saqarTvelos-<br />

Tan mimarTebaSi. 1914 wlidan 1919 wlis maisamde, saqarTvelo-<br />

Si amerikis konsuli feliqs uiloubi smiTi iyo [6, 12].<br />

noe Jordaniam, rogorc ki xelisufleba Caibara, mTavrobis<br />

sasaxlidan Camoaxsnev<strong>in</strong>a erovnuli droSa da revoluciis<br />

wiTeli droSa aafrialeb<strong>in</strong>a. es valiko juRelis sagangebo<br />

moTxovna iyo. erTi wlis manZilze, es droSa aRelvebda qar-<br />

268


Tvelobas da uaryofiT STabeWdilebas axdenda ucxo qveynebis<br />

warmomadgenlebze. bevri amas bolSevikobis niSnad miiCneda.<br />

magaliTad, TbilisSi myofma amerikelma profesorma, romelsac<br />

unda gaerkvia, SeiZleboda Tu ara Cveni aRiareba, rogorc<br />

ki wiTeli droSebi da<strong>in</strong>axa Sesabamisi SeniSvna gagzavna<br />

amerikaSi [17, 25]. es profesori iyo cnobili mecnieri rosi,<br />

romelic Tavisive surviliT eswreboda 1917 wlis 3 oqtombers<br />

qarTuli universitetis sazogadoebis pirvel saerTo<br />

krebas [18, 13].<br />

konsuli smiTi aSS sagareo departamentisagan Tavidanve<br />

moiTxovda, rom amerikas f<strong>in</strong>ansuri daxmareba gaewia kavkasiis<br />

xalxebisaTvis. gamudmebiT cdilobda amerikuli firmebis da<strong>in</strong>teresebas<br />

kavkasiiTa da saqarTveloTi. diplomatiuri ur-<br />

TierTobis dros, zogjer arasasurveli kuriozebic xdeboda.<br />

magaliTad, saqarTvelos sagareo saqmeTa m<strong>in</strong>istrs evgeni gegeWkors<br />

konsulTan `gaugebroba~ mouxda. gegeWkors `daaviwyda~,<br />

rom smiTi uzarmazari amerikis warmomadgeneli iyo, xolo<br />

TviTon ki — patara saqarTvelosi. is, zogjer, sificxesa<br />

da ampartavnobas iCenda. m<strong>in</strong>istrma mebaJeebs gaaCxrek<strong>in</strong>a amerikis<br />

konsulis diplomatiuri Cemodani. es ambavi cecxlis<br />

aliviT moedo saqarTveloSi myof yvela warmomadgenels. evgeni<br />

gajiutda da, cxra Tve bodiSs ar ixdida. bolos, gegeWkori<br />

da smiTi italiis warmomadgenelma Cerutim Seariga. samwuxarod,<br />

am <strong>in</strong>cidents ori cudi Sedegi mohyva saqarTvelos-<br />

Tvis. kerZod, Cemodnis ambavi konsulma dawvrilebiT amcno<br />

vaS<strong>in</strong>gtons. amerikelebma Cvens mTavrobas fsevdo-mTavroba<br />

uwodes da es gaimeora kidec mokavSireebis uzenaesma sabWom.<br />

meores mxriv, amerikis konsuli amjerad ukve urCevda amerikel<br />

mrewvelebs, ar wamoewyoT saqmeebi saqarTveloSi, sanam<br />

mas de iure ar icnobdnen [17, 57].<br />

aSS prezidentma vudro uilsonma SesaniSnavad ganWvrita<br />

is garemoeba, rom italiis jarebis Seyvana <strong>in</strong>glisuri okupaciisagan<br />

gamoTavisuflebul samxreT kavkasiaSi safrTxes uqmnida<br />

aSS-is strategiul <strong>in</strong>teresebs am regionSi. aSS-is strategiuli<br />

da geopolitikuri <strong>in</strong>teresebis arsi, maTi realizaciisaTvis<br />

SemuSavebuli konkretul-taqtikuri meTodebis<br />

sistema, safuZvlianadaa Camoyalibebuli aSS-is saxelmwifo<br />

departamentis sa<strong>in</strong>formacio ganyofilebis specialur dokumentSi<br />

— `w<strong>in</strong>aswari angariSisa da w<strong>in</strong>adadebebis proeqti, mom-<br />

269


zadebuli <strong>in</strong>struqciaTa Sesabamisad sa<strong>in</strong>formacio ganyofilebis<br />

mier, prezidentisa da sruluflebiani warmomadgenlebisaTvis~.<br />

dokumentis mixedviT, aSS-is kavkasiuri politikis<br />

RerZad miCneulia orientacia somxeTze, romlisTvisac, sxva-<br />

TaSoris, Sav zRvaze gasasvlelis uflebis motivirebiT, navaraudevi<br />

iyo axalqalaqisa da axalcixis mazrebis gadacema (?).<br />

Tu `italiuri m<strong>and</strong>ati~ saqarTvelos mxolod sagareo-politikuri<br />

prerogativebis nawilobriv Sekvecas uqadda, `amerikuli<br />

m<strong>and</strong>ati~, amasTan, teritoriuli ganuyoflobis xelyofis<br />

perspeqtivasTanac iyo dakavSirebuli. rogorc vxedavT,<br />

somxeTis xelovnuri `gaZliereba~ da masze sakuTari m<strong>and</strong>atis<br />

daweseba aSS-is strategiul miz<strong>and</strong>asaxulobas warmoadgenda.<br />

rac Seexeba saqarTvelos, mas eniWeboda `droebiTi damoukideblobis~<br />

statusi da Semdeg igi unda SeerTeboda somxeTs<br />

(`Zia semi~ am `SeerTebaSi~ ar gamoricxavda federaciul gaer-<br />

Tianebasac). analogiuri `perspeqtiva~ eloda azerbaijansac.<br />

aSS-is kavkasiuri politikis doqtr<strong>in</strong>ul elementebs Seicavda<br />

polkovnik hauzis e.w. `komentarebic~, romlebic am ukanasknelma<br />

daurTo uilsonis `14 punqts~. `komentarebis~ VI punqtSi<br />

xazgasmuli iyo, rom `am sivrcis gareT unda darCes poloneTi,<br />

litva, latvia, f<strong>in</strong>eTi, ukra<strong>in</strong>a da cimbiri~. rac Seexeba<br />

kavkasias da Sua azias, `komentarebSi~ naTqvamia: `kavkasia<br />

albaT, unda ganxilul iqnas, rogorc TurqeTis imperiis problemis<br />

nawili ... savsebiT SesaZlebelia, rom romelime did saxelmwifos<br />

(bunebrivia, rom hauzi aSS-s gulisxmobs) gadaeces<br />

mmarTvelobis SezRuduli m<strong>and</strong>ati proteqtoratis safuZvelze~.<br />

amdenad, aSS-is samxreT kavkasiuri politikis prizmaSi<br />

saqarTvelosa da azerbaijanis damoukidebeli saxelmwifoebis<br />

arseboba arc ki moiazreboda da es `teritoriuli gaerTianebani~<br />

somxuri <strong>in</strong>korporaciis obieqtebad miiCneodnen. am<br />

konteqstSi savsebiT bunebrivia uilsonis negatiuri reaqcia<br />

loid jorjsa da orl<strong>and</strong>os Soris momxdari garigebisadmi<br />

[15, 67-68].<br />

smiTis Semdeg saqarTveloSi konsulad da<strong>in</strong>iSna Carlz<br />

mozeri, romelic TbilisSi 1920 wlis ianvris pirvel dReebSi<br />

Camovida. 1921 wlis gazafxulze konsuli saqarTvelos mTavrobasTan<br />

erTad gaemgzavra da Tbilisis amerikis saelCom<br />

stambulSi daido b<strong>in</strong>a [6, 13].<br />

270


saqarTvelos erTa ligaSi miRebis dros <strong>in</strong>glisis uaryofiTma<br />

poziciam gadamwyveti roli Seasrula. kenWisyraSi monawileobda<br />

24 saxelmwifo. gawevrianebisaTvis saWiro iyo 16<br />

xma. saqarTvelos sasargeblod xma misca aTma qveyanam, oTxma<br />

Tavi Seikava. w<strong>in</strong>aaRmdeg gamovida aTi, maT Soris didi britaneTi<br />

da misi zegavleniT dom<strong>in</strong>ioni qveynebi — kanada, avstralia,<br />

zel<strong>and</strong>ia [14, 113].<br />

saqarTvelos miRebis sakiTxi erTa ligis momaval sesiamde<br />

gadaido, romelic 1921 wlis seqtemberSi Catarda JenevaSi,<br />

magram ukve dagvianebuli iyo...<br />

de iured cnobidan sami Tvis Semdeg, 1921 wlis ianvris<br />

pirvel dReebSi italiuri TbomavliT, `franc ferd<strong>in</strong><strong>and</strong>iT~,<br />

baTumSi Camovida germaniis elCi saqarTveloSi roSeri. mogvianebiT<br />

igi didi pativiscemiT miiRes TbilisSi. elCs Tan axlda<br />

saelCos mrCeveli <strong>and</strong>ersi, romelic adre foTSi asrulebda<br />

eqs-konsulis movaleobas. garda amisa, germaniis delegaciaSi<br />

Sediodnen sakmaod didi ricxvi pirebisa, romelTagan<br />

umetesoba sxva erovnebis pasportiT Camovida. baTumSi myofi<br />

frangi kontradmiralis diumenilis sityviT, eWvs gareSe iyo,<br />

rom misiis aqtivoba antantis w<strong>in</strong>aaRmdeg iqneboda mimarTuli.<br />

diumenilis moxsenebiTi baraTis mixedviT, romelic safrangeTis<br />

xelisuflebas gaegzavna, germaniis delegaciis Camosvlis<br />

Semdeg antifranguli propag<strong>and</strong>a daiwyo baTumSi. saxeldobr,<br />

germanelebi xazs usvamdnen im garemoebas, rom<br />

frangebi adre mxars uWerdnen carizms da axla surdaT Zveli<br />

ruseTis aRdgena mis adr<strong>in</strong>del sazRvrebSi, rac saqarTvelos<br />

damoukideblobis dakargvas niSnavda.<br />

frangebis azriT, saqarTveloSi germanelebis ekonomikuri<br />

gavlena aqamde italiis droSiT <strong>in</strong>iRbeboda. im momentSi ki<br />

es saSiSroebas aRar warmoadgenda, radgan sufTa germanuli<br />

komerciuli operaciebi ifargleboda saqonlis iseTi saxeebiT,<br />

romlebic markis gaufasurebas Zalian ganicdida. mdgomareoba<br />

mTlianad Seicvleboda maS<strong>in</strong>, rodesac ganaxldeboda<br />

germanuli saqonlis pirdapiri eqsporti. maS<strong>in</strong> safrangeTisa<br />

da <strong>in</strong>glisisaTvis konkurencia saxifaTo gaxdeboda, miT ufro,<br />

rom saqarTveloSi bevri iyo germanuli koloniebi maTi moxerxebuli<br />

da gavleniani warmomadgenlebiT [19, 179].<br />

miuxedavaT mravali xelisSemSleli pirobebisa, saqar-<br />

Tvelos demokratiul respublikas savaWro-ekonomikuri kav-<br />

271


SirurTierTobebi hqonda aSS-sTan, <strong>in</strong>glisTan, italiasTan,<br />

safrangeTTan, germaniasTan, osmaleTTan, sparseTTan, ruseTTan,<br />

somxeT-azerbaijanTan, poloneTTan, daRestanTan,<br />

belgiasTan, egviptesTan, espaneTTan, rum<strong>in</strong>eTTan, hol<strong>and</strong>ias-<br />

Tan, f<strong>in</strong>eTTan, SveciasTan, C<strong>in</strong>eTTan da sxva.<br />

produqciis gatana da Semotana xdeboda Semdegi sabaJoebiT:<br />

baTumis, bogdanovkis, gudauTis, voroncovkis, Tbilisis,<br />

lagodexis, natanebis, onis, oCamCiris, sadaxlos, saloRlis,<br />

soxumis, foTis, quTaisis da yazbegis [20, 43]. magram saqarTvelos<br />

aRar dascalda evropisa Tu sxva kont<strong>in</strong>entis<br />

qveynebTan urTierToba momavalSi normalurad ganeviTareb<strong>in</strong>a.<br />

1921 wlis Savma Tebervalma kidev erTxel daaCoqa Tavisuflebisa<br />

da damoukideblobis gzaze mdgari Cveni samSoblo.<br />

sazRvargareTis warmomadgenlobaTa umravlesobam TbilisSi<br />

bolSevikebis Semosvlamde ramdenime dRiT adre datova<br />

Cveni dedaqalaqi, xolo italiis elCi, safrangeTis konsuli,<br />

britaneTis umaRlesi konsulis TanaSemwe saqarTvelos<br />

mTavrobis wevrebTan erTad matarebliT gaemgzavrnen.<br />

aqve unda iTqvas, rom damoukidebeli saqarTvelo, germaniaze<br />

aRebuli orientaciiT dawyebuli, damTavrebuli 1921<br />

wlis ianvar-Tebervlis omis dros evropasTan kavSiris damyarebis,<br />

iqidan iaraRisa Tu politikuri mxardaWeris mopovebis<br />

cdiT — bolomde darCa ruseTis dampyrobluri <strong>in</strong>teresebis<br />

moZule da evropuli orientaciis qveyana [21, 125].<br />

mogvianebiT, 1926 wlis martSi gazeT `f<strong>in</strong>eTis socialdemokratSi~<br />

gamoqveynda makdonaldis statia saqarTvelos<br />

Sesaxeb, sadac naTqvami iyo, rom didi britaneTis muSaTa partiam<br />

saqarTvelos aRmouC<strong>in</strong>a yovelgvari daxmareba mas Semdeg,<br />

rac saqarTvelom gamoacxada damoukidebloba. partiam<br />

dagmo moskovis wiTeli armiis SeWra da ruseTis mier saqar-<br />

Tvelos okupacia. ruseTma ZaliT moaxd<strong>in</strong>a saqarTvelos okupacia<br />

da SeierTa mxolod imitom, rom iq iyo komunistTa mcire<br />

jgufi [22, 2].<br />

1921 wlis TebervalSi saqarTveloSi saWoTa xelisuflebis<br />

`mosvlis~ Semdeg, ukve 21 aprils Seiqmna saqarTvelos sab-<br />

WoTa socialisturi respublikis sagareo saqmeTa saxalxo<br />

komisariati, romlis movaleobaSic Sedioda sazRvargareTis<br />

qveynebTan urTierTobis warmoeba da saqarTvelos respublikisa<br />

da misi moqalaqeebis <strong>in</strong>teresebis dacva sazRvargareT,<br />

272


aseve, piriqiT — ucxoeTis moqalaqeebisa saqarTveloSi. 1922<br />

wlis dekemberSi sabWoTa respublikebis erT saxelmwifoSi —<br />

sabWoTa socialisturi respublikebis kavSirSi gaerTianebis<br />

da, saerTod, sakavSiro komisariatebis Seqmnis Semdeg, 1924<br />

wels miRebuli sakavSiro konstituciis mixedviT, sagareo<br />

saqmeTa saxalxo komisariatma, faqtobrivad, arseboba Sewyvita<br />

da mxolod 1944 wels iqna aRdgenili [23, 623].<br />

saqarTvelos maS<strong>in</strong>deli xelisufleba saqarTveloSi<br />

myof ucxoeTis saxelmwifo warmomadgenlebTan da sazogadoebriv<br />

dawesebulebebTan urTierTobas, mxolod, sagareo saqmeTa<br />

komisariatis meSveobiT awarmoebda. urTierTobis wess<br />

gansazRvravda 1921 wels gamoqveynebuli dekreti # 81 [24, 46].<br />

evropis zogierTi qveynis diplomatiuri warmomadgenloba,<br />

sabWoTa reJimis sawyis etapze kvlav ganagrZobda muSaobas<br />

saqarTveloSi. 1922 wlis ivnisSi mTavrobis gadawyvetilebiT<br />

italiis warmomadgenlobisaTvis unda gamoeyoT kojorSi ar-<br />

RuT<strong>in</strong>skis yofili agaraki, romelic 1921 wels amave warmomadgenlobis<br />

gankargulebaSi iyo da saremonto samuSaoebic Caatara.<br />

germaniis warmomadgenlobisTvis ki gaTvalisw<strong>in</strong>ebuli iyo<br />

aseve kojorSi, gurgenovis yofili agaraki [25, 133].<br />

amave periodSi saqarTveloSi funqcionirebda `amerikelTa<br />

damxmare komiteti~, romelic Tavis moqmedebas ZiriTadaT<br />

avrcelebda somxeTsa da azerbaijanze. aparatis Senaxva<br />

ki TiTqmis mTlianad Tbilissa da baTums uxdeboda. amerikuli<br />

komiteti materialur daxmarebas uwevda kaTolike<br />

mRvdels, romelic xelmZRvanelobda cixisZirSi bavSvTa skolas.<br />

komitetis saqmianoba ew<strong>in</strong>aaRmdegeboda xelSekrulebis<br />

pirobebs [26, 301].<br />

saqarTvelos saxkomsabWos dadgenilebiT, S<strong>in</strong>saxkoms<br />

ufleba mieca moexd<strong>in</strong>a ucxo saxelmwifoTa qveSevrdomebis<br />

registracia. aseve, mis kompetenciaSi Sevida `sacxovrebeli<br />

uflebis~ nebarTvis gacema. dawesda sapasporto da saregistracio<br />

gadasaxadi saanketo bankisaTvis, romlis Rirebuleba<br />

ganisazRvra: 3 TviT — 50 kap; 6 TviT — 1 man; da 1 wliT — 2 mane-<br />

Ti [27, 74, 76].<br />

1922-1923 wlebSi saqarTveloSi mcxovrebi germaneli<br />

erovnebis warmomadgenlebi da ruseTis yofili qveSevrdomebi,<br />

sabWoTa xelisuflebasTan SeuTanxmeblad gaxdnen germa-<br />

273


niis qveSevrdomebi. am faqts mwvave reaqcia mohyva sagareo<br />

saqmeTa komisariatis mxridan. germaniis generalurma konsulma<br />

kargad gamoiyena saqarTvelos saxkomsabWos dekretis<br />

VIII muxli da aRniSna, rom `saqarTvelos yvela moqalaqes ufleba<br />

aqvs miiRos ucxoeTis moqalaqeoba, ris Semdeg is avtomaturad<br />

aRar CaiTvleba saqarTvelos moqalaqed. dekretidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are aRniSnul proceduras ar Wirdeboda sabWo-<br />

Ta xelisuflebis Tanxmoba~ [26, 410].<br />

20-ian wlebSi saqarTveloSi, pirvelyovlisa, qalaqebSi<br />

da saqalaqo dasaxlebebSi mcire raodenobiT, magram ma<strong>in</strong>c<br />

saxlobdnen litveli, Cexi, slovaki, <strong>in</strong>gliseli, Svedi, italieli,<br />

germaneli da sxva erovnebis warmomadgenlebi, romel-<br />

Tac miRebuli hqondaT sabWoTa kavSiris moqalaqeoba, agreTve<br />

ucxoeTis sxvadasxva saxelmwifos moqalaqenic — avstrieli,<br />

poloneli, frangi, Sveicarieli, amerikeli, norvegieli,<br />

hol<strong>and</strong>ieli, rum<strong>in</strong>eli, C<strong>in</strong>eli da sxva. sul 1926 wels saqar-<br />

TveloSi aRricxuli iyo 2287 ucxoeli, maT Soris TbilisSi —<br />

2589 suli [28, 80].<br />

aq mcxovreb erovnul umciresobas urTierToba hqonda<br />

sazRvargareTTan. urTierTobas ZiriTadad ekonomikuri <strong>in</strong>teresebi<br />

gansazRvravda. magaliTad, germanelebis sasoflosameurneo<br />

biznesi koncentrirebuli iyo Rv<strong>in</strong>ismwarmoebel-<br />

Ta kavSirSi — `unionSi~. paralelurad kavSiri cdilobda sakonservo<br />

warmoebis Seqmnas [29, 3]. am mizniT, `unionma~ sakonservo<br />

warmoebis Sesaswavlad germaniaSi gagzavna emil almend<strong>in</strong>geri,<br />

romelic dabadebuli iyo 1903 wels kolonia luqsemburgSi<br />

(yofili ekater<strong>in</strong>enfeldi). 1922 wels 19 wlis emili<br />

gaemgzavra germaniaSi sakonservo saqmis Sesaswavlad. 1925<br />

wels saqarTveloSi dabrunebis dros, rogorc Cans w<strong>in</strong>aaRmdegoba<br />

Sexvda, ris gamoc saqmeSi aqtiurad Caebnen misi Zma<br />

oto almend<strong>in</strong>geri da kavSiri `unioni~ [29, 1, 2].<br />

calkeuli gakotrebuli samrewvelo sawarmoebi uSualo<br />

kontaqtebis damyarebas cdilobdnen gare samyarosTan. magaliTad,<br />

adelxanovis yofili fabrikis warmomadgenlebi saWiro<br />

nedleulis SesaZenad TurqestanSi midiodnen. fabrikis<br />

komerciuli warmomadgeneli — adelxanovi 1925 wels germaniaSi<br />

iyo da iq SeiZ<strong>in</strong>a specialuri daniSnulebis manqana-mowyobilobebi.<br />

yvelaferi es miuTiTebs, rom 20-iani wlebis Sua xanebSi<br />

saqarTvelos rigi samrewvelo sawarmoebi jer kidev<br />

274


<strong>in</strong>arCunebdnen pirdapir ekonomikur kavSirebs sxva respublikebis<br />

da evropis sawarmoo koleqtivebTan, rac gegmiuri ekonomikis<br />

damkvidrebis pirobebSi sruliad Sewyda [30, 80].<br />

bolSevikuri xelisufleba xelovnurad cdilobda Seeferxeb<strong>in</strong>a<br />

saqarTvelos saerTaSoriso savaWro kontaqtebi.<br />

magaliTad, 1922 wlis ianvarSi Sveicariis firma `miSel met-<br />

Cikma~ baTumSi Semoitana sxvadasxva saqoneli, maT Soris xelovnuri<br />

Sali. kanonis Tanaxmad, baTumis sabaJom Seamowma saqoneli<br />

da saWiro gadasaxadis Semdeg, firmas neba misca respublikis<br />

sazRvrebSi gadaadgilebis Sesaxeb.<br />

saqonlis didi nawili firmam Camoitana TbilisSi, magram<br />

saqarTvelos `Ceka~-s gankargulebiT TbilisSi Camotanili saqoneli<br />

daayadaRes. aq xelmeored iqna Semowmebuli sagangebo<br />

komisiis mier f<strong>in</strong>saxkomis warmomadgenlebTan erTad. Semowmebam<br />

daadastura baTumis sabaJos moqmedebis samarTlianoba,<br />

Tumca mepatrones saqonels ar ubrunebdnen. saqarTvelos xelisuflebas<br />

TxovniT mimarTa Sveicariis konsulma, raTa<br />

problema droulad gadawyvetiliyo. ucxoeli komersantebi<br />

SeSfoTebulni adevnebdnen Tvals movlenebis ganviTarebas,<br />

miTumetes, rom Tavadac analogiur mdgomareobaSi imyofebodnen.<br />

amave dros, TbilisSi Tavisuflad iyideboda analogiuri<br />

Salis saqoneli da SedarebiT maRal fasebSi, vidre Sveicariis<br />

firmas hqonda gansazRvruli [31, 41].<br />

bolos, 1922 wlis aprilSi saqarTvelos saxkomsabWom gadawyvita<br />

daebruneb<strong>in</strong>a firmisTvis kuTvnili saqoneli [31, 6].<br />

1921-1924 wlebSi saqarTvelos sakoncesio komisiaSi Sevida<br />

saberZneTis, safrangeTis, italiis da sxva qveynebis firmebis<br />

araerTi w<strong>in</strong>adadeba, magram bolSevikuri xelisufleba<br />

sifrTxiles iCenda koncesiebis gacemisas. amas mowmobs is garemoeba,<br />

rom mravalricxovan sakoncesio w<strong>in</strong>adadebaTagan,<br />

mxolod WiaTuris manganumis sabados sakoncesiod gadacemis<br />

w<strong>in</strong>adadeba iqna miRebuli. igi ekuTvnoda ucxoeTis ramdenime<br />

firmas, romelTa Soris konkurenciaSi gamarjvebuli gamovida<br />

amerikuli savaWro-samrewvelo firma `harimani da kompania~,<br />

romelmac wamoayena sabWoTa mxarisaTvis yvelaze momgebiani<br />

w<strong>in</strong>adadebani. igi daedo safuZvlad amerikel mrewvel-<br />

Tan, bankirTan, Semdgom diplomatsa da politikur moRvawes-<br />

Tan uiliam averel harimanTan dadebul ocwlian sakoncesio<br />

xelSekrulebas. 1925 wlis 12 ivniss gaformebul xelSekrule-<br />

275


as xeli moaweres ssr kavSiris saxalxo meurneobis umaRlesi<br />

sabWos Tavmjdomarem f. ZerJ<strong>in</strong>skim da aSS savaWro-samrewvelo<br />

saxlis viceprezidentma jon spid eliotma. xelSekrulebiT,<br />

romelic Sedgeboda 74 muxlisagan, T<strong>and</strong>arTuli rukiT,<br />

amerikel koncesioners gadaeca ufleba manganumis da peroqsidis<br />

mopovebaze, garecxva-gamdidrebasa da eqsportze. amas-<br />

Tan koncesioneri emorCileboda Sromis, socialuri dazRvevis,<br />

Sromis dacvis sabWour kanonmdeblobebs [28, 34-35].<br />

axali ekonomikuri politikidan (`nepi~) gamomd<strong>in</strong>are,<br />

bolSevikebis sakoncesio politika kapitalis dab<strong>and</strong>ebas agrarul<br />

sferoSic gulisxmobda. magaliTad, 1922 wlis 15 ivniss<br />

daido xelSekruleba saqarTvelos miwaTmoqmedebis saxalxo<br />

komisariatsa da kavkasia-aSS savaWro da samTo-samrewvelo<br />

kompanias Soris. mis mizans Seadgenda sasoflo-sameurneo<br />

manqana-iaraRebis saqarTveloSi Semotana, samagierod<br />

marganecisa da sxva saqonlis sazRvargareT gatana. amerikakavkasiis<br />

savaWro da samTo-samrewvelo kompaniam amerikaSi<br />

daiqirava da saqarTveloSi Camoiyvana agronomi jon J. langani<br />

da soflis meurneobis ramdenime specialisti, Camoitana<br />

manqana-iaraRebi da moawyo maTi sawyobi. kompania reklamas<br />

uwevda sasoflo-sameurneo manqanebs da avrcelebda glexobaSi,<br />

magram kompaniam ar Seasrula yvela piroba — kompaniis<br />

prezidenti ise marTavda mamuls, rogorc sakuTars, aviwroebda<br />

adgilobriv glexobas, ramac gaamwvava maT Soris urTierToba.<br />

amitomac saqarTvelos maS<strong>in</strong>delma xelisuflebam<br />

1924 wlis TebervalSi gaauqma koncesia [32, 140].<br />

1926 wlidan moskovma Tavis xelSi aiRo e. w. `mokavSire<br />

respublikebSi~ ucxoeli specialistebis mowvevis monopolia.<br />

kerZod, brZanebis im muxlSi, sadac naTqvami iyo, rom<br />

`ucxoeli specialistebis samuSaoze daSveba da maTTvis gasamrjelos<br />

gacema SesaZlebelia mxolod mas Semdeg, rodesac<br />

xelSekruleba damtkicebuli iqneba sakavSiro s. m. u. s. Tavmjdomaris<br />

an misi moadgilis mier~. e. i. faqtiuri SeTanxmebis<br />

miRwevidan ramodenime Tvis Semdeg. es arsebiTad SeuZlebels<br />

xdida ucxoel specialistTa gamoyenebas. saqarTvelos Tu<br />

amierkavkasiis xelisufleba iZulebuli xdeboda saqme Hhqonoda<br />

meorexarisxovan specialistebTan, romlebic ver axerxebdnen<br />

Tavis samSobloSi samsaxuris Sovnas [33, 11].<br />

276


saerTod, sazRvargareTis samrewvelo sawarmoebTan da<br />

firmebTan saqarTvelos urTierToba TaviseburebebiT gamoirCeoda.<br />

sabWoTa kavSirSi sagareo vaWrobis monopoliis arsebobis<br />

pirobebSi gamoricxuli iyo uSualo kontaqtebi saz-<br />

RvargareTis samrewvelo organizaciebTan, firmebTan. saxelmwifos<br />

saSuamavlo organizaciebi mTlianad akontrolebdnen<br />

komerciul urTierTobas sazRvargareTel partniorebTan.<br />

1926 wels `amierkavkasiis sapaio amxanagobam~ jagari gaitana<br />

ucxoeTSi: Tbilisis jagris fabrikis nawarmi gaiyida<br />

londonis bazarze. 1927 wels goris sakonservo qarxanam sami<br />

vagoni maRalxarisxovani konservi gaagzavna germaniaSi.<br />

ekonomikuri urTierToba sazRvargareTel partnioreb-<br />

Tan, ZiriTadad, sabWoTa saxelmwifos egidiT da kontroliT<br />

xorcieldeboda. zahesis generatorebisaTvis sami turb<strong>in</strong>a<br />

damzadda SveciaSi neimeris qarxanaSi.<br />

1927-1928 wlebSi respublikis m<strong>in</strong>is taris warmoebaSi daidga<br />

belgiuri firma `ruaronis~ maRalmwarmoebluri boTlis<br />

damyalibebeli manqanebi.<br />

aris fragmentuli cnobebi, rom saqarTvelos sawarmoeb-<br />

Si muSaobdnen ucxoeli specialistebi. magaliTad, baTumis<br />

aznavTmSenis qarxanaSi ramdenime amerikeli <strong>in</strong>J<strong>in</strong>eri muSaobda<br />

[34, 121].<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, rom 1929 wels amerikelma moqalaqem osgold<br />

fildma gadaiRo eTnografiuli xasiaTis filmi `svane-<br />

Ti~, romlis asli datova saqarTveloSi `geografiuli sazogadoebisaTvis~<br />

[35, 18].<br />

sazRvargareT `qarTuli sakiTxis~ gaaqtiureba SesaZlebeli<br />

gaxda mxolod mas Semdeg, rac amisaTvis xelsayreli pirobebi<br />

Seqmna samTavrobo urTierTobebma.<br />

1928 wels daiwyo `axali era~ saqarTvelo-germaniis ur-<br />

TierTobaSi. am wels saqarTvelom moskovidan miiRo cirkularuli<br />

moweriloba germaniidan `mniSvnelovan pirTa~ Camosvlis<br />

Sesaxeb. momarTvas xels awerda ssrk centraluri aRmasrulebeli<br />

komitetis mdivani enuqiZe.<br />

vladikavkazSi germaneli stumrebis Sesaxvedrad gamgzavreba<br />

daevala Salva nucubiZes, romelic imJamad sazRvargareTis<br />

qveynebTan kulturuli kavSiris sazogadoebis saqar-<br />

Tvelos filialSi muSaobda. aq igi Sexvda germaniis `ost-evropis~<br />

sazogadoebis warmomadgenlebs: oto Smidts, mis meuR-<br />

277


les da mdivans — ionass. Salva nucubiZe stumrebs saqarTveloSi<br />

megzurad waruZRva. germanelebs a<strong>in</strong>teresebdaT erovnuli<br />

respublikebis warmomadgenlebTan uSualo kontaqtebis<br />

damyareba. is<strong>in</strong>i ukmayofilebas gamoTqvamdnen imis gamo, rom<br />

yvela erovnuli respublikis saxeliT, mxolod erTi — rsfs<br />

respublika gamodioda, riTac igi eRobeboda erovnul respublikebTan<br />

uSualo kavSirurTierTobis damyarebas. am<br />

mdgomareobis gamosworebas isaxavda miznad yofili vilhelmis<br />

mTavrobis m<strong>in</strong>istrisa da misi meuRlis `ost-evropiseuli~<br />

misia, romelsac miznad daesaxa uSualod `ganawyenebul~ respublikebSi<br />

stumroba.<br />

SemuSavebuli da xelmowerili iqna germanelebTan kulturuli<br />

TanamSromlobis proeqti. igi iTvalisw<strong>in</strong>ebda er-<br />

Tobliv arqeologiur gaTxrebs mcxeTasa da noqalaqevSi,<br />

germaniis mier sakuTari xarjebiT rasobriv daavadebaTa <strong>in</strong>stitutis<br />

gaxsnas, wignebis urTierTgacvlasa da gamofenis<br />

mowyobas [36, 69-70].<br />

proeqtis Tanaxmad, 1929 wlis seqtemberSi TbilisSi Camovidnen<br />

germaneli profesorebi: zaueri da f<strong>in</strong>deizeni [37,<br />

12]. xolo 1930 wlis noemberSi Camovida arqeologi Sneideri,<br />

romelsac g. Cub<strong>in</strong>aSvilsa da S. nucubiZesTan erTad monawileoba<br />

unda mieRo noqalaqevis gaTxrebSi [37, 22]. aRsaniSnavia,<br />

rom 1929 wels germaniaSi gamofenaze gaigzavna saqarTvelos<br />

Sua saukuneebis xelovnebis nimuSebi [37, 24]. amave wlis maisis<br />

Sua ricxvebSi moskovSi germaniis saelCos ataSe soflis meurneobis<br />

sakiTxebSi ityob<strong>in</strong>eboda, rom profesori auxageni<br />

mogzaurobas iwyebda sabWoTa kavSirSi. is unda Camosuliyo<br />

TbilisSi Cveni sawarmoebis dasaTvaliereblad. rogorc sagareo<br />

saqmeTa saxalxo komisariati avrcelebda <strong>in</strong>formacias,<br />

auxageni iTvleboda cnobil mecnierad, romelic swavlobda<br />

e. w. `sabWoTa~ soflis meurneobas. amave dros, is iTvleboda<br />

germaniis sagareo saqmeTa sam<strong>in</strong>istros C<strong>in</strong>ovnikad. saTanado<br />

uwyebebis cnobiT auxagenma mniSvnelovnad gaafarTova Tavisi<br />

moRvaweobis sfero da uSualo kontaqtebs amyarebda calkeul<br />

sawarmoebsa da pirovnebebTan [38, 3].<br />

bolos SeiZleba iTqvas, rom 1900-1917 wlebSi saqarTvelos<br />

hqonda epizoduri urTierToba gare samyarosTan. saqar-<br />

TveloSi, aseve, arsebobda diplomatiuri azri. Tavisi diplomatia<br />

gaaCnda qarTul erovnul moZraobas, magram yovelive<br />

278


amas adgili hqonda saxelmwifoebrioba — dakarguli eris<br />

cxovrebaSi. qarTuli diplomatiis aRorZ<strong>in</strong>ebas eyreba safuZveli<br />

1917 wlis gazafxulidan, anu im periodidan, rodesac<br />

ruseTis imperiis ngrevis Semdeg, iwyeba brZola saqarTvelos<br />

saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRsadgenad.<br />

1917-1918 wlebSi diplomatiur sarbielze moRvawe qar-<br />

Tvel politikosebs — akaki Cxenkels, zurab avaliSvils, niko<br />

nikolaZes, evgeni gegeWkorsa da sxvebs — damoukidebeli saxelmwifo<br />

diplomatiis warmarTvis araviTari gamocdileba<br />

ar gaaCndaT. pirveli cda, am mxriv, iyo trapizonis sazavo<br />

konferencia (1918 wlis marti). gamocdilebis SeZenis TvalsazrisiT,<br />

qarTveli diplomatebisaTvis mniSvnelovani iyo ba-<br />

Tumis sazavo konferencia (1918 w. maisi). 1918 wlis 26 maisidan<br />

ki qarTveli diplomatebi pirispir dadgnen im sirTuleebis<br />

w<strong>in</strong>aSe, romlebic dakavSirebuli iyo saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis sagareo politikis sworad warmarTvas-<br />

Tan [23, 575].<br />

damoukideblobis 1005-ma dRem qarTul diplomatias<br />

mravalmxrivi gamocdileba SesZ<strong>in</strong>a. uSualo kontaqtebi damyarda<br />

evropasa da amerikis qveynebTan, magram ruseTis mier<br />

ganwirulma saqarTvelom, okupaciis Semdeg ramdenime weliwadSi<br />

dakarga gare samyarosTan urTierTobis SesaZlebloba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. g. iobaSvili, saqarTvelo saerTaSoriso politikasa da<br />

diplomatiaSi XVIII saukunis bolosa da XIX saukunis I mesamedSi,<br />

`qarTuli diplomatia~, t. 4, Tb., 1997.<br />

2. g. manjgalaZe, germanuli kapitali amierkavkasiaSi, Tb.,<br />

1991.<br />

3. Н. Л. Наниташвили, Германский капитал в Закавказье. Деятельность<br />

фирмы `Сименс и Гальске~, 1860-1917, Тб., 1982.<br />

4. al. bendianiSvili, qarTuli erovnuli burJuazia da ucxouri<br />

kapitali WiaTuris samrewvelo raionSi (1879-1921<br />

ww.), Jurn. `macne, 1962, #2.<br />

5. g. manjgalaZe, germaneli kolonistebi saqarTveloSi, Tb.,<br />

1974.<br />

6. Jurnali `politika~, 1993, #6.<br />

279


7. T. gasviani, saqarTvelos demokratiuli respublika da<br />

afsuaTa agresiuli separatizmis saTaveebi, Tb., 2003.<br />

8. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. VI, Tb., 1972.<br />

9. Д. Енукидзе, Крах империалистической интервенции в Закавказье,<br />

Тб., 1954.<br />

10. Г. В. Пипия, Политика Германии в Закавказье в 1918 году, Тб., 1971.<br />

11. Германские оккупанты в Грузии в 1918 году, Тб., 1942.<br />

12. saqarTvelos okupacia da gasabWoeba komunistebis mier,<br />

Tb., 1991.<br />

13. z. avaliSvili, saqarTvelos damoukidebloba 1918-21 wlebis<br />

saerTaSoriso politikaSi, I, Tb., 1990.<br />

14. r. cuxiSvili, <strong>in</strong>glis-saqarTvelos urTierToba 1918-1921<br />

ww., Tb., 1995.<br />

15. d. jojua, saqarTvelo-italiis urTierToba 1919-1921<br />

wlebSi, Tb., 1997.<br />

16. i. tabaRua, baTumis sakiTxi san-remos konferenciaze<br />

(1920), istoriis `macne~, 1982, #3.<br />

17. a. ramiSvili, Cveni Secdomebi 1918-1921, Tb., 2000.<br />

18. a. sonRulaSvili, qarTuli kultura da <strong>in</strong>teligencia<br />

1917-1937, Tb., 2008.<br />

19. dokumenti Targmnes da komentarebi daurTes n. axalaZem<br />

da i. tabaRuam, kr. evropis qveynebis istoriis problemebi,<br />

Tb., 1983.<br />

20. d. WumburiZe, saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

saxelmwifo ideologia da politika 1918-1921 wlebSi da<br />

qarTuli sazogadoebrivi azri, sadoqtoro disertaciis<br />

avtoreferati, Tb., 2001.<br />

21. d. WumburiZe, qarTveli xalxis erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

brZola XX saukunis dasawyisSi 1918-1921 wlebi, Tb.,<br />

2003.<br />

22. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 617, anaw. 2, saq. #377.<br />

23. qarTuli diplomatiis istoria, Tb., 2003.<br />

24. saqarTvelos S<strong>in</strong>agan saqmeTa sam<strong>in</strong>istros arqivi, f. 14,<br />

anaw. 1, saq. #165 a.<br />

25. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 300, anaw. 1, saq. #43.<br />

280


26. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 600, anaw. 2, saq. #2.<br />

27. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 600, anaw. 4, saq. #60.<br />

28. m. naTmelaZe, a. dauSvili, `saqarTvelos uaxlesi istoria~<br />

Tb., 2004.<br />

29. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 607, anaw. 2, saq. #3761.<br />

30. a. dauSvili, `saerovnebaTaSoriso urTierToba saqarTveloSi<br />

1921-1941 ww.~, Tb., 2000.<br />

31. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 600, anaw. 1, saq. #89.<br />

32. k. wenguaSvili, `saqarTvelos 1921-1925 wlebis istoriis<br />

istoriografia~, Tb., 2005.<br />

33. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 600, anaw. 2, saq. #65<br />

34. a. dauSvili, `saerovnebaTaSoriso urTierToba saqarTveloSi<br />

1921-1985 ww~ (sadoqtoro disertacia), Tb., 1999.<br />

35. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 607, anaw. 2, saq. #5204.<br />

36. g. ciciSvili, `Cekisturi braldebebi Salva nucubiZis mimarT<br />

da maTi dokumentur-analitikuri komentarebi~, Tb.,<br />

1998.<br />

37. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 300, anaw. 3, saq. #35.<br />

38. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri saxelmwifo<br />

arqivi, f. 600, anaw. 2, saq. #243.<br />

281


Avt<strong>and</strong>il Songulashvili<br />

Doctor of Historical Sciences, Professor, The Head<br />

of the Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong><br />

<strong>History</strong> of the Ivane Javakhishvili Institute of <strong>History</strong><br />

<strong>and</strong> Ethnology<br />

Relations of Georgia with the Western Europe <strong>and</strong> the USA<br />

In the first quarter of the XX century<br />

Summary<br />

Acquisition of Georgia by Russia <strong>and</strong> the abolition of the governmental<br />

structures of Georgia have cut all the ways of relations with other countries<br />

for Georgia. But the imperator has been always tak<strong>in</strong>g <strong>in</strong> m<strong>in</strong>d geopolitical<br />

situation of Georgia while communicat<strong>in</strong>g with other countries. In 1818,<br />

French council has been established <strong>in</strong> Tbilisi. At the end of the XIX century<br />

United States councils has been opened <strong>in</strong> Batumi <strong>and</strong> later <strong>in</strong> the 1914 it has<br />

been moved to Tbilisi. Felix Volobe Smith was on the position of council of<br />

USA <strong>in</strong> Tbilisi dur<strong>in</strong>g the 1914-1919.<br />

Dur<strong>in</strong>g the 1918-1921 Georgia had <strong>in</strong>tensified its relations with<br />

Germany, Engl<strong>and</strong>, France, <strong>and</strong> Italy <strong>and</strong> with other countries of Europe.<br />

In February-March of 1921 Soviet Russia has occupied Georgia which<br />

ended the phase of relations with western countries. But <strong>in</strong> the first half of the<br />

1920 <strong>in</strong>itial contacts still has been cont<strong>in</strong>u<strong>in</strong>g to be established.<br />

282


nodar xorbalaZe<br />

saqarTvelos teqnikuri universitetis<br />

doqtoranti, maiori<br />

saqarTveloSi ruseTis imperiuli politikis<br />

istoriidan<br />

XVIII saukuneSi saqarTveloSi politikuri viTareba Zalian<br />

damZimda. muslimanuri saxelmwifoebiT garemoculi<br />

qristianuli qveynis arseboba faqtiurad kiTxvis niSnis qveS<br />

dadga. im drois saqarTvelos saxelmwifo moRvaweebs esmodaT,<br />

rom qristianobis dacva saxelmwifoebriobis SenarCunebas<br />

udrida. qveynis gadarCenis Sida resursic mcire iyo, radgan<br />

qveyana ramdenime samTavrod da samefod iyo dayofili.<br />

yovelive aqedan gamomd<strong>in</strong>are, qarTl-kaxeTis mefem erekle meorem<br />

da imereTis mefem solomon pirvelma qveynis gadarCenis<br />

gza da<strong>in</strong>axes ruseTisaTvis daxmarebis TxovnaSi. aman kidev<br />

ufro gaamZafra osmalTa, yizilbaSTa da lekTa Tavdasxmebi<br />

saqarTveloze.<br />

1768 wels, ruseT-osmaleTis omis Semdeg, ruseTis imperias<br />

kavkasiel qristianTa mxardaWera Tavad dasWirda. misi<br />

mizani SavizRvispireTSi osmaleTis Seviwroveba iyo. amitom,<br />

imperatorma ekater<strong>in</strong>e meorem, imereTis mefis solomon pirvelis<br />

Txovna — ruseTis mxridan daxmarebis Taobaze, daakmayofila.<br />

kavkasiaSi gamogzavnili jaris sardlad ki generali<br />

totlebeni daniSna. ruseTis mizans warmoadgenda kavkasiaSi<br />

osmaleTis dasusteba meore frontis gaxsniT.<br />

XVIII saukunis 80-ian wlebSi ruseTma yirimis saxano miierTa<br />

da kavkasiis mimarT <strong>in</strong>teresi gaaZliera. kavkasiis dauflebisTvis<br />

mebrZol irans da osmaleTs ruseTic daemata.<br />

erekle meorem scada, ruseTis samxreTisken swrafva misTvis<br />

sasargeblod gamoeyeneb<strong>in</strong>a da 1782 wlis 21 dekembers, ekater<strong>in</strong>e<br />

meores qarTl-kaxeTis mfarveloba sTxova. 1783 wlis 24<br />

ivliss, cixe-simagre georgievskSi, erekle meoris davalebiT<br />

ioane muxranbatonma, garsevan WavWavaZem da pavle potiomk<strong>in</strong>ma<br />

ruseT-saqarTvelos erTobis traqtats xeli moaweres.<br />

georgievskis traqtati qarTl-kaxeTis sagareo politikur<br />

qmediTunarianobas da saxelmwifoebriobas ar auqmebda,<br />

283


qveyana saerTaSoriso samarTlis subieqtad rCeboda. 1783<br />

wlis 2 noembers, traqtatis Tanaxmad, ruseTis jaris ori batalioni<br />

polkovnik burnaSovis xelmZRvanelobiT saqarTveloSi<br />

Semovida, Tumca ruseTis mTavrobam jari male ukan gaiwvia<br />

da qarTl-kaxeTis mefe erekle II mtris w<strong>in</strong>aSe martodmarto<br />

datova. saqarTvelos mtrebma — sparseTma, osmaleTma<br />

da lekebma ruseTis mTavrobis Ralati kargad gamoiyenes da<br />

saqarTvelo araerTxel daarbies [4, 9].<br />

daarRvia ra ruseTma traqtatiT gaTvalisw<strong>in</strong>ebuli pirobebi,<br />

1801 wlis 18 dekembers, imperatorma pavle pirvelma<br />

xeli moawera manifests qarTl-kaxeTis samefos gauqmebisa da<br />

ruseTis SemadgenlobaSi Sesvlis Sesaxeb. saqarTveloSi imperiuli<br />

zraxvebis gamyarebas didwilad Seuwyes xeli garusebulma<br />

qarTvelebma.<br />

mfarvelobis sanacvlod ruseTma moaxd<strong>in</strong>a saqarTvelos<br />

okupacia da aneqsia. mefobis gauqmebam, xalxisTvis miuRebeli<br />

sakanonmdeblo da aRmasrulebeli biurokratiuli sistemis<br />

Seqmnam, mosaxleobis umowyalo Cagvram, aseve, bavSvebisa da<br />

qalebis mZevlad ayvanisa da dasjis gaxSirebulma faqtebma<br />

qarTvel xalxSi saprotesto muxti gaaC<strong>in</strong>a.<br />

1801 wlidan moyolebuli, ruseTis imperiis dampyrobluri<br />

politikis w<strong>in</strong>aaRmdeg mTiuleTSi, qarTlSi, kaxeTSi,<br />

xevsureTSi, imereTSi, samegreloSi, afxazeTSi, guriaSi ajanyebebi<br />

daiwyo. ajanyebebis mizans warmoadgenda rusebis g<strong>and</strong>evna<br />

saqarTvelodan da damoukideblobis aRdgena. iranmac<br />

da osmaleTmac gaacnobieres, rom ruseTis damkvidreba saqarTveloSi<br />

maTTvis did saSiSroebas warmoadgenda da TanaugrZnobdnen<br />

am ajanyebebs. ruseTis mmarTvelobas saqarTveloSi<br />

safrTxe rom ar Seqmnoda, rusebi mimarTavdnen usastikes<br />

zomebs — xalxis CamoxrCobas, daxvretas, wamebas, gadasaxlebas,<br />

agreTve mosyidvasa da SantaJs [1, 2-3, 5-6].<br />

1917 wlis oqtomberSi ruseTSi monarqia daemxo. revolucia<br />

da sabWoTa xelisufleba, amierkavkasiis adgilobrivma<br />

politikurma Zalebma ar scnes.<br />

1918 wels, ruseTis samoqalaqo omis dros, saqarTvelo<br />

amierkavkasiis federaciuli respublikis SemadgenlobaSi Sevida,<br />

romelic saqarTvelos, somxeTs da azerbaijans warmoadgenda<br />

da romelsac amierkavkasiis komisariati marTavda.<br />

1918 wlis 26 maiss, amierkavkasiis federaciam, arseboba Sew-<br />

284


yvita, saqarTvelom damoukidebloba gamoacxada.A am dros saqarTvelos<br />

farTobi iyo 107 600 kv.km, mosaxleoba Seadgenda<br />

2,5 milions, saxelmwifo religia iyo marTlmadidebloba, saxelmwifo<br />

ena — qarTuli.<br />

damoukideblobis xanmokle periodSi — 1918-1921 wlebSi<br />

saqarTveloSi qarTuli ena saxelmwifo enad gamocxadda,<br />

dadg<strong>in</strong>da saxelmwifos sazRvrebi, ganxorcilda sasamarTlo<br />

reforma, Camoyalibda erovnuli gvardia da regularuli armia,<br />

Seiqmna adgilobrivi marTvis organoebi, miiRes konstitucia.<br />

1919 wlis 13 seqtembers, argent<strong>in</strong>am saqarTvelos damoukidebloba<br />

aRiara, xolo 1920 wlis 7 maiss ruseTma saqarvelos<br />

damoukidebloba de iured scno.<br />

saqarTvelos damoukideblobis saerTaSoriso aRiareba,<br />

bolSevikuri ruseTis mier Cveni qveynis okupaciamde aseTi<br />

TanmimdevrobiT gagrZelda: 1920 weli — germania, 1921 weli —<br />

belgia, safrangeTi, didi britaneTi, italia, iaponia, poloneTi,<br />

avstria, rum<strong>in</strong>eTi, luqsemburgi, meqsika [12, 13].<br />

bolSevikurma ruseTma axalgazrda damoukidebeli saqarTvelos<br />

mimarT Tavidanve mtruli politika airCia. 1918<br />

wlis mais-ivlisSi saqarTvelos bolSevikuri ruseTis jarebma<br />

CrdiloeT kavkasiidan Seuties. Semoseva ori mxridan daigegma<br />

— kavkasiis mTebidan, darialis xeobis gavliT Tbilisis<br />

mimarTulebiT da Savi zRvis sanapirodan soxumis mimarTulebiT.<br />

darialTan qarTulma jarma mteri ukuagdo. Tumca mterma<br />

soxumTan mcire warmatebas miaRwia, magram qarTuli jaris<br />

mier ganxorcielebulma kontrSetevam rusebi ramodenime SetakebaSi<br />

daamarcxa da ukuqceul mters saqarTvelos saz-<br />

Rvrebs gareT — tuafsemde misdia. 1918 wlis 26 ivliss saqar-<br />

Tvelos jari tuafseSi Sevida.<br />

1918 wlis dekemberSi saqarTvelos samxreT raionebSi<br />

ruseTis bolSevikuri mTavrobisagan waqezebuli somxeTis<br />

jarebi SemoiWrnen. brZolaSi qarTulma armiam general mazniaSvilis<br />

meTaurobiT is<strong>in</strong>i daamarcxa, g<strong>and</strong>evna saqarTvelos<br />

sazRvrebs gareT, qarTuli jari TiTqmis erevnamde mivida,<br />

Tumca <strong>in</strong>glisis sardlobis CareviT qarTulma armiam saomari<br />

moqmedebebi Sewyvita [12, 13].<br />

1920 wlis maisSi, ruseTis armiis saqarTveloSi SemoiWris<br />

uSedego mcdelobis Semdeg, 1921 wlis 21 Tebervals, sab-<br />

285


WoTa ruseTis me-3, me-9, me-11 da me-13 armiebi, budionis da<br />

Jlobis kavaleriebi, qveynis teritoriaze ramdenime mxridan<br />

SemoiWrnen. mokavSireebis gareSe darCenilma saqarTvelom Semotevas<br />

ver gauZlo. ruseTis jarma Tbilisi daikava da sabWo-<br />

Ta xelisufleba daamyara. damoukidebeli saqarTvelos xelisufleba<br />

jer baTumSi gadavida, Semdeg ki qveyana datova da<br />

emigraciaSi wavida.<br />

saqarTveloSi ruseTis armiis sabrZolo moqmedebebi<br />

martis meore naxevramde gagrZelda [12, 13].<br />

1921 wels, saqarTveloSi, sabWoTa socialisturi respublika<br />

gamocxadda. qveyana damoukideblobas mxolod formalurad<br />

(1921 wlis 21 maisis axali xelSekrulebis da 1922<br />

wlis konstituciis sauZvelze) <strong>in</strong>arCunebda.<br />

sabWoTa xelisuflebis damyarebisTanave, saqarTveloSi<br />

erovnuli moZraoba daiwyo da qveynis sxvadsxva regionebSi<br />

partizanuli razmebi Camoyalibda. partizanebs kaxeTSi qaquca<br />

ColoyaSvili xelmZRvanelobda, qarTlSi — mixeil laSqaraSvili.<br />

xevsureTSi, kaxeTSi, svaneTSi da raWSi ajanyebulebma<br />

adgilobrivi revkomebi daamxes, policia ganaiaraRes da<br />

ruseTis jarebis gayvana moiTxoves. 1922 wels, J<strong>in</strong>valSi, qaquca<br />

ColoyaSvilis SeficulTa razmma ruseTis erT-erTi razmi<br />

daamarcxa, ris gamoc xelisuflebam aragvis xeobaSi didZal<br />

samxedro Zalasa da SeiaraRebas mouyara Tavi [12, 13].<br />

1922 wlis aprilSi, italiaSi, qalaq genuaSi gamarTul<br />

konferenciaze saerTaSoriso urTierTobebSi warmoqmnili<br />

problemebi unda gadaewyvitaT. konferenciis muSaobaSi ruseTic<br />

monawileobda. saqarTvelos kaTolikos-patriarqma ambrosi<br />

xelaiam iq memor<strong>and</strong>umi gaagzavna da saqarTvelodan<br />

ruseTis jarebis dauyovnebliv gayvana moiTxova. dasavleTis<br />

qveynebi, saqarTvelos problemiT maS<strong>in</strong> ar da<strong>in</strong>teresdnen [12,<br />

13].<br />

saqarTveloSi mRelvareba izrdeboda, xalxi ajanyebis-<br />

Tvis emzadeboda. SeTqmulTa w<strong>in</strong>aaRmdeg masobrivi represiebi<br />

daiwyo. damsjelma eqspediciebma guria, kaxeTi da svaneTi<br />

aaoxres. adre dapatimrebuli politikuri moRvaweebi daxvrites.<br />

1924 wlis 28 agvistos, WiaTuraSi SeiaraRebuli gamosvla<br />

dagegmilze erTi dRiT adre araorganizebulad daiwyo<br />

da ajanyebis gegmebi CaiSala. amas saqarTvelos mTel terito-<br />

286


iaze sagangebo wesebis SemoReba mohyva. qveyana rusulma terorma<br />

moicva. xalxs gansakuTrebuli sisastikiT TbilisSi da<br />

baTumSi uswordebodnen. miuxedavad amisa, ajanyeba moedo —<br />

gurias, samegrelos, imereTs, qarTls da kaxeTs. 1924 wels gamosvlebi<br />

gansakuTrebuli sisastikiT CaaxSes. 1921 wels dawyebul<br />

rusul terors erTaderTi mizani hqonda — dapyrobil<br />

saqarTveloSi politikuri Zalauflebis SenarCuneba [12, 13].<br />

30-iani wlebidan, represiebis momdevno talRa gansakuTrebuli<br />

sisastikiT daiwyo. sabWoTa qveyanas safrTxes konkretuli<br />

realoba uqmnida: erovnuli damoukideblobis ideis<br />

arseboba, adamianebSi socialisturi ideologiisadmi gansakuTrebuli<br />

imedgacrueba, stal<strong>in</strong>is kursisadmi skeptikuri<br />

damokidebuleba da rac mTavaria, Zveli <strong>in</strong>teligenciis arseboba,<br />

romlebic sabWoTa sistemas arasodes Serigebian. stal<strong>in</strong>is<br />

<strong>in</strong>iciativiT, sabWoTa imperiis gadasarCenad didi represiebi<br />

daiwyo, romelic yvela fenas Seexo, maT Soris bolSevikebis<br />

nawilsac.<br />

1937 wlis represiebma da Semdgom, meore msoflio omma<br />

uamravi qarTvelis sicocxle Seiwira.<br />

1951 wels dawyebuli politikuri represiebi im samxedro<br />

pirebs Seexo, romlebic meore msoflio omis dros tyveobaSi<br />

aRmoCndnen. yofil tyveTa didi nawili samSoblos Ralatis<br />

braldebiT Sua aziaSi gadaasaxles. gadasaxlebebi SeexoT<br />

partizanebs, aseve imaT, visi naTesavebic sazRvargareT cxovrobdnen.<br />

represiebi SeexoT e. w `megrelTa saqmis~ monawileebs.<br />

Tumca, am saqmis detalebi bolomde cnobili ar aris.<br />

cnobilia is, rom politikur moRvaweTa da <strong>in</strong>teligenciis<br />

erT jgufs ucxoeTis dazvervasTan kavSiri da saqarTvelodan<br />

samegrelos gamoyofis mcdeloba daabrales. meore msoflio<br />

omis Semdeg, xelovnebis yvela dargSi cenzura gamkacrda.<br />

XX saukunis 50-ian wlebSi sabWoTa kavSirSi krizisi gamwvavda.<br />

qveynis ekonomika da mosaxleobis socialuri mdgomareoba<br />

gauaresda. SeiaraRebaze da samxedro mSeneblobaze ki<br />

uzarmazari Tanxebi ixarjeboda [12].<br />

aRniSnul periodSi saqarTveloSi erovnul-ganmaTavisuflebeli<br />

moZraobis niSnebi gamoikveTa. misi mizani sabWoTa<br />

kavSiris Semadgenlobidan saqarTvelos gasvla da damoukideblobis<br />

aRdgena iyo. erovnul moZraobas saTaveSi zviad<br />

287


gamsaxurdia da merab kostava Caudgnen. 1956 wels, organizaciis<br />

ramdenime wevrTan erTad is<strong>in</strong>i sabWoTa suk-ma daapatimra.<br />

totalitaruli mmarTvelobis periodSic ar Camqrala<br />

qarTvel xalxSi damoukideblobisaTvis brZolis survili.<br />

amis naTeli gamoxatuleba iyo 1956 wlis 9 marti. rodesac<br />

skkp XX yrilobis daxurul sxdomaze nikita xruSCovma gaakritika<br />

ioseb stal<strong>in</strong>i da sruliad qarTveli eri. Seuracxyofilma<br />

erma mTel saqarTveloSi moawyo gamosvlebi Tavisi<br />

Rirsebis dasacavad, magram Tbilisis quCebSi uamravi adamiani<br />

daxoces [8].<br />

1974 wlidan erovnul-gamanTavisuflebeli moZraoba<br />

isev gaaqtiurda da adamianis uflebaTa damcavi pirveli organizacia<br />

— `adamianis uflebaTa sa<strong>in</strong>iciativo jgufi~ Seiqmna.<br />

maT erovnul-politikuri xasiaTis Jurnalebis gamocema daiwyes.<br />

aseTive enTuziazmiTa da SemarTebiT daicva saqarTvelos<br />

axalgazrdobam 1978 wlis 14 aprils qveynis da eris Rirseba<br />

da aiZula sabWoTa xelisufleba, ar daeSvaT konstituciiT<br />

qarTulis, rogorc saxelmwifo enis statusis gauqmeba.<br />

amis Sedegad saqarTvelos konstituciaSi aRdga is muxli, romelic<br />

saqarTveloSi qarTuls saxelmwifo enis statuss ani-<br />

Webda.<br />

1988 wels, saqarTveloSi erovnulma moZraobm piks miaRwia.<br />

cxadi iyo, sabWoTa xelisufleba xalxis survils w<strong>in</strong> ver<br />

daudgeboda, amitom mTavrobam sapasuxod saqarTveloSi separatizmiT<br />

manipulireba daiwyo. konfliqti sabWoTa xelisuflebasa<br />

da erovnuli moZraobis warmomadgenlebs Soris gansakuTrebiT<br />

gamwvavda. saqarTvelos damoukideblobis moTxovniT<br />

arasanqcirebuli mit<strong>in</strong>gebis talRa mTel respublikas<br />

moedo.<br />

1989 wlis martSi afxazma separatistebma ruseTis reaqciuli<br />

Zalebis waqezebiT egreTwodebuli `lixnis deklaraciiT~<br />

afxazeTis avtonomiuri respublikisTvis calke sabWo-<br />

Ta respublikis statusis m<strong>in</strong>iWeba moiTxoves. zemoxsenebul<br />

deklaracias xeli soxumis universitetis reqtorma moawera.<br />

universitetis qarTvelma studentobam am faqts saprotesto<br />

demonstraciiT upasuxa. saqarTvelos centralurma xelisuflebam<br />

soxumeli studentebis saprotesto gamosvlebi ak-<br />

288


Zala, magram is<strong>in</strong>i akrZalvas ar daemorCilnen da aqcia gagrZelda.<br />

1989 wlis aprilis dasawyisSi studentTa saprotesto aqcia<br />

afxaz separatistTa erTi jgufis mxridan Tavdasxmis obieqti<br />

gaxda. Tavdasxmam sazogadoebis ukiduresi aRSfoTeba<br />

gamoiwvia rogorc soxumSi, ise TbilisSi, rac saerTo-saxalxo<br />

mRelvarebaSi gadaizarda.<br />

1989 wlis 16-17 ivliss soxumSi pirveli SeiaraRebuli<br />

Setakeba moxda qarTuli da afxazuri mosaxleobis erT nawils<br />

Soris. gavrcelebuli mosazrebiT, Setakebebis gamomwvevi<br />

mizezi gaxda soxumis universitetis misaRebi gamocdebisas<br />

momxdari Zaladobis faqtebi. daiRupa 16 da daiWra 140-mde<br />

moqalaqe, ZiriTadad eTnikuri qarTveli [10].<br />

1988-1989 wlebidan saqarTveloSi mSvidobiani saprotesto<br />

aqciebi daiwyo. aTiaTasobiT qarTveli mTavrobis sasaxlis<br />

w<strong>in</strong> Seikriba da rusTavelis gamziri gadaketa. mit<strong>in</strong>gs damoukideblobis<br />

komiteti xelmZRvanelobda — zviad gamsaxurdias,<br />

merab kostavas, irakli wereTelis, giorgi Wanturiasa<br />

da sxvebis meTaurobiT. mSvidobianma demonstrantebma damoukideblobis<br />

aRdgenis da separatistebis dasjis moTxovniT<br />

SimSiloba daiwyes. sabWoTa xelisuflebam situaciaze kontroli<br />

dakarga.<br />

1989 wlis 9 aprils, TbilisSi saprotesti aqcia sisxliani<br />

tragediiT dasrulda. moskovidan, kremlis miTiTebiT, sagangebod<br />

gadmogzavnilma sabWoTa armiis sadesanto Senaer-<br />

Tma aqciis monawleebi orlesuli sasangre niCbebiT daCexa,<br />

gamoyenebli iyo momwamlavi gazi da cecxlsasroli iaraRi. 20<br />

adamiani, ZiriTadad qalebi da bavSvebi, daxoces. aqciis aTasobiT<br />

monawile daiWra, moiwamla an dasaxiCrda. ukve meramdened,<br />

ruseTma Zalis saSualebiT scada qarTveli xalxis daTrgunva<br />

da daS<strong>in</strong>eba, Tumca maT cxadad da<strong>in</strong>axes, rom 9 aprilma<br />

katalizatoris roli iTamaSa da situacia ufro gamwvavda<br />

[10].<br />

1990 wlis 28 oqtombers, saqarTveloSi pirveli mravalpartiuli,<br />

demokratiuli da arasabWoTa, uzenaesi sabWos ar-<br />

Cevnebi Catarda, romelSic xmaTa aSkara umravlesobiT saar-<br />

Cevno blokma — `mrgvali magida — Tavisufali saqaTvelo~, gaimarjva.<br />

uzenaesi sabWos Tavmjdomared airCies zviad gamsaxurdia.<br />

289


1991 wlis 31 marts, sayovelTao saxalxo referendumze<br />

dasmul SekiTxvas: `gsurT Tu ara saqarTvelos respublikis<br />

saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdena 1918 wlis 26 maisis<br />

damoukideblobis aqtis safuZvelze~, qveynis saarCevno<br />

xmis uflebis mqone mosaxleobis 98%-ma dadebiTi pasuxi gasca,<br />

maT Soris afxazebma da osebma.<br />

1991 wlis 9 aprils, saqarTveloSi qveynis saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis aRdgenis aqti miiRes. imave dRes, aSS-s<br />

kongresma, 31 martis referendumis Sedegebi sagangebo rezoluciiT<br />

legitimurad scno, rac saqarTvelos damoukideblobis<br />

de-faqtod cnobas niSnavda. 1991 wlis 26 maiss saqar-<br />

Tvelom airCia damoukidebeli saqarTvelos pirveli prezidenti<br />

zviad gamsaxurdia.<br />

saqarTvelos damoukideblobisken swrafvam, ruseTis xelisufleba<br />

gaaRiziana. maTi sapasuxo reaqcia saqarTvelos<br />

teritoriaze separatistuli moZraobis provocireba da SeiaraRebuli<br />

konfliqtebis <strong>in</strong>spirireba iyo [14].<br />

1991 wlis 1 seqtembers, osurma mxarem `samxreT oseTis~<br />

sabWoTa avtonomiuri olqi `samxreT oseTis~ respublikad gamoacxada.<br />

mogvianebiT saqarTvelos uzenasma sabWom gaauqma<br />

aRniSnuli dadgenileba da egreTwodebuli `samxreT oseTis~<br />

avtonomiuri olqis, rogorc ukanono warmonaqmnis, statusi.<br />

1991 wlis bolos moxda ruseTis mier <strong>in</strong>spirirebuli samxedro<br />

gadatrialeba. saqarTvelos xelisuflebaSi mosulma eduard<br />

SevardnaZem konfliqtebis daregulirebisaTvis kursi ai-<br />

Ro ruseTTan molaparakebaze. 1992 wlis 24 ivniss boris elc<strong>in</strong>sa<br />

da eduard SevardnaZes Soris, problemis daregulirebis<br />

mizniT, soWis xelSekruleba gaformda. 1992 wlis 14 ivliss<br />

konfliqtis zonaSi Sereuli komisia Seiqmna. 1995 wlidan<br />

regionSi qarTul-osur-rusuli Sereuli samSvidobo Zalebi<br />

da euTos damkvirveblebi Cadgnen [14].<br />

1992 wlis 10 agvistos samxreT kavkasiis rk<strong>in</strong>igzis dasavleT<br />

saqarTvelos monakveTze Seqmnili mZime viTarebis gamo,<br />

saqarTvelos respublikis saxelmwifo sabWom rk<strong>in</strong>igzis<br />

transportze sagangebo wesebi SemoiRo. 1992 wlis 14 agvistos,<br />

dilis 7 saaTze saqarTvelos S<strong>in</strong>agani jarebis kolonam<br />

zugdidi-galis adm<strong>in</strong>istraciuli sazRvari gadakveTa. saqar-<br />

Tvelos samTavrobo Zalebis gadaadgilebis mizani iyo dasavleT<br />

saqarTveloSi mZevlad ayvanili saxelmwifo sabWos wevri<br />

290


samoqalaqo pirebis gaTavisufleba da Zarcvis gaxSirebuli<br />

SemTxvevebisagan rk<strong>in</strong>igzis dacva.<br />

1992 wlis 15 agvistos samTavrobo Zalebma daba ganTiad-<br />

Si gadasxes sazRvao desanti, romelmac daba leseliZe SturmiT<br />

aiRo. saqarTvelo-ruseTis sazRvarze qarTuli droSa<br />

aRimarTa. amave dRes Savnabadas batalionma gagra da daba<br />

kolxida ubrZolvelad daikava, ris Sedegadac gudauTaSi gaxiznuli<br />

arZ<strong>in</strong>bas gundi, faqtobrivad, blokadaSi moeqca. separatistebis<br />

kontrolis qveS, mxolod, biWv<strong>in</strong>Ta-axali aTonis<br />

monakveTi darCa. daibloka tyvarCelis raionic.<br />

1992 wlis 18 agvistos uSedego molaparakebebis Semdeg,<br />

qarTulma jarma qalaqSi Sesvla daiwyo. 12:30 saaTze maT afxazeTis<br />

uzenaesi sabWos Senoba brZolis gareSe aiRes. afxazuri<br />

droSis nacvlad, Senobis Tavze qarTuli saxelmwifo droSa<br />

afrialda. arZ<strong>in</strong>bam qalaqi datova da gudauTaSi gadabargda.<br />

1992 wlis 21 agvistos kremlis mier marTulma mTiel<br />

xalxTa konfederaciam saqarTvelos omi gamoucxada. agvisto-seqtemberSi<br />

afxazeTSi Camosvla daiwyes kremlis mier daqiravebulma<br />

mebrZolebma adiReidan, yabardo-balyareTidan,<br />

CeCneTidan, yaraCaevo-CerqezeTidan, CrdiloeT oseTidan. separatistebs<br />

gudauTaSi dislocirebuli ruseTis sazenito<br />

polkidan 1000 avtomati, 600 tyviamfrqvevi, 500 xelyumbara<br />

da uamravi tyviawamali gadaecaT. rusebis wyalobiT, seqtembris<br />

bolos separatistTa SeiaraReba qveiTTa sabrZolo manqanebiT,<br />

t-72 tipis tankebiT, agreTve saartilerio danadgarebiTa<br />

da naRmmtyorcnebiTac Seivso. iaraRTan erTad <strong>in</strong>tensiurad<br />

mimd<strong>in</strong>areobda separatistebis SenaerTTa cocxali ZaliT<br />

momarageba. ruseTis msxvil qalaqebSi daqiravebulTa<br />

mosazidad specialuri punqtebi muSaobdnen [14].<br />

1992 wlis 3 seqtembers konfliqtis daregulirebis mizniT,<br />

moskovSi saqarTvelos saxelmwifo meTauris eduard SevardnaZis,<br />

ruseTis prezidentis boris elc<strong>in</strong>is da separatistTa<br />

lideris vladislav arZ<strong>in</strong>bas sammxrivi Sexvedra gaimar-<br />

Ta. Sexvedraze miRebul iqna rezolucia saqarTvelos teritoriuli<br />

mTlianobisa da xelSeuxeblobis Sesaxeb. molaparakebis<br />

Sedegad gadawyda, rom 5 seqtembridan afxazeTSi cecxli<br />

Sewydeboda.<br />

SeTanxmebis miuxedavad, ar wydeboda separatistuli Zalebis<br />

Semotevebi da grZeldeboda poziciuri brZolebi.<br />

291


1993 wlis 27 ivliss ruseTis SuamavlobiT, konfliqtis<br />

monawile mxareebma soWSi morig SeTanxmebas moaweres xeli.<br />

afxazeTi unda daetoveb<strong>in</strong>a yvela daqiravebul mebrZols, agreTve<br />

saqarTvelos SeiaraRebuli formirebebis umetesobas.<br />

soxumidan unda gaetanaT qarTuli armiis javSanteqnika da<br />

artileria. separatistTa teqnikaze kontroli afxazeTSi<br />

dislocirebul rusul nawilebs daevalaT.<br />

1993 wlis 1 seqtembers soxumidan qarTuli samxedro<br />

teqnika da 23-e brigadis SeiaraReba rusuli samxedro saz-<br />

Rvao SemadgenlobebiT foTSi gadaitanes, Tavad 23-e brigada<br />

ki daSales [14].<br />

rogorc SemdegSi cxadi gaxda, cecxlis Sewyvetis Sesaxeb<br />

mzakvruli SeTanxmeba separatistebma soxumze Setevis mosamzadeblad<br />

gamoiyenes. 16 seqtembers maT q. soxums Seuties.<br />

qalaqze farTomasStabiani ieriSi zRvidan, haeridan da xmeleTis<br />

misadgomebidan miitanes. SeTanxmebis Tanaxmad, qar-<br />

Tul mxares am droisaTvis mZime SeiaraRebis didi nawili konfliqtis<br />

zonidan ukve gayvanili hyavda. rusulma mxarem ki<br />

daarRvia (es ukve meramdened saqarTvelos istoriaSi) yvelanairi<br />

piroba da ganiaraRebuli qarTuli jari da afxazeTis<br />

qarTuli mosaxleoba sruli katastrofis w<strong>in</strong>aSe daayena.<br />

1993 wlis 27 seqtembers soxumi daeca.<br />

konfliqtis dawyebamde afxazeTis avtonomiur respublikaSi<br />

cxovrobda 525 000 adamiani. 17,8% — eTnikuri afxazebis,<br />

46% eTnikuri qarTvelebisa da danarCeni sxva eTnikuri<br />

jgufebis SemadgenlobiT. qarTvelebi warmoadgendnen gagris,<br />

soxumis, gulrifSis, oCamCiris, galis, kodoris xeobis<br />

dom<strong>in</strong>ant mosaxleobas. gaerTianebuli erebis umaRlesi komisiis<br />

adamianis uflebaTa dacvis saerTaSoriso organizaciebi<br />

sazogadod aRiareben, rom dResdReobiT 242 000 iZulebiT gadaadgilebuli<br />

piri cxovrobs saqarTveloSi, romelTaganac<br />

100 000 samegrelos raionSi, 90 000 TbilisSi, 30 000 imereTSi<br />

da 10 000 qvemo qarTlis regionSia ganTavsebuli. iZulebiT<br />

gadaadgilebuli pirebi warmoSobiT arian galidan 32%, soxumidan<br />

21%, oCamCiredan 15% da gulrifSidan 13% [14].<br />

qarTveli xalxis ltolvas Tavisuflebisaken ruseTis<br />

mTavroba yovelTvis xvdeboda didi agresiiT da provokaciebiT,<br />

yvelanairad cdilobda axalgazrda qarTuli saxelmwifos<br />

dakn<strong>in</strong>ebas, rogorc ekonomikuri, ise samxedro Tvalsaz-<br />

292


isiT, faruli Tu aSkara formebiT, separatistebis waqezebiT<br />

Tu maTTvis iaraRis gadacemiT, masobrivi <strong>in</strong>formaciebis<br />

saSualebebiT Tu daqiravebuli krim<strong>in</strong>alebiT... magram aRsaniSnavia,<br />

rom Ria samxedro operacia 1921 wlis aneqsiis Semdeg<br />

ar ganxorcielebula 2008 wlis 8 agvistomde. operaciis provocireba<br />

gakeTda osi separatistebis xeliT, razec saqarTvelos<br />

mTavroba iZulebuli gaxda pasuxi gaeca, xolo Semdeg<br />

ruseTma wamoiwyo farTomasStabiani samxedro operacia qar-<br />

Tuli saxelmwifos w<strong>in</strong>aaRmdeg.<br />

ruseTis mier moxda saqarTvelos teritoriis mniSvnelovani<br />

nawilis okupacia. ruseTi dResac agrZelebs agresiul<br />

politikas saqarTvelos w<strong>in</strong>aaRmdeg.<br />

samarTliani, mSvidobiani, politikuri brZola saqar-<br />

Tvelos deokupaciisaTvis, teritoriuli mTlianobis aRdgenisa<br />

da saxelmwifoebriobis ganmtkicebisaTvis grZeldeba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. simon qvariani, qarTveli eris istoria, quTaisi, 1918.<br />

2. aleqs<strong>and</strong>re froneli, `amboxeba kaxeTisa 1812 welsa~ Tbilisi,<br />

1992.<br />

3. aleqs<strong>and</strong>re froneli, mTiuleTi 1804 welsa, tfilisi,<br />

1910.<br />

4. sargis kakabaZe, saqarTvelo erekle II-is dros, tfilisi,<br />

1912.<br />

5. al. xaxanaSvili, solomon II, mefe imereTisa, tfilisi, 1910.<br />

6. a. gozaliSvili, 1832 wlis SeTqmuleba, Tbilisi, 1940.<br />

7. План г. Тифлиса с окрестностью, Тифлис, 1867.<br />

8. SoTa nozaZe, tragikuli 9 marti, Tbilisi, 1990.<br />

9. giorgi paiWaZe, georgievskis traqtati, Tbilisi, 1983.<br />

10. 9 aprili, Seadg<strong>in</strong>a guram gverdwiTelma, Tbilisi, 1990.<br />

11. Tbilisi (quCebi, gamzirebi, moednebi), enciklopedia, Tbilisi,<br />

2008.<br />

12. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. VI, Tbilisi, 1970.<br />

13. Сергунов А. А., Военно-географический обзор Грузии, ВКФ, 1921.<br />

14. <strong>in</strong>ternetgamocema `vikipedia~, www.wikipedia.org<br />

293


294<br />

Nodar Khorbaladze<br />

Doctoral student of the Georgian<br />

Technical University, Major<br />

From Russia's imperial politics <strong>in</strong> Georgia<br />

Summary<br />

The work covers the aspects of Russian aggressive politics from XVIII<br />

century till now; discusses the circumstances of Russia's lack of compliance<br />

with Treaty of Georgievsk terms, <strong>in</strong>cludes abolishment of reign <strong>and</strong><br />

<strong>in</strong>dependence <strong>in</strong> Georgia, together with its occupation <strong>and</strong> full annexation.<br />

The stages of Georgian nation's fight aga<strong>in</strong>st this aggression is shown; the<br />

work also covers the issues on restoration of <strong>in</strong>dependence by Georgian<br />

people <strong>in</strong> 1918, development of Georgian democratic State, <strong>and</strong> its repeated<br />

occupation <strong>and</strong> annexation by Bolshevik Russia <strong>in</strong> 1921. The work represents<br />

the character of Georgian national-libratory movement <strong>in</strong> Soviet period <strong>and</strong><br />

declaration of <strong>in</strong>dependence by Georgia on Aril 9, 1991. Russian aggressive<br />

politics aga<strong>in</strong>st <strong>in</strong>dependent Georgia, <strong>and</strong>, aftermath, Russian military<br />

aggression aga<strong>in</strong>st sovereign State, that took place <strong>in</strong> August, 2008, is<br />

described.


295<br />

malxaz makaraZe<br />

saqarTvelos teqnikuri universitetis<br />

doqtoranti, maiori<br />

damoukidebeli qarTuli saxelmwifo<br />

da ruseTis agresiuli politika<br />

Tanamedrove etapze, zogadad msoflios da kerZod, evropis<br />

usafrTxoebis sakiTxis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT, msoflioSi<br />

mimd<strong>in</strong>are globalur procesebSi mniSvnelovani adgili ukavia<br />

saqarTveloSi ganviTarebul movlenebs.<br />

kavkasiis regionSi mimd<strong>in</strong>are procesebi mWidrod aris<br />

dakavSirebuli evropis Tanamegobrobis usafrTxoebasa da<br />

ganviTarebasTan, rac metad mniSvnelovania evropisa da misi<br />

mezobeli regionebis stabilurobisa da mSvidobiani Tanacxovrebis,<br />

demokratiuli ganviTarebis saqmeSi. aqedan gamomd<strong>in</strong>are,<br />

Tanamedrove etapze metad aqtualuria kavkasiaSi da<br />

kerZod, saqarTveloSi saxelmwifoebrivi <strong>in</strong>stitutebis Camoyalibebis,<br />

qveynis ekonomiuri da politikuri satabilurobisa<br />

da mSvidobiani, demokratiuli ganviTarebis sakiTxi.<br />

Kkavkasiis regionSi stabilurobas, saqarTvelos saxelmwfoebriobis<br />

ganmtkicebis, mSvidobiani, demokratiuli ganviTarebisa<br />

da evropul TanamegobrobaSi <strong>in</strong>tegraciis procesebs<br />

xels uSlis samxedro konfliqtebi kavkasiaSi, rac metad<br />

problematuria, rogorc sakuTriv qarTuli saxelmwifos,<br />

aseve evropis regionisa da mTlianad msoflio Tanamegobrobis<br />

usafrTxoebis, mSvidobiani TanamSromlobisa da demokratiuli<br />

ganviTarebis saqmeSi [1; 2].<br />

1991 wlidan, saqrTvelos mier saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

gamocxadebis, msoflios mravali saxelmwifos mier<br />

oficialuri cnobisa da sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg<br />

kavkasiaSi da kerZod saqarTveloSi warmoiqmna da gaaqtiurda<br />

SeiarRebuli konfliqtebis kerebi (CrdiloeT kavkasiaSi —<br />

CeCneTi, saqarTveloSi — afxazeTi da cx<strong>in</strong>valis regioni), rac<br />

xelovnurad iyo <strong>in</strong>spirirebuli ruseTis mier. es qveyana uSualod<br />

iyo CarTuli saomar moqmedebebSi, awarmoebda ra samxedro<br />

operaciebs CeCneTSi da uwevda ra Ria samxedro daxmarebas<br />

saqarTveloSi arsebul konfliqtur kerebSi mis mier


marTvad marionetul, separatistul reJimebs, rogorc samxedro<br />

ZaliT, aseve sabrZolo teqnikiT [2; 3].<br />

saqarTvlos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis<br />

Semdgomi periodi SeiZleba daiyos sam ZiriTad etapad:<br />

pirveli etapi moicavs periods demokratiuli gziT arCeuli<br />

saqarTvelos pirveli prezidentis zviad gamsaxurdias xelisuflebaSi<br />

mosvlidan da saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

gamocxadebidan 1991 wlis dekembramde ( kanonieri<br />

xelisuflebis damxobamde). meore etapi grZeldeba 1992<br />

wels SevardnaZis xelisuflebaSi mosvlidan 2003 wlis vardebis<br />

reoluciamde, mesame etapi iwyeba da grZeldeba vardebis<br />

revolucis Sedegad xelisuflebaSi saxemwifoebrivad, progresulad<br />

moazrovne politikosTa mosvliT [1].<br />

damoukidebeli saqarTvelos politikuri cxovrebis mesame<br />

etapze qveyanaSi iwyeba demokratiuli saxelmwifo <strong>in</strong>stitutebis<br />

Camoyalibeba da ganviTareba, Seiqmna w<strong>in</strong>a pirobebi<br />

evroatlantikur samxedro politikur bloksa da evropis Tanamegobrobis<br />

erTian sivrceSi <strong>in</strong>tegraciis procesebis dasaCqareblad.<br />

am mimarTulebiT gadaidga mniSvnelovani nabijebi,<br />

rac gamoixata demokratiuli <strong>in</strong>stitutebis Semdgom ganviTarebaSi,<br />

socialuri fonis gaumjobesebaSi, qveynis ekonomikis<br />

stabilizaciaSi, energetikul damoukideblobasa da qarTuli<br />

SeiaraRebuli Zalebis modernizaciasa da ganviTrebaSi. yovelive<br />

aman xeli Seuwyo saqarTvelos saxelmwifoebriobis ganmtkicebas<br />

da qveynis rolis gaaqtiurebas rogorc kavkasiis<br />

regionSi, aseve mTlianad msoflios masStabiT, rasac adasturebs<br />

saerTaSoriso ekonomikuri da energetikuli proeqtebis<br />

wamowyeba da ganxorcieleba, buqarestis samitze miRebuli<br />

mxardamWeri gadawyvetileba da amerikis SeerTebul Statebsa<br />

da saqarTvelos Soris gaformebuli ormxrivi TanamSromlobis<br />

da urTierTdaxmarebis qartia [1; 4].<br />

saqarTvelos saxelmwifoebriobis ganmtkicebam, misma<br />

geopolitikurma da geoekonomikurma mdebareobam, saerTaSoriso<br />

TanamegobrobaSi <strong>in</strong>tegraciis procesebis daCqarebam gaaqtiura<br />

imperiuli ambiciebis matarebeli ruseTis agresiuli<br />

politika saqarTvelos mimarT [4].<br />

ruseTma miznad daisaxa saqaraTveloze, rogorc saxelmwifoze<br />

sruli kontrolis damyareba qveynis demokratiuli,<br />

296


kanonieri xelisuflebis Canacvlebis gziT marionetuli,<br />

prorusuli xelisuflebiT, rac SemdgomSi gamoiwvevda saqar-<br />

Tvelos politikuri kursis Secvlas ruseTis imperiuli politikis<br />

<strong>in</strong>teresebis Sesabamisad.<br />

ruseTis imperiuli miznebis miRwevis mcdelobis kulm<strong>in</strong>acias<br />

warmoadgens 2008 wlis agvistos SearaRebuli agresia<br />

saqarTvelos mimarT, romelic pirdapir iyo orientirebuli<br />

qveynis kanonieri xelisuflebis damxobaze, saqarTvelos saxelmwifoebriobis,<br />

ekonomikisa da demokratiuli <strong>in</strong>stitutebis<br />

moSlaze. es saSualebas miscemda ruseTs, saqarTvelo<br />

msoflios w<strong>in</strong>aSe warmoedg<strong>in</strong>a, rogorc destabilizaciis kera<br />

da safrTxis matarebeli qveyana kavkasiis regionSi, rac Tavis<br />

mxriv gamoiwvevda mniSvnelovani saerTaSoriso proeqtebis Cavardnas<br />

da ruseTis mier evropis energetikuli marTvis sadaveebis<br />

mTlianad xelSi aRebas. Tumca, imperiuli ruseTis amgvarma<br />

mcdelobam Sedegi ver gamoiRo, ufro ki piriqiT [2; 4].<br />

ruseTis agresiulma politikam da agvistos movlenebma<br />

msoflios daanaxva misi, rogorc agresorisa da safrTxis matarebeli<br />

qveynis namdvili saxe da zraxvebi. evropam igrZno<br />

realuri safrTxe ruseTisagan. msoflios reaqciam ar daayovna.<br />

igi iyo ganviTarebuli movlenebis adekvaturi, rac gamoixata<br />

evropis saxelmwifoebis, amerikis SeerTebuli Statebisa<br />

da saerTSoriso organizaciebis aqtiuri politiuri<br />

CarTviT saqarTvelos mxardamWer procesebSi. saerTaSoriso<br />

Tanamegobrobis adekvaturma reaqciam nawilobriv SeaCera<br />

rusuli agresia da saqarTvelo kvlav ganixileba amerikis SeerTebuli<br />

Statebisa da evropisTvis, rogorc saimedo partniori<br />

saxelmwifo kavkasiis regionSi. saerTaSoriso mxarda-<br />

WeriT xorcieldeba agresorze politikuri zewola saqar-<br />

Tvelos teritoriebis deokupaciis moTxovniT, grZeldeba<br />

evropuli da evroatlantikuri <strong>in</strong>tegraciis procesi, gaizarda<br />

<strong>in</strong>teresi saqarTvelos, rogorc politikur da ekonomiur,<br />

maT Soris energetikul sferoSi partniori qveynis mimaraT,<br />

rac gamoixata Tundac `nabuqos~ proeqtis aqtualobiTa da<br />

damtkicebiT [4].<br />

amrigad, miuxedavad imperiuli ruseTis agresiuli politikisa,<br />

romelic SemdgomSi gadaizarda SearaRebul agresiaSi<br />

saqarTvlos w<strong>in</strong>aaRmdeg, saqarTvelo, msoflios Taname-<br />

297


gobrobisaTvis kvlav rCeba, rogorc demokratiuli Rirebulebebis<br />

matarebeli partniori saxelmwifo kavakasiis region-<br />

Si da dRis wesrigSi kvalav aqtiurad dgas, rogorc misi sruli<br />

deokupaciis, aseve sruli <strong>in</strong>tegraciis sakiTxi msoflios<br />

Tanamegobrobasa da saerTaSoriso demokratiul struqturebSi.<br />

Ddamowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. saxelmwifoebrioba da usafrTxoeba, saqarTvelo `vardebis<br />

revoluciis~ Semdeg. bruno kopitersis da robert<br />

legvoldis redaqciiT, Tbilisi, 2006.<br />

2. ioseb toroSeliZe, Pput<strong>in</strong>is sagareo politika, Tbilisi,<br />

2008.<br />

3. malxaz saldaZe, postsabWoTa sazogadoeba da xelisufleba<br />

ruseTSi, Tbilisi, 2008.<br />

4. giorgi gvalia, ZalTa wonasworoba da safrTxis wonasworoba,<br />

aliansebi samxreT kavkasiaSi, Tbilisi, 2008.<br />

298<br />

Malkhaz Makaradze<br />

Doctoral student of the Georgian<br />

Technical University, Major<br />

Independent Georgia <strong>and</strong> Russian aggression politics<br />

Summary<br />

This work represents modern World <strong>and</strong> European security subjects;<br />

there is show<strong>in</strong>g generally Caucasus region <strong>and</strong> Georgian place <strong>and</strong> role <strong>in</strong><br />

carnet world global presses. It’s analyzed Russian’s aggression politics <strong>and</strong><br />

world concord to support to Georgia. It’s made property conclusion.


299<br />

sofiko davlaSeriZe<br />

saqarTvelos teqnikuri universitetis<br />

magistranti<br />

saqarTvelos damoukideblobis aRdgena da<br />

aSS-is politika postsabWour sivrceze<br />

XX s-is 90-iani wlebi aRsavse iyo epoqaluri mniSvnelobis<br />

movlenebiT — dasrulda civi omi, komunisturi totalitarizmi.<br />

socialisturi sistemis rRvevis Sedegad radikalurad<br />

Seicvala msoflio politikuri speqtri. daiwyo bipolarulidan<br />

msoflios policentristul mowyobaze gadasvlis<br />

swrafi, xSir SemTxvevaSi umarTavi procesi[5,106].<br />

XX s-is 80-iani wlebis meore naxevarSi saqarTveloSi daiwyo<br />

erovnul ganmanTavisuflebeli moZraobis axali etapi.<br />

Aamitom, sanam uSualod SevexebodeT saqarTvelo — amerikis<br />

SeerTebuli Statebis urTierTobas da gavecnobodeT mis politikas<br />

saqarTvelosTan mimarTebaSi, aucilebelia am urTierTobis<br />

sawyisi etapis ganxilva. sa<strong>in</strong>teresoa ra xdeboda am<br />

urTierTobis dawyebamde saqarTvelos istoriul asparezze,<br />

rogor aRadg<strong>in</strong>a man damoukidebloba da ra faqtorebma ganapiroba<br />

amerikis da<strong>in</strong>tereseba saqarTveloTi.<br />

saqarTvelom @gasabWoebis dRidan ( 1921w. ) mZime gza ganvlo,<br />

sanam isev Tavs daaRwevda ruseTis batonobis uRels.<br />

sabWoTa kavSiri 1980-iani wlebidan ukve nel-nela ngrevas iwyebs.<br />

sabWoTa imperiisa da socialisturi banakis daSla, sab-<br />

WoTa memkvidreobis ganawileba swrafad ar momxdara. Aam memkvidreobis<br />

gavlenis sferoebad gayofa mtkivneulad mimd<strong>in</strong>areobda<br />

zesaxelmwifoebis meTaurTa mravalricxovan Sexvedrebze.<br />

Ees procesi dResac ar dasrulebula. Aamisi dasturia<br />

saqarTvelosa da ukra<strong>in</strong>is magaliTebi, romelTa Crdilo-atlantikur<br />

aliansSi gawevrianebas ew<strong>in</strong>aaRmdegeba sabWoTa kav-<br />

Siris samarTalmemkvidre — ruseTis federacia [7, 252].<br />

1980-iani wlebidan saqarTveloSi safuZveli Caeyara mravalpartiul<br />

sistemas. marTalia, araformaluri jgufebi da<br />

partiebi oficialurad registrirebulni ar iyvnen, magram<br />

realurad is<strong>in</strong>i arsebobdnen da seriozul zegavlenas axdendnen<br />

qveynis politikur cxovrebaze.


ukve am periodisaTvis SeiZleboda dagveyo politikuri<br />

partiebi klasifikaciaTa sam ZiriTad banakad — memarcxene,<br />

centristuli da memarjvene. swored maT Soris dapirispirebam<br />

gaamwvava SemdgomSi viTareba da qveyana miiyvana samoqalaqo<br />

omamde.<br />

1990wlis 7 maiss Seiqmna politikuri gaerTianeba —<br />

mrgvali magida, Tavisufali saqarTvelo, romelSic kidev 4<br />

politikuri gaerTianeba gawevri<strong>and</strong>a. maT mizans politikuri<br />

viTarebidan gamomd<strong>in</strong>are, saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis<br />

aRdgenis realisturi koncefciis Seqmna warmoadgenda.<br />

am droisaTvis kremlis mizani iyo, arCevnebSi gamarjvebuli<br />

da SemdgomSi saxelmwifos saTaveSi mosuli xelisuflebisaTvis,<br />

daepirispireb<strong>in</strong>a seriozuli opoziciuri Zala da<br />

qveyana samoqalaqo dapirispirebamde mieyvana. Kkremli ki ar<br />

qmnida, romelime sasurvel qveyanaSi politikur speqtrs,<br />

aramed ukve Camoyalibebuli politikuri rukis gamoyenebas<br />

cdilobda.<br />

1990wlis 28 oqtombers Catarebuli saqarTvelos uzenaesi<br />

sabWos mravalpartiuli arCevnebis Sedegad, `mrgvalma magidam~<br />

1 248 111 ( 53,99% ) amomrCevlis xma miiRo.<br />

saqarTveloSi xaverdovani revolucia ganxorcielda.<br />

mravalpartiuli uzenaesi sabWos arCevnebSi gaimarjva<br />

mrgvalma magidam. Kkomunisturi erTpartiuli diqtaturis<br />

epoqa dasrulda da uzenaes sabWoSi umravlesoba erovnulma<br />

Zalebma moipoves, rac saqarTvelos xelisuflebaSi maT mosvlas<br />

niSnavda. Aamavdroulad, qveyanaSi funqcionirebda Seurigebeli<br />

radikalebisa da opoziciis TviTgamocxadebuli<br />

warmomadgenlobiTi, makoord<strong>in</strong>ebeli sabWo e.w. erovnuli<br />

kongresi. Ees jer kidev ar niSnavda orxelisuflebianobas,<br />

magram imas ma<strong>in</strong>c niSnavda, rom qveyanaSi ori ZiriTadi konfrontaciuli<br />

centri Camoyalibda. maTi urTierT mtruli<br />

dapirispireba mraval gauTvalisw<strong>in</strong>ebel saSiSroebas Seicavda<br />

da qveynis momavals, romelic isedac rTuli gaxldaT, kidev<br />

ufro bundovans xdida.<br />

1991wlis 31 marts Catarda referendumi, romelsac unda<br />

gadaewyvita sakiTxi, surda Tu ara qveynis mosaxleobas — saqarTvelos<br />

damoukideblobis aRdgena. am kiTxvaze saqarTvelos<br />

mosaxleobis didma umravlesobam dadebiTi pasuxi gasca.<br />

300


is safuZvelzec 9 aprils, ori wlis Semdeg momxdari tragediidan,<br />

nanatri damoukidebloba gamocxadda.<br />

aseve 1991wlis 26 maiss Catarda saprezidento arCevnebi,<br />

sadac zviad gamsaxurdiam, xmebis didi umravlesobiT gaimarjva[4,186].<br />

samwuxarod am faqts mow<strong>in</strong>aaRmdegeebic hyavdnen, romlebic<br />

mudmivad, aqciebis saxiT gamoxatavdnen protests, magram<br />

male maTma protestma seriozuli saxe miiRo da samxedro<br />

formirebaSic ki gadaizarda.<br />

zviad gamsaxurdias xelisuflebis mmarTvelobis erTerT<br />

sust mxared opozicia Tvlida mis sagareo politikas.<br />

maT miaCndaT, rom swored am sferoSi daSvebulma seriozulma<br />

Secdomebma miiyvana erovnuli xelisufleba krizisamde, xolo<br />

saxelmwifo, saerTaSoriso izolaciamde.<br />

pirvelad, aSS-is sagareo uwyeba saqarTveloTi 1991 wlis<br />

31 martis referendumis dros da<strong>in</strong>teresda seriozulad.<br />

jorj buSma (ufrosma) Cvens qveyanaSi moavl<strong>in</strong>a aSS-is yofili<br />

prezidenti riCard niqsoni. viziti araoficialuri iyo, rac<br />

imas niSnavda rom saxelmwifoTaSoriso urTierTobebis doneze<br />

igi ar ganixileboda da arc Sesabamisi, raime politikuri<br />

datvirTva an Sedegi ar eqneboda. Mmagram es viziti, amerikis<br />

gazrdil <strong>in</strong>terss mowmobda da SeiZleboda ganxiluliyo, rogorc<br />

realuri urTierTobisaTvis garkveuli safuZvlis momzadeba<br />

[7, 265].<br />

riCard niqsonma urCia z. gamsaxurdias SeerTeboda axal<br />

samokavSireo xelSekrulebas (anu damoukidebel saxelmwifo-<br />

Ta TanamegobrobaSi Sesvla), razec man uari ganacxada.<br />

unda aR<strong>in</strong>iSnos isic, rom 1989 wlis 9 aprilis movlenebi<br />

obieqturad Sefasda aSS-is senatis sagareo saqmeTa komisiis<br />

wevris, senator helmsis mier. 12 aprils komisiis sxdomaze man<br />

ara marto politikuri Sefaseba misca 9 aprilis v<strong>and</strong>alur<br />

aqts, aramed moiTxova sabWoTa kavSiris politikuri da ekonomikuri<br />

izolacia, raTa amiT xeli SeewyoT saqarTvelos erovnul-ganmanTavisuflebeli<br />

moZraobisaTvis. miiRes oficialuri<br />

rezolucia, igi umniSvnelovanesi dokumenti gaxldaT da<br />

mowmobda, rom aSS-is xelisufleba TanagrZnobiT ekideboda saqarTveloSi<br />

mimd<strong>in</strong>are ganmanTavisuflebel moZraobas.<br />

meore mxriv, senatis rezolucia diplomatiurad gawonasworebuli<br />

oficialuri dokumenti gaxldaT, romelic iT-<br />

301


valisw<strong>in</strong>ebda maS<strong>in</strong>del saerTaSoriso realobas, sabWoTa kav-<br />

Siris arsebobis faqts da gamoTqvamda qarTveli xalxis erovnuli<br />

uflebebis kanonierebis SezRuduli formiT mxardaWeras<br />

[7, 255].<br />

samwuxarod, am da sxva msgavs faqtebs, gamoxmaurebebs da<br />

mxardaWeras mxolod moraluri mniSvneloba hqonda, radgan<br />

ar asaxavda SeerTebuli Statebis oficialur kurss.<br />

aSS-m mogvianebiT pozicia mkveTrad Secvala da saqveynod<br />

ganacxada, rom damoukidebel saqarTvelos da mis xelisuflebas<br />

mxars ar dauWerda, radgan maTTvis miuRebeli iyo<br />

gamsaxurdias xelisuflebis imJam<strong>in</strong>deli kursi.<br />

aSS cnobda sabWoTa kavSirs da mis respublikebSi ganvi-<br />

Tarebuli movlenebisadmi damokidebuleba moskovis xelisuflebis<br />

saS<strong>in</strong>ao saqmed miaCnda. 1989-1990 wlebSi dasavle-<br />

Tis arcerTi qveyana da maT Soris verc aSS Riad ver gamoxatavda<br />

simpaTias, romelime sabWoTa respublikis separatistuli<br />

midrekilebebisadmi.<br />

1991wlis 2 seqtembers, TbilisSi Catarda mit<strong>in</strong>gi, romlisTvisac<br />

sa<strong>in</strong>formacio saxis micema surdaT momit<strong>in</strong>geebs,<br />

ris saSualebac policiam ar misca. Aam faqts, seriozuli Setakeba<br />

mohyva, rac imiTi damTavrda, rom erT-erTma policielma<br />

gamafrTxilebeli gasrola gaakeTa. es sakmarisi aRmoCnda imis-<br />

Tvis, rom Savi piari agorebuliyo xelisuflebis w<strong>in</strong>aaRmdeg.<br />

am dRes saqarTveloSi imyofeboda aSS-is kongresmenTa<br />

jgufi. Mmas Semdeg rac jorj buSma (ufrosma) saqarTvelo im<br />

respublikebs Soris ar moixsenia, romlebsac amerikelebi<br />

mxars uWerdnen, kongresmenTa delegaciis viziti is erTader-<br />

Ti imediRa iyo, romelTanac dakavSirebuli iqneboda saqar-<br />

Tvelos aSS-Tan Semdgomi urTierTobis perspeqtiva. Ddelegaciis<br />

meTauri gaxldaT kongresis warmomadgenelTa palatis<br />

mudmivi sabiujeto komisiis vaWrobis qvekomisiis Tavmjdomare<br />

sem gibsoni.<br />

am periodisaTvis zviad gamsaxurdias imiji dasavlur mediaSi<br />

uaRresad arasaxarbielo iyo, rac rusuli pres-samsaxurebis<br />

damsaxureba gaxldaT. swored amitom z. gamsaxurdiam<br />

delegatebs sTxova Rrmad gamoerkviaT viTareba qveyanaSi da<br />

zerele <strong>in</strong>formacias ar dayrdnobodnen. 2 seqtembris mit<strong>in</strong>gis<br />

damsaxureba iyo is, rom amerikelebma momxdar movlenebSi<br />

pasuxismgebloba xelisuflebas daakisres. amerikeli kanon-<br />

302


mdeblebi TiTqos uSualod darwmundnen, rom saqarTveloSi<br />

demokratia namdvilad ar Sendeboda da Tavisuflebis sios<br />

nacvlad diqtaturis qari iwyebda amovardnas.<br />

igive <strong>in</strong>formacia da ganwyobileba waiRes amerikel kongresmenTa<br />

meore delegaciam. Ees ufro seriozuli delegacia<br />

gaxldaT — kongresis, evropaSi uSiSroebisa da TanamSromlobis<br />

sakiTxTa komisiis wevrebi, misi Tavmjdomaris stiven hoierisa<br />

da TanaTavmjdomaris denis de konsis meTaurobiT. Mmagram<br />

ufro mZime STabeWdileba kongresmenebma saqarTveloSi<br />

datoves. cxadi gaxda, rom saqarTvelo SeerTebuli Statebis-<br />

Tvis da amdenad dasavleTisaTvis, TiTqmis sabolood gairiya,<br />

misi <strong>in</strong>teresebis gareT aRmoCnda. es ukve saerTaSoriso izolacias<br />

niSnavda. sabWoTa kavSiris pirispir darCenil saqar-<br />

Tvelos dedamiwis zurgze, erTi potenciuri mokavSiris imedic<br />

aRar unda hqonoda.<br />

j. buSma sabWoTa kavSirTan urTierTobis normalizaciis<br />

sakiTxs prioriteti mianiWa da respublikebTan urTierToba<br />

meore xarisxovan sakiTxad miiCnia. 1991wlis 31 ivliss aSS-isa<br />

da sabWoTa kavSiris prezidentebma xeli moaweres stategiuli<br />

SeiaraRebis Semcirebis xelSekrulebas. Aam globaluri<br />

mniSvnelonis SeTanxmebis fonze, amerikis adm<strong>in</strong>istracias<br />

aRar awyobda kremlTan dapirispirebuli saqarTvelos xelisuflebis<br />

mimarT ramenaeri loialobis gamoxatva, radgan gamsaxurdias<br />

maqsimalisturi xelisufleba uars ambobda xeli<br />

moewera axali samokavSireo xelSekrulebisaTvis. A<br />

amerikis adm<strong>in</strong>istraciis meTauris Ria kritika, saqar-<br />

Tvelos msoflio politikuri procesebisagan da dasavluri<br />

samyarosagan marg<strong>in</strong>alizaciisaken ubiZgebda. ra Tqma unda<br />

sruliad gasagebia saqarTvelos xelisuflebis ganawyeneba<br />

amerikis arasasurveli poziciis gamo, magram patara qveynis<br />

<strong>in</strong>teresi, didi politikuri procesebisadmi angariSis gawevas<br />

moiTxovda [1, 30].<br />

saqarTvelos e.w. saerTaSoriso izolacia ar iyo gamowveuli<br />

z. gamsaxurdias mcdari politikiT. Ees iyo im dro<strong>in</strong>deli<br />

saerTaSoriso da geopolitikuri viTarebis kanonzomieri<br />

Sedegi da masze gavlenis moxdena, gamsaxurdias xelisuflebas<br />

arc brZnuli da arc mcdari politikis warmoebiT ar SeeZlo.<br />

saerTaSoriso Tanamegobrobis arc erT wevrs respubli-<br />

303


kebis damoukidebloba ar ucvnia manamde, sanam sabWoTa kavSiri<br />

ar daiSala.<br />

1991 wlis Semodgomis CaTvliT, arc aSS-s da arc dasavleTs<br />

ar ucvnia sabWoTa respublikebis damoukidebloba, garda<br />

baltiispireTis qveynebisa. danarCeni respublikebis deiure<br />

cnobis procesi 1991 wlis dekemberSi daiwyo. saqarTvelos<br />

xelisufleba, am gadamwyvet momentSic aSS-is mxardaWeris<br />

gareSe aRmoCnda.<br />

erovnulma xelisuflebam Tavidanve saTanadod ver Seafasa<br />

opoziciis Zala da potenciali, arc moqmedebis mzardi<br />

perspeqtiva da rac mTavaria arc opoziciis mZlavri mokavSiris<br />

mxardaWeris resursi. Aam Seufaseblobam sul ufro saSiSi<br />

xasiaTi miiRo, gansakuTrebiT 1991w. noember-dekembris moCvenebiTi<br />

stabilizaciis periodSi. rogorc erovnul-ganmanTavisuflebeli<br />

moZraobis liders da moRvawes, z. gamsaxurdias<br />

SeeZlo sabWoTa imperiasTan ukompromoso brZola gaegrZeleb<strong>in</strong>a,<br />

Mmagram rogorc saqarTvelos prezidentma, man mZime<br />

Secdoma dauSva, roca kompromisze ar wavida arc centrTan<br />

da arc saerTaSoriso koniunqturasTan, ramac misi xelisuflebis<br />

damxobaSi sabediswero roli iTamaSa[2,109].<br />

1991-1992 ww. saqarTveloSi adgili hqonda saxelmwifo<br />

gadatrialebas, SeiaraRebuli amboxebis gziT, romelic ramdenime<br />

Tvis ganmavlobaSi, Riad da daufaravad mimd<strong>in</strong>areobda.<br />

Ees ar iyo araviTari saxalxo an demokratiuli revolucia,<br />

radgan ar arsebobda misi masobrivi mxardamWeri mosaxleoba<br />

da ar arsebobda revoluciis ganxorcielebis realuri safuZveli,<br />

gamomwvevi mizezi — diqtatura.<br />

1991-1992 ww. dekember-ianvarSi, saqarTveloSi mimd<strong>in</strong>are<br />

SeiaraRebuli amboxebis da ruseTis <strong>in</strong>tervenciuli Carevis<br />

Sedegad daemxo erovnuli xelisufleba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. al. dauSvili, m. naTmelaZe, saqarTvelos uaxlesi istoria,<br />

Tb., 2004.<br />

2. i. kveselava, saqarTvelos istoriis qronikebi, Tb., 2004.<br />

3. i. kveselava, z. gamsaxurdia, disidentobidan prezidentobamde,<br />

Tb., 2004.<br />

4. m. vaCnaZe, v. guruli, saqarTvelos istoria, Tb., 2004.<br />

304


5. S. malaSxia, konfliqtebi da prognozireba, Tb., 2007.<br />

6. a. sonRulaSvili, saqarTvelos politikuri portreti,<br />

Tb., 2004.<br />

7. d. SveliZe, politikuri dapirispirebebi da erovnuli xelisuflebis<br />

damxoba saqarTveloSi, Tb., 2008.<br />

305<br />

Sopho Davlasheridze<br />

Magistrant of Georgian Technical<br />

University<br />

Restoration of Georgia <strong>in</strong>dependence <strong>and</strong> policy of USA of Soviet Spare<br />

Summary<br />

In the second part of 80 of XX century there started national freedom<br />

movements new stage <strong>in</strong> Georgia. Exactly at that period the USA became<br />

<strong>in</strong>terested <strong>in</strong> Georgia.<br />

On the base of the 31 th of march, 1991 referendum, Georgia declared<br />

<strong>in</strong>dependence <strong>and</strong> as a president Zviad Gamsakhurdia was elected. Though<br />

there were persons who were aga<strong>in</strong>st this fact.<br />

The opposition considered the weak side of Zviad Gamsakhurdia's<br />

rul<strong>in</strong>g his foreign policy. They thought that the mistakes made <strong>in</strong> this spare<br />

provided national government for the crisis, but the government was lead to<br />

the <strong>in</strong>ternational isolation. It should be noticed, that the USA <strong>in</strong> the issue<br />

consider<strong>in</strong>g to the normalization of relationships with Soviet Union revealed<br />

the priority. And so the relations between republics made the second degree.<br />

In the 31 th of July, 1991, the president of USA <strong>and</strong> the Soviet Union<br />

signed strategic weaponed decrease agreement. On the background of this<br />

global important agreement, the adm<strong>in</strong>istration of USA did not want to<br />

express some k<strong>in</strong>d of loyalty accord<strong>in</strong>g to Georgian government, which was<br />

aga<strong>in</strong>st to the Kreml<strong>in</strong>. As Gamsakhurdia's maximalistical government<br />

refused to sign the new united agreement.


korneli kakaCia<br />

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis<br />

saxelmwifo universiteti, politikuri<br />

mecnierebebis departamentis<br />

asocirebuli profesori<br />

aSS-saqarTvelos strategiuli<br />

TanamSromlobis qartia: icavs Tu ara is<br />

saqarTvelos usafrTxoebas?<br />

aSS-saqarTvelos strategiuli TanamSromlobis qartia<br />

warmoadgens mniSvnelovan dokuments, romlis xelmowera da<br />

sruli amoqmedeba aqtualuria saqarTvelos teritoriuli<br />

mTlianobis uzrunvelyofis, misi politikuri da ekonomikuri<br />

warmatebebis TvalsazrisiT. qartia, romlis xelmoweridan<br />

ukve erTi weli gavida, CarCo dokumentia da warmoadgens safuZvels<br />

saqarTvelo-amerikis momavali TanamSromlobisTvis<br />

sxvadasxva dargSi. aRsaniSnavia isic, rom qartia gaxda baza<br />

sul cota oci ormxrivi dokumentis xelmowerisTvis, rogorc<br />

samxedro-ekonomikur, kulturul da sxva sferoebSi.<br />

miuxedavad imisa, rom qartia, sadac garkveuli aqcentebi<br />

keTdeba saqarTvelos Tavdacvisunarianobis gaZlierebaze,<br />

gaformda aSS-is Zvel adm<strong>in</strong>istraciasTan, is SeTanxmebuli<br />

iyo obamas axal adm<strong>in</strong>istraciasTanac da Sesabamisad aSS-s axali<br />

xelisuflebac mxars uWers saqarTvelosTan TanamSromlobas.<br />

Sesabamisad, SesaZlo samxedro da politikuri daxmarebis<br />

masStabebi ganisazRvreba amerikis axali adm<strong>in</strong>istraciis<br />

mier, romelic TviTon gansazRvravs Tu ra S<strong>in</strong>aarsi miani-<br />

Wos am dokuments.<br />

qarTul da dasavlur mediaSi, am bolo dros, xSirad gaismis<br />

sxvadasxva mosazrebebi imis Sesaxeb, Tu ras niSnavs saqarTvelosaTvis<br />

aSS-saqarTvelos strategiuli partniorobis<br />

qartia da ramdenad aris es dokumenti saqarTvelos usafrTxoebis<br />

garanti. amasTan dakavSirebiT, qarTul sazogadoebaSi<br />

ZiriTadad gamoikveTa ori urTierTsaw<strong>in</strong>aaRmdego mosazreba.<br />

erTi mosazrebis Tanaxmad, 2009 wlis 9 ianvars vaS<strong>in</strong>gtonSi<br />

SeerTebul Statebsa da saqarTvelos Soris xelmowerili<br />

qartia warmoadgens unikalur da `istoriul~ doku-<br />

306


ments, romelic xazs usvams vaS<strong>in</strong>gtonis erTmniSvnelovan<br />

mxardaWeras saqarTvelosa da misi xelisuflebisadmi. ufro<br />

metic, am mosazrebis momxreebi Tvlian, rom es dokumenti<br />

warmoadgens natoSi saqarTvelos daCqarebuli gawevrianebis<br />

surogatul garantiasac ki mas mere, rac 2008 wlis aprilSi<br />

natos samitze buqarestSi da natos sagareo saqmeTa m<strong>in</strong>istrebis<br />

dekembris samitze briuselSi, ase sasurveli natos gawevrianebis<br />

samoqmedo gegma (MAP) qveyanam ver miiRo ∗ . Tavis satelevizio<br />

saaxalwlo mimarTvaSi saqarTvelos mosaxleobisadmi,<br />

prezidentma mixeil saakaSvilma, qartias saqarTvelos<br />

saerTaSoriso urTierTobebSi `axali fazis~ dasawyisi da qveyanaze<br />

ruseTis im orsaukonovani dom<strong>in</strong>irebis dasasruli<br />

uwoda, romelsac saTave 1783 wels daedo, rodesac mefis ruseTsa<br />

da qarTl-kaxeTis samefos Soris georgievskis traqtati<br />

gaformda da saqarTvelom nebayoflobiT aRiara rusuli<br />

proteqtorati [1].<br />

saqarTvelos xelisufleba aseve xazs usvamda imas, rom<br />

es aris pirveli oficialuri ormxrivi SeTanxmeba, romelSic<br />

SeerTebuli Statebi saqarTvelos `strategiul partniors~<br />

uwodebs. swored amitomac, xelisuflebis mtkicebiT, SeuZlebelia<br />

misi mniSvnelovnebis Seufasebloba. sa<strong>in</strong>teresoa, rom<br />

amerikis SeerTebulma Statebma analogiur dokuments xeli<br />

10 wlis w<strong>in</strong>aT moawera baltiis qveynebTan, magram misi aqtualoba<br />

usafrTxoebis TvalsazrisiT ar aris imdenad didi, v<strong>in</strong>aidan<br />

dRev<strong>and</strong>eli mdgomareobiT samive yofili sabWoTa respublika<br />

natos wevria da usafrTxoebis araviTar damatebiT<br />

garantias ar saWiroebs.<br />

usafrTxoebis araviTari garantiebi<br />

magram xelmowerili teqstis ufro guldasmiT wakiTxvis<br />

Semdeg ibadeba eWvi, ramdenad sworia am xelSekrulebis <strong>in</strong>terpretacia<br />

ise, rogorc amas saqarTvelos xelisuflebis<br />

zogierTi warmomadgeneli gvTavazobs. yovel SemTxvevaSi am<br />

∗ 5 marts natos mier miRebuli gadawyvetileba, romlis Tanaxmadac<br />

ruseT-saqarTvelos omis Semdeg ruseTTan 6 Tvis manZilze SeCerebuli<br />

kontaqtebi srulad aRsdgeba, zogierTma imis niSnad miiCnia,<br />

rom Tbiliss kidev didxans mouwevs lod<strong>in</strong>i mapi-s misaRebad.<br />

307


dokumentis Sefaseba, rogorc saqarTvelos upirobo mxarda-<br />

Weris gamoxatuleba da SeerTebuli Statebis mokavSired aRiareba,<br />

damatebiT Seswavlas moiTxovs da misi amdagvari gageba<br />

albaT Secdoma iqneboda.<br />

pirveli — qartiis teqstis uemocio da yuradRebiT wakiTxvisas<br />

ikveTeba mosazreba, rom am mniSvnelovani dokumentis<br />

xelmowera ar gulisxmobs, rom saqarTvelos aSS-s sagareo<br />

urTierTobebSi unikaluri mniSvneloba mieniWa, Tundac<br />

im martivi mizezis gamo, rom teqstis frazeologia zustad<br />

imeorebs ramdenime kviriT adre, 2008 wlis 19 dekembers ukra<strong>in</strong>asa<br />

da SeerTebul Statebs Soris dadebuli analogiuri<br />

qartiis frazeologias.<br />

meore — qartia (xelSekrulebisgan gansxvavebiT) arasavaldebulo<br />

dokumentia da mesame — im pirobebis umetesoba,<br />

romelic marTlac unikaluria aSS-saqarTvelos qartiisTvis<br />

da romelic ar aris moxseniebuli aSS-ukra<strong>in</strong>is qartiaSi, Semdeg<br />

garkveul sferoebzea fokusirebuli: mediis Tavisufleba<br />

da kanonis uzenaesoba, sakiTxebi, romelTa mimarTebaSic,<br />

arsebuli mosazrebebis Tanaxmad, saqarTvelo Tavis valdebulebebs<br />

jerjerobiT bolomde ver asrulebs.<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, rom orive qartiis, rogorc ukra<strong>in</strong>ulis,<br />

ise qarTulis preambulis pirveli sami punqti TiTqmis identuria.<br />

pirvelSi xazgasmulia — `Cveni, rogorc megobrebisa<br />

da strategiuli partniorebis, urTierTobebis~ da partniorobisa<br />

da TanamSromlobis gaRrmavebis ormxrivi survilis<br />

mniSvnelovneba. meoreSi naTqvamia, rom TanamSromloba efuZneba<br />

saerTo faseulobebs da <strong>in</strong>teresebs, romelTa Sorisaa<br />

demokratiisa da ekonomikur TavisuflebaTa ganvrcoba,<br />

usafrTxoebisa da teritoriuli mTlianobis dacva da kanonis<br />

uzenaesobis ganmtkiceba [2].<br />

qarTul qartiaSi, ukra<strong>in</strong>ulisgan gansxvavebiT, am konteqstSi<br />

damatebiTaa miTiTebuli, rom aucilebelia adamianis<br />

uflebebis pativiscema. aqvea xazgasmuli iZulebiT gadaadgilebul<br />

pirTa ufleba (igulisxmeba agvistos omis dros, aseve<br />

afxazeTidan da samxreT oseTidan devnili mosaxleoba) daubrundnen<br />

TavianT saxlebs da `evraziuli energetikuli usafrTxoebis~<br />

mxardaWeris aucilebloba. mesame punqtSi laparakia<br />

— `ekonomikis, energetikis, diplomatiis, mecnierebis,<br />

kulturisa da usafrTxoebis sferoebSi~ TanamSromlobis<br />

308


ganmtkicebis survilze. ukra<strong>in</strong>uli qartiis preambula Seicavs<br />

kidev or damatebiT punqts, romelSic dadasturebulia<br />

adre dadebuli ori xelSekrulebis pirobebi, maT Soris, ukra<strong>in</strong>is<br />

SemoerTeba 1994 wlis birTvuli gauvrceleblobis<br />

xelSekrulebasTan da aSS-ukra<strong>in</strong>is TanamSromlobis 2008 wlis<br />

31 martis TanamSromlobis prioritetebi [3].<br />

xazgasmuli TanamSromloba<br />

orive qartiis pirveli nawili `partniorobis pr<strong>in</strong>cipebzea~<br />

fokusirebuli. am nawilSi orive dokumenti ZiriTadad<br />

identuria da arsebiT gansxvavebas ar Seicavs. orive dokumentSi<br />

saubaria am qveynebis (saqarTvelo, ukra<strong>in</strong>a) teritoriuli<br />

mTlianobisa da suverenitetis mxardaWeraze. qarTul qartiaSi<br />

naTqvamia, rom orive mxare iziarebs rwmenas `demokratiaze,<br />

rogorc umTavres bazisze~ da `politikur legitimurobaze,<br />

rogorc stabilurobis~ safuZvelze. xolo ukra<strong>in</strong>as-<br />

Tan mimarTebaSi qartia xazs usvams TanamSromlobas `usafrTxoebis,<br />

keTildReobisa da Tavisuflebis~ konteqstSi.<br />

orive qartiaSi xazgasmulia usafrTxobisa da Tavdacvis<br />

sferoebSi TanamSromlobis aucilebloba, raTa `efeqturad<br />

gaeces pasuxi mSvidobisa da stabilurobis w<strong>in</strong>aaRmdeg mimar-<br />

Tul safrTxeebs~. aRniSnulia, rom `Zlieri, damoukidebeli<br />

da demokratiuli saqarTvelo/ukra<strong>in</strong>a, Tavdacvis unariani<br />

da sakuTar usafrTxoebaze pasuxismgeblobis mqone~ ara mxolod<br />

sakuTari qveynebis mosaxleobis `keTildReobasa da<br />

usafrTxoebaSi gaZlierebaSi Seitans wvlils~, aramed `mTeli<br />

evropis Tavisuflebisa da mSvidobis ganmtkicebaSic~.<br />

qarTuli qartia am TavSi sam damatebiT paragrafs Seicavs,<br />

romlebSic xazgasmulia, rom `mzardi demokratiis pirobebSi<br />

saqarTvelo gzas gauxsnis Tavisi Sromismoyvare moqalaqeebis<br />

SemoqmedebiT potencials da regionsa da mis miRma<br />

keTildReobis katalizatoris rols Seasrulebs~, xels Seuwyobs<br />

evro-atlantikur sazogadoebasTan saqarTvelos politikuri,<br />

ekonomikuri, usafrTxoebisa da socialuri kavSirebis<br />

gaRrmavebas. amave dros, mesame paragrafSi dadebulia piroba,<br />

romlis Tanaxmadac, saqarTvelo `evropul da trans-atlantikur<br />

politikur, kulturul, usafrTxoebis, ekonomikur<br />

da TavdacviT <strong>in</strong>stitutebSi~ <strong>in</strong>tegraciisaTvis (igulis-<br />

309


xmeba evrokavSiri da nato) `unda Seesabamebodes aucilebel<br />

st<strong>and</strong>artebs~ [3].<br />

ukra<strong>in</strong>uli da qaruli qartiebis mesame, mTavari nawili,<br />

romelic usafrTxoebisa da Tavdacvis sakiTxebSi TanamSromlobas<br />

exeba, aseve Zalian msgavsia w<strong>in</strong>a ori nawilisa. orive<br />

SemTxvevaSi, xelmomweri mxareebi evroatlantikur struqturebSi<br />

<strong>in</strong>tegracias `prioritetulad asaxeleben~ da `gegmaven<br />

iseTi programebis dawyebas, romlebic saqarTvelo/ukra<strong>in</strong>is<br />

SesaZleblobebis gasaZliereblad, usafrTxoebis sferoSi<br />

TanamSromlobas gaaumjobesebs da xels Seuwyobs saqarTvelo/ukra<strong>in</strong>is,<br />

rogorc natoSi gawevrianebis k<strong>and</strong>idatebis, poziciis<br />

ganmtkicebas~ ∗ .<br />

orive qartia Seicavs paragrafs, sadac naTqvamia, rom<br />

unda warimarTos muSaoba `saqarTvelo/ukra<strong>in</strong>isa da natos SesaZleblobebis<br />

funqciuri Tavsebadobisa da koord<strong>in</strong>aciis~<br />

gansamtkiceblad, rac gulisxmobs saqarTvelosa da ukra<strong>in</strong>is<br />

SeiraRebuli Zalebis wvrTnisa da aRWurvis gaumjobesebas,<br />

magram qarTul qartiaSi damatebiTaa naTqvami, rom SeerTebuli<br />

Statebi mxars uWers saqarTvelos Zalisxmevas `uzrunvelyos<br />

usafrTxoebisa da Tavdacvis legitimuri saWiroebebi~. es<br />

ki, rogorc bevri dasavleli analitikosi aRniSnavs imas gulisxmobs,<br />

rom vaS<strong>in</strong>gtoni aRar Seurigdeba saqarTvelos SeiaraRebuli<br />

Zalebis araproporciul zrdas da afxazeTsa da<br />

cx<strong>in</strong>valis regionze konstituciuri wesrigis aRdgenis mizniT,<br />

axal omSi TavdasxmiTi SesaZleblobebis gamoyenebas.<br />

gansxvavebuli prioritetebi<br />

Sesabamisi qartiebis mesame nawilSi, romelic savaWro da<br />

energetikul TanamSromlobas eZRvneba, orive qveynisTvis<br />

daTqmuli pirobebi sakmaod gansxvavebulia. ukra<strong>in</strong>is dokumentSi<br />

arsebobs m<strong>in</strong>iSneba: 2008 wlis maisSi ukra<strong>in</strong>is miRebaze<br />

msoflio savaWro organizaciaSi da imaze, rom aucilebelia<br />

`erToblivi muSaoba ukra<strong>in</strong>is gazis tranzitis <strong>in</strong>frastruqturis<br />

modernizaciasa da reabilitaciaze~. rac Seexeba sa-<br />

∗ igulisxmeba buqarestis natos samitis mier miRebuli f<strong>in</strong>aluri<br />

dokumenti, romelSic dadasturebulia, rom orive qveyana `gaxdeba<br />

natos wevri~, Tumca TariRi daTqmuli ar yofila.<br />

310


qarTvelos, masTan dakavSirebiT qartia vaWrobis liberalazaciisTvis<br />

aucilebeli zomebis dadgenaze da `Tavisufali<br />

vaWrobis SeTanxmebis SesaZleblobebis kvlevaze~ miuTiTebs.<br />

aRsaniSnavia, rom vaS<strong>in</strong>gtoni adasturebs, mzaobas daexmaros<br />

saqarTvelos omis Semdgom rekonstruqciaSi da ganaviTaros<br />

azerbaijanuli navTobisa da gazis transportirebis SesaZleblobebi,<br />

Seqmnas `axali derefani samxreTiT, romelic daexmareba<br />

saqarTvelosa da evropas bunebrivi airis resursebis<br />

diversificirebaSi~.<br />

qartiis meoTxe nawili `demokratiis ganmtkicebas~ eZ-<br />

Rvneba da aseve gansxvavebul prioritetebs gvTavazobs. orive<br />

dokumentSi xazgasmulia sasamarTlo sistemis damoukideblobis<br />

ganmtkicebis da policiis profesionalizmis amaRlebis<br />

aucilebloba. ukra<strong>in</strong>ul dokumentSi aRniSnulia, rom sa-<br />

Wiroa antikorufciul brZolaSi, sazogadoebrivi monitor<strong>in</strong>gis<br />

rolis <strong>in</strong>tensifikacia da Sida sagamoZiebo erTeuleb-<br />

Si eTikuri st<strong>and</strong>artebis daweseba. saqarTvelos qartiaSi, ki<br />

ukra<strong>in</strong>uli dokumentisgan gansxvavebiT, xazgasmulia, rom aucilebelia<br />

Tavisufali mediisa da gamoxatvis Tavisuflebis<br />

mxardaWera, obieqturi <strong>in</strong>formaciis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa<br />

(rac ukra<strong>in</strong>ul dokumentSi naxsenebi araa);<br />

politikuri pluralizmis ganmtkiceba da `sajaro politikis<br />

ganviTarebisa da analizis, aseve, kanonSemoqmedebiT<br />

procesSi qarTuli samoqalaqo sazogadoebis monawileobis<br />

<strong>in</strong>tensifikacia, sajaro moxeleTa saqmianobis zedamxedveloba~.<br />

dokumentis f<strong>in</strong>aluri nawili `kulturul urTierTobebsa<br />

da adamianur kontaqtebs~ eZRvneba. ukra<strong>in</strong>uli dokumentis<br />

am nawilSi aRniSnulia, rom vaS<strong>in</strong>gtoni simferopolSi diplomatiuri<br />

warmomadgenlobis gaxsnis mzaobas gamoxatavs, xolo<br />

dokumentis qarTul versiaSi naTqvamia, rom aucilebelia `safuZveli<br />

Caeyaros afxazeTis da cx<strong>in</strong>valis regionis (`samxreT<br />

oseTis~) mcxovrebTa da danarCen saqarTvelos Soris uwyvet<br />

kontaqtebs~.<br />

sayuradReboa, rom rogorc dasavluri media, ise qar-<br />

Tveli eqspertebis umravlesoba qartiis SezRudulobasa da<br />

garkveul limitebze miuTiTeben da aRniSnaven, rom dokumenti<br />

saqarTveloze Tavdasxmis SemTxvevaSi, vaS<strong>in</strong>gtons saqar-<br />

Tvelos dacvas ar avalebs. qarTveli analitikosi Tornike SaraSeniZe<br />

varaudobs, rom dokumenti, agvistos omis, afxazeTi-<br />

311


sa da oseTis dakargvis, natos sagareo saqmeTa samitze dekemberSi<br />

MAP-is m<strong>in</strong>iWebaze uaris Tqmis Semdeg, upirveles yovlisa,<br />

saqarTvelos xelmZRvanelobis fsiqologiur gamxnevebas<br />

isaxavda miznad [4].<br />

amerikis SeerTebuli Statebis saxelmwifo mdivnis yofilma<br />

moadgilem meTiu braizam ki Tavis araerTgzis gancxadebaSi<br />

aRniSna, rom: `dokumenti ar Seicavs saqarTvelos uSiSroebis<br />

garantiebs~. Tumca yvelaze mniSvnelovania, rom (da<br />

amaze dasavleli eqspertebi miuTiTeben) qartiam kidev er-<br />

Txel daadastura saqarTvelosTan mimarTebaSi aSS-s politikis<br />

orive fundamenturi pr<strong>in</strong>cipi — saqarTvelos suverenitetisa<br />

da teritoriuli mTlianobis mxardaWera da is, rom SeerTebuli<br />

Statebi kvlav da<strong>in</strong>teresebulia samxreT kavkasiis<br />

regioniT iseve, rogorc kaspiis zRvis naxSirwyalbadis saeqsporto<br />

derefniT.<br />

ruseTis reaqcia qarTul-amerikuli qartiis xelmoweraze<br />

ramdenadac gasakviri ar unda iyos, saqarTvelo-amerikis<br />

strategiuli partniorobis Sesaxeb qartiis xelmoweras ruseTSi<br />

metnaklebad civad Sexvdnen da is araviTar reaqcias ar<br />

iwvevs. gansxvavebiT imisgan, rogoric gamoiwvia <strong>in</strong>formaciam<br />

saqarTvelosTvis natoSi gawevrianebis samoqmedo gegmis m<strong>in</strong>i-<br />

Webis SesaZleblobam. rogorc moskovSi acxadeben, qartia<br />

mxolod deklaraciaa da amerikis SeerTebuli Statebis axali<br />

adm<strong>in</strong>istracia savaraudod ar wava ruseTTan konfrontaciaze<br />

saqarTvelos gamo. meore mxriv, dokumenti SeiZleba aRmoCndes<br />

saxifaTo moskovisTvis, Tu momavalSi is daiwyebs `gazrdas~<br />

axali da ruseTisTvis arasasurveli mimarTulebiT,<br />

gansakuTrebiT ki saqarTvelo-amerikis samxedro TanamSromlobis<br />

sferoSi. Tumca dRev<strong>and</strong>eli gadasaxedidan aseTi perspeqtivebi<br />

metad saeWvod Cans. vaS<strong>in</strong>gtoni am etapze koncentrirebulia<br />

qarTuli armiis eqspediciuri SesaZleblobebis<br />

gaZlierebiT da iseT „cxel` regionebSi gagzavniT, rogoricaa<br />

avRaneTi da erayi.<br />

am sakiTxTan dakavSirebiT mTavari <strong>in</strong>triga da, SeiZleba,<br />

mTavari sakiTxic ruseTisTvis da ara mxolod misTvis, aris<br />

saqarTvelos teritoriaze amerikis samxedro bazebis ganTav-<br />

312


sebis SesaZlebloba. bevri qarTveli politikosi da mkvlevari<br />

ar gamoricxavs aseT perspeqtivas da miesalmeba kidec mas,<br />

Tumca qartia, rogorc aseTi, msgavs valdebulebebs ar Seicavs,<br />

da saerTod es sakiTxi saqarTvelos parlamentis kompetenciaSi<br />

Sedis. mniSvnelovania, rom, am sakiTxze zedmetad<br />

mgrZnobiared reagirebs iranis dRev<strong>and</strong>eli xelisufleba,<br />

romelsac isedac garTulebuli urTierTobebi aqvs vaS<strong>in</strong>gtonTan<br />

da ruseTis xelisuflebis msgavsad, saqarTvelos ganixilavs<br />

amerikis forpostad kavkasiaSi.<br />

amasTanave, sayuradReboa is faqtic, rom 2008 wlis 8<br />

marts aSS-is senatis sagareo urTierTobaTa komitetis sxdomaze<br />

gamosvlisas, jon teftma, aSS-s yofilma elCma saqarTveloSi,<br />

ganacxada, rom amerikis SeerTebul Statebs ara aqvs raime<br />

gegmebi saqarTveloSi amerikuli bazebis ganlagebis Taobaze.<br />

Tavis gamosvlaSi man ganacxada rom: `moskovs kvlav mwvave<br />

reaqcia aqvs regionSi aSS-is samxedro rolis SesaZlo gazrdis<br />

Taobaze. amas adasturebs is zewolac, romelsac ruseTi<br />

saqarTveloze axdens, rodesac avaldebulebs qveyanas CarCo<br />

xelSekrulebaSi Seitanos debuleba ucxouri bazebis saqar-<br />

TveloSi ganlagebis akrZalvis Taobaze, aseve is ukmayofileba,<br />

romelsac ruseTi gamoxatavs saqarTveloSi amerikis mier<br />

daf<strong>in</strong>ansebuli `wvrTnisa da aRWurvis programis~ da `stabilurobis<br />

SenarCunebis programis~ ganxorcielebasTan dakav-<br />

SirebiT. Cven naTlad avuxseniT ruseTs yvelaze maRal doneebze,<br />

rom ar vapirebT amerikuli bazebis ganlagebas saqar-<br />

TveloSi~ [5],- aRniSna jon teftma.<br />

daaxloebiT msgavsi Sefaseba misca am faqts saqarTvelos<br />

xelisuflebam. `amerikis SeerTebul Statebs ar sWirdeba<br />

bazebi saqarTveloSi. sakiTxi exeba imas, rom saqarTvelos unda<br />

SeeZlos Tavad daicvas Tavisi Tavi. Tu ra meTodebiT moxdeba<br />

`es calke saubris Temaa~, — ganacxada saqarTvelos saxelmwifo<br />

m<strong>in</strong>istrma re<strong>in</strong>tegraciis sakiTxebSi Temur iakobaSvilma.<br />

sxvaTa Soris, man daumata agreTve, rom `unda vifiqroT<br />

da gadavwyvitoT, saWiroa Tu ara amisTvis saqarTveloSi<br />

amerikeli samxedroebis yofna~ [6].<br />

qartiis mTavari datvirTva aseve mdgomareobs imaSi, rom<br />

am dokumentze xelmoweriT amerikis SeerTebulma Statebma<br />

ruseTs gaugzavna signali, — miuxedavad misi araerTi oficialuri<br />

gancxadebisa, rom saqarTvelo imyofeba ruseTis fede-<br />

313


aciis strategiuli <strong>in</strong>teresebis sferoSi da rom ruseTi ar<br />

dauSvebs Tavisi yofili satelitebis Crdilo-atlantikuri<br />

aliansis orbitaze yofnas. am dokumentiT kidev erTxel dafiqsirebulia<br />

saqarTvelos da amerikis strategiuli <strong>in</strong>teresebis<br />

erToblioba, rac safuZvelSive gamoricxavs ruseTis<br />

erTpirovnul dom<strong>in</strong>irebas kaspiispira regionSi. aseve mniSvnelovania,<br />

rom es strategiuli partnioroba Tbilissa da<br />

vaS<strong>in</strong>gtons Soris xels Seuwyobs ara mxolod Tavad saqarTvelos,<br />

aramed mTeli samxreT kavkasiis regionis uSiSroebas.<br />

qarTul-amerikuli strategiuli TanamSromlobis qartia<br />

xelmoweridan erTi wlis Semdeg<br />

qartiis xelmoweridan sul ramdenime TveSi 2009 wlis 22<br />

ivniss amerikis SeerTebulma Statebma da saqarTvelom er-<br />

Toblivi sabWo daafuZnes, romelic or qveyanas Soris 2009<br />

wlis 9 ianvars xelmowerili strategiuli partniorobis Sesaxeb<br />

qartiaSi mocemuli debulebebis ganxorcielebaze imu-<br />

Savebs. sabWos pirveli Sexvedra vaS<strong>in</strong>gtonSi saqarTvelos sagareo<br />

saqmeTa m<strong>in</strong>istris grigol vaSaZis da aSS-is saxelmwifo<br />

mdivnis moadgilis jeims ste<strong>in</strong>bergis TavmjdomareobiT gaimarTa.<br />

Sexvedris Semdeg vaSaZesTan erTad gamarTul erTobliv<br />

preskonferenciaze ste<strong>in</strong>bergma ganacxada, rom sabWo<br />

aris `Cven or qveyanas Soris xangrZlivi da Rrma megobrobis<br />

axali etapi da es Sexvedrebi xazs usvams im valdebulebas,<br />

romelic Cven gagvaCnia am mniSvnelovani SeTanxmebis — saqar-<br />

TvelosTan Cveni qartiis ganxorcielebis kuTxiT, radganac<br />

Cven vaRrmavebT am strategiul partnorobas da Cven ganvagrZobT<br />

saqarTvelosTan muSaobas, raTa gavaZlieroT misi demokratia<br />

da reformebi~ [7]. Tumca iqve dasZ<strong>in</strong>a rom SeerTebul<br />

Statebs mtkiced swams, rom saWiroa ruseTTan ukeTesi<br />

urTierTobebis Camoyalibeba da TeTri saxli ver xedavs rusul-amerikuli<br />

urTierTobebis gaumjobesebaSi regionis romelime<br />

qveynis an romelime partnioris usafrTxoebis an ke-<br />

TildReobis Semcirebis safrTxes.<br />

rogorc cnobilia, strategiuli partniorobis qartia<br />

TanamSromlobis oTx sferos moicavs, maT Soris Tavdacva da<br />

usafrTxoeba, vaWroba da ekonomika, demokratia da xalxebs<br />

Soris kontaqtebi da kulturuli gacvla. Sesabamisad Seiqmna<br />

314


oTxi samuSao jgufi, romlebic TanamSromlobis am oTx sferoze<br />

imuSavebs. pirveli Sexvedrebi xalxebs Soris kontaqtebis<br />

da kulturuli gacvlis programebis gafarToebis mimar-<br />

TulebiT saqarTvelos da aSS-is xelisuflebis warmomadgenlebma<br />

21 ianvars, TbilisSi gamarTul Sexvedraze ganixiles,<br />

rogorc amas or qveyanas Soris xelmowerili qartia iTvalisw<strong>in</strong>ebs.<br />

Sexvedraze ganixiles ganaTlebis sferoSi gacvliTi<br />

programebis da <strong>in</strong>glisurenovani tren<strong>in</strong>gebis gafarToebis<br />

sakiTxebi, aseve saqarTvelos masStabiT mcxovrebi eTnikuri<br />

umciresobebis ekonomikuri, socialuri da kulturuli <strong>in</strong>tegraciis<br />

xelSewyobis sakiTxebi. am sakiTxebis garda, Sexvedris<br />

monawileebi aseve Seexnen saqarTvelos strategias separatistul<br />

regionebTan mimarTebaSi, romelis erT-erTi mizani<br />

adm<strong>in</strong>istraciuli sazRvrebis orive mxares mcxovreb mosaxleobas<br />

Soris kavSirebis xelSewyobaa. samuSao jgufis Sexvedraze<br />

mxareebma aseve ganixiles saqarTvelos axali strategia<br />

separatistul regionebTan mimarTebaSi, romelic sxva<br />

sakiTxebTan erTad, adm<strong>in</strong>istraciuli sazRvrebis orive mxares<br />

mcxovreb mosaxleobas Soris kavSirebis gamyarebis sakiTxsac<br />

moicavs.<br />

am etapze adrea im konkretul meqanizmze saubari, Tu<br />

rogor moxerxdeba separatistuli regionebis mosaxleobis-<br />

Tvis sxvadasxva saganmanaTleblo programebSi monawileobis<br />

SesaZleblobis uzrunvelyofa. miuxedavad amisa, aSS-s axalma<br />

elCma saqarTveloSi jon basma ganacxada, rom SeerTebuli<br />

Statebi mxars uWers saqarTvelos xelisuflebis axal strategias,<br />

romlis ZiriTadi mizania, saqarTvelos yvela moqalaqe<br />

msoflios nawili gaxdes da maTi xelmisawvdomoba danarCen<br />

msofliosTan mtkiced iyos uzrunvelyofili [8].<br />

strategiuli partniorobis qartiis farglebSi demokratiis<br />

sakiTxebze momuSave jgufis SexvedraSi, romelsac<br />

amerikis mxridan aSS-is saxelmwifo mdivnis TanaSemwe demokratiis,<br />

adamianis uflebaTa da Sromis sakiTxebSi maikl pozneri<br />

xelmZRvanelobda saqarTvelos xelisuflebis warmomadgenlebTan<br />

ganxilul mTavar sakiTxebs Soris iyo mTeli rigi<br />

RonisZiebebi, rac uzrunvelyofs `Tanabar SesaZleblobebs~<br />

yvela partiisTvis momaval adgilobriv arCevnebze. im sferoebs<br />

Soris, romelSic, pozneris TqmiT, vaS<strong>in</strong>gtoni saqarTve-<br />

315


los mTavrobas `Semdgom w<strong>in</strong>svlas~ urCevs, aris ~media saSualebebis<br />

da mediis mflobelebis diversificireba; samoqalaqo<br />

sazogadoebis CarTvis xelSewyoba da policiis da sxva samar-<br />

Taldamcavi struqturebis angariSvaldebulebis uzrunvelyofa~<br />

[9].<br />

garkveuli w<strong>in</strong>svla Se<strong>in</strong>iSneba Tavdacvis sferoSi Tanam-<br />

Sromlobis mimarTulebiT, Tumca ara iseTi d<strong>in</strong>amikiT rogorc<br />

omis Semdgomi saqarvelos mdgomareoba moiTxovs. aSS<br />

ganagrZobs saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis profesionalizmis<br />

amaRlebis mxardaWeras da cdilobs daexmaros saqar-<br />

Tvelos ganaxorcielos is aucilebeli reformebi, romlebic<br />

natoSi gawevrianebisTvisaa saWiro. rogorc natos SeiaraRebuli<br />

Zalebis da evropaSi aSS-is sardlobis (EUCOM) meTaurma,<br />

admiralma jeims stavridisma ganacxada, saqarTvelosTvis<br />

mizanSewonilia, rom hyavdes samxedro Zala, romelsac aqvs<br />

Tavdacvis saSualeba da aseve SesaZlebloba monawileoba mii-<br />

Ros koaliciur operaciebSi.<br />

amasTanave saqarTvelos xelisuflebis Txovnaze TavdacviTi<br />

SeiaraRebis, kerZod ki tanksaw<strong>in</strong>aaRmdego da haersaw<strong>in</strong>aaRmdego<br />

sistemebis miwodebis Sesaxeb, romelzec prezidenti<br />

saakaSvili vice-prezident jo baidenis TbilisSi vizitamde<br />

saubrobda, aSS-is Tavdacvis mdivnis moadgilis Tana-<br />

Semwem ruseTis, ukra<strong>in</strong>isa da evraziis sakiTxebSi selest ual<strong>and</strong>erma,<br />

warmomadgenelTa palatis sagareo urTierTobaTa<br />

komitetis evropul sakiTxTa qvekomitetSi gamosvlisas ganacxada,<br />

rom saqarTvelo ar aris mzad im tipis SeiaraRebis<br />

SesaZenad, Tumca iqve aRniSna, es ar niSnavs imas, rom samomavlod<br />

es sakiTxi dRis wesrigSi ar gaCndeba [10].<br />

daskvna<br />

miuxedavad am dokumentTan dakavSirebuli arsebuli<br />

sxvadasxva <strong>in</strong>terpretaciebisa erTi ram faqtia: SeerTebul<br />

Statebs dsT-s sxva qveynebTan aseT dokumentze xeli ar mouweria<br />

da araa cnobili, rom msgavsi ram v<strong>in</strong>mesTan dakavSirebiT<br />

ganixilebodes. miuxedavad imisa, rom dokuments arasavaldebulo<br />

xasiaTi aqvs, is ma<strong>in</strong>c asaxavs erT mniSvnelovan<br />

moments — SeerTebul Statebs surs, rom kievsa da Tbiliss im<br />

316


sistemur naklovanebaTa aRmofxvris survili aRuZras, romelTa<br />

safuZvelzec natos evropeli wevrebi orive qveyanas<br />

`mapis~ m<strong>in</strong>iWebaze uars eubnebian. magram, amave dros, swored<br />

imitom, rom es dokumentebi SesrulebisTvis arasavaldebuloa,<br />

qartiebi verc ukra<strong>in</strong>as da verc saqarTvelos ruseTis<br />

SantaJisa da muqarisagan ver daicavs.<br />

mTlianobaSi unda iTqvas, rom aSS-saqarTvelos strategiuli<br />

TanamSromlobis dokumenti pasuxobs qveynis strategiul<br />

<strong>in</strong>teresebs da srul SesabamisobaSia mis sasicocxlo<br />

erovnul <strong>in</strong>teresebTan. am dokumentze xelmoweriT urTier-<br />

Tobebi saqarTvelosa da amerikis SeerTebul Statebs Soris<br />

gadadis sruliad axal etapze. ori qveynis megobrul urTier-<br />

TobaSi adre arasdros ar yofila naxsenebi term<strong>in</strong>i `strategiuli~.<br />

Tu istorias gadavxedavT, SeerTebuli StatebisTvis<br />

am term<strong>in</strong>s konkretuli da mniSvnelovani politikuri datvirTva<br />

aqvs da amitomac iSviaTad iyenebs Tavis sagareo politikur<br />

ritorikaSi. Tumca mniSvnelovania isic, rom strategiuli<br />

partnioroba ar niSnavs mokavSireobas da am kuTxiT am<br />

dokumentis ganxilva politikuri sibece iqneboda.<br />

umniSvnelovanesi faqtoria isic, rom es SeTanxmeba eyrdnoba<br />

saerTo erovnul konsensuss da mTeli qarTveli xalxi<br />

am dokuments konsolidirebulad uWers mxars. yvelaze<br />

mniSvnelovani miRwevaa isic, rom opoziciuri partiebis umravlesobam<br />

ganacxada, rom is<strong>in</strong>i miesalmebian qartiis xelmoweras<br />

aSS-sTan, rac kidev erTxel miuTiTebs, rom ukra<strong>in</strong>isgan<br />

gansxvavebiT qarTuli sazogadoeba mtkiced uWers mxars qar-<br />

Tuli saxelmwifos Semdgom <strong>in</strong>tegracias evroatlantikur<br />

sivrceSi, rac albaT yvelaze didi monapovaria. Tumca qar-<br />

Tul politikur speqtrSi bolo dros mimd<strong>in</strong>are geopolitikuri<br />

ryevebi, sagareo-politikuri veqtoris ruseTis sasargeblod<br />

gadawonis TvalsazrisiT, uamrav kiTxvas badebs da<br />

garkveuli eWvebis safuZvels iZleva.<br />

miuxedavad yovelive zemoTqmulisa, am dokumentis xelmowera<br />

aris saqarTvelos nato-sa da evroatlantikur sivrcesTan<br />

daaxloebis kuTxiT udavod w<strong>in</strong>gadadgmuli nabiji.<br />

ufro metic, igi SeZleba gaxdes kidec axali, mniSvnelovani<br />

etapi saqarTvelos evroatlantikur sivrceSi <strong>in</strong>tegraciisken.<br />

Tumca es ar unda gaxdes ararealuri politikuri molod<strong>in</strong>ebis<br />

safuZveli, v<strong>in</strong>aidan es gza rTuli, w<strong>in</strong>aaRmdegobebiT<br />

317


aRsavse procesia da saqarTvelos w<strong>in</strong> jer kidev bevri dabrkoleba<br />

aqvs gadasalaxi. amasTanave, aravis ar unda hqondes<br />

imis iluzia, rom es an raime sxva dokumenti erTjeradad,<br />

swrafad da erTbaSad gadawyvets Cvens problemebs. am dokumentis<br />

am konteqstSi gaazrebac ki ZirSive mcdaria.<br />

da bolos daskvnis saxiT aRvniSnavT, rom maS<strong>in</strong> rodesac<br />

saqarTvelo udidesi sagareo politikuri gamowvevebis w<strong>in</strong>aSe<br />

imyofeba, am dokumentis arseboba gansakuTrebiT aqtualuria<br />

qveynis teritoriuli mTlianobis uzrunvelyofis, misi politikuri<br />

da ekonomikuri warmatebebis TvalsazrisiT. gansakuTrebiT<br />

am etapze rodesac qveynis teritoriis 20% okupirebulia<br />

ucxo, agresiuli Zalis mier da es Zala agrZelebs agresiul<br />

qmedebebs saqarTvelosTan mimarTebaSi.<br />

rogorc dRev<strong>and</strong>eli gadasaxedidan Cans, mxolod Zlieri<br />

demokratia warmoadgens saqarTvelos ganviTarebis swor<br />

gzas, magram es SeuZlebeli iqneba politikuri stabilurobis<br />

SenarCunebis gareSe. amasTanave saqarTvelos sagareo politikaSi<br />

unda gadaidgas qmediTi nabijebi iseTi mimarTulebebiT<br />

rogoricaa: meti <strong>in</strong>tegracia demokratiul samyarosTan,<br />

samSvidobo misiebis <strong>in</strong>ternacionalizacia da saerTaSoriso<br />

<strong>in</strong>stitutebis maqsimaluri CarTuloba saqarTvelos suverenitetis<br />

pativiscemisa da ganmtkicebis mimarTulebiT; Cveni<br />

daaxloeba evropasTan da natosTan; saqarTvelos saerTaSoriso<br />

diplomatiuri mxardaWeris kidev ufro ganmtkiceba.<br />

rac ufro warmatebuli iqneba saqarTvelos sagareo politika<br />

am mimarTulebiT, miT ufro meti Sansia Sev<strong>in</strong>arCunoT is<br />

demokratiuli monapovrebi, romelic bolo oci wlis ganmavlobaSi<br />

daagrova saqarTvelom.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. sivil jorjia, saakaSvili miesalma aSS-saqarTvelos strategiuli<br />

partniorobis qartias, 2009, 9 ianvari.<br />

http://www.civil.ge/geo/article.php?id=20342&search=<br />

2. <strong>in</strong>formacia saqarTvelosa da aSS-s Soris strategiuli partniorobis<br />

qartiis xelmoweris Sesaxeb, saqarTvelos sagareo<br />

saqmeTa sam<strong>in</strong>istros presisa da <strong>in</strong>formaciis departamenti,<br />

2009, 9 ianvari. http://www.mfa.gov.ge<br />

318


3. United States-Ukra<strong>in</strong>e Charter on Strategic Partnership, Embassy of Ukra<strong>in</strong>e <strong>in</strong><br />

United States of America, http://www.mfa.gov.ua/usa/en/publication/content/23512.htm<br />

4. Molly Corso, GEORGIA: WASHINGTON AND TBILISI SIGN STRATEGIC<br />

PACT SURE TO IRK THE KREMLIN, 1 seqtemberi, 2009<br />

http://www.eurasianet.org/departments/<strong>in</strong>sightb/articles/eav010909b.shtml<br />

5. aSS uaryofs gegmebs saqarTveloSi amerikuli bazebis ganlagebis<br />

Taobaze, sivil jorjia, Tbilisi, 2009, 9 mar.<br />

http://www.civil.ge/geo/article.php?id=9102<br />

6. gazeTi `24 saaTi~, 2009, 17 ianvari.<br />

7. US department of State. Remarks With Georgian Foreign M<strong>in</strong>ister Grigol Vashadze.<br />

http://www.state.gov/s/d/2009/125217.htm<br />

8. sivil jorjia. aSS-saqarTvelos molaparakebebi xalxebs Soris<br />

kontaqtebze. 22 ianvari 2010.<br />

http://www.civil.ge/geo/article.php?id=22259&search=qartia<br />

9. sivil jorjia. amerikul-qarTuli molaparakebebi demokratiul<br />

reformebze. 9 noemberi 2009<br />

http://www.civil.ge/geo/article.php?id=22010&search=qartia<br />

10. aSS saqarTvelosTvis iaraRis miwodebas jer ar apirebs. 9 ivlisi<br />

2009.<br />

http://civil.ge/geo/article.php?id=21584&search=baidenis<br />

Kornely Kakachia<br />

Associate Professor, Department of Political<br />

Science, Ivane Javakhishvili Tbilisi State<br />

University<br />

United States-Georgia Charter on Strategic Partnership:<br />

Does it protect Georgia’s Sovereignity?<br />

Summary<br />

United States-Georgia Charter on Strategic Partnership signed on the<br />

9 th of January 2009 <strong>in</strong> Wash<strong>in</strong>gton D.C. is an important document, the signature<br />

<strong>and</strong> complete activation of which is essential for the territorial <strong>in</strong>tegrity<br />

<strong>and</strong> political <strong>and</strong> economic success of Georgia. Bilateral Charter on Strategic<br />

Partnership aims at <strong>in</strong>creas<strong>in</strong>g cooperation <strong>in</strong> defense, trade, energy, cultural<br />

exchange among peoples <strong>and</strong> other areas. Georgian President Mikheil Sa-<br />

319


akashvili named the Charter as the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the `New Phase~ <strong>in</strong> the <strong>in</strong>ternational<br />

relations of Georgia <strong>and</strong> the end of Russia’s two century dom<strong>in</strong>ance.<br />

Many consider <strong>in</strong> Georgia that the Charter is unique <strong>and</strong> `historic~<br />

document which underl<strong>in</strong>es Wash<strong>in</strong>gton’s strong support for Georgia <strong>and</strong> its<br />

government, <strong>and</strong> can also be considered as the substitute guarantee of<br />

Georgia’s hastened membership <strong>in</strong> NATO. But it is important to notice that<br />

the phraseology of the text is identical to that analogical charter between<br />

United States <strong>and</strong> Ukra<strong>in</strong>e signed little earlier on the 19 th of December 2008.<br />

The western media as well as the majority of Georgian experts po<strong>in</strong>t to the<br />

certa<strong>in</strong> limitations of the Charter <strong>and</strong> note that the Charter does not oblige<br />

Wash<strong>in</strong>gton to defend Georgia militarily <strong>in</strong> case it is attacked.<br />

The Charter was taken more or less unemotionally <strong>in</strong> Russia. As they<br />

declare <strong>in</strong> Moscow, the Charter is only a declaration <strong>and</strong> United States new<br />

adm<strong>in</strong>istration is less probable to confront Russia because of Georgia. It is<br />

also important to mention that the strategic partnership between Tbilisi <strong>and</strong><br />

Wash<strong>in</strong>gton will benefit not only Georgia but also the security of the whole<br />

South Caucasian Region. The paper deals with the significance of the United<br />

States-Georgia Charter on Strategic Partnership <strong>and</strong> identifies to what extent<br />

it can be considered as the security guarantee for Georgia.<br />

320


�����������������<br />

mzia tyavaSvili<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis<br />

<strong>in</strong>stitutis axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis mecnier-TanamSromeli<br />

Sotl<strong>and</strong>ielTa axalSenis istoriidan Crdilo<br />

kavkasiaSi<br />

(XIX saukunis dasawyisi)<br />

1802 wels ed<strong>in</strong>burgis protestantuli sazogadoebis direqtoriam<br />

ruseTis xelisuflebas imperiis samxreTSi filialis<br />

daarsebis nebarTva sTxova. imperatorma aleqs<strong>and</strong>re I-ma<br />

Sotl<strong>and</strong>ielTa Txovna daakmayofila.<br />

amave wels ruseTis adgilobrivma xelisuflebam ed<strong>in</strong>burgis<br />

misioneruli sazogadoebis wevrebTan: henrix brontonTan<br />

da aleqs<strong>and</strong>r patersonTan erTad abaz<strong>in</strong>eli TaTrebis<br />

garemocvaSi, beSTis mTis siaxloves, axalSenisTvis Sear-<br />

Cia adgili, romelic georgievskidan 36 da konstant<strong>in</strong>ogorskidan<br />

6 versiT iyo daSorebuli. cota xnis Semdeg brontons<br />

da patersons SeuerTda TanamemamuleTa ramdenime ojaxi. aq<br />

mcxovrebi, momTabare abaz<strong>in</strong>eli TaTrebis nebarTviT, maT gamoeyoT<br />

sakmarisi raodenobis sakarmidamo nakveTebi, romelzedac<br />

aaSenes sacxovrebeli saxlebi [5, 930].<br />

Sotl<strong>and</strong>ielTa CamosaxlebiT ruseTis xelisufleba<br />

Crdilo kavkasiaSi miwaTmoqmedebis, xelosnobisa da safabriko<br />

mrewvelobis ganviTarebas gegmavda. Sotl<strong>and</strong>ielTa mTavari<br />

amocana mezobeli baris da mTis, mahmadiani da warmarTi mosaxleobis,<br />

gaqristianeba iyo. misionerebs erTob keTilSobiluri<br />

miznebi hqondaT. maT surdaT: yabardoelebisa da sxva mTielebisgan<br />

eyidaT motacebuli da gasayidad gamoyvanili bavSvebi,<br />

is<strong>in</strong>i qristianulad aRezardad, eswavleb<strong>in</strong>aT wm<strong>in</strong>da werili da<br />

miecaT cxovrebisTvis sxva aucilebeli codna [3, 911].<br />

Sotl<strong>and</strong>ielebma male yabardoelebisgan gamoisyides 16<br />

321


iWi, 7 gogo, 3 qali da 2 kaci. aqedan ramdenime gardaicvala. 6<br />

adamiani isev yabardoelebma moitaces. danarCenebi ki qristianulad<br />

monaTles. [3, 911]. 1813 wlisTvis koloniaSi sul 17<br />

adamiani iyo. monaTlulTagan erTi daojaxda da hyavda ori<br />

bavSvi [3, 911].<br />

Sotl<strong>and</strong>iel misionerebs did daxmarebas uwevda ruse-<br />

Tis xelisufleba. miuxedavad amisa evropuli axalSenis cxovreba<br />

kavkasiaSi sakmaod daZabulad warimarTa. mahmadian mTielTa<br />

nawili mtrulad Sexvda axalmosaxleebis gamoCenas. xSiri<br />

iyo Tavdasxmebi, romlis drosac tyved waiyvanes ramdenime<br />

mcxovrebi. itacebdnen saqonelsac.<br />

axalSeni TiTqmis mTlianad ganadgurda 1804 wels mis SemogarenSi<br />

Savi Wiris epidemiis gaCenis Semdeg misi mcxovreblebi<br />

iZulebulni gaxdnen mietoveb<strong>in</strong>aT kolonia da konstant<strong>in</strong>ogorskSi<br />

gadasaxlebuliyvnen [3, 912]. maT wasvlas mezobeli<br />

mTielebisgan axalSenis gaZarcva mohyva. mTlianad iqna ganadgurebuli<br />

Senobebi da naTesebi.A amave wlis seqtemberSi kolonistebi<br />

konstant<strong>in</strong>ogorskidan sacxovreblad georgievskSi<br />

gadavidnen [3, 912].<br />

ruseTis xelisuflebis mier gatarebuli RonisZiebebis<br />

Sedegad centralur kavkasiaSi droebiT mSvidoba Camovarda.<br />

Sotl<strong>and</strong>ielebma gadawyvites axalSeni isev Zvel adgilze<br />

aRedg<strong>in</strong>aT, rac Seasrules kidec. Tumca amis Semdeg yabardoelebis<br />

mxridan Tavdasxmebi kvlav gagrZelda [3, 912].<br />

ruseTis imperatoris 1806 wlis 25 dekembris brZanebiT<br />

Sotl<strong>and</strong>iur kolonias mTeli rigi uflebebi da privilegiebi<br />

mieniWa. kerZod ki, kolonistebs hqondaT rwmenisa da wes-Cveulebebis<br />

Tavisufleba. misi wevrebi Tavisufldebodnen piradi<br />

Tu sazogado gadasaxadisa da valdebulebisgan, sarekruto<br />

Tu saxelmwifo samsaxurisgan. Sotl<strong>and</strong>ielebs SeRavaTebi<br />

hqondaT miwiT sargeblobaSic: kerZod ki, nakveTis miRebidan<br />

30 wlis ganmavlobaSi deset<strong>in</strong>a miwaSi unda gadaexadaT mxolod<br />

15 kapiki; kolonia damoukidebeli iyo saS<strong>in</strong>ao mmarTvelobaSic,<br />

axalmoSeneebs hyavdaT TavianTi wridan arCeuli<br />

ufrosebi. savaWro, sameurneo Tu sayofacxovrebi davebis<br />

gansaxilvelad hqondaT sakuTari sasamarTlo, romelsac mxolod<br />

sisxlis samarTlis saqmeebis warmoeba ekrZaleboda. koloniis<br />

wevrebs hqondaT yvelanairi xelosnobis, mrewvelobisa<br />

da vaWrobis ufleba, oRond ar unda Caweriliyvnen cexebsa<br />

322


da gildiebSi. ekrZalebodaT TavianT teritoriaze xorblis<br />

aryis gamoxda da gayidva.<br />

misionerebs hqondaT warmarTi da mahmadiani mTielebis<br />

TavianT rwmenaze moqcevis, maTgan tyveebis yidvisa da koloniis<br />

wevrad miRebis ufleba. gansazRvruli iyo, rom nayidi<br />

tyveebi mxolod garkveuli drois ganmavlobaSi darCebodnen<br />

koloniis Zveli mcxovreblebis daqvemdebarebaSi. Semdeg is<strong>in</strong>i<br />

danarCeni wevrebis Tanasworni xdebodnen da dawesebuli<br />

privilegiebiTa da uflebebiT isargeblebdnen. koloniaSi dabadebuli<br />

yvela bavSvi unda yofiliyo Tavisufali. yvela wevri,<br />

iqneboda is nayidi da Semdgom TavisuflebamiRebuli, Tu<br />

sazRvargareTidan mosuli, Sotl<strong>and</strong>ielTa sazogadoebaSi mi-<br />

Rebis Semdeg, isargeblebda koloniaSi arsebuli yvela privilegiiT.<br />

koloniis wevrebs SeeZloT nebismier dros daetoveb<strong>in</strong>a<br />

ruseTis sazRvrebi [5, 930].<br />

amave sigeliT Sotl<strong>and</strong>ielebs memkvidreobiT sakuTrebaSi<br />

gadaecaT xelisuflebisgan gamoyofili Tu kanonierad<br />

mierTebuli yvela miwa [5, 930]. Sotl<strong>and</strong>ielebs gamouyves 7000<br />

deset<strong>in</strong>aze meti miwa. aqedan kolonistebma sakuTrebaSi mxolod<br />

2500 deset<strong>in</strong>a daitoves.<br />

Tavdapirvelad koloniis mamasaxlisebad arCeul iqnen<br />

misi damaarseblebi: henrix brontoni da aleqs<strong>and</strong>r patersoni.<br />

brontonis gardacvalebis Semdgom axali mamasaxlisis ar-<br />

Cevisas sxvebTan erTad irCevdnen patersonsac. 20 wlis ganmavlobaSi<br />

igi (daaxloebiT ori wlis garda) yovelTvis iyo<br />

koloniis mTavari mamasaxlisi. [5, 930].<br />

koloniis wevrTa Tavdauzogavi Sromisa da ruseTis xelisuflebisgan<br />

m<strong>in</strong>iWebuli privilegiebis Sedegad axalSeni<br />

male keTilmowyobil dasaxlebul punqtad gadaiqca. mis<br />

mcxovreblebs hqondaT kargi saxlebi, movlili yanebi, baRbostnebi,<br />

TuTis plantaciebi, zvrebi, romlisaTvisac axalmosaxleebi<br />

evropidan iwerdnen vazis nergebs; aseve, sakuTari<br />

wisqvili da bambis qsovilebis saqsovi fabrika [3, 912]. Ycxovrebis<br />

saukeTeso pirobebis gamo axalSenis mosaxleoba raodenobrivad<br />

gamudmebiT izrdeboda samxreT ruseTis teritoriaze<br />

arsebuli sxva evropuli koloniebidan gadmosulTa xarjze<br />

[1, 315; 7].<br />

1809-1810 wlebSi saratovis germanuli axalSenidan Sotl<strong>and</strong>ielebTan<br />

TviTneburad gadavida ramdenime ojaxi [5, 930].<br />

323


is<strong>in</strong>i cdilobdnen gamxdariyvnen koloniis wevrebi. mogvianebiT<br />

maTi nawili, sakuTari surviliT, m<strong>in</strong>istrTa komitetis<br />

1817 wlis 29 seqtembris gadawyvetilebis Semdeg, sacxovreblad<br />

gadavida sviatoi krestSi, sadac gamouyves ojaxze 60 deset<strong>in</strong>a<br />

miwis nakveTi (5, 930]. danarCenebi kvlav Sotl<strong>and</strong>ielebTan<br />

darCnen. momdevno wlebSi Sotl<strong>and</strong>ielebs germanel-<br />

Ta koloniidan kvlav miematnen axali wevrebi.<br />

XIX saukunis 10-iani wlebis dasawyisSi Crdilo kavkasiaSi<br />

gaaqtiurdnen mahmadiani sasuliero pirebi. daiwyo CrdilokavkasielTa<br />

masiuri gamahmadianeba [4, 510]. SeiZleba amas ukavSirdebodes<br />

axalSenze mTielTa Tavdasxmebis gansakuTrebuli gax-<br />

Sireba. 1813 wlis zafxulSi Sotl<strong>and</strong>iuri koloniis mamasaxlisi<br />

patersoni werda kozodavlevs, rom yabardoelebTan siaxlovis<br />

gamo kolonia ganicdida ganuwyvetel Tavdasxmebs, romlis<br />

drosac mTielebi itacebdnen bavSvebs, mihyavdaT pirutyvi,<br />

dawves wisqvili, mokles erTi adamiani. mTielebi imuqrebodnen,<br />

rom kolonias mTlianad gaanadgurebdnen [3, 909]. patersoni<br />

sTxovda mTavrobas, rom aucilebeli iyo axalSenis<br />

dacvisTvis zomebis saswrafod miReba, w<strong>in</strong>aaRmdeg SemTxvevaSi<br />

Sotl<strong>and</strong>ielebi iZulebulni gaxdebodnen mTeli qoneba mietoveb<strong>in</strong>aT<br />

da sacxovreblad sxva adgilze gadasuliyvnen. 1813<br />

wlis Semodgomaze moaxalSeneebma datoves kidec kolonia da<br />

droebiT georgievskSi gadavidnen [3, 909]. ukan dabrunebulebs<br />

sacxovreblebi gaZarcvuli daxvdaT [3, 909].<br />

saqarTvelos mTavarmmarTeblis rtiSCevis 1813 wlis 5<br />

dekembris brZanebiT, kolonias dauniSnes pristavi, romelsac<br />

evaleboda, rogorc mTielTa Tavdasxmebisgan axalSenis dacvis<br />

organizeba, aseve Sida wesrigis uzrunvelyofac. pristavad<br />

iseTi adamiani unda SeerCiaT, romelsac ecod<strong>in</strong>eboda <strong>in</strong>glisuri<br />

an germanuli ena, raTa koloniis wevrebTan urTier-<br />

Toba SesZleboda. mas daeniSna xelfasi weliwadSi 400 maneTis<br />

odenobiT. pristavi valdebuli iyo yovelTvis koloniaSi yofiliyo.<br />

igi kavkasiis samoqalaqo gubernators eqvemdebareboda<br />

[5, 913].<br />

1813 wels imperatoris brZanebiT, mTielTa Tavdasxmebisgan<br />

koloniis dasacavad gamoiyo specialuri samxedro<br />

razmi [5, 931].<br />

Sotl<strong>and</strong>iuri koloniis mcxovreblebi miwaTmoqmedebisa<br />

da mrewvelobis garda farTo kulturul-saganmanaTleb-<br />

324


lo moRvaweobasac eweodnen. 1815 wels gaixsna tipografia,<br />

sadac daibeWda da mahmadian da warmarT mosaxleobaSi gavrcelda<br />

bibliis 8000-mde egzemplari [5, 931].<br />

1815 wels axalSenis ori wevri gaigzavna orenburgsa da<br />

astraxanSi adgilobrivi mosaxleobis enebis Sesaswavlad. ganzraxuli<br />

iyo wm<strong>in</strong>da werilis TaTrul enaze Targmna da gamocema.<br />

amasTan erTad astraxanSi iqna gadatanili tipografia,<br />

radganac aqedan ufro mosaxerxebeli iyo naTargmni wm<strong>in</strong>da<br />

wignebis sparseTSi gavrceleba. astraxanSi kvlav gagrZelda<br />

qristianuli literaturis beWdva. aqedan mezobel raionebSi<br />

gaavrceles qristianuli xasiaTis sxvadasxva wignebi, sul<br />

6000-mde egzempliari [5, 931].<br />

imperatoris mier 1819 wlis 14 aprils damtkicda m<strong>in</strong>istrTa<br />

komitetis dadgenileba, romlis Tanaxmad orenburgSi<br />

wasul Sotl<strong>and</strong>iel misionerebs qalaqis axlos dasasaxleblad,<br />

sacxovrebeli saxlebisa da samlocvelos asaSeneblad,<br />

gamoeyoT 90 deset<strong>in</strong>a miwa. eklesiaSi RvTismsaxureba unda Catarebuliyo<br />

<strong>in</strong>glisur da TaTrul enebze. ganzraxuli iyo<br />

skolis aSenebac, sadac unda eswavleb<strong>in</strong>aT yirgizi bavSvebis-<br />

Tvis [5, 931].<br />

1825-1826 wlebSi Sotl<strong>and</strong>ielebma avadmyofobis gamo<br />

datoves orenburgi da Sotl<strong>and</strong>iaSi gaemgzavrnen. amave wleb-<br />

Si (radganac aRar iyo bibliis beWdvis saWiroeba) ed<strong>in</strong>burgis<br />

sazogadoebam daf<strong>in</strong>anseba Seuwyvita astraxanis misionerebsac<br />

[5, 931].<br />

Crdilo kavkasiaSi mcxovrebi Sotl<strong>and</strong>ielebi aqtiur<br />

misionerul moRvaweobas eweodnen axlomaxlo mcxovreb mTielebSi,<br />

romelTa nawilis gaqristianebac SeZles. dokumentebidan<br />

CvenTvis cnobili xdeba misioner bleis saqmianobis Sesaxeb.<br />

igi profesiiT eqimi iyo, mkurnalobda avadmyof mTielebs,<br />

ris gamoc mosaxleobaSi siyvaruliT sargeblobda. mas<br />

warmatebebi hqonda mTielTa gaqristianebaSic. misi samoRvaweo<br />

areali <strong>in</strong>guSur Temebs moicavda [4, 507].<br />

adgilobriv mcxovreblebSi Sotl<strong>and</strong>ielebis popularobaze<br />

miuTiTebs XIX saukunis 10-iani wlebis dasawyisiT daTari-<br />

Rebuli mTielTa werilebi, romlebSic is<strong>in</strong>i xelisuflebisgan<br />

iezuiti misionerebis gagzavnas iTxovdnen. aman gvarianad SeaSfoTa<br />

rusuli xelisuflebis mesveurebi. swored Tagauris xeobis<br />

mcxovrebTa werilebis miRebis (iezuiti misionerebis maT-<br />

325


Tan gagzavnis Sesaxeb) Semdgom [4, 419], 1810-iani wlebidan, gadawyvita<br />

ruseTis xelisuflebam iezuiti misionerebis ber-<br />

Znul-rusuli aRmsareblobis mRvdlebiT Canacvleba [4, 48, 427,<br />

501]. 1814 wels mTielTa marTlmadideblobaze mosaqcevad Seiqmna<br />

`oseTis sasuliero komisia~[2, 294, 295; 3, 406, 407; 6, 79]. rogorc<br />

dokumentebidan Cans, Semdgom periodSi nel-nela Seiz-<br />

Ruda Sotl<strong>and</strong>ielTa moRvaweobis arealic.<br />

Crdilo kavkasiaSi Sotl<strong>and</strong>ielTa Seviwroveba gansakuTrebiT<br />

gaZlierda ermolovis mmarTvelobisas. 1821 wels<br />

ermolovi da ruseTis sasuliero saqmeTa m<strong>in</strong>istri SeTanxmdnen,<br />

rom ucxo qveynisa da aRmsareblobis misionerebis-<br />

Tvis saqmianobis ufleba miecaT mxolod iq, sadac ar iqnebodnen<br />

berZnul-rusuli sasuliero pirebi [4, 479].<br />

XIX saukunis 20-iani wlebidan Sotl<strong>and</strong>ielebi Crdilo<br />

kavkasias masiurad tovebdnen. erT-erTi misioneris jon mit-<br />

Celis azriT, maT umizezod aviwrovebda adgilobrivi xelisufleba<br />

[4, 476].<br />

1822 wels, ermolovis brZanebiT, nazranidan gamoaZeves<br />

misioneri blei. ermoloviG1822 wlis 19 seqtembers golic<strong>in</strong>isadmi<br />

miweril werilSi Tavis gadawyvetilebas Semdegnairad<br />

asabuTebda: `Ингуши принять крещение не желають и хотя немногие<br />

из старшинь на то согласились, думая что все вообще к тому понуждаемы<br />

будуть, но когда простой народ, совершенно тому противящися, хотель<br />

удалиться на прежнее жительтство в горы, то старшины оставили<br />

принятый ими законь и мне лично объявили, что понуждение к крещению<br />

лищить их средств удержать народ в повиновений и спокойсвий~<br />

[4, 507].<br />

al. ermolovisTvis gansakuTrebiT miuRebeli iyo iezuitTa<br />

moRvaweoba strategiulad mniSvnelovan adgilebSi. igi<br />

ruseTis saS<strong>in</strong>ao saqmeTa m<strong>in</strong>istr lanskois Semdegs werda: `По<br />

важности места, занимаемого ингушами, которые, быль до сего преданы<br />

России, по положению их селения при Назране служать наилучшим<br />

сторожевым постом нашим и оградою с сей стороны от непрязненных<br />

чеченцев и карабулаков, не мог я не предвидеть, сколь непрятныя<br />

последствия могли бы произоити, если бы народ сей самыи<br />

воинственныи, мужественныи из всех горцев, быв доведень до<br />

возмущения, решиться удалиться в горы [4, 481].<br />

326


dokumentebidan irkveva, rom ermolovis saqciels wm<strong>in</strong>da<br />

politikuri <strong>in</strong>teresebi edo safuZvlad. igi werda:<br />

`шотландское обществ миссионеров, принимая к себе на воспитание<br />

молодых людей, научасть их языку своего отечества, а не всеми<br />

усилиями старается образовать их добрыми нам подданными. Я<br />

признаюсь, что не желая сих воспитанников в свою очередь иметь<br />

проповедниками между многочисленными обитательями горь, не<br />

допускаю я Карраских колонистов приобретать таковых~ [4, 507].<br />

1826 wlis noemberSi ermolovis miTiTebebze dayrdnobiT<br />

kavkasiis olqis mmarTvelma gorCakovma Semdegi cvlilebebi<br />

gaatara: `Дабы оградить колонию от вляния и помещательства в<br />

распоряжениях ея со стороны Эдинбургского мисс. Общества и чтобы<br />

она управляема была не по иным узаконениям, как только по<br />

Российским и сообразно правилам, кн. Горчаков полагаль, оставя в оной<br />

существующую управу и уничтожа все чуждыя учреждения<br />

Эдинбургской директории, подчинить управу и самую колонию по<br />

части полиции коменданту Кавк. Минеральных вод и предписать ему в<br />

непременную обязанность наблюдать за всеми поступками<br />

приезжающих в колонию иностранцев, доводия о сем до сведения<br />

областного начальника~[4, 931].<br />

rogorc ukve aRvniSneT, 1825-1826 wlebSi ruseTis imperiaSi<br />

mcxovrebi Sotl<strong>and</strong>ielTa umetesoba samSobloSi gaemgzavra.<br />

am faqtis Sesaxeb al. ermolovi acxadebda: garda imisa,<br />

rom Crdilo kavkasiaSi ucxo qveynis misionerebis moRvaweoba<br />

dauSvebulia politikuri mosazrebebiT, Sotl<strong>and</strong>ielebis<br />

wasvla am mxarisTvis ar warmoadgens did danakliss, radganac<br />

maT arc qristianobis gavrcelebaSi, arc soflis meurneobisa<br />

da mrewvelobis ganviTarebaSi ar miuRweviaT mniSvnelovani<br />

warmatebebisTvis [4, 932].<br />

Ddamowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. Акты Кавказской Археографической Коммиссии, под ред. Ад.<br />

Берже, VI, I, Тифлис, 1874.<br />

2. m. tyavaSvili, qsnis erisTavebis mamulebis sakiTxi dosi-<br />

Teos ficxelauris `oseTis sasuliero komisiis~ proeqtSi,<br />

kr.: axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi, red. av.<br />

sonRulaSvili, 2 (6) 2009.<br />

327


3. Акты Кавказской Археографической Коммиссии, под ред. Ад.<br />

Берже, V, Тифлис, 1873.<br />

4. Акты Кавказской Археографической Коммиссии, под ред. Ад.<br />

Берже, VI, II, Тифлис, 1875.<br />

5. Акты Кавказской Археографической Коммиссии, под ред. Ад.<br />

Берже, VII, II, Тифлис, 1878.<br />

6. История грузинской иерархий, с присовокуплением обращения в<br />

христианство Осетии и других горских народов, по 1-го Генвария<br />

1825 года., М., 1853.<br />

7. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

f. 2, aR. 1, saqme #341.<br />

Mzia Tkavashvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Ivane Javakhishvili Institute of<br />

<strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Research scientist of the<br />

Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

From the <strong>History</strong> of the Scots’ Colony <strong>in</strong> the North Caucasus<br />

(The beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the 19 th century)<br />

Summary<br />

In 1802 the directory of the Protestant society <strong>in</strong> Ed<strong>in</strong>burgh asked the<br />

Russian government a permition for found<strong>in</strong>g an office <strong>in</strong> the South of the<br />

empire. Emperor Alex<strong>and</strong>er I satisfied the requirement of Scots. The ma<strong>in</strong><br />

goal of Scots was the conversion of the neighbor<strong>in</strong>g mounta<strong>in</strong> <strong>and</strong> pla<strong>in</strong><br />

Muslim <strong>and</strong> pagan population <strong>in</strong>to Christianity. The Russian government<br />

greatly supported Scots.<br />

Besides develop<strong>in</strong>g agriculture <strong>and</strong> <strong>in</strong>dustry they were actively<br />

<strong>in</strong>volved <strong>in</strong> cultural <strong>and</strong> educational work. In 1815 the typography was<br />

opened, where 8000 copies of Bible were pr<strong>in</strong>ted <strong>and</strong> spread among the<br />

Muslim <strong>and</strong> pagan population.<br />

In the 20es of the 19 th century Scots were actively liv<strong>in</strong>g the North<br />

Caucasus. From the po<strong>in</strong>t of view of the missioners the native government<br />

was oppress<strong>in</strong>g them without any reason.<br />

328


���������������<br />

Tamar anTaZe<br />

Tbilisis ivane javaxiSvilis saxelobis<br />

universitetis asistentprofesori<br />

Uuiliam III oraneli<br />

uiliam oranelis kolorituli figuris gaxseneba, cxadia<br />

SemTxveviTi araa. uw<strong>in</strong>aresad xazi unda gavusvaT imas, rom<br />

uiliam oranelis saxels ukavSirdeba parlamentarizmis pr<strong>in</strong>cipebis<br />

formireba <strong>in</strong>glisSi XVII saukunis miwuruls. am rangis<br />

politikuri moRvawe, reformatori, Cveni Rrma rwmeniT, haeriviT<br />

Wirdeba Tanamedrove saqarTvelos. Aamitom, vfiqrobT,<br />

uiliam oranelis moRvaweobis gacnobia, qarTveli mkiTxvelisaTvis<br />

<strong>in</strong>teresmoklebuli ar unda iyos da bolos, uiliam<br />

oranelze sityvis Tqmas umTavresad is garemoeba gvabed<strong>in</strong>ebs,<br />

rom masze qarTul enaze dRemde TiTqmis araferi dawerila.<br />

Eevropul, pirvel rigSi ki, cxadia, <strong>in</strong>glisur istoriografiaSi<br />

uiliam oranelis moRvaweobis dadebiTi Sefaseba dom<strong>in</strong>irebs.<br />

Mmis erT-erT mTavar tonis mimcemad franguli ganmanaTleblobis<br />

patriarqi volteri gvevl<strong>in</strong>eba. misi azriT, `<strong>in</strong>glisis<br />

namdvili demokratia swored uiliam oranelis mmar-<br />

Tvelobidan iwyeba~ [1, 85-86]. uiliam oranelis moRvaweobis<br />

maRali Sefaseba savsebiT marTlzomieria, magram misi usaSvelod<br />

g<strong>and</strong>ideba, gaidialeba, rac Se<strong>in</strong>iშneba zogierTi istorikosis<br />

(magaliTad t. makoleis) SromebSi, cxadia, ar Rirs, zedmetia.<br />

qarTul enaze sagangebo naSromi uiliam oranelze dRemde<br />

ar gagvaCnia, magram axali istoriis qarTul saxelmZRvaneloebSi,<br />

bunebrivia, gakvriT exebodnen mis moRvaweobas da<br />

amis wayrueba, gverdis avla, albaT, marTebuli ar unda iyos.<br />

uiliam oranelis moRvaweobisadmi qarTuli istoriografiis<br />

damokidebulebas mkveTrad gamokveTilad sami periodi<br />

gaaCnia. damoukidebeli saqarTvelo 1918-1921 wlebi, sab-<br />

WoTa periodis qarTuli istoriografia 1921-1991 wlebi da<br />

uaxlesi qarTuli istoriografia.<br />

329


Uuiliam oranelis moRvaweobisadmi da<strong>in</strong>teresebis pirvelma<br />

simptomebma Tavi iC<strong>in</strong>a XX saukunis dasawyisSi. aq, cxadia,<br />

vgulisxmobT a. bikovis wigns `ambebi <strong>in</strong>glisis istoriidan,<br />

me-11 saukunidan me-XIX saukunemde~ [2] , sadac is bunebrivia,<br />

exeba uiliam oranelis moRvaweobas da mcire <strong>in</strong>formacias<br />

awvdis qarTvel mkiTxvels masze [2, 271-277]. es sporaduli<br />

cnoba friad sa<strong>in</strong>tereso da mniSvnelovani Cans. Cveni azriT,<br />

es monakveTi 1901-1918 wlamde qarTul realobaSi uiliam oranelis<br />

moRvaweobiT da<strong>in</strong>teresebis w<strong>in</strong>are istoriad SeiZleba<br />

miviCnioT.<br />

savsebiT kanonzomieri unda iyos, rom dasavleT evropis<br />

axali istoriis problemebiT da saxeldobr, uiliam oranelis<br />

moRvaweobiT da<strong>in</strong>teresebis akvani damoukidebel saqarTveloSi<br />

1918-1921 wlebSi dairwa. Amas mZlavri stimuli misca orma<br />

garemoebam: 1918 wlis 26 ianvars ivane javaxiSvilis mier<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis daarsebam da 1918 wlis<br />

26 maisss saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebam. Aam<br />

TvalsazrisiT sa<strong>in</strong>teresoa damoukidebel saqarTveloSi gamocemuli<br />

axali istoriis pirveli erovnuli saxelmZRvaneloebi,<br />

sadac bunebrivia, gakvriT exebodnen uiliam oranelis<br />

moRvaweobas. Ees sa<strong>in</strong>teresoa da misTvis dumiliT gverdis avla<br />

swori ar iqneboda. Pupirveles yovlisa xazi unda gausvaT<br />

saxelmZRvaneloebis koncefcias, romelsac mkveTrad gamokveTili<br />

progresuli elferi dakravs da upiratesad evropul<br />

realiebzea orientirebuli. saxelmZRvaneloebSi uiliam oranelis<br />

moRvaweobis maRali Sefaseba savsebiT marTlzomieri<br />

unda iyos. saxelmZRvaneloebis avtorebi uiliam oranelis Sefasebisas<br />

progresul liberalur poziciebze dganan, rac imdro<strong>in</strong>deli<br />

qarTuli istoriografiis fonze seriozul w<strong>in</strong>gadadgmul<br />

nabijs warmoadgenda.<br />

saxelmZRvaneloebSi uiliam oranelze arsebuli mcire<br />

<strong>in</strong>formacia sa<strong>in</strong>teresoa da igi qarTvel mkiTxvels, pirvel<br />

rigSi, moswavleebs, uiliam oranelis moRvaweobaze saerTo<br />

warmodgenas Seuqmnida. mkafiod aris xazgasmuli uiliam oranelis<br />

wvlili <strong>in</strong>glisSi parlamentarizmis pr<strong>in</strong>cipebis formirebis<br />

saqmeSi da safrangeTTan dapirispireba, romelic uSualod<br />

gamomd<strong>in</strong>areobda <strong>in</strong>glisis erovnuli <strong>in</strong>teresebidan. <strong>in</strong>glisis<br />

mTavar metoqed msoflio hegemonobisaTvis brZolaSi,<br />

330


swored, safrangeTi gvevl<strong>in</strong>eba [3, 45-146; 4.67; 5, 105-106; 6,<br />

116; 7,127; 8, 52].<br />

saxelmZRvaneloebSi uiliam oranelis moRvaweobisadmi<br />

miCenili adgili mTlad damajereblad ar migvaCnia. Aaq ra Tqma<br />

unda, vgulisxmobT imas, rom ZalianN kargi iqneboda uiliam<br />

oranelis mmarTveloba mkveTrad yofiliyo gamijnuli stiuartTa<br />

xanisagan da mas erTi calke monakveTi daTmoboda.<br />

vfiqrobT, es ufro adekvaturi iqneboda.<br />

Pprof. gr. naTaZis midgoma uiliam oranelis moRvaweobisadmi<br />

metad Taviseburia [9]. amgvari damokidebuleba, cxadia,<br />

SemTxveviT ar yofila da misi gasaRebi gr. naTaZis msoflmxedvelobaSi<br />

Zevs. saqme isaa, rom gr. naTaZe istoriis sociologiuri<br />

gaSuqebis momxrea da did yuradRebas uTmobda <strong>in</strong>glisis<br />

social-ekonomiur istoris warmoCenas, xolo politikur<br />

istorias ganixilavda SedarebiT ufro mkrTalad, sustad.<br />

uiliam oranelisadmi prof. gr. naTaZis gulgrili damokidebuleba<br />

amis logikuri Sedegia. iyo amis gamomwvevi sxva<br />

mizezebi [10, 46-48].<br />

Aamrigad, Tavdapirvelad, uiliam oranelis moRvaweobis<br />

Sefasebisas qarTul istoriografias garkveuli mecnieruli<br />

kursi hqonia aRebuli. am TvalsazrisiT sa<strong>in</strong>teresoa damoukidebel<br />

saqarTveloSi gamosuli axali istoriis pirveli erovnuli<br />

saxelmZRvaneloebi.<br />

SemdegSi xdeba mkveTri saxecvlileba, rac umTavresad<br />

politikuri kataklizmebiT iyo ganpirobebuli. 1921 wlis 25<br />

Tebervals moxda saqarTvelos gasabWoeba. uiliam oranelis<br />

moRvaweobiT da<strong>in</strong>teresebam marqsistul-len<strong>in</strong>uri ideologiis<br />

CarCoebSi aRmoCnda moqceuli. es upiratesad imiT gamoixata,<br />

rom uiliam oranelisadmi damokidebuleba metad politizirebuli<br />

da ideologizirebuli iyo da ZiriTadad klasobrivi<br />

poziciebidan ganixileboda. aseTi midgoma ki nebsiT<br />

Tu uneblieT akn<strong>in</strong>ebda uiliam oranelis mmarTvelobis istoriul<br />

mniSvnelobas. aq aisaxa savsebiT realuri viTareba. reformatorebi<br />

sabWoTa istoriografiisaTvis miuRebeli iyo.<br />

maT moswondaT mxolod fanatikosi revolucionerebi. es tendencia<br />

dom<strong>in</strong>irebda saskolo saxelmZRvaneloebSic [11]. sauniversiteto<br />

programebSi [12]. Ffaqtobrivad uiliam oranelze<br />

qarTul enaze TiTqmis araferi dawerila. es SemTxveviTi ar<br />

iyo da nawilobriv imiT aixsneba, rom sabWoTa periodSi ru-<br />

331


sul enaze arsebuli literatura MmSobliurad aRiqmeboda<br />

[13]. istoriis popularizacia aSkarad moიkoWlebda.<br />

Uuiliam oranelis moRvaweobiT da<strong>in</strong>teresebis morigi<br />

mkveTri metamorfozi dakavSirebulia 1991 wels sabWoTa kav-<br />

Siris daSlasTan. qarTulma istoriografiam SvebiT amoisun-<br />

Tqa. Mmas sakuTari arCevanis gakeTebis Sansi gauCnda. amas Zalze<br />

didi mniSvneloba hqonda.<br />

Uuiliam oranelis reabilitaciis saqmeSi gadadgmul pirvel<br />

nabijad axali istoriis saskolo saxelmZRvanelo mიgvaCnia<br />

[14]. Ees tradicia gagrZelebuli iqna <strong>in</strong>glisis istoriis<br />

[15, 16, 17] da axali istoriis [18, 19] sauniversiteto saxelmZRvaneloebSi,<br />

Tumca zogierT saxelmZRvaneloSi am Temaze<br />

msjelobis Semdgomi daxvewa, srulyofa, gamoricxulad ar<br />

migvaCnia. vimedovnebT, rom momavalSi uiliam oranelis moRvaweobas<br />

gacilebiT meti yuradReba daeTmoba. w<strong>in</strong>amdebare<br />

naSromi am xarvezebis Sevsebis erT-erT mokrZalebul mcdelobas<br />

warmoadgens. U<br />

<strong>in</strong>gliseli istorikosebi <strong>in</strong>glisis swraf aRzevebas da<br />

msoflios erT-erT uZlieres saxelmwifod gadaqcevas xSirad<br />

ukavSireben uiliam oranelis moRvaweobas.<br />

uiliam oraneli daibada 1650 wlis 14 noembers haagaSi.<br />

Mmisi mama iyo uiliam II oraneli. deda — <strong>in</strong>glisis mefis Carlz I<br />

(1625-1649) qaliSvili meri stiuarti.<br />

uiliam oraneli politikur sarbielze gamoCnda 1667<br />

wels, rodesac man miiRo ufleba monawileoba mieRo saxelmwifo<br />

sabWos muSaobaSi. respublikis momxreebi mas undoblad<br />

uyurebdnen da SiSobdnen, rom ar moexd<strong>in</strong>a saxelmwifo gadatrialeba<br />

monarqiis aRdgenis mizniT. am dros niderl<strong>and</strong>i respublika<br />

iyo, romelsac saTaveSi edga ian de viti.<br />

T<strong>and</strong>aTanobiT uiliam oranelis avtoriteti sazogadoebasa<br />

da armiaSi izrdeboda, xolo respublikelebis prestiJi<br />

ecemoda. 1672 wels safrangeTთan dawyebulma omma katalizatoris<br />

roli Seasrula. daaCqara movlenebi. omisaTvis niderl<strong>and</strong>i<br />

moumzadebeli aRmoCnda. safrangeTis armia swrafad<br />

miiwevda w<strong>in</strong>. Mmdgomareoba kritikuli Seiqmna. Nniderl<strong>and</strong>ebis<br />

saxelmwifoebrioba yofna-aryofnis w<strong>in</strong>aSe dadga. Aam kritikul<br />

momentSi w<strong>in</strong>a planze gamodis uiliam oraneli. misi miTi-<br />

TebiT jebirebi gaxsnes da qveynis teritoriis erTi nawili<br />

332


წყალმა dafara. Fფrangebis w<strong>in</strong>svla SeCerebuli iqna. Mmeomari<br />

mxareebi molaparakebis magidas miusxdnen., niderl<strong>and</strong>i mzad<br />

iyo yovelgvar daTmobebze wasuliyo, magram safrangeTma metismeti<br />

mo<strong>in</strong>doma. Mმas surda ara niderl<strong>and</strong>is damarcxeba,<br />

aramed sruli ganadgureba. Hhol<strong>and</strong>ielebis moTm<strong>in</strong>ebis fiala<br />

aivso. ifeTqa saxalxo mRelvarebam. saxelmwifo gadatrialebis<br />

Sedegad იან de ვitis mTavroba daemxo, xolo TviT is mokluli<br />

iqna. Hჰol<strong>and</strong>iis Stathalteris postze arCeuli iqna 21<br />

wlis uiliam oraneli. Mman Sewyvita samSvidobo molaparakeba<br />

da ganaaxla omi. aseTi iyo safrangeTis samxedro m<strong>in</strong>istris<br />

luvuas ambiciebis savalalo Sedegi [20, 132-133].<br />

Aam rTul viTarebaSi uiliam oranelma Tavi gamoamJRavna<br />

rogorc ara marto kargma mxedarTmTavarma, aramed C<strong>in</strong>ebulma<br />

diplomatma. man moaxerxa moeZebna safrangeTis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

brZolaSi mokavSireebi: espaneTi, br<strong>and</strong>enburgi, avstria da<br />

dania. Aaman saSualeba misca uiliam oranels gardatexa Seetana<br />

omis msvlelobaSi. 1679 wels xelmowerili nimvegenis zavis<br />

Tanaxmad hol<strong>and</strong>iam SesZlo damoukideblobis da teritoriuli<br />

mTlianobis SenarCuneba. es uiliam oranelis politikis<br />

didi warmateba iyo.<br />

1677 wels man colad SeirTo <strong>in</strong>glisis momavali mefis<br />

jeimz II (1685-1688) qaliSvili mari stiuarti. es iyo Cveulebrivi<br />

politikuri qorw<strong>in</strong>eba. is uiliam oranels <strong>in</strong>glisis taxtis<br />

dakavebis Sans aZlevda. Aaqedan moyolebuli iwyeba uiliam<br />

oranelis pirveli kontaqtebi liberalur opoziciasTan <strong>in</strong>glisSi.<br />

is cdilobda <strong>in</strong>glisSi Seeqmna dasayrdeni. SemTxvevi-<br />

Ti ar iyo, rom stiuartebis mier devnili opoziciurad ganwyobili<br />

liberalebi politikur TavSesafars, swored, uiliam<br />

oranelTan hol<strong>and</strong>iaSi povebdnen.<br />

1688 wels 55 wlis jeimz II SeeZ<strong>in</strong>a taxtis memkvidre vaJi,<br />

uelsis pr<strong>in</strong>ci. Aman pirdapir civi Sxapi gadaasxa liberalur<br />

opozicias da mis k<strong>and</strong>idats uiliam oranels. Oopozicias sxva<br />

gamosavali ar rCeboda: an unda Segueboda Seqmnil viTarebas,<br />

an unda emoqmeda. man meore gza airCia. opoziciam TxovniT mimarTa<br />

uiliam oranels exsna <strong>in</strong>glisi jeimz II stiuartis tiraniisagan.<br />

sul ufro mkafiod ikveTeboda saxelmwifo gadatrialebis<br />

konturebi. Mmcire fiqris Semdeg uiliam oranelma mzaoba<br />

ganacxada daekaveb<strong>in</strong>a <strong>in</strong>glisis taxti. man gamosca specia-<br />

333


luri deklaracia, sadac is pirobas debda, rom daexmareboda<br />

<strong>in</strong>glisis xalxs. 1688 wlis 19 oqtombers uiliam oranelis<br />

flotma kursi nisliani albionisaken aiRo. 5 noembers igi <strong>in</strong>glisis<br />

napirebze gadavida. oranelis gankargulebaSi iyo<br />

15000 jariskaci. jeimz II gacilebiT ufro mravalricxovani<br />

armia hyavda, magram gadamwyveti brZolis gamarTva ma<strong>in</strong>c ver<br />

gabeda. Mmas armiis imedi ar hqonda. Aarmiis sabrZolo ganwyobileba,<br />

Zalian dabali iyo. maTi didi nawili uiliam oranelis<br />

mxareze gadadioda. 12 dekembers uiliam oraneli londonSi<br />

Sevida. Mmefe daakaves. 23 dekembers mefe cixidan gaiqca da politikuri<br />

TavSesafari safrangeTSi hpova [21, 22, 23, 24]. 1689<br />

wlis 12 Tebervals uiliam oraneli <strong>in</strong>glisis mefed gamoacxades.<br />

uiliam III oranelis saxeliT stiuartTa abslolitur<br />

monarqias wertili daesva. <strong>in</strong>glisSi yalibdeba konstituciuri<br />

monarqia. Ffaqtobrivad amiT mTavrdeba uiliam oranelis<br />

erTi hol<strong>and</strong>iuri etapi da iwyeba meore <strong>in</strong>glisuri periodi.<br />

<strong>in</strong>glisis mefis uiliam III oranelis saS<strong>in</strong>ao politika: uiliam<br />

III oranelis (1689-1702) mmarTvelobis xanaSi, <strong>in</strong>glisSi<br />

gatarebuli iqna seriozuli reformebi, romelmac mtkice sa-<br />

Zirkveli Cauyara qveynis politikur da sameurneo sistemas.<br />

1688 wlis sasaxlis gadatrialebas Tanamedroveebma da<br />

istorikosebma `usisxlo~ anu `saxelovani revolucia~ uwodes<br />

da devid iumidan, jon lokidan da volteridan moyolebuli<br />

gansakuTrebul pativs miageben mas.<br />

1688 wlis gadatrialebis Sedegad, <strong>in</strong>glisSi yalibdeba<br />

konstituciuri monarqia. stiuartTa absolutizmis Semdeg<br />

es iyo seriozuli w<strong>in</strong>gadadgmuli nabijia samefo xelisuflebasa<br />

da parlaments Soris kompromisi miRweuli iqna. Amas Zalze<br />

didi mniSvneloba hqonda. mkafiod ikveTeba samarTlebrivi<br />

saxelmwifos Camoyalibebis konturebi.<br />

mmarTvelobis saparlamento-demokratiuli formis mamamTavrad<br />

didi <strong>in</strong>gliseli filosofosi jon loki gvevl<strong>in</strong>eba.<br />

am TvalsazrisiT sayuradReboa misi naSromi `ori traqtati<br />

mmarTvelobis Sesaxeb~. SesaZloa, Tavdapirvelad xalxma<br />

gulubryvilod gadasces Zalaufleba erT karg, SesaniSnav<br />

adamians, magram misi memkvidreebi sul sxvanairebi aRmoCndnen.<br />

xalxi mixvda, rom mis sakuTrebas seriozuli saSiSroeba<br />

emuqreboda. am rTuli situaciidan gamosavals jon loki<br />

334


umTavresad imaSi xedavs, rom sakanonmdeblo xelisufleba<br />

unda gadaeces koleqtiur organos — parlaments.<br />

kanonSemoqmedebiT saqmianobaSi CarTuli aRmoCndeba sazogadoebis<br />

farTo socialuri fenebi. Nnebismier adamians SeuZlia<br />

gaxdes parlamentis wevri. aravis ar aqvs ufleba kanonis<br />

moqmedeba sadme an rodesme SeaCeros. Ees aris suspensiuri<br />

ufleba,. aravis ar aqvs ufleba romelime moqalaqe, v<strong>in</strong>c ar<br />

unda iyos is kanonis asrulebisagan gaaTavisuflos. Ees aris<br />

dispensiuri ufleba. `samoqalaqo sazogadoebis arc erTi<br />

wevrisaTvis ar SeiZleba daSvebuli iqnas gamonaklisi am sazogadoebis<br />

kanonebidan~ [25, 316-317]. jon loki Tavisuflebis,<br />

Tanasworobis da sxva samoqalaqo uflebebis damuSavebis<br />

dros im postulatidan amodioda, rom sazogadoebis bunebriv<br />

mdgomareobas warmoadgens patiosani konkurencia. samoqalaqo<br />

sazogadoebaSi adamianis uflebebi da Tavisufleba, rogorc<br />

is isaxeboda XVII saukunis dasasruls, viTardeboda mxolod<br />

konkretul gacvliT urTierTobebis konteqstSi da mas-<br />

Tan mWidrod dakavSirebuli kerZo sakuTrebasTan [26, 151-152,<br />

154-157]. jon lokis moZRvrebas samoqalaqo sazogadoebis Sesaxeb<br />

safuZvlad edo Cveulebrivi savaWro gacvliTi urTier-<br />

Tobebi, romelSic erTveba ubralo saqonlis mflobeli.<br />

stiuartebisagan gansxvavebiT uiliam III oranels naklebad<br />

awuxebda piradi ambiciebi da didad ar cdilobda samefo<br />

prerogativis dacvas. 1689 wlis 13 Tebervals miRebuli iqna<br />

<strong>in</strong>glisis istoriaSi erT-erTi mniSvnelovani kanoni `aqti uflebaTa<br />

Sesaxeb~, romelic <strong>in</strong>glisis konstituciuri uflebebis<br />

erT-erT mTavar qvakuTxeds warmoadgens. Ppirvel yovlisa,<br />

is iyo xelisuflebasa da parlaments Soris kompromisis logikuri<br />

Sedegi. Mmefis uflebebi izRudeba. parlamentis uflebebi<br />

farTovdeba. Mmefe xels iRebs gadasaxadebis akrefaze.<br />

Aamieridan es parlamentis kompetenciaSi Sedis. Ggarantirebuli<br />

iyo saparlamento debatebis Tavisufleba. Pparlamenti sam<br />

weliwadSi erTxel unda moewviaT. Mmisi uflebamosileba ganisazRvra<br />

sami wliT. Mm<strong>in</strong>istrebs niSnavda da anTavisuflebda<br />

mefe, magram is<strong>in</strong>i pasuxismgebelni iyvnen parlamentis w<strong>in</strong>aSe.<br />

amave xanebSi miiRes kanoni `aqti rjulSemwynareblobis Sesaxeb~.<br />

Uuiliam oraneli rjulSemwynareblobis politikas atarebda,<br />

Tumca kaTolikebis <strong>in</strong>teresebis mcire SebRalva ma<strong>in</strong>c<br />

igrZnoboda.<br />

335


jeimz II stiuartis momxreebi, jekobitebi far-xmals ar<br />

yridnen da ar eguebodnen axal reJims. maT mxars uWerda safrangeTis<br />

mefe lui XIV. saWiro iyo maT w<strong>in</strong>aaRmdeg zomebis mi-<br />

Reba. 1690 wlis ivnisSi <strong>in</strong>gliselebma md<strong>in</strong>are bo<strong>in</strong>is napiras<br />

daamarcxes `jekobitebis~ laSqari. amas Tan moyva irl<strong>and</strong>iis<br />

miwebis xelaxali konfiskacia da maTi mosaxleobis Cagvris<br />

gaZliereba.<br />

1694 wels daarsebuli iqna <strong>in</strong>glisis banki. <strong>in</strong>glisuri demokratiis<br />

ganmtkicebis saqmeSi didi mniSvneloba eniWeboda<br />

1696 wels cenzuris gauqmebas. es seriozuli w<strong>in</strong>gadadgmuli<br />

nabiji iyo samarTlebrivi saxelmwifos Camoyalibebis gzaze<br />

[17,125].<br />

mkveTrad gamokveTili progresuli elferi dakravs 1696<br />

wels ganxorcielebul fulis reformas. Mmisi istoriuli<br />

mniSvneloba imaSi mdgomareobda, rom cdilobda TiTqosda<br />

Seurigebelis Serigebas. xaz<strong>in</strong>is da mosaxleobis <strong>in</strong>teresebs<br />

Soris saerTo enis gamonaxvas. Mmisi dedaazri miznad isaxavda<br />

ekonomikis gajansaRebas mosaxleobis msiyidvelobiTi unaris<br />

gazrdis xarjze. sa<strong>in</strong>teresoa, rom xaz<strong>in</strong>aSi ramdenime wlis<br />

Semdeg imaze gacilebiT ufro didi Tanxa Sevida, vidre Tavdapirvelad<br />

iqna Cadebuli reformaSi [27, 288-291].<br />

1701 wels miiRes `aqti taxtis memkvidreobis Sesaxeb~ Tavis<br />

sicocxlis dasasruls uiliam III oraneli Seecada moegvareb<strong>in</strong>a<br />

kidev erTi mwvave sakiTxi. v<strong>in</strong> iqneboda <strong>in</strong>glisis taxtis<br />

memkvidre misi gardacvalebis Semdeg. saqme isaa, rom uiliam<br />

oraneli uSvilo iyo. Uuiliam III oranelis Semdeg <strong>in</strong>glisis<br />

taxts daikavebda misi colisda jeimz II-s umcrosi qaliSvili<br />

eni (ana). enic uSvilo iyo. Mmisi gardacvalebis Semdeg <strong>in</strong>glisis<br />

taxtze avidoda stiuartTa Soreuli naTesavi, germaneli<br />

hanoverTa d<strong>in</strong>astiis warmomadgeneli. es d<strong>in</strong>astia iyo<br />

<strong>in</strong>glisis mefis Carlz I-s dis meris da misi qmris fridrix<br />

pfalcelis STamomavali.<br />

amave dros gadawyda, rom yvela dokuments, kanons, cirkuliars,<br />

xels unda awerdes ara marto mefe, aramed premierm<strong>in</strong>istri.<br />

Aamas didi mniSvneloba hqonda. axla premier-m<strong>in</strong>istri<br />

pasuxismgebeli iyo parlamentis w<strong>in</strong>aSe [28, 15, 16,17].<br />

uiliam oranelis sagareo politika: sa<strong>in</strong>teresod axasia-<br />

Tebs uiliam III oranels frangi istorikosi akad. pier gaqstoni.<br />

`is iyo xelmZRvaneli, ara genialuri, magram mtkice, Seu-<br />

336


povari, romelmac ar icoda ra iyo SiSi da apaTia. Rrma codniT,<br />

ZaluZda gaeerTianeb<strong>in</strong>a adamianebis goneba. SeeZlo Caefiqreb<strong>in</strong>a<br />

didi saqmeebi da mas mizanmimarTulad axorcielebda.<br />

Uuiliami warsdga evropis w<strong>in</strong>aSe rogorc meTauri, romlis<br />

daniSnulebas warmoadgenda saTaveSi Cadgomoda antifrangul<br />

koalicias~ [20,156].<br />

uiliam oraneli, jer rogorc hol<strong>and</strong>iis Stathalteri,<br />

xolo Semdeg ki rogorc <strong>in</strong>glisis mefe, w<strong>in</strong> aRudga safrange-<br />

Tis mefis lui XIV (1643-1715) hegemonistur miswrafebebs. is<br />

iyo lui XIV yvelaze ufro seriozuli politikuri mow<strong>in</strong>aaRmdege,<br />

romelic mzad iyo safrangeTTan brZola ewarmoeb<strong>in</strong>a<br />

sisxlis ukanasknel wveTamde. frangi istorikosis emil bur-<br />

Juas TqmiT `es iyo ori adamianis dueli-ori tipis politikuri<br />

pr<strong>in</strong>cipis, ori religiis~ [20, 156]. am dapirispirebas kidev<br />

ufro sa<strong>in</strong>tereso elfers sZenda is garemoeba, rom faqtobrivad<br />

is warmoadgenda sagareo politikis da diplomatiis ori<br />

sruliad gansxvavebuli pr<strong>in</strong>cipis Sejaxebas. unda iTqvas, rom<br />

am uSeRavaTo brZolaSi uiliam oranelma seriozul warmatebas<br />

miaRwia da amiT praqtikulad Seamzada niadagi XVIII saukunis<br />

dasawyisSi <strong>in</strong>glisis msoflio hegemoniis damyarebisaTvis.<br />

wertili dausva safrangeTis hegemonias. Znelia daeTanxmoT<br />

amerikel mecnieris j. modelskis, romelic Tavis msoflio<br />

batonobis grZeli ciklebis TeoriaSi ugulvebelyofs safrangeTis<br />

hegemonias [29].<br />

stiuartebis uiliam oraneliT Canacvleba ar iyo mxolod<br />

Cveulebrivi d<strong>in</strong>astiuri cvlileba, rodesac erTi arapopularuli<br />

mmarTvelis adgils ikavebs meore ufro popularuli<br />

pirovneba. amas pr<strong>in</strong>cipuli mniSvneloba hqonda, ramac<br />

Secvala <strong>in</strong>glisis saS<strong>in</strong>ao da sagareo politika. <strong>in</strong>glisi ganvi-<br />

Tarebis sul sxva gzaze gaiyvana, da bolos da bolos XIX saukunis<br />

dasawyisSi `msoflio saxelosnod~ aqcia.<br />

uiliam oranelma Zirfesvianad Secvala <strong>in</strong>glisis sagareo<br />

politika. man uari Tqva stiuartTa profrangul orientaciaze<br />

da saTaveSi Caudga antifrangul koalicias. amieridan<br />

igi safrangeTis w<strong>in</strong>aaRmdeg brZolis medroSed da liderad<br />

iqca. aqedan moyolebuli iwyeba <strong>in</strong>glis-safrangeTis xangrZlivi<br />

dapirispireba, romelic 1815 wels dasrulda. ser<br />

u<strong>in</strong>ston CerCilis TqmiT `Tavisi brZolebidan <strong>in</strong>glisi yovel-<br />

Tvis igebs erTaderTs — gadamwyvets~. Aam or saxelmwifos So-<br />

337


is aseT xangrZliv dapirispirebas istorikosebi xSirad `meore<br />

aswlian oms~ uwodeben. Uuiliam III oranelis antifranguli<br />

kursi kargad Seesatyviseboda <strong>in</strong>glisis erovnul <strong>in</strong>teresebs.<br />

gasaRebis bazrebis da pirvelobisaTvis uSeRavaTo brZolaSi,<br />

swored, safrangeTi iyo <strong>in</strong>glisis mTavari mow<strong>in</strong>aaRmdege.<br />

jer kidev 1686 wels hol<strong>and</strong>iis Stathalteris uiliam<br />

oranelis ZalisxmeviT yalibdeba augsburgis liga. mis SemadgenlobaSi<br />

gaerTi<strong>and</strong>nen: hol<strong>and</strong>ia, espaneTi, avstria, br<strong>and</strong>enburgi,<br />

savoia. Mmas mere, ki rac 1688 wlis revoluciis Semdeg,<br />

uiliam oraneli <strong>in</strong>glisis mefe Seiqmna koalicias, bunebrivia,<br />

nisliani albionic SeuerTda.<br />

1688 wels lui XIV wamoiwyo mesame didi omi, romelsac<br />

orlianisturs uwodeben. Mmas surda pfalcis kurfiustad gaeyvana<br />

Tavisi Zma orleanis hercogi, romelsac colad hyavda<br />

ukanaskneli kurfiurstis qaliSvili, magram umTavresad uiliam<br />

oranelis diplomatiis ZalisxmeviT safrangeTis mmar-<br />

Tveli izolaciaSi aRmoCnda. marTalia, safrangeTis jarebma<br />

moipoves ramdenime gamarjveba: 1690 wels fleriusTan, 1692<br />

wels stenkerkTan, 1693 wels nerv<strong>in</strong>denTan, magram zRva aSkarad<br />

<strong>in</strong>gliselebis xelSi iyo. Lle-gogTan brZolaSi 1692 wels<br />

maT gaimarjves. 1697 wels xelmowerili iqna risvikis zavi.<br />

Llui XIV iZulebuli iyo ecno uiliam oraneli <strong>in</strong>glisis mefed,<br />

magram mas xeli ar auRia arc stiuartTa pretenziebis mxardaWeraze.<br />

espaneTis memkvidreobisaTvis omisaTvis mzadebam uiliam<br />

III oranelis sagareo politikis daskvniT akordad gaiJRera.<br />

1700 wlis 1 noembers gardaicvala espaneTis mefe karlos<br />

II. Mmas memkvidre ar darCenia. dRis wesrigSi dadga sakiTxi, Tu<br />

v<strong>in</strong> daikavebda vakantur adgils. erT-erTi pretendenti safrangeTi<br />

iyo. Llui XIV-s colad hyavda espaneTis <strong>in</strong>fanta. Kkarlos<br />

II <strong>and</strong>erZis Tanaxmad, espaneTis taxti unda daekaveb<strong>in</strong>a<br />

frang pr<strong>in</strong>cs, lui XIV-is erT-erT memkvidres. frangul-espanuri<br />

zesaxelmwifos Seqmnam seriozulad Caafiqra evropis<br />

didi saxelmwifoebi. maT aS<strong>in</strong>ebdaT safrangeT-espaneTis hegemoniis<br />

damyareba, amis albaToba ki, marTlac sakmaod didi<br />

iyo. Aam mwvave situaciaSi lui XIV-m pirdapir cecxlze navTi<br />

daasxa. Ees imiT gamoixata, rom man kidev ufro gaamwvava <strong>in</strong>glisTan<br />

urTierToba. jer iyo da 1701 wels jeimz II-s gardacvalebis<br />

Semdeg man mefed scno misi vaJi jeimz III. lui XIV-m<br />

338


frang vaWrebs mianiWa privilegiebi amerikaSi espaneTis koloniebTan<br />

vaWrobaSi. aman bunebrivia, Selaxa <strong>in</strong>glisis da niderl<strong>and</strong>is<br />

ekonomikuri <strong>in</strong>teresebi. mkveTrad Seicvala <strong>in</strong>glisis<br />

sazogadoebis ganwyobileba. evropa or banakad gaiyo:<br />

erTis mxriv dgas <strong>in</strong>glisi, hol<strong>and</strong>ia, avstria, prusia, dania,<br />

maT upirispirdeba safrangeTi, espaneTi da wvrili germanuli<br />

saxelmwifoebi. evropaSi denTis suni datrialda. omisaTvis<br />

gaxurebuli samzadisis dros, 1702 wlis 8 marts, uiliam III<br />

oraneli gardaicvala. is dasaflavebulia <strong>in</strong>glisis monarqTa<br />

tradiciul ZvalTSesanaxSi vestm<strong>in</strong>isteris saabatoSi.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

26. И.Сиволан, Социальные идеи Вольтера, М., 1978.<br />

27. a. bikovi, ambebi <strong>in</strong>glisis istoriidan, XI saukunidan me-XIX<br />

saukunemde, baTumi, 1901.<br />

28. s. avaliani, msoflio istoriis saxelmZRvanelo, Tb. 1920.<br />

29. e. lavisi, axali istoria, QquTaisi, Tb., 1920.<br />

30. vulfiusi, axali istoria, quTaisi, 1918.<br />

31. T. WumburiZe, axali istoria, quTaisi, 1919.<br />

32. d. uznaZe, i. gvelesiani, axali istoria (XV-XVII ss.) Tb.,<br />

1920. i .gvelesiani, axali istoria (XVIII-XIX saukuneebi),<br />

Tb., 1920.<br />

33. al. wereTeli, msoflio istoria, nawili 3, axali istoria,<br />

Tb., 1920.<br />

34. gr.naTaZe, <strong>in</strong>glisis mokle istoria, Tb., 1919.<br />

35. m. kal<strong>and</strong>aZe, dasavleT evropis Sua saukuneebis da axali<br />

istoriis Seswavla saqarTveloSi XX saukunis pirvel naxevarSi,<br />

Tb., 1999.<br />

36. a. efimovi, axali istoria, Tb., 1970, axali istoria, a. narioCnickis<br />

redaqciiT, Tb., 1988.<br />

37. axali istoriis kursis programa, redaqtori. Pprof. a. namoraZe,<br />

Tb., 1953. axali istoriis programa, redaqtori<br />

prof. givi kiRuraZe, Tb., 1970.<br />

38. К. Татаринова, Очерки по истории Англии 1640-1815 гг., М., 1958.<br />

39. А. Мортон, История Англии, М., 1950.<br />

40. Кертман, География, история и култура Англии, М., 1968. очерки по<br />

истории Англии , М., 1959.<br />

339


41. Дж. Тревельян, социальная история Англии, М., 1959.<br />

42. n. mamukelaSvili, axali istoria, VIII klasis saxelmZRvanelo,<br />

Tb., 2005.<br />

43. r. gaCeCilaZe, <strong>in</strong>glisis geografia, istoria da kultura,<br />

Tb., 1994.<br />

44. iv. menTeSaSvili, <strong>in</strong>glisis istoria, Tb., 2004.<br />

45. m. kal<strong>and</strong>aZe, <strong>in</strong>glisis istoria, Tb., 2005.<br />

46. v. TvalavaZe, axali istoria, nawili III, Tb., 1998.<br />

47. d. lomsaZe, evropis da amerikis qveynebis axali istoria,<br />

nawili 1, Tb., 1998.<br />

48. Ю. Борисов, Дипломатия Людовика XIV, М., 2002.<br />

49. Всеобшая история С IV столетия до нашего времени составлена<br />

под.ред. Э. Лависс и А Рамбо, том VI, м., 1899. М. Тетров, Лекции<br />

по всемирной истории, т. IV, М.,1913. Маколеи, история Англии, т.<br />

VIII, М.,1863.<br />

50. `Англиская буржуазная революция XVII века~, под. ред., Е.Косминского<br />

и Л. Левицкого т.2.М., 1954 в. Лавровский, М. Барг,<br />

англиская буржуазная революция XVII в., М., 1958.<br />

51. А. Савин, лекции по истории Англиского революции, М., 1937.<br />

52. g. kiRuraZe, XVII saukunis <strong>in</strong>glisis burzuaziuli revolucia,<br />

naw. 2, Tb.,1983.<br />

53. Дж.Локк, два трактата для правление-соч. 3 томах, М., тг.1988.<br />

54. Э.Салавьев, очерки по истории философии и культури, М., 1991.<br />

55. В кирсанов, Научная ревалюция XVII века, М., 1987.<br />

56. Р. Гнетст, история государственных учереждении Англии, М., 1885.<br />

57. m.kal<strong>and</strong>aZe `grZeli ciklebi msoflio politikaSi~, (amerikeli<br />

mecnieris j. modelskis Teoriis irgvliv) — qar-<br />

Tuli diplomatia, weliwdeuli, XII, Tb., 2005.<br />

340


William III of Orange<br />

Summary<br />

341<br />

Tamar Antadze<br />

Assistant Professor of the Ivane<br />

Javakhishvili Tbilisi State University<br />

This work has an honorable aim <strong>and</strong> has a pure cognitive character.<br />

Actually it is the first serious work <strong>in</strong> Georgian reality, which is about<br />

William III of Orange’s life <strong>and</strong> activities.<br />

Picturesque figure of William III of Orange is not brought forward<br />

accidentally; it is stipulated by the fact, that nowadays form<strong>in</strong>g pr<strong>in</strong>ciples of<br />

parliamentarianism is very urgent <strong>in</strong> Georgia. That’s why we th<strong>in</strong>k that<br />

Georgian reader will show <strong>in</strong>terest <strong>in</strong> know<strong>in</strong>g activities of William Orange.<br />

We tried to put a scientific element <strong>in</strong> the work <strong>and</strong> devoted attention to<br />

consider<strong>in</strong>g activities of William III of Orange <strong>in</strong> Georgian historiography.


vasil kaWarava<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis da Savi zRvis saerTa-<br />

Soriso universitetis profesori<br />

1952 wlis saprezidento arCevnebi amerikis<br />

SeerTebul StatebSi<br />

rogorc dapirispirebuli partiebis platformebis Sedarebam<br />

gvaCvena, respublikelTa platforma SedarebiT ufro<br />

Seefereboda qveynaSi mzard konservatiul tendenciebs,<br />

magram aRniSnul arCevnebSi gadamwyveti roli albaT Tavad<br />

prezidentobis k<strong>and</strong>idatebis pirovnulma Tvisebebma da avtoritetma<br />

iTamaSa. respublikur partias meore msofilo omis<br />

sayovelTaod cnobili gmiri, evropaSi dasavleTis jarebis<br />

mTavarsardali generali duaiet eizenhaueri warmoadgenda,<br />

xolo demokratebs — il<strong>in</strong>oisis gubernatori adlai stivensoni,<br />

romlis brwy<strong>in</strong>vale erudiciam da oratorulma niWma mniSnelovani<br />

roli iTamaSa am dapirispirebaSi da gansakuTrebuli<br />

xibli SesZ<strong>in</strong>a arCevnebs.<br />

saerTod, rogorc metad popularul, zogaderovnul da<br />

msoflio masStabis gmirze, eizenhauerze orive partia nadirobda.<br />

1948 wels trumeni eizenhauers jer vice-prezidentobas<br />

sTavazobda, mere ki saerTod prezidentobasac uTmobda<br />

da Tavad ki vice-prezidentobas sjerdeboda. magram eizenhaueeri<br />

ar daTanxmda am keTilSobilur w<strong>in</strong>adadebas. mas arc<br />

trumeni da arc misi politika moswonda. erTxelEeizenhauerma<br />

gaRizianebiT aRniSna — `ar SeiZleba romelime partiis wevri<br />

gaxde, raTa prezidentis posti moipovo. ra gafiqreb<strong>in</strong>ebT,<br />

rom odesme demokrati viyavi? xom iciT, mTeli cxovreba respublikeli<br />

viyavi da Cemi ojaxis wevrebic yovelTvis respublikelebi<br />

iyvnen~ [9, 117].<br />

marTlac, igi mudam respublikelebs aZlevda xmas, iyo es<br />

1932, 1936 Tu 1940 wlebi. mxolod 1944 wels misca xma frankl<strong>in</strong><br />

ruzvelts da isic mxolod imitom, rom amerika omobda.<br />

SemdgomSic igi trumenis w<strong>in</strong>aaRmdeg aZlevda xmas respublikel<br />

k<strong>and</strong>idat Tomas diuis. 1951 wels man megobrebs isic ganucxada,<br />

rom `kaci, romelic prezidentobisTvis ibrZvis nam-<br />

342


dvili sulelia. kargavT Tqveni cxovrebis saukeTeso wlebs.<br />

RmerTmani, es sakuTari Tavis gawirvaa. zogierTs hgonia, es<br />

samuSao didi Zalauflebis da didebis momtania. s<strong>in</strong>amdvile<br />

ki sruliad sapirispiroa da demokratiuli sistema am Tanamdebobas<br />

Zalze mcire Zalauflebas aniWebs~ [13, 210].<br />

Tumca, rodesac eizenhaueri ase iTrevda fexs prezidentobaze<br />

amas sakmaod gamiznulad akeTebda. Tavis megobars<br />

bil rob<strong>in</strong>sons, romelic aiks saprezidento maraTonSi aqtiur<br />

CarTavs sTxovda, man uTxra — `Tanamdebobis maZiebeli<br />

arasodesaa iseTi popularuli, rogorc goniaT. xalxs yovel-<br />

Tvis is unda, risi miRebac ar SeuZlia~ [13, 209].<br />

asea Tu ise, magram, rodesac 1952 wlisTvis eizenhaueri<br />

sabolood daTanxmda wamoeyeneb<strong>in</strong>a Tavisi k<strong>and</strong>idatura respublikur<br />

partiisgan, igi Sida partiuli praimersisTvisac ki<br />

ar Cavida amerikaSi da natoSi ganagrZobda muSaobas. miuxedavad<br />

amisa, 11 marts, niu hempSiris praimersSi man didi upiratesobiT<br />

daamarcxa Tavisi konkurenti, metad gavleniani politikosi<br />

robert tafti.<br />

Tumca respublikelTa konventze viTareba arcTu er-<br />

TmniSvnelovani aRmoCnda. konventis muSaobis dasawyisSi<br />

TiTqos tafts ufro meti momxre hyavda, magram kenWisyra ma<strong>in</strong>c<br />

eizenhaueris sasargeblod dasrulda — man 595 xma miiRo,<br />

taftma ki, 500. arada gamarjvebisTvis eizenhauers 604 xma<br />

sWirdeboda. uecrad m<strong>in</strong>esotas Statis delegaciam didi xmauriTa<br />

da zar-zeimiT Tavisi xmebi eizenhauers gadasca, mas sxva<br />

meryevi Statebic mihyvnen da, sabolood, pirvelive oficialuri<br />

daTvlis Semdeg eizenhauerma 845, taftma ki mxolod<br />

280 xma miiRo.<br />

taftis momxreebi Zalze ganicdidnen am marcxs. maT moswondaT<br />

ara marto taftis izolacionozmi, aramed misi pirovnebac,<br />

rogorc respublikuri konservatizmis simbolo da ubralod<br />

SeCveulebic iyvnen mas. eizenhaueri ki partiisaTvis<br />

axali kaci iyo, zogierTis azriT, arast<strong>and</strong>artuli respublikeli,<br />

liberali da <strong>in</strong>ternacionalisti Dda v<strong>in</strong> icis, gulis<br />

siRrmeSi, SeiZleba demokratic ki [10, 1256].<br />

magram saqmec is iyo, rom zomier respublikelebs eizenhaueri<br />

partiaSi, swored, rom uaRresad konservatori senatorebis<br />

taftisa da makartis alternativad esaxebodaT. maTi<br />

343


azriT, aiki ufro zomieri uilkisa da diuis poziciisaken ixreboda.<br />

is<strong>in</strong>i safuZvlianad Tvlidnen, rom senator taftis<br />

udreki izolacionizmi aRar esadageboda amerikis omis Semdgom<br />

<strong>in</strong>ternacionalizms [3, 63].<br />

kenWisyrisa da nom<strong>in</strong>aciis Semdeg gamarjvebuli eizenhaueri<br />

tafts mis Stabb<strong>in</strong>aSi eaxla raTa sakuTari pativiscema<br />

da megobruli grZnobebi gamoexata `didi amerikelisaTvis~.<br />

telekamerebis w<strong>in</strong>aSe eizenhauerma ganacxada, rom `taftis<br />

TanamSromlobis survili absoluturad aucilebelia respublikuri<br />

partiis warmatebisaTvis~. rogorc jentlmenma<br />

jentlmens taftmac gulTbilad miuloca aiks gamarjveba.<br />

Tumca 62 wlis politikosi nawyeni iyo da grZnobda, rom prezidentobis<br />

bolo Sansi gauSva xelidan. SemdgomSi specialur<br />

memor<strong>and</strong>umSi man dawera, rom misi marcxi niu-iorkis f<strong>in</strong>ansuri<br />

jgufebis <strong>in</strong>teresebma, presaSi antitafturma propag<strong>and</strong>am<br />

da respublikel gubernatorTa umravlesobam ganapiroba [3,<br />

1257]. vice-prezidentobis k<strong>and</strong>idatad respublikelebma air-<br />

Cies 39 wlis senatori kaliforniidan riCard niqsoni, cnobili<br />

Tavisi daudgromeli antikomunizmiT da antiamerikuli<br />

qmedebebis Semswavlel komisiaSi aqtiuri saqmianobiT.<br />

robert diuim, romelic aqtiurad exmareboda eizenhauers<br />

saarCevno kampaniaSi, niqsons jer 1952 wlis maisSi daadga<br />

Tvali, mas niqsoni niWier, gamocdil kacad miaCnda, romelmac<br />

`icis rom dedamiwa mrgvalia~. mas Semdeg rac niqsons viceprezidentoba<br />

SesTavaza, isic daamata `nu gaibR<strong>in</strong>Zebi, nu dakargav<br />

Sens gulmodg<strong>in</strong>ebas da erT mSvenier dRes Tavad gaxdebi<br />

prezidenti~ [13, 212].<br />

ase rom, konventze, e.w. `aRmosavleTis <strong>in</strong>ternacionalstebma~<br />

gaimarjves. gansakuTrebiT kritikulad ganwyobili<br />

konservatorebi maT `respublikel axalkurselebsac~ ki uwodebdnen<br />

[10, 1256].<br />

magram saprezidento kampanias partiis erTianoba sWirdeboda<br />

da <strong>in</strong>ternacionalistma eizenhauerma da izolacionistma<br />

taftma miuxedavad arsebuli mniSvnelovani uTanxmoebisa,<br />

romlsac `Cikago tribiunma~ 1952 wlis 19 ivniss mtrobac<br />

ki uwoda sagareo politikis sakiTxebze moaxerxes kompromisis<br />

gamonaxva da saerTo lozungic SeimuSaves — `Tavisufleba<br />

mcocavi socializmis w<strong>in</strong>aaRmdeg~.<br />

344


saS<strong>in</strong>ao sakiTxebze SedarebiT advilad morigdnen. 1952<br />

wlis 12 seqtembers niu-iorkSi Tavis gamosvlaSi taftma daawynara<br />

gansakuTrebiT konservatori respublikelebi, rom eizenhauerTan<br />

saubrisas igi darwmunda generlis mtkice respublikelobaSi<br />

da rom generali araviTar SemTxvevaSi ar Camoacilbda<br />

aqtiur saqmianobas partiis Zvel aqtivistebs anu<br />

konservatorebs, romlebic, taftis azriT, partiis wevrTa<br />

naxevars warmoadgendnen da rom Tanamdebobaze daniSvnisas am<br />

xalxisadmi, maT Soris taftis momxreebisadmi, araviTari diskrim<strong>in</strong>acia<br />

ar ganxorcieldeboda.<br />

am saubrisas tafti darwmunebula, rom eizenhaueri er-<br />

Tgulebda federaluri mTavrobis konstituciur SezRudvebs<br />

da ar dauSvebda trumeniseul gadacdomebs, romelmac<br />

foladis qarxnebis marTvis uflebebi miitaca. taftma Tanamoazreebs<br />

isic axara, rom generali eTanxmeboda taft-hartlis<br />

kanonis ZiriTadi punqtebis da aseve, samxedro biujetis<br />

Semcirebis aucileblobasac.<br />

sagareo problemebTan dakavSirebiT taftma aRniSna,<br />

`ver vityvi rom aq yvelaferSi veTanxmebi, magram Cveni uTanxmoeba<br />

mxolod garkvul donemdea~ [4, 3212-3313].<br />

Tumca, yvelaferi SedarebiTia da eizenhauers taftze<br />

ufro memarjveneebTanac mouwia TanamSromloba, iseTebTan,<br />

rogorebic iyvnen antikomunisturi gamoZiebebiT cnobili senatori<br />

<strong>in</strong>dianidan uiliam jeneri da viskons<strong>in</strong>eli senatori<br />

josef makarti. Tavad eizenhaueric, iseve rogorc amaerikel-<br />

Ta umravlesoba, antikomunisti iyo, magram am senatorebma da<br />

maTma momxreebma antikomunizmis talRaze mTeli amerika aaforiaqes<br />

da nebismier liberals komunistobas swamebdnen.<br />

aman ki mravali udanaSaulo amerikelis Rirseba da samoqalaqo<br />

uflebebi Selaxa. maT ise Setopes `kudianebze nadirobaSi~<br />

rom, Tavad gaxdnen miuRebelni mravali amerikelisTvis. am<br />

movlenaze romelic `makartizmis~ saxeliT aris cnobili, ufro<br />

dawvrilebiT Semdeg visaubrebT.<br />

sxvaTa Soris, rodesac trumeni eizenhaueris damarcxebas<br />

w<strong>in</strong>aswarmetyvelebda, amas imiTac asabuTebda, rom is gar-<br />

Semortymuli iyo iseTi adamianebiT, rogorebic tafti, makarti,<br />

jeneri da kemi iyvnen [1, 714].<br />

345


<strong>in</strong>dianaSi gamosvlisas senatori jeneri gadaexvia kidec<br />

eizenhauers da Tumca Semdeg generalma Tqva — `gasvrilad<br />

vigrZeni Tavi am kacs rom Sevexeo~, magram ukve gvian iyo. kidev<br />

ufro uaresi moxda makartis mSobliuri viskons<strong>in</strong>is Statis<br />

udides qalaq miliuokiSi. antikomunizmis talRaze makarti<br />

aravis <strong>in</strong>dobda da Tavad jorj marSals, amerikis gamarjvebis<br />

erT-erT mTavar mWedels da eizenhaueris uaxloes adamiansa<br />

da mfarvels, moRalate uwoda. eizenhaueri amas mwared<br />

ganicdida da swored miliuokiSi gamosvlisas apirebdaM marSalis<br />

Rirsebis dacvas. eizenhaueris mier momzadebul sityvaSi<br />

ewera — `vici, rom mas araloialobas abraleben, magram 35<br />

wlis manZilze mqonda privilegia vicnobde mas. piradad me<br />

vicnob mas, rogorc kacsa da jariskacs, romelic TavdadebiT<br />

da udidesi patriotizmiT emsaxureboda amerikas~. rodesac<br />

es teqsti viskons<strong>in</strong>is gubernatorma valter kohlerma naxa, am<br />

nawilis amoReba moiTxova, v<strong>in</strong>aidan es makartis Seuracyofad<br />

CaiTvleboda misive StatSi, sxvebmac urCies amis gakeTeba da,<br />

pragmatuli politikuri <strong>in</strong>teresebidan gamomd<strong>in</strong>are eizenhauerma,<br />

marTlac aRar gariska am nawilis wakiTxva. rasakvirvelia,<br />

es ar iyo vaJkacuri saqcieli, miT umetes, ar ekadreboda<br />

igi did generalsa da gmirs. magram politika xSirad arcTu<br />

jentlmenur kopromisebs moiTxovs. eizenhaueris didma gul-<br />

Sematkivarma, `niu-iork Taimsis~ gamomcemelma artur zulcbergerma<br />

depeSa gaugzavna generals — `albaT ar mWirdeba<br />

imis Tqma, rom guli matk<strong>in</strong>a am ambavma~. miuxedavad imisa, rom<br />

ori kviris Semdeg sxva gamosvlaSi eizenhauerma jorj marSali<br />

did amerikel patriotad moixsenia, xolo prezidentobisas<br />

mwared dasaja makarti, es dReE ma<strong>in</strong>c samarcxv<strong>in</strong>o laqad<br />

darCa mis biografiaSi [6, 3245-3246].<br />

saprezidento kampania grZeldeboda da zedmeti emociebis<br />

dros aRar tovebda. Tumca aiki ma<strong>in</strong>c axerxebda iumoris<br />

grZnobis SenarCunebas. Tavisi saprezidento kampaniis organizatorebze<br />

xumrobda: `is<strong>in</strong>i ZiriTadad, imaze saubrobdnen,<br />

Tu rogor SeeZloT gamarjveba Cemi popularobis meSveobiT<br />

da arav<strong>in</strong> ambobda, rom mec maqvs cotaodeni tv<strong>in</strong>i TavSi~ [7,<br />

282]. isic uTqvams, rom — `demokratebi sityvier cecxls miSenen,<br />

magram amas rogorme gadavitan, me xom artileristebis mier<br />

gaxsnili cecxlic maxsovs~ [12, 234].<br />

346


swored, am periodSi daiwyo `didi satelevizio revolucia~,<br />

romelmac sruliad Secvala amerikis yofa da 1952 wlis<br />

saprezidento kampaniis organizatorebmac marjved gamoiyenes<br />

komunikaciis es axali da efeqturi saSualeba. Aam saqmeSi<br />

aqtiurad Caeba erT-erTi cnobili sareklamo saagento<br />

BBD&O, romlis xelmZRvaneli ben dafi eizenhaueris piradi<br />

megobari iyo. man es saqme cnobil specialists Ted Bates Agencyis<br />

warmomadgenels roser rivzs mi<strong>and</strong>o, romelic male eizenhaueris<br />

umniSvnelovanes mrCevlad iqca am sferoSi da sruliad<br />

axleburad miudga politikuri sareklamo rgolebis Seqmnas.<br />

kerZod ki, prezidentis imijis ukeT `gasayidad~ gamoiyena<br />

ukve aprobirebuli sayofacxovrebo produqciis reklamis-<br />

Tvis gankuTvnili meTodebi. igi maqsimalurad mokle klipebs<br />

amzadebda, naTeli, uaRresad ubralo da yvelasTvis gasagebi<br />

gzavnilebiT. magaliTad, `eizenhaueri — mSvidobis kaci~. zogierTi<br />

klipi mxolod 15-wamian frazebsac ki gulisxmobda.<br />

rivzi amas imiT asabuTebda, rom ruzveltis 1933 wlis sa<strong>in</strong>auguracio<br />

gamosvlidan umravlesobas misi, mxolod, erTi fraza<br />

axsovda yvelaze kargad, kerZoT ki, rom `erTaderTi risic<br />

unda gveS<strong>in</strong>odes es Tavad SiSia~. 1947 wels u<strong>in</strong>ston CerCilis<br />

cnobili gamosvlidan fultonSi yvelas axsovda fraza `rk<strong>in</strong>is<br />

fardis~ Sesaxeb, romelic evropas Camoefara an kidev misive<br />

lakonuri xotba britanul aviaciaze, romelmac 1940 wels<br />

germanuli `luftvafesagan~ gadaarC<strong>in</strong>a <strong>in</strong>glisi— `jer arasdros<br />

ar umadldodnen aseT didi raodenobis adamianebi Tavis<br />

gadarCenas adamianTa aseT mcire jgufs~ [13, 229-232].<br />

erT-erT aseT rgolSi eizenhauers ekiTxebian, `ras ityviT<br />

cxovrebis maRal Rirebulabaze~, razec mas unda epasuxa<br />

— `Cemi coli memic Relavs amaze da me uTxari, rom Cveni valic<br />

swored is aris, rom 4 noembris Semdeg SevcvaloT arsebuli<br />

viTareba~. sxvaTa Soris, ukve 1953 wlis martSi, rodesac memi<br />

pirveli ledis rangSi pirvel preskonferencias atarebda,<br />

man siciliT ganacxada, rom yvelaze metad gadasaxadebis Semcirebis<br />

kanonis miRebaSia da<strong>in</strong>teresebuli [14, 101]. Semdeg<br />

rgolSi Tanamosaubre ekiTxeba aiks, `miWirs gadasaxdis gadaxda,<br />

roca vkiTxulob, rom gadasaxadis amkrefebs samsaxuridan<br />

TaRliTobisTvis agdeben~. amaze aiki pasuxobs — `jerjerobiT<br />

ar vici ramdeni gadasaxadis gadamxdelia SeSfoTe-<br />

347


uli da ramdeni TaRliTi dausxlta marTlmsajulebas, magram<br />

aucileblad gavigeb amas momaval ianvarSi~ [7, 282]. erTerTi<br />

aseTi rgolis momzadebisas, grimiorma sevdianad uTxra<br />

eizenhauers, `rogorc medesante, TqvenTan erTad vibrZodi<br />

safrangeTSi, axla am saqmiT var dakavebuli. maS<strong>in</strong> Tqvenc xuT<br />

varskvlaviani generali iyaviT, axla ki mxolod politikosi<br />

xarT, RmerTo sadamde daveciT~ [7, 287].<br />

Tavis mxriv, demokrati k<strong>and</strong>idati, <strong>in</strong>teleqtuali adlai<br />

stivensoni ukadrisobda aseT sareklamo rgolebs da albaT,<br />

didi Secdomac dauSva [13, 232]. rodesac eizenhauerma, garkveulwilad,<br />

am rgolebis wyalobidac daimkvidra ubralo adamianis<br />

imiji, romelic amerikelebs esoden moswondaT. erTxel<br />

roca sityva `status-qvo~ gamoiyena, maS<strong>in</strong>ve moibodiSa `mgoni<br />

ar unda viyo metismetad ganaTlebuli k<strong>and</strong>idati~.<br />

amerikelTa did nawils isic moswonda, rom eizenhaueri<br />

RvTismoSiSi adamiani iyo da eTanxmeboda mis sityvebs rom `sabolood<br />

yvela sakiTxi sulierebamde dadis~. es xalxi eizenhaueris<br />

ocnebasac endoboda — rom masze eTqvaT — `is iyo patiosani<br />

kaci, is iyo Cemi megobari~ [12, 234].<br />

arCevnebi eizenhauerisTvis warmatebulad mimd<strong>in</strong>areobda<br />

da respublikelTa lozungi `korufcia, korea, komunizmi~<br />

anu, rom respublikelebi demokratTa wyalobiT warmoqmnil<br />

am sam problemas moagvarebdnen, sakmaod efeqtianad muSaobda.<br />

komunizmis w<strong>in</strong>aaRmdeg brZolaSi orive k<strong>and</strong>idati tols<br />

ar udebTda erTmaneTs, magram rac Seexeba korufciasa da koreas<br />

aq demokratebs marTlac, seriozuli problemebi hqondaT<br />

da respublikelebic galaRebulni utevdnen. v<strong>in</strong>aidan es<br />

sakiTxebi marTlac, damokles maxviliviT emuqreboda demokratTa<br />

popularobas. eizenhaueris gamarjveba lamis ganaRdebuli<br />

C<strong>and</strong>a. Tumca, rogorc es xSirad xdeba, respublikelTa<br />

uRrublo caze uecrad didi Savi Rrubeli gamoCnda. korufciis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg mebrZol `umwikvlo~ respublikelTa banakSi<br />

Tavad gaCnda korufciasTan dakavSirebuli seriozuli problema,<br />

romelmac didi riskis qveS daayena maTi saarCevno kampania.<br />

kerZodD, respublikuri partiis vice-prezidentobis k<strong>and</strong>idats<br />

riCard niqsons Tavad dasdes brali korufciaSi, TiTqos<br />

igi kalifornieli milionerebis mier Segrovebuli .e.w.<br />

saidumlo fondis TanxebiT sargeblobda. magram niqsonma es<br />

348


aldeba brwy<strong>in</strong>valed gaabaTila Tavis telegamosvlaSi, romelic<br />

e.w. Cekersis sityvis saxeliT aris cnobili [2]. misi gamosvla<br />

imdenad STambeWdavi aRmoCnda, rom mow<strong>in</strong>aaRmdegeebis<br />

nacvlad axali momxreebi SesZ<strong>in</strong>a eizenhauerisa da niqsonis<br />

t<strong>and</strong>ems [15, 249].<br />

rac SeexebaT demokratebs, hari trumenma, mxolod, 1952<br />

wlis aprilSi ganacxada uari arCevnebSi monawileobaze Dda<br />

rogorc cnobili amerikeli istorikosi, stenfordis universitetis<br />

profesori barton bernste<strong>in</strong>i aRniSnavda, amiT mniSvnelovnad<br />

gamoaswora Tavisi partiis politikuri mdgomareoba,<br />

v<strong>in</strong>aidan misi piradi popularaoba am droisTvis umdables<br />

doneze iyo [6,3215].<br />

demokratiuliP partiis erT-erTi mniSvnelovani k<strong>and</strong>idati<br />

iyo tenesis senatori estes kefaveri, romelic cnobili<br />

iyo satelivizio mosmenebiT organizebul danaSaulze da demokratiuli<br />

partiis konventze mas yvelaze meti momxre hyavda.<br />

sxva k<strong>and</strong>idatebi iyvnen: Nniu-iorkis gubernatori averel<br />

harimani, vice-prezidenti alben barkli, senatori jorjiidan<br />

riCard raseli da il<strong>in</strong>oisis gubernatori adlai stivensoni.<br />

trumens yvelaze ufro stivensonis k<strong>and</strong>idatura moswonda,<br />

magram saqme imaSi iyo, rogorc Tavis droze eizenhaueri,<br />

stivensonic fexs iTrevda prezidentobaze — `am ofisis<br />

araviTari survila ar maqvs, arc gonebrivad, arc fizikurad<br />

da arc Cemi temperamentidan gamomd<strong>in</strong>are~. ki magram, ma<strong>in</strong>c<br />

rom SemogTavazon prezidetoba, ras izamTo — hkiTxes mas `albaT<br />

Tavs moviklav~ — iyo pasuxi [7, 281].<br />

trumeni ma<strong>in</strong>c ar cxreboda da erT-erTi saubris dros<br />

Cveuli TavmdablobiT isic ki uTxra — `Tu Cemnairma ubralo<br />

kacma SeZlo prezidentoba da arc Tu Zalian cudad moaxerxa<br />

es, warmoidg<strong>in</strong>e, namdvilad ganaTlebuli da gonieri kaci ras<br />

gaakeTebs am Tanamdebobaze~ [13, 222] .<br />

sabolood, stivensoni, aseTi keklucobis miuxedavad,<br />

ma<strong>in</strong>c daiTanxmes da demokratiuli partiis konventma mesame<br />

kenWisyrisas swored is airCia prezidentobis k<strong>and</strong>idatad.<br />

aseTi ndobiT aRfrTovanebulma stivensonma konventze didebuli<br />

samadlobeli sityva warmoTqva, romlic demokratiuli<br />

partiisadmi sadRegrZelos msgavsi diTirambiT daasrula —<br />

349


`xalxi brZenia, is gacilebiT ufro brZenia, vidre respublikelebs<br />

hgoniaT da swored demokratiuli partiaa xalxis partia<br />

da ara Sromis partia, fermerTa partia an damqiravebelTa<br />

partia — es aravis partia ar aris, es yvelas partiaa~[4,.3295].<br />

1900 wels dabadebulma adlai stivensonma bavSvoba il<strong>in</strong>oisis<br />

patara qalaq blum<strong>in</strong>gtonSi gaatara, sadac misi w<strong>in</strong>aprebi<br />

saxlobdnen. w<strong>in</strong>aprebi ki marTlac sasiqadulo hyavda.<br />

babuamisi mamis mxridan 1893-1897 wlebSi amerikis vice-prezidenti<br />

iyo grover klivlendis adm<strong>in</strong>istraciaSi. babua dedis<br />

mxridan ki — abraham l<strong>in</strong>kolnis axlo megobari da misi saprezidento<br />

kampaniis menejeri. Tumca Tavad adlais mSoblebi<br />

aseTi RirsebebiT ar gamoirCeodnen, magram Statis maRal sazogadoebas<br />

ekuTvnodnen da Svilsac Sesaferisi ganTleba<br />

misces. stivensonma harvardis universitetis samarTlis skola<br />

daamTavra da 1941 wlamde iuridiuli praqtika hqonda CikagoSi.<br />

omis dros samxedro sazRvao flotSi, mere ki saxelmwifo<br />

departamentSi msaxurobda. 1948 wels igi il<strong>in</strong>oisis<br />

Statis istoriaSi yvelze didi umravlesobiT airCies gubernatorad.<br />

stivensoni aqtiurad ibrZoda korufciisa da azartuli<br />

TamaSebis biznesis w<strong>in</strong>aaRmdeg da mniSvnelovnad daxvewa<br />

Statis mmarTveli struqturebis saqmianoba. amave dros, igi<br />

uaRresad ganaTlebuli adamiani da brwy<strong>in</strong>vale oratoric<br />

iyo. ase rom, rogorc ojaxiSvilobiT, aseve ganaTlebiTa da<br />

politikuri warsuliT igi marTlac, rom Rirseuli k<strong>and</strong>idati<br />

iyo.<br />

mravali politikosisTvis damaxasiaTebeli umaduroba<br />

da c<strong>in</strong>ikuri praqticizmi arc stivensonisTvis yofila ucxo<br />

da prezidentobis k<strong>and</strong>idatad arCevis Semdeg erT-erTi pirveli,<br />

rac gaakeTa iyo trumenisgan gamijnvis mcdeloba. prezidentisTvis<br />

samwuxarod, stivensonmac CaTvala, rom trumeni<br />

ukve metismetad arapopularuli iyo da masTan zedmeti siaxlove<br />

xels SeuSlida mis saprezidento ambiciebs. amitomac<br />

demokratiuli partiis erovnul komitetSi, rom aRaraferi<br />

vTqvaT Tavis arCevnebis saorganizacio jgufze, man e.w. trumenis<br />

xalxis sakuTari kadrebiT Secvla daiwyo. maT Soris,<br />

partiis erovnuli komitetis Tavmjdomared Tavisi Cikagoeli<br />

megobari stven miceli daniSna. stivensonis saarCevno<br />

Stabb<strong>in</strong>is vaS<strong>in</strong>gtonidan spr<strong>in</strong>gfildSi gadatana aseve trume-<br />

350


nisgan gamijvnis mizniT moxda. sxvasTan erTad, stivensonma<br />

saarCevno kampaniisTvis prezidentis TviTmfr<strong>in</strong>avis gamoyenebazec<br />

ki uari Tqva [14, 96].<br />

Tavis gamosvlebSi stivensoni ufro pr<strong>in</strong>cipuli iyo da<br />

arasdros cdilobda auditoriis gemovnebas misadageboda. magaliTad,<br />

amerikis legionis w<strong>in</strong>aSe, romelic makartis aqtiuri<br />

momxre iyo, patriotizmis Temaze gamosvlisas ar moerida<br />

patriotizmis makartiseuli gagebis mZafr kritikas. virj<strong>in</strong>iaSi,<br />

samoqalaqo omis dros samxreTis konfederaciis dedaqalaq<br />

riCmondSi, stivensoni swored, rasizmisa da segregaciis<br />

politikis w<strong>in</strong>aaRmdeg gamovida, eizenhaueri ki ToTxmet samxreTul<br />

StatSi gamosvlisas arc erTxel ar Sexebia rasizms.<br />

Sromis dRes detroitSi, profkavSiris mravali wevris w<strong>in</strong>aSe<br />

bolomde ar gaukritikebia taft-hartlis kanoni, rac ase moewoneboda<br />

im audtorias. axal orleansa da texasSi aRniSna,<br />

rom kontroli sanapiro navTobis sarewebze ara Statebis xelisuflebis,<br />

aramed federaluri mTavrobis prerogativa unda<br />

yofiliyo, roca am Statebis xelmZRvaneloba yvela Zalas<br />

xmarobda, raTa es kontroli xelSi Caegdo. rogorc <strong>in</strong>teligentsa<br />

da patiosan kacs, stivensons miaCnda, rom politikuri<br />

simarTle ara regionaluri, aramed zogaderovnuli xasiaTis<br />

unda yofiliyo. aseTma pr<strong>in</strong>cipulobam mas zogierTi Stati<br />

daakargv<strong>in</strong>a kidec. magaliTad, texasis demokratma gubernatorma,<br />

stivensonis mosazrebis gamo, sanapiro sarewebis sakiTxSi<br />

Tavisi pozicia mkveTrad Secvala da eizenhauers, romelic<br />

swored Statebis uflebebis gafarToebis momxre iyo,<br />

dauWira mxari.<br />

stivensonis gamosvlebis daxasiaTebisas ar SeiZleba ma-<br />

Ti umaRlesi oratoruli done ar gavixsenoT, bevrisTvis misi<br />

sityvebis paTosi da daxvewiloba dResac samagaliToa. TiTqmis<br />

yoveli gamosvlis teqsts stivensoni piradad werda da<br />

spiCraiterebi faqtobrivad usaqmod datova, magram amas uamravi<br />

dro da energia mihqonda. stivensonis gundis mravali<br />

wevri ki Tvlida, rom ukeTesi iqneboda, Tu igi am dros partiul<br />

bosebTan da rigiT amomrCevlebTan pirad Sexvedrebs dauTmobda<br />

[8, 94-95].<br />

roca eizenhauers kidev erTxel Seaxsenes, Tu raoden<br />

kargad flobda stivensoni sityvas, man upasuxa, `Tu mag kri-<br />

351


teriumiT avirCevT prezidentebs, maS<strong>in</strong> ernest hem<strong>in</strong>gueis ar-<br />

Ceva mogviwevs~ [7, 295].<br />

saprezidento kampaniis msvlelobisas stivensoni liberalebsa<br />

da reformatorebs mouwodebda aqtiurobisaken, magram<br />

misi lozungebi, albaT, jon kenedis dros ufro mouxdeboda,<br />

vidre konservatiul 50-ian wlebs. trumenis mxardaWerac<br />

saeWvo plusi iyo. saarCevno kampaniis arsebul problemebs<br />

stivensonis ganqorw<strong>in</strong>ebac daerTo, rac maS<strong>in</strong>del puritanul<br />

amerikaSi ma<strong>in</strong>c da ma<strong>in</strong>c ar uwyobda xels erovnuli<br />

masStabis lideris popularobas. sxvaTa Soris, stivensonis<br />

yofilma colma, romelsac fsiqiatriuli problemebi hqonda,<br />

ganacxada, rom arCevnebSi xmas respublikelebs miscemda.<br />

stivensonis didebul gamosvlebs bevri iumoric axlda.<br />

magaliTad, roca Camo<strong>in</strong>gra platforma romelzec eizenhaueri<br />

gamodioda, stivensonma ixumra: `mixaria, rom eizenhaueri<br />

ar daSavda, magram ar mikvirs rom es moxda, ori Tvis manZilze<br />

veubnebodi, rom verav<strong>in</strong> gaCerdeoboda am platformaze~. respublikelTa<br />

braldebebze ki ganacxada — `Tu respublikelebi<br />

Sewyveten Cvenze tyuilebis laparaks, maS<strong>in</strong> Cven SevwyvetT<br />

maTze simarTlis Tqmas~. respublikuli partia orTavian spilos<br />

Seadara `erTi Tavi eTanxmeba yvelafers, rasac vambob,<br />

meore Tavi lanZRavs da wyevlis Cems naTqvams~ [6, 3252-3253].<br />

erTxel, adlai stivensons misma asistentma uTxra, rom misi<br />

gamosvlebis translireba televiziaSi 60 aTasi dolari jdeboda.<br />

Sewuxebulma stivensonma amaze upasuxa — `netav ar geTqva,<br />

axla yovelTvis, rodesac gamosvlis teqsts davwer, vifiqreb,<br />

iqneba es Zviri, 10 dolariani sityva, Tu mokle `aris~<br />

an `ara~, romelic mxolod 1,75 dolari eRireba~ [7, 289]. Tumca<br />

mrCevelebi eubnebodnen, rom amerikel amomrCevels ar sWirdeboda<br />

zedmeti iumori prezidentobis k<strong>and</strong>idatebisagan<br />

[14,100]. sxvaTa Soris, es xumrobebi eizenhaueris gundmac gakicxa<br />

im sababiT, rom stivensoni abuCad igdebda mniSvnelovan<br />

movlenebsa da sazogadoebas [8, 96].<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, rom stivensonis w<strong>in</strong>aaRmdegi iyo federaluri<br />

gamoZiebis biuros legendaruli da ucvleli direqtori<br />

edgar huveri. huveris yvelas eS<strong>in</strong>oda, v<strong>in</strong>aidan mas TiTqmis<br />

yvela poltikosze hqonda garkevuli kompromatebi, maT Soris<br />

stivensonzec. kerZod ki, rom TiTqos stivensoni orjer<br />

352


iyo dapatimrebuli il<strong>in</strong>oissa da merilendSi homoseqsualizmis<br />

braldebiT, magram, rodesac misi v<strong>in</strong>aoba gaugiaT, es saqmeebi<br />

CaaCumes. huverma es <strong>in</strong>formacia sxvadasxva arxiT niqsonsa<br />

da makartis gadaugzavna. msgavsi <strong>in</strong>formacia gazeTebsac<br />

hqondaT, magram arav<strong>in</strong> dabeWda. biuros erT-erTi agenti<br />

ixsenebda, `Cveni umravlesoba SeSfoTebuli iyo amiT, magram<br />

huvers aucileblad aikisa da niqsonis gamarjveba undoda,<br />

xolo Tu igi rames gadawyvetda veRarv<strong>in</strong> Seacvlev<strong>in</strong>ebda<br />

azrs~ [11, 402].<br />

sxvaTa Soris, stivensonis yofili coli elen borden<br />

stivensoni, romlis fsiqiatriuli diangozi `devnis mania~<br />

iyo, kerZo saubrebSi ambobda, rom misi yofili qmari homoseqsualisti<br />

da, amave dros, didi meqalTanec iyo, da saerTod,<br />

igi Tavisi gonebiT sul ar iyo mzad prezidetobisTvis. [11,<br />

403] Tumca ganawyenebuli da gacilebuli yofili colisa Tu<br />

qmris naTqvami, albaT, yovelTvis s<strong>and</strong>o ver iqneba.<br />

Tavis mxriv, demokratebi imuqrebodnen, rom gamoaqveynebdnen<br />

pentagonis arqivebSi moZiebul jorj marSalis werils<br />

eizenhauerisadmi, romelSiac, igi kategoriulad ukrZalavda<br />

generals colTan gaSorebas da britaneli samxedro<br />

mZRoli qalis kei somersbis colad moyvanas.<br />

rogorc irkveva, stivensons unda vumadlodeT, ganaTlebuli<br />

adamianebis `kvercxisTavianebad~ monaTvlas. Jurnalist<br />

stiuart eslopisadmi, miweril werilSi misi Zma joni<br />

stivensons metismetad akademiur da uemocio adamianad xatavda<br />

— `yvela kvercxisTava stivensonis mxares ariso, magram<br />

ramdeni kvercxisTavaa aq~. amiT ielis universitetis kursdamTavrebul<br />

jons cudis Tqma ar undoda <strong>in</strong>teleqtualebze<br />

iseve, rogorc mis Jurnalist Zmas, roca man es term<strong>in</strong>i Tavis<br />

sagazeTo statiebSi gamoiyena. magram sul ramdenime dReSi es<br />

sityva mtkiced mieweba stivensons da mis garSemo myof <strong>in</strong>teleqtualTa<br />

jgufs. ise, naxevrad meloti stivensonis Tavi<br />

marTlac, waagavda kvercxs. amasTan dakavSirebiT mwerali<br />

luis bromfildi werda, rom `gaCnda axali gamoTqma, romelic<br />

Cveni sazogadoebis sakmaod saeWvo nawils axasiaTebs ..... es<br />

niSnavs <strong>in</strong>teleqtualobis pretenziis mqone adamians, xSirad<br />

profesors an profesoris proteJes, zedapiruls yoveli<br />

problemis mimarT, qalurs, ampartavans, ampartavnobiT aRsav-<br />

353


ses ... Sua evropuli socializmis doqtr<strong>in</strong>iorTa momxres,<br />

TviTdajerebul pedants. Tu stivensoni gaimarjvebs am arCevnebSi,<br />

kvercxisTavianebi dabrundebian xelisuflebaSi da Cven<br />

kvlav davubrundebiT areul-dareul ekonomikas, socializms,<br />

komunizms, danaSauls da fsiqofatur arastabuilurobas~<br />

[12, 223-224]. am sityvebis avtors namdvilad ver davabralebT<br />

simpatiebs <strong>in</strong>teleqtualebisadmi, maTi arsis swor Sefasebaze,<br />

rom aRaraferi vTqvaT.<br />

stivensonma eizenhauerisgan gansxvavebiT, marTlac<br />

brwy<strong>in</strong>vale liberal <strong>in</strong>teleqtualTa kohorta daiyena gverdiT:<br />

artur Sles<strong>in</strong>jeri umcrosi — harvardis kursdamTavrebuli,<br />

brwy<strong>in</strong>vale istorikosi, puliceris premiis laureati,<br />

jon kenet gelbraiti — aseve harvardis kursdamaTavrebuli,<br />

cnobili ekonomisti, jon ste<strong>in</strong>beki — didi amerikeli mwerali,<br />

Bbernard de voto — puliceris premiis laureati Jurnalisti<br />

da eseisti, da sxvebi [6, 3250].<br />

ambobdnen, stivensons <strong>in</strong>teleqtualTa axali talRa e.w.<br />

ji ai bilis <strong>in</strong>teleqtualebi uWerdnen mxars. rogorc erTerTi<br />

mimomxilveli ambobda, Tu stivensoni iyo Jurnalebis —<br />

New Yorker-is, Atlantic Monthly-is da Harpers Magaz<strong>in</strong> -is mkiTxvelebis<br />

k<strong>and</strong>idati, eizenahueris mxardamWerni ufro Saturday<br />

Even<strong>in</strong>g Post-is da Reader’s Digest - is mkiTxvelebi iyvnen [13, 234].<br />

rogorc aRvniSneT, antikomunizmi am saprezidento kampaniis<br />

erT- erTi mTavari Tema iyo da aq demokratebi tols ar<br />

udebdnen respublikelebs. 12 seqtembers Tavis gamosvlaSi<br />

qalaq albukerkeSi stivensonma komunizms ubralod `sulis<br />

sikvdili~ uwoda [4, 3307]. magram, rogorc aRmoCnda, ultrakonservator<br />

niqsonTan SedarebiT, igi sakmarisad agresiulad<br />

ar gamoiyureboda. magaliTad, 1948-50 wlebSi amerikaSi<br />

didi rezonansi gamoiwvia saxelmwifo departamentis yofili<br />

TanamSromlis aljer hisis dadanaSaulebam kompartiis wevrobasa<br />

da jaSuSobaSi, TiTqos igi jer kidev 1930-iani wlebidan<br />

awvdida mniSvnelovan <strong>in</strong>formacias komunistebs. magram<br />

amerikuli sazogadoebis didi nawili hisis Tavis marTlebas<br />

ufro endoboda. sxvebTan erTad, saxelmwifo mdivanma d<strong>in</strong><br />

aCesonma da adlai stivensonmac ar scnes hisis braleuloba.<br />

hisis saqmisadmi damokidebuleba SeiZleba SevadaroT XIX saukunis<br />

dasasrulis safrangeTSi e.w. dreifusis saqmes, rode-<br />

354


sac franguli armiis kapitans ebrael alfred dreifuss, ma-<br />

S<strong>in</strong>del safrangeTSi gamefebuli antisemitizmis wyalobiT,<br />

seriozuli mtkicebulebebis gareSe, prusielTa sasargeblod<br />

SpionaJi da Ralati daswames da ramac orad gayo franguli<br />

sazogadoeba.<br />

1952 wlis arCevnebSi niqsoni swored albert hisis mxardaWeraSi<br />

adanaSaulebda adlai stivensons — `nuTu SeiZleba<br />

aseTi msoflmxedvelobis kacma uxelmZRvanelos antikomnistur<br />

jvarosnul laSqrobas~. niqsoni stivensons `d<strong>in</strong> aCesonis<br />

saxelobis komunizmis daSoSm<strong>in</strong>ebis laCruli kolejis~ kursdamTavrebuls<br />

uwodebda. saerTod mniSvnelovawilad, swored<br />

niqsonis aqtiurobam daarwmuna bevri, rom demokratebma<br />

ver ivarges rogorc amerikis SigniT, aseve mis sazRvrebs gareT<br />

komunizmis w<strong>in</strong>aaRmdeg brZolaSi [6, 3246].<br />

Tavis mxriv, stivensoni akritikebda ra makartiseul da<br />

niqsoniseul ultrapatriotizms, 1952 wlis 27 agvistos amerikuli<br />

legionis w<strong>in</strong>aSe gamosvlisas, aRniSnavda, rom aseTi<br />

tipis patriotizmi `aramzadebis ukanaskneli TavSesafaria~<br />

[4, 3304]. imave gamosvlaSi stivensonma patriotizmis sakuTari<br />

xedvac Camoayaliba — `patriotizmi es raimes mimarT SiSi ki ar<br />

aris, es aris raimes siyvaruli. CvenTvis patriotizmi ruse-<br />

Tis siZulvili ki araa, aramed respublikis siyvarulia, romlis<br />

ideali adamianisa da misi gonebis Tavisuflebaa. Cven am<br />

garemoSi gavizardeT da amas emsaxureba Cveni respublika~ [4,<br />

3306].<br />

stivensonis oratorulma niWma, keTils<strong>in</strong>disierebam da<br />

mis garSemo Sekrebilma brwy<strong>in</strong>vale <strong>in</strong>teleqtualebis kohortis<br />

saqmianobam garkveuli nayofi ma<strong>in</strong>c gamoiRo da sazogadoebrivi<br />

azris gamokiTxvaSi igi T<strong>and</strong>aTanobiT eweoda kidec<br />

eizenhauers, magram koreis omisgan gadaRlilma amerikam mis<br />

gundSi ver da<strong>in</strong>axa is Zala, romelic oms daasrulebda, maS<strong>in</strong><br />

rodesac, eizenhaueris gancxadebam, rom Tavad wavidoda koreaSi<br />

da SeaCerebda oms amerikelTa aRtaceba gamoiwvia.<br />

sabolood 1952 wlis 4 noembers Catarebul saprezidento<br />

arCevnebSi eizenhaurma 33,9 milioni amomrCevlis da 442 amrCevis<br />

xma miiRo, maS<strong>in</strong> roca adlai stivensons mxolod 27,3 milioni<br />

amomrCevlisa da 89 amrCevis xma ergo. eizenhauerma 39<br />

Stati moigo, demokratebma ki mxolod 9. progresulma parti-<br />

355


am miiRo 132 608 xma, prohibiciis partiam, 72,768, Sromis socialsturma<br />

partiam 29,33 xma, sxva danarCenma partiebma erTad<br />

ki 117,931 xma miiRes [4, 3337].<br />

duaiet eizenhauerma srulad moigo CrdiloeTis da dasavleTis<br />

Statebi, samxreTis nawili da misi mosazRvre Statebi.<br />

1928 wlidan respublikelma k<strong>and</strong>idatma pirvelad gaimarjva<br />

tradiciuli samxreTis zogierT StatSi, v<strong>in</strong>aidan samxre-<br />

Tel rasistebs sulac ar moewonaT stivensonis aqtiuri, trumenis<br />

stilSi gatarebuli, politika adamianis uflebaTa sferoSi<br />

da miaCndaT, rom stivensonis ltolva desegregaciisken<br />

faqtobrivad miyidida tradiciul samxreTs CrdiloeTis liberalebs,<br />

didi qalaqebis bosebs da Savkanianebs [6, 3252].<br />

Sedegad samxreTis sxva StatebSi stivensonma mxolod<br />

erTi an xuTi procentiT moigo. man mxolod alabamaSi, misisipisa<br />

da jorjiaSi gaimarjva seriozuli 20-30 procentiani<br />

upiratesobiT.<br />

eizenhauerma tradiciulad, demokratTa momxre jgufebis<br />

mniSvnelovani segmenti miimxro — kaTolikeebi, profkav-<br />

Sirebi, axalgazrda amomrCevlebi. igi warmatebuli iyo axal,<br />

qalaqgareT aSenebul gareubnebSic.<br />

albaT, mniSvnelovani roli iTamaSa im faqtmac, rom eizenhauerma<br />

saarCevno kompaniis dros m<strong>in</strong>imumamde daiyvana<br />

diskusiebi `axali kursis~ monapovris Sesaxeb da amave dros<br />

aRiara misi aucilebloba — `socialuri uzrunvelyofa, saxlTmSenebloba,<br />

muSaTa kompensacia da danazogebis dacva —es<br />

is sakiTxebia, romelnic politikaze maRla da mis gareT unda<br />

iyos. Ees ar aris sakiTxebi, es aris uflebebi~ [6, 3248]. bevri<br />

konservatori republikeli ar eTanxmeboda am azrs da Zalzec<br />

undoda amaze kamaTi, magram is<strong>in</strong>ic ki xvdebodnen, rom gamarjvebisTvis<br />

Rirda am sakiTxze Sidapartiuli diskusiis Se-<br />

Cereba arCevnebis dros ma<strong>in</strong>c. Tumca eizenhaueris sasaxelod<br />

unda iTqvas, rom man prezidentad arCevis Semdegac gaatara es<br />

xazi da Seasrula danapirebi.<br />

rac Seexeba demokratebs, Tumca ers kvlav moswonda<br />

`axali kursis~ sulkiskveTeba, magram daRala trumenis adm<strong>in</strong>istraciaSi<br />

arsebulma ZmabiWobam, koreis omma da msxverplSewirvam<br />

[3, 64].<br />

rodesac arCevnebis Semdeg erT-erTma Jurnalistma sa-<br />

356


xeldaxelo <strong>in</strong>terviu aiRo texaseli meqanikosis colisgan,<br />

v<strong>in</strong>me qalbaton vilsonisagan, Tu ras fiqrobda igi arCevnebis<br />

Sedegebze, man upasuxa:<br />

— `ar m<strong>in</strong>da sulelurad gamomivides an raime magdagvari,<br />

magram iciT, es iseTi didi da kargia, es hgavs imas, rom amerika<br />

saxlSi dabrunda~ [12, 236].<br />

gamarjvebaSi udidesi roli iTamaSa TviT eizanhaueris<br />

pirovnulma popularobam, Torem misma partiam kongresSi raime<br />

STambeWdav warmatebas ver miaRwia. rogorc erT-erTi<br />

Jurnalisti werda eizenhaueri amerikelTaTvis politikaze<br />

maRla idga [7, 286]. xolo eizenhaueris cnobili biografi stefen<br />

ambrosi aRniSnavda, rom `pirveli rac eizenhaueris personasTan<br />

asocirdeboda misi s<strong>and</strong>ooba iyo~ [5, 17].<br />

marTlac, amerikas am arCevnebSi ara stivensonis msgavsi<br />

idealisti <strong>in</strong>teleqtuali, aramed s<strong>and</strong>o, d<strong>in</strong>ji, gamocdili da<br />

cxovrebiseuli sibrZniT aRsavse adamiani sWirdeboda. am<br />

mxriv ki adlai stivensons, marTlac gauWirda eizenhauerTan<br />

konkurencia.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

58. Public Papers of the Presidents of the United States. Harry S. Truman,<br />

1952-53, US Government Pr<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g Office, Wash<strong>in</strong>gton, 1966.<br />

59. http://www.historyplace.com/speeches/nixon-checkers.htm<br />

60. Presidential Elections 1789-2000, C Q Press, A Division of<br />

Congressional Quarterly Inc. Wash<strong>in</strong>gton D.C., 2002.<br />

61. <strong>History</strong> of American Elections 1789-2001, Volume VIII 1944-1956,<br />

Editor Arthur M. Schles<strong>in</strong>ger Jr., Chelsea House Publishers,<br />

Philadelphia, 2002.<br />

62. Ambrose Stephen E., Eisenhower, vol. II, The President, A Touchstone<br />

Book, Published by Simon <strong>and</strong> Shuster, Inc. N.Y., 1984.<br />

63. Bernste<strong>in</strong> Barton J., Election of 1952, <strong>History</strong> of American Elections<br />

1789-2001, Volume VIII 1944-1956 Editor Arthur M Schles<strong>in</strong>ger Jr.,<br />

Chelsea House Publishers, Philadelphia, 2002.<br />

64. Boller Paul F., Jr., Presidental Campa<strong>in</strong>s, Oxford University Press, N.Y.,<br />

Oxford, 1996.<br />

65. Brown Stuart Gerry, Adlai E. Stevenson, Barron’s Woodbury Press,<br />

Woodbury , N.Y., 1965.<br />

357


66. Burk Robert F., Dwight D. Eisenhower., Hero <strong>and</strong> Politician., Twayne<br />

Publishers. Boston A Division of G. K. Hall& Co. 1986.<br />

67. Burns James MacGregor, Eisenhower <strong>and</strong> Taft: Which Republican<br />

Party? Political Parties <strong>in</strong> American <strong>History</strong> vol. III, 1980-Present,<br />

Edited by Paul L. Murphy, General Editor, Morton Borden, G.P.<br />

Putnam’s Sons, N. Y., Capricorn Books, N.Y., 1974.<br />

68. Gentry,Court, J. Edgar Hoover the Man <strong>and</strong> the Secrets, W.W. Norton &<br />

Company, N.Y., London, 1991.<br />

69. Goldman Eric F., The Crucial Decade – And After, America ,1945-1960,<br />

V<strong>in</strong>tage Books A. Division of R<strong>and</strong>om House, N.Y.,1960.<br />

70. Halberstam David, The Fifties., Villard Books, New York, 1993.<br />

71. Montgomery Ruth, Hail to the Chiefs. My life <strong>and</strong> Times with Six<br />

Presidents, Coward- Mc Cann, Inc., N.Y., 1970.<br />

72. Parmet Herbert S., Richard Nixon <strong>and</strong> His America, Konecky &<br />

Konecky, N.Y., 1990.<br />

358<br />

Vasil Kacharava<br />

Ph. Doctor, Professor of Ivane Javakhishvili<br />

Tbilisi State University <strong>and</strong><br />

International Black Sea University<br />

American Presidential Elections of 1952<br />

Summary<br />

The analyses of the comparison of the opposed party’s platform<br />

showed, that republican’s platform was closer to the grow<strong>in</strong>g conservative<br />

tendencies <strong>in</strong> the country. But <strong>in</strong> the mentioned elections probably the<br />

presidential c<strong>and</strong>idate’s personal quality <strong>and</strong> authority played a decisive role.<br />

General Dwight Eisenhower, an all known hero of World War II, Supreme<br />

Comm<strong>and</strong>er of the Allied forces <strong>in</strong> Europe, stood for the republicans. Adlai<br />

Stevenson, the governor of Ill<strong>in</strong>ois represented was c<strong>and</strong>idate from the<br />

democrats; his brilliant <strong>in</strong>tellect <strong>and</strong> oratorical talent played an important role<br />

<strong>in</strong> this competition, <strong>and</strong> gave special charm to these elections.<br />

Dur<strong>in</strong>g elections Eisenhower dim<strong>in</strong>ished the discussions about the New<br />

Deal <strong>and</strong> at the same time acknowledged necessity of social security, housebuild<strong>in</strong>g,<br />

unemployment compensation <strong>and</strong> etc. As he stressed out those matters<br />

should st<strong>and</strong> above politics. — `These are not matters, these are rights~.


Certa<strong>in</strong>ly many conservative republicans did not agree with such statements,<br />

but even they realized that it would be better to br<strong>in</strong>g to halt further discussions,<br />

at least dur<strong>in</strong>g the elections. Eisenhower did really fulfill his promises<br />

after he had been elected. One important promise he gave to the nation was<br />

that he would go Korea himself <strong>and</strong> end the war there, which turned out to be<br />

a decisive message <strong>in</strong> this campaign.<br />

As for the democrats, though many Americans still favored the New<br />

Deal programs <strong>and</strong> liked Stevenson’s brilliant speeches, they simply wanted<br />

to put the cronyism, sacrifices <strong>and</strong> Korean War beh<strong>in</strong>d it. At the same time,<br />

twenty years <strong>in</strong> power was too heavy burden for one party.<br />

F<strong>in</strong>ally, the election of 1952 ended up with Eisenhower’s impressive<br />

victory. He received 33, 9 million votes; Stevenson received only 27, 3<br />

million. Eisenhower won <strong>in</strong> 39 states, democrats just <strong>in</strong> 9.<br />

D. Eisenhower achieved complete victory <strong>in</strong> northern <strong>and</strong> western<br />

states, part of south <strong>and</strong> its neighbor states. S<strong>in</strong>ce 1928 republican c<strong>and</strong>idate<br />

had never won <strong>in</strong> so called Solid South <strong>and</strong> this victory was really impressive.<br />

Southerners were scared by Stevenson activity regard<strong>in</strong>g human rights issues.<br />

Eisenhower supported by a big segment of traditional democrats, like<br />

Catholics, trade unions, young voters. He was very successful <strong>in</strong> recently<br />

developed suburbs. Majority of the Big Bus<strong>in</strong>ess dem<strong>and</strong><strong>in</strong>g reduction of<br />

taxes <strong>and</strong> state regulations also were on his side. Even the sc<strong>and</strong>al with<br />

Richard Nixon’s Secret Fund did not change positive attitude toward the<br />

republicans. Actually, Nixon’s `Checkers Speech~, became real a political<br />

triumph Truthfully, for him. America <strong>in</strong> these elections needed a trustworthy,<br />

dist<strong>in</strong>guished, experienced <strong>and</strong> full of life experience person <strong>and</strong> not an<br />

idealist <strong>in</strong>tellectual such as Stevenson.<br />

359


vasil kaWarava<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis da Savi zRvis saerTa-<br />

Soriso universitetis profesori<br />

politikuri partiebis ideologia da<br />

platformebi aSS-is 1952 wlis saprezidento<br />

arCevnebSi<br />

1952 wlis arCevnebi SeiZleba garkveulwilad SevadaroT<br />

1920 da 1932 wlebis arCevnebs, rodesac ori wamyvani partiis<br />

brZola gansakuTrebuli ideologiuri dapirispirebiT gamoirCeoda.<br />

magram, Tu 1920 wels erTmaneTs sakmaod uRimRamo<br />

k<strong>and</strong>idatebi daupirispirdnen respublikeli uoren hard<strong>in</strong>gisa<br />

da demokrati koksis saxiT da yvelaferi partiebis ideologiam<br />

da maTma politikurma platformebma gadawyvita [3,<br />

29-39], 1932 da 1952 wlebSi mkveTr ideologiur dapirispirebasTan<br />

erTad, umniSvnelovanesi roli Tavad prezidentobis<br />

k<strong>and</strong>idatebis pirovnebaTa faqtorma iTamaSa. 1932 wels orive<br />

k<strong>and</strong>idati Hherbert huverisa da frankl<strong>in</strong> ruzveltis saxiT,<br />

aSkarad gamokveTili liderebi iyvnen da orives mniSvnelovani<br />

zogaderovnuli pablisiti gaaCnda [3, 377-389].<br />

albaT, kidev ufro mniSvnelovani roli iTamaSa pirovnulma<br />

faqtorma 1952 wels, rodesac saprezidento arCevnebSi<br />

meore msoflio omis sayovelTaod cnobili gmiri, evropaSi<br />

dasavleTis jarebis mTavarsardali generali duaiet eizenhaueri<br />

CaerTo. marTalia, demokrati k<strong>and</strong>idati, il<strong>in</strong>oisis<br />

gubernatori adlai stivensoni, aseTi msoflio masStabis avtoritetiT<br />

ar sargeblobda, magram misma brwy<strong>in</strong>vale erudiciam<br />

da oratorulma niWmac mniSnelovani roli iTamaSa am<br />

brZolaSi da gansakuTrebuli xibli SesZ<strong>in</strong>a arCevnebs.<br />

ZiriTadi gansxvaveba politikur partiebs Soris ar Secvlila.<br />

respublikuri partia kvlav konservatizmis mebairaxtre<br />

iyo, demokratebi ki, tradiciulad, liberaluri reformizmis<br />

momxreebad rCebodnen.<br />

iTvleba, rom konservatizmi tradiciebisadmi erTgulebas<br />

niSnavs. tendencias, rodesac religiasa da politikaSi<br />

cdiloben Se<strong>in</strong>arCunon saukeTeso da Tavs arideben radika-<br />

360


lur cvlilebebs. magram sxvadasxva konteqstSi es term<strong>in</strong>i<br />

sxvadasxvagvarad gamoiyeneba. xSirad konservatizms miaweren<br />

yovelive dromoWmuls, retrograduls, zogi ki piriqiT, amayobs<br />

Tavisi konservatizmiT, Tavisi erTgulebiT Camoyalibebuli<br />

tradiciebisadmi.A am cnebis gansazRvrebisas udidesi<br />

mniSvneloba aqvs, Tu sad da rodis iyeneben mas. YTiToeul qveyanasa<br />

da istoriul epoqaSi konservatizmi Taviseburad esmodaT<br />

da esmiT.<br />

SeiZleba iTqvas, rom msoflio istoriuli ganviTareba<br />

mniSvnelovanwilad, swored, konservatizmisa da liberalizmis<br />

(romelic aseve yovel calkeul SemTxvevaSi Taviseburad<br />

esmiT) dapirispirebasa da am dapirispirebis Sedegad miRweul<br />

progreszea dafuZnebuli. Aamerikis SeerTebul StatebSi Kkonservatizmsa<br />

da liberalizms Soris gansxvaveba, gansakuTrebiT<br />

mkveTrad, gamoixata qveynis socialur-ekonomkur cxovrebaSi<br />

saxelmwifos rolis gansazRvriT.<br />

Kkonservatorebi Tvlian, rom mTavroba rac SeiZleba naklebad<br />

unda Caerios qveynis socialur-ekonomikur cxovreba-<br />

Si da masSi mimd<strong>in</strong>are procesebi ZiriTadad Tavad moqalaqeebma<br />

unda gansazRvron, <strong>in</strong>dividualurad Tu sxvadasxva sazogadoebrivi<br />

organizaciebis meSveobiT, gamomd<strong>in</strong>are TavianTi<br />

sazogadoebrivi <strong>in</strong>teresebidan.<br />

Aamave dros konservatorebi Tvlian, rom aRniSnuli saqmianoba<br />

unda mimd<strong>in</strong>areobdes ZiriTadad adgilobrivi xelisuflebis,<br />

Tu Statis TviTmmarTvelobis doneze. rac Seexeba<br />

federalur mTavrobas, rogorc 1920-iani wlebis konservatorebi<br />

Tvlidnen, mas Taviseburi Ramis darajis funqcia ekisreboda<br />

anu, upirveles yovlisa, unda uzrunveleyo konstituciis<br />

uzenaesoba da mxolod didi stiqiuri an politikuri<br />

krizisebis dros gaaqtiurebuliyo. rasakvirvelia, es ar exeboda<br />

qveynis sagareo politikas, aq federaluri mTavrobis<br />

prioritetebs arav<strong>in</strong> uaryofda.<br />

Kkonkretulad es imas niSnavda, rom federaluri mTavroba<br />

m<strong>in</strong>imalurad an saerTod ar unda Careuliyo biznesis saqmianobaSi,<br />

gadasaxdebic m<strong>in</strong>imumamde unda Semcirebuliyo, xolo<br />

socialur-ekonomikuri problemebi, iqneboda es daxmareba<br />

umuSevarTaTvis, Tu ganaTlebis, janmrTelobisa da sazogadoebrivi<br />

wesrigis dacvis sistema, adgilobriv an, ukidures<br />

SemTxvevaSi, Statis doneze unda gadawyvetiliyo. rasakvirve-<br />

361


lia, aseT sferoebSi, kerZo da religiuri xasiaTis qvelmoqmedebac<br />

igulisxmeboda.<br />

Ees aris amerikuli konservatizmis klasikuri formula.<br />

Tumca igi, absoluturi formiT, konservatizmis ayvavebis periodSi,<br />

1920-ian wlebSic ki ar ganxorcielebula cxovrebaSi<br />

da meoce saukunis sxvadasxva periodSi sxvadasxva doziT gamoixata.<br />

A Cvens boboqar samyaroSi ucvleli araferia da mniSvnelovani<br />

cvlilebebi konservatizmsac Seexo. mas Semdeg, rac<br />

amerikulma konservatizmma namdvili kraxi ganicada prezident<br />

herbert huveris adm<strong>in</strong>istraciiis dros (1929-33 w.w.),<br />

respublikuri partia did xans ver movida gons. marTalia,<br />

konservatorebma, rogorc ityvian, garkveuli ariergarduli<br />

brZolebi gaumarTes ruzveltis `axal kurss~, GgavixsenoT<br />

Tundac `axali kursis~ rigi kanonebis arakonstituciurad<br />

cnoba umaRlesi sasamarTlos mier an Tundac imave umaRlesi<br />

sasamarTlos reformirebis uSedego cdebi, magram 1930-ian<br />

wlebSi qveyanaSi, ma<strong>in</strong>c liberaluri xasiaTis politikuri<br />

tendenciebi dom<strong>in</strong>irebda da respublikelebi oci wliT Camoaciles<br />

saprezidento mmarTvelobas.<br />

Sesabamisad huveriseuli xedva seriozul cvlilebs moiTxovda.<br />

unda gaviTvalisw<strong>in</strong>oT is faqtic, rom Tavad herbert<br />

huveri, miuxedavad imisa, rom konservatizmis MmTavar<br />

burjad miiCneoda da DdResac aris miCneuli, s<strong>in</strong>amdvileSi arc<br />

iseTi xisti konservatori iyo. es jer kidev misi vaWrobis m<strong>in</strong>istris<br />

postze muSaobisas gamoikveTa, rodesac igi aqtiurad<br />

uwyobda xels mTavrobisa da kerZo biznesis TanamSromlobas.<br />

Tumca yovelive es nebayofilobiT safuZvelze da ZiriTadad<br />

biznesis mimarT saxelmwifos daxmarebaSi gamoixateboda [4,<br />

34-40] [5, 328-349].<br />

1929-33 wlebis krizisis periodSic marTalia, huverma<br />

Zalian daagviana, magram 1932 wels iZulebuli iyo Seeqmna sarekonstruqcio<br />

f<strong>in</strong>ansuri korporacia, romelmac mniSvnelovani<br />

saxelmwifo saxsrebi gamoyo, rogorc kerZo struqturebis,<br />

aseve calkeuli Statebis dasaxmareblad. rogorc cnobili<br />

amerikeli istorikosebi Tomas beili da Ddevid kenedi, da<br />

ara marto is<strong>in</strong>i, aRniSnavdnen, faqtobrivad herbert huverma<br />

da ara frankl<strong>in</strong> ruzveltma daiwyo `axali kursis~ reformebi<br />

[6, 778 ] .<br />

362


huveri imiT gansxvavdeboda ruzveltisagan, rom igi am<br />

RonisZiebebs droebiT da SezRuduli xasiaTis movlenebad miiCnevda,<br />

maS<strong>in</strong> rodesac ruzveltma maT udidesi f<strong>in</strong>anasuri<br />

mxardaWera aRmouC<strong>in</strong>a da rac mTavria, amerikis politikur<br />

sistemaSi is<strong>in</strong>i mudmiv saxelmwifo <strong>in</strong>stitutebad Camoayaliba.<br />

Ees tendenciebi kidev ufro gaZlierda hari trumenis adm<strong>in</strong>istraciis<br />

dros, romelmac araerTi mniSvnelovani etatisturi<br />

nabiji gadadga.<br />

amgvarad, saubari im TiTqmis klasikuri Laissez-faire-is Sesaxeb,<br />

romelic 20-iani wlebis amerikaSi arsebobda, absoluturad<br />

gamoiricxa. 1950-iani wlebis amerika sruliad sxva iyo.<br />

Aaqedan gamomd<strong>in</strong>are, respublikur partiasac, Tu igi apirebda<br />

amerikis politikur cxovrebaSi Zveli poziciebis dabrunebas,<br />

unda gadaexeda Tavisi SexedulebebisTvis.<br />

respublikelebma, marTlac, gadaxedes partiis ideologiis<br />

mraval postulats. is<strong>in</strong>i ufro moqnilebi gaxdnen, SeiTvises<br />

`axali kursis~ mravali gakveTili. magram amgvarma reformizmma<br />

partiaSi mravali dapirispireba warmoqmna. cnobili<br />

amerikeli istorikosis devid halberstamis da ara marto<br />

misi azriT,A aRniSnuli periodisTvis respublikuri partia<br />

garkveulad regionalizmis pr<strong>in</strong>cipiTac ki gaiyo. pirvel<br />

jgufs miekuTvnebodnen `uol stritis~ bankirebi da iuristebi,<br />

maTi kolegebi aRmosavleTis did qalaqebSi, romlebic TavianTi<br />

arsiT <strong>in</strong>ternacionilstebi iyvnen. DTumca is<strong>in</strong>i aqtiurad<br />

ebrZodnen `axali kursis~ ideebs, mis monapovars da maT<br />

Soris gaZlierebul profkavSirebs, maT ma<strong>in</strong>c aRiares da mii-<br />

Res am gr<strong>and</strong>iozuli cvlilebebis garkevuli nawili. maT respublikuri<br />

partiis liberalur dajgufebasac uwodebdnen,<br />

romelSic warmodgenili iyvnen niu-iorkis Statis gubernatori<br />

da1944 da 1948 wlebSi respublikuri partiis prezidentobis<br />

k<strong>and</strong>idati Tomas diui, senatorebi masaCusetsidan henri<br />

kebot loji umcrosi daLleveret salTonsToli, senatorebi<br />

ralf fl<strong>and</strong>ersi da jorj aikeni vermontidan, niu-iorkeli<br />

senatori irvung aivesi, `Ceiz naiSenel benqis~ mflobeli<br />

u<strong>in</strong>trop oldriCi, studebekeris saavtomobilo kompaniis<br />

mflobeli paul hofmani [7, 3220].<br />

meore jgufi, romelsac konservatiul frTas miakuTvneben,<br />

ZiriTadad Sua dasavleTis Statebis warmomadgenle-<br />

363


isgan Sedgeboda. is<strong>in</strong>i konservatiuli gazeTis `Cikago Tribunis~<br />

garSemo irazmebodnen, romlis redaqtoric polkovniki<br />

robert makkormiki mas `Tavmdablad~ `msoflios diad gaze-<br />

Tad~ moixseniebda. am sazogadoebaSi w<strong>in</strong>a wlebis cvlilebebi<br />

naklebad igrZnoboda da is<strong>in</strong>i maTTvis gasageb da martiv 1920ian<br />

wlebze ocnebobdnen. TavianTi izolacionisturi suliskveTebidan<br />

gamomd<strong>in</strong>are, is<strong>in</strong>i Tvlidnen, rom RvTis mier naboZeb<br />

qveyanaSi cxovrobdnen da Sors iyvnen didi okeaneebisa<br />

da ucxoelebisgan. TavianT patara qalaqebSi is<strong>in</strong>i cxovrebis<br />

batonpatronebad Tvlidnen Tavs, mudam akontrolebdnen adgilobriv<br />

politikas da ekonomikas. xolo iseTi prezidentebi<br />

rogorc tafti, hard<strong>in</strong>gi, kuliji da huveria vaS<strong>in</strong>gtonSi ma-<br />

Ti cxovrebis wesis damcvelebad miaCndaT. 1950-iani wlebis-<br />

Tvis mTavrobaSi msgavsi damcvelebi naklebad egulebodaT.<br />

Tanac `axali cxovreba~ Tavisi aRzevebuli profkavSirebiT,<br />

maTac umwarebda sicocxles. ufro metic, is<strong>in</strong>i sakuTar partiasac<br />

veRar akontrolebdnen da aRmosavleT sanapiros respublikelebi<br />

moRalateebad miaCndaT. Sua dasavleTis respublikelTa<br />

Mlideri robert tafti Tvlida, rom aRmosavle-<br />

Tis respublikelebi danebdnen presisa da profkavSirebis zewolas<br />

[9, 4-5]. robert tafts gverds umSvenebdnen, senatori<br />

ohaiodan jon brikeri, senatori il<strong>in</strong>oisidan everet dirkseni,<br />

senatori viskons<strong>in</strong>idan Josef makarti, senatori <strong>in</strong>dianadan<br />

uiliam jeneri. am politikosebs Zlieri f<strong>in</strong>ansuri mxardaWera<br />

hqondaT msxvili kapitalistebisgan — robert vudisgan,<br />

romelic Sears Roebuck Co -is warmoadgenda da henri timkenisgan,<br />

romelic Timken Roller Bear<strong>in</strong>gs-is mflobeli iyo [8, 3220].<br />

Sua dasavleTis konservatorebi TavianT regions amerikuli<br />

suliskveTebis centrad Tvlidnen, aRmosavleT sanapiros<br />

mcxovrebni ki parazitul elementebad miaCndaT, romelnic<br />

ZiriTadad fulis keTebiT iyvnen dakavebulni, maS<strong>in</strong> rodesac<br />

Sua dasavleTi sufTa guliTa da SromaSi dasvrili xeliT<br />

realur produqcias qmnida [9, 214].<br />

rac Seexeba demokratebs, mmarTvelobis 20 wlis manZilze<br />

maT marTlac, gaimagres poziciebi da `axali kursis~ safuZvelze<br />

mniSvnelovani etatisturi xasiaTis <strong>in</strong>stitucionaluri<br />

cvlilebebi daamkvidres qveyanaSi, magram am wlebis man-<br />

Zilze Secdomebic mravlad daugrovdaT. 1952 wlisTvis ame-<br />

364


ikas ukve mobezrda demokratTa 20-wliani yofna TeTr saxlSi.<br />

amave dros, amerika daRlili iyo fasebze kontroliT,<br />

mudmivi sk<strong>and</strong>alebiT TeTri saxlis aparatSi, sadac trumenis<br />

axloblebi mokalaTdnen, Tumca maT bevri ukldaT hard<strong>in</strong>gis<br />

megobrebamde [3, 59-66].<br />

trumens problemebi hqonda kongresSi TviT demokratebTanac,<br />

xolo 1950 wlis Sualedur arCevnebSi respublikelebma<br />

bevri axali xma miiRes, ramac kidev ufro gaarTula<br />

prezidentis urTierToba kongresTan.<br />

umaRlesi sasamarTloc uaryofiTad ganewyo trumenis<br />

<strong>in</strong>iciativebisadmi. rodesac trumenma foladis qarxnebis gakontroleba<br />

scada im sababiT, rom maTi qmedeba erovnul<br />

usafrTxoebas uqmnida problemebs, umaRlesma sasamarTlom<br />

ar dauWira mas mxari.<br />

rogorc I msoflio omis dros, daiRala amerika vilsonis<br />

mier moTxovnili msxverplisagan, aseve axla gadaiRala<br />

trumenis mowodebebisgan msxverpli gaeRoT koreis erTianobisaTvis.<br />

senator makartis komitetis wyalobiT bevrma CaTvala,<br />

rom trumeni arc ise magari aRmoCnda komunistebis w<strong>in</strong>aRmdeg<br />

brZolaSi da Tavis mTavrobaSic ki hyavda mniSvnelovan Tanamdebobebze<br />

maTi momxreebi da rasakvirvelia kvlav da kvlav<br />

korufciis Temac JRerdeboda. yovelive amas TviT demokratiuli<br />

partiis prezidentobis k<strong>and</strong>idatis adlai stivensonis<br />

biografi stiuart geri brouni adasturebs [8, 74-75].<br />

respublikelebi ki amomrCevlebs pirdebodnen vaS<strong>in</strong>gtonSi<br />

arsebuli qaosis mowesrigebas — `gavwmendT am sib<strong>in</strong>Zures~,<br />

Tanac kiTxvas usvamdnen maT `nuTu aRar geyoT~?. Ppirdebodnen<br />

agreTve, koreis omis dasrulebas da, rogorc saer-<br />

Tod xdeba arCevnebSi, mow<strong>in</strong>aaRmdege partiis yvela codvisa<br />

Tu Secdomis gamosworebas.<br />

1952 wlisTvis qveyana ukve aSkarad kvlav konservatizmisaken<br />

ixreboda. amerikuli sazogdoeba da gansakuTrebiT<br />

amerikuli biznesi gadaiRala jer `axali kursis~, Semdeg ki<br />

omidan gamomd<strong>in</strong>are sagangebo zomebisgan, romlebic federaluri<br />

mTavrobis uflebamosilebis usazRvro zrdaSi gamoixata,<br />

rac amerikis wmidaTawmidas — amerikuli bizensis Tavisuflebas<br />

zRudavda. `Laissez-faire~ da xelisuflebis decentra-<br />

365


lizacia kvlav modaSi Semodioda. Tumca yvelas da maT Soris<br />

respublikelebs mSvenivrad esmodaT, rom 1920-iani wlebisken<br />

dabruneba SeuZlebeli iyo da `axal kurs~ omgamovlili amerika<br />

da amerikelebic sxvanairebi iyvnen. axali dro axal konservatizms<br />

moiTxovda.<br />

arsebuli viTareba da partiebs Soris dapirispireba bunebrivia,<br />

upirveles yovlisa, maT politikur platformebSi<br />

gamoixata. demokratiuli partia aRniSnavda Tavis warmatebebs<br />

oci wlis manZilze da etatisturi ideologiidan gamomd<strong>in</strong>are<br />

xazs usvamda federaluri mTavrobis Rvawls ekonomikis<br />

gadarCenaSi. aRniSnavda, rom 1952 wlisaTvis iyo 4 milionze<br />

meti biznesmeni anu 1 milioniT meti, vidre 1932 wels. umu-<br />

Sevroba ki, mxolod — 3 procenti, 1932 wlis 25 procentTan<br />

SedarebiT [2, 474]. demokratiuli partiis platformaSi asaxuli<br />

iyo sakmaod st<strong>and</strong>artuli, demokrtiuli partiisTvis damaxasiaTebeli<br />

damokidebuleba federaluri adm<strong>in</strong>istraciis<br />

saqmianobis mimarT. erovnuli usafrTxoebis xarjebis sababiT<br />

Ddemokratebi arafers ambobdnen federaluri Ggadasaxadebis<br />

Semcirebaze. Ffermerebs pirdebodnen tradiciul daxmarebas<br />

da `axali kursis~ warmatebebs ixsenebdnen. demokratebi<br />

mkacrad akritikebdnen taft-hartlis, faqtobrivad antiprofkavSirul<br />

kanons, romelic maTi azriT, `araadekvaturi<br />

iyo, ar muSaobda da usamarTlo iyo~. sanacvlod profkavSirebs<br />

axali midgomebis SemuSavebas pirdebodnen [2, 480-481].<br />

demokratebi enTuziazmiTP pirdebodnen amomrCevlebs<br />

antitrestuli kanonmdeblobis cxovrebaSi ufro aqtiur gatarebas.<br />

siamayiT aRniSnavdnen demokratiuli partiis rols<br />

socialuri uzrunvelyofis Camoyalibebasa da ganviTarebaSi,<br />

romelic kidev unda gaizardos da gaumjobesdeso. amerikelebs<br />

umuSevrTa dazRvevis sistemis gafarToebas da umuSevrobis<br />

periodSi miRebuli Tanxis gazrdas pirdebodnen. j<strong>and</strong>acvis<br />

problemis da moTxovnebis Sesaswavlad gegemavdnen<br />

zepartiuli, saprezidento komisiis Seqmnas. GganaTlebasTan<br />

dakavSirebiT moiTxovdnen federalur daxmarebas Statebisadmi<br />

skolebis mSeneblobasa da keTilmowyobaSi. Tumca kategoriulad<br />

uaryofdnen ganaTlebis politikis sferoSi raime<br />

federalur diqtatsa Tu kontrols [2, 481-485].<br />

366


1920 da 1932 wlebis arCevnebisagan gansxvavebiT, rodesac<br />

amerikis saerTaSoriso politikaSi izolacionizmi batonobda<br />

da partiebi ZiriTadad saS<strong>in</strong>ao problemebs ganixilavdnen,<br />

1952 wlis `civi omis~ periodSi sagareo politikas partiebis<br />

programebSi udidesi, SeiZleba iTqvas, mTavari yurad-<br />

Reba daeTmo. demokratebi xazs usvamdnen Tavdacvis sistemis<br />

gaZlierebas da Tavisufali erebis TanamSrmolobas, maT Soris,<br />

gaeroSi, mxars uWerdnen evropis <strong>in</strong>tegracias da germaniis<br />

gaerTianebas da sabWoTa imperializmis msxverplTa mxardaWeris<br />

<strong>in</strong>iciativiT gamodiodnen [2, 475-477].<br />

respublikelTa platforma ki ra Tqma unda demokratebis<br />

mmarTvelobis gr<strong>and</strong>iozuli kritikiTa da braldebebiT<br />

iwyeboda. ra boRmac daugrovdaT oci wlis manZilze yvelaferi<br />

gamoTqves da Tu maT kritikas daveyrdnobodiT, demokratebs<br />

am wlebSi kargi araferi gaukeTebiaT. marTalia II msoflio<br />

omis mogeba m<strong>in</strong>usad ver CauTvales, samagierod ganacxades,<br />

rom demokratiulma adm<strong>in</strong>istraciam waago mSvidoba ase-<br />

Ti gmirobiT da msxverpliT gamarjvebul omSi. aRmosavleT<br />

evropis dakargva da komunstebis warmatebebi C<strong>in</strong>eTSi demokratebs<br />

dabraldaT. Teiranis, ialtisa da potsdamis konferenciis<br />

Sedegebi metad uaryofiTad Sefasda da platformaSi<br />

xazgasmuli iyo, rom adm<strong>in</strong>istracia iq molaparakebebs awarmoebda<br />

amerikis kongresisa da xalxis mosazrebebis sruli arcodnisa<br />

da ignorirebis safuZvelze.<br />

koreis omTan dakavSirebiT ki, oRond demokratebi daemcireb<strong>in</strong>aT,<br />

da urTierTgamomricxav gancxadebebsac ar eridebodnen.<br />

erTi mxriv, acxadebdnen, rom samxreT korea ar warmoadgenda<br />

amerikis <strong>in</strong>teresebis sferos, meore mxriv, ki asabu-<br />

Tebdnen, rom CrdiloeT korea ver gabedavda omis dawyebas<br />

amerikas rom jari ar gamoeyvana koreis naxevarkunZulidan [2,<br />

497].<br />

saS<strong>in</strong>ao politikaSi st<strong>and</strong>artul respublikur receptebs<br />

iZleodnen. kerZod ki, gadasaxadebis Semcirebas pirdebdnen,<br />

rogorc did, aseve mcire bizness. federaluri xarjebis<br />

Semcirebis xarjze gegmavdnen biujetis dabalansebas, romelic<br />

demokratTa xelSi didi deficitiT gamoirCeoda. amave<br />

dros, undodaT federalur xelisuflebas, Statebsa da adgilobriv<br />

xelisuflebas Soris gadasaxdebis politikis iseTi<br />

367


daregulireba, romelic met damoukideblobas mianiWebda<br />

Statebsa da adgilobriv xelisuflebas. soflis meurneobis<br />

problemebis gadawyvetasac, ZiriTadad, Statebisa da adgilobrivi<br />

xelisuflebis meSveobiT apirebdnen. acxadebdnen,<br />

rom Sewyvetdnen demokratTa mier kultivirebul zewolis<br />

politikas federalur sarezervo sistemaze, anu amomrCevels<br />

tradiciuli decentralizaciis politikas pirdebodnen [2,<br />

500-502].<br />

rac Seeexeba profkavSirebTan urTierTobas, respublikelebi<br />

taft-hartlis kanonis SenarCunebas arCevdnen im sababiT,<br />

rom igi icavda <strong>in</strong>dividums, rogorc damqiraveblis, aseve<br />

profkavSirebis xelmZRvanelobis usamarTlo qmedebisagan.<br />

Tumca arc imas uaryofdnen, rom SeiZleboda kanonis zogier-<br />

Ti punqtis Secvla [2,502].<br />

`niu-iork Taimsi~ respublikelTa platformis Sesaxeb<br />

werda, rom igi sakmaod farToa, raTa daakmayofilos partiis<br />

sxvadasxva elementi, sakmarisad gaurkvevelia raTa ar gaaRizianos<br />

umciresobebi da specifikuri jgufebi, sakmaod mamxilebelia,<br />

raTa frazebiT uzrunvelyos kampaniis Semdgomi<br />

msvleloba~ [7, 3234].<br />

trumeni ki adarebda ra respublikur da demokratiul<br />

platformebs pirdapir ambobda — `vfiqrob rom Cven gvaqvs<br />

yvelaze kargi platforma, romelic ki romelime partias<br />

odesme hqonia. respublikelebis platforma ki, albaT yvelaze<br />

cudia, romelic ki odesme wamikiTxavs~ [1, 712]. rogorc vxedavT,<br />

politika trumenis msgavs wesier adamiansac absoluturad<br />

akargv<strong>in</strong>ebs obieqturobis da simarTlis grZnobas da Sesabamisad,<br />

gamohyavs keTils<strong>in</strong>disierebis sferodan.<br />

am arCevnebSi monawileobda, agreTve, qristian nacionaluri,<br />

prohibiciis (alkoholis akrZalvis), Sromis socialsturi<br />

da muSaTa socialisturi partiebi. maT Soris gamoir-<br />

Ceoda progresuli da socialisturi partiebi.<br />

progresuli partia 1948 wlis arCevnebSi sakmaod seriozul<br />

mesame partias warmoadgenda da 1,157,172 xma miiRo. igi<br />

memarcxene poziciis iyo, magram akritikda trumenis sagareo<br />

politikas da `civ oms~ ufro amerikas abralebda vidre sab-<br />

WoTa kavSirs.<br />

368


1930-iani wlebis didi depresiis fonze, sakmaod mom-<br />

Zlavrda socialisturi partiac. saS<strong>in</strong>ao sakiTxebSi igi ufro<br />

radikaluri iyo da mrewvelobis mTavari dargebis nacionalizacias<br />

moiTxovda. adamianis uflebebis sferoSi, progresuli<br />

partiis msgavsad, socialistebi moiTxovdnen segregaciis<br />

mospobas sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi, saxlTmSeneblobidan<br />

dawyebuli da armiiT damTavrebuli, moiTxovdnen<br />

antil<strong>in</strong>Curi kanonis miRebas da konstituciis XIV<br />

Sesworebis cxovrebaSi realur gatarebas. Tumca sagareo politikaSi<br />

aSkarad antistal<strong>in</strong>istur poziciaze idga da partiis<br />

sakmaod cnobili lideri norman Tomasi amerikasa da sabWo-<br />

Ta kavSirs erTnairad adanaSaulebda `civi omis~ gaCaRebaSi<br />

[7, 3256-3257]. w<strong>in</strong>a wlebisgan gansxvavebiT am partiebs araviTari<br />

gavlena ar mouxdeniaT arCevnebis msvlelobaze.<br />

aseTi iyo politikuri partiebis ideologia da platformebi<br />

da unda iTqvas, rom respublikelebis platforma<br />

garkveulwilad ufro Seesabameboda, qveyanaSi sul ufro<br />

mzard, konservatiul tendenciebs. rogorc aRvniSneT, 1952<br />

wlis arCevnebSi udidesi roli Tavad k<strong>and</strong>idatebma iTamaSes.<br />

rogorc arCevnebis Sedegma aCvena erovnulma gmirma duaiet<br />

eizenhauerma aSkarad dajabna demokrati adlai stivensoni.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

73. Public Papers of the Presidents of the United States. Harry S. Truman,<br />

1952-53, US Government Pr<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g Office, Wash<strong>in</strong>gton, 1966, 712.<br />

74. National Party Platforms 1840-1966, Compiled by Kirk H. Porter <strong>and</strong><br />

Donald B. Johnson. University of Ill<strong>in</strong>ois Press, Urbana, Chicago,<br />

London, 1972, p.474.<br />

75. vasil kaWarava,Aamerika 1920-ian wlebSi : amerikuli <strong>in</strong>dividualizmi,<br />

ekonomikuri ayvaveba, jazis epoqa, mSrali kanoni,<br />

depresia, saqarTvelos macne, Tbilisi, 2008.<br />

76. vasil kaWarava, h. huveris moRvaweoba aSS-is vaWrobis m<strong>in</strong>istris<br />

postze uoren hard<strong>in</strong>gis adm<strong>in</strong>istraciaSi., krebuli<br />

amerikis Seswavlis sakiTxebi, #1, Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 2002.<br />

77. vasil kaWarava, amerikuli diplomatia amerikuli biznesis<br />

samsaxurSi 1920-ian wlebSi, qarTuli diplomatia, weliw-<br />

369


deuli, #11, Tbilisi, saxelmwifo universitetis gamomcemloba,<br />

2004.<br />

78. Bailey, Thomas A., Kennedy, David M.,The American Pageant, A<br />

<strong>History</strong> of the Republic, D.C. Heath <strong>and</strong> Company, Lex<strong>in</strong>gton,<br />

Massachusetts, Toronto, 1987.<br />

79. Bernste<strong>in</strong> Barton J, Election of 1952, <strong>History</strong> of American Elections<br />

1789-2001, Volume VIII 1944-1956, Editor Arthur M Schles<strong>in</strong>ger Jr.,<br />

Chelsea House Publishers, Philadelphia, 2002.<br />

80. Brown Stuart Gerry, Adlai E. Stevenson, Barron’s Woodbury Press,<br />

Woodbury , N.Y., 1965.<br />

81. Halberstam David, The Fifties, Villard Books, New York, 1993.<br />

Vasil Kacharava<br />

Ph. Doctor, Professor of Ivane Javakhishvili<br />

Tbilisi State University <strong>and</strong> International Black<br />

Sea University<br />

Ideology of Political Parties <strong>and</strong> their Platforms <strong>in</strong> the Presidential<br />

Elections of the United States <strong>in</strong> 1952<br />

Summary<br />

In the article are considered the pr<strong>in</strong>cipal differences between lead<strong>in</strong>g<br />

parties. Particularly we would like to compare the elections of 1952, with the<br />

elections of 1920 <strong>and</strong> 1932, when the struggle between the two lead<strong>in</strong>g parties<br />

was dist<strong>in</strong>guished by special ideological contradiction. By 1952 the<br />

republicans were more flexible <strong>and</strong> absorbed many lessons from the `New<br />

Deal~. In the platform of the Democratic Party, there was a quite st<strong>and</strong>ard,<br />

etatist attitude to the activities of federal adm<strong>in</strong>istration characteristic to this<br />

party. Because of national security issues the democrats did not say anyth<strong>in</strong>g<br />

about tax decrease. They promised traditional support to farmers, referr<strong>in</strong>g to<br />

the success of the New Deal <strong>and</strong> strictly criticiz<strong>in</strong>g Taft-Hartley’s, virtually,<br />

an anti trade union law. They noted the role of Democratic Party <strong>in</strong> the<br />

formation of social security system <strong>and</strong> promised to voters its further<br />

development. In the education sphere, they plann<strong>in</strong>g to <strong>in</strong>crease f<strong>in</strong>ancial<br />

assistance to states <strong>in</strong> build<strong>in</strong>g of schools, but categorically denied any federal<br />

control or dictate <strong>in</strong> this sphere.<br />

370


Of course the republican platform’s text started with enormous criticism<br />

<strong>and</strong> accusations aga<strong>in</strong>st the democrats. For the <strong>in</strong>ternal policy they offered<br />

st<strong>and</strong>ard republican recipes. In particular, republicans promised,<br />

republicans promised tax reduction for big <strong>and</strong> small bus<strong>in</strong>esses. Unalike<br />

democrats, they planned to balance budget by decreas<strong>in</strong>g federal costs. At the<br />

same time, republicans planned redistribution of power <strong>and</strong> responsibilities<br />

among federal government, state <strong>and</strong> local authorities on basis of further<br />

decentralization. The republicans considered ma<strong>in</strong>ta<strong>in</strong><strong>in</strong>g Taft-Hartley law,<br />

because it was protection aga<strong>in</strong>st unfair practices by either employer or union<br />

officials. Though they did not deny that it was possible to change some<br />

articles <strong>in</strong> the law.<br />

In the condition of Cold War, <strong>in</strong> the programs of both parties probably<br />

the biggest attention was conceded to foreign policy. Democrats emphasized<br />

the re<strong>in</strong>forcement of self-defense <strong>and</strong> cooperation of free nations <strong>in</strong> UN. They<br />

supported Europe’s <strong>in</strong>tegration <strong>and</strong> unification of Germany. At the same time<br />

they <strong>in</strong>itiated maximum help to victims of Soviet Imperialism. Republicans<br />

blamed democrats <strong>in</strong> strengthen<strong>in</strong>g communism <strong>in</strong> Europe <strong>and</strong> Asia.<br />

Certa<strong>in</strong>ly ma<strong>in</strong> wave of criticism was directed to the Korean War.<br />

Republicans promised the voters to promote a healthier <strong>and</strong> stronger foreign<br />

policy, <strong>and</strong> also the end Korean War.<br />

It must be outl<strong>in</strong>ed, that the republican’s platform better reflected<br />

grow<strong>in</strong>g conservative tendencies <strong>in</strong> the country. But as mentioned above, <strong>in</strong><br />

the elections of 1952 the c<strong>and</strong>idates personality played far more important<br />

role <strong>and</strong> as the results showed, the national hero Dwight Eisenhower<br />

obviously defeated democrat Adlai Stevenson.<br />

371


��������<br />

Tengiz grigolia<br />

istoriis mecnirebaTa doqtori, saqar-<br />

Tvelos teqnikuri universitetis profesori<br />

ruseTi da irani axlo aRmosavleTis<br />

regionalur geopolitikaSi<br />

ruseT-irani didi xnis istorias iTvlis. aRniSnuli istoriis<br />

manZilze maT Soris iyo ara erTi konfliqti da omi.<br />

Tavisi samxedro qmedebiTa da dapyrobiTi politikiT ruseTma<br />

gaifarTova Tavisi teritoriuli areali samxreT kavkasiasa<br />

da kaspiispireTSi.<br />

XIX saukunis dasasrulsa da XX s. dasawyisis mijnaze ker-<br />

Zod, 1907 wlis agvistoSi, xeli moewera ruseT-<strong>in</strong>glisis xel-<br />

Sekrulebas iranis gavlenis zonebad dayofis Sesaxeb. pirveli<br />

msoflio omis dros neitraluri sparseTis teritoriis<br />

nawilis eqspansia moxda TurqeTis, ruseTis da <strong>in</strong>glisis mier.<br />

1917 wlis oqtombris gadatrialebis Semdeg sabWoTa mTavrobam<br />

iranTan axali urTierTobebis ageba daiwyo. 1941-1946<br />

wlebSi irani okupirebuli iqna ssr kavSirisa da <strong>in</strong>glisis mier,<br />

1942 wels maT SeuerTda amerika. `civi omis~ periodSi irani<br />

aRmoCnda sabWoTa kavSiris mow<strong>in</strong>aaRmdege qveynebis rigeb-<br />

Si. 1953 wels amerikelebis mxardaWerili general zahedis mier<br />

mowyobili gadatrialebis Semdeg amerikelebma iranSi poziciebi<br />

sakmaod ganimtkices, aRniSnuli periodidan irani<br />

gaxda amerikis strategiuli mokavSire da sparseTis yuris<br />

regionSi usafrTxoebis uzrunvelyofis garanti. 1950 wlidan<br />

iranma Tavisi samxedro-teqnikuri TanamSromloba aawyo amerikis<br />

SeerTebul StatebTan. iranma miiRo msxvili kreditebi<br />

dasavleTis qveynebidan, igi monawileobas Rebulobda samxedro-politikur<br />

blokebSi, romlebic organizebuli iyo aSS-is<br />

da didi britaneTis mier da warmoadgenda `CrdiloeTis iarusis~<br />

dasayrdens, romelic mimarTli iyo samxreTSi sabWoTa<br />

eqspansiis w<strong>in</strong>aaRmdeg [1, 5].<br />

372


1960-1970 wlebSi iranis sagareo politikaSi arsebiTi<br />

cvlilebebi moxda. gamoCnda pr<strong>in</strong>cipulad axali mimarTulebebi.<br />

iranma ekonomikuri TanamSromlobis masStabebi gaafar-<br />

Tova socialisturi Tanamegobrobis qveynebTan, aRniSnuli<br />

qmedebebi gamowveuli iyo imis gamo, rom dasavleTma irans uari<br />

uTxra mrewvelobis sabazro dargebis mSeneblobis daxmarebaze,<br />

amitom iranisaTvis ekonomikuri urTierTdaxmarebis<br />

sabWos qveynebTan ekonomikuri TanamSromloba ufro xelsayreli<br />

aRmoCnda. or urTierTdapirispirebul sistemasTan ur-<br />

TierTobaSi Teirani TavisaTvis xelsayrel damoukidebel sagareo<br />

balansis politikas awarmoebda. ssr kavSirisa da iranis<br />

ZiriTadi TanamSromlobis obieqti gaxda ispahanis metalurgiuli<br />

komb<strong>in</strong>ati. orive qveynisaTvis yvelaze mniSvnelovani<br />

iyo `saukunis garigeba~ — transiranuli gazsadeniT iranuli<br />

gazis miwodeba samxreT kavkasiaze da Tanabari moculobis<br />

raodenobis cimbiruli gazis gatareba iran-evropis kontraqtis<br />

Sesabamisad evropisaken. aRniSnulma garigebam Teirans<br />

gauxsna `fanjara evropisaken~. paralelurad sabWouriranuli<br />

TanamSromloba viTardeboda aRmosavleT evropis<br />

qveynebTan. iranTan urTierTobaSi gamoirCeoda rum<strong>in</strong>eTi,<br />

radgan igi navTobis mopovebisaTvis irans umzadebda mowyobilobebs.<br />

iranis uaxloes istoriaSi mniSvnelovani movlena iyo<br />

1979 wlis antiSahuri, antidasavluri islamuri revolucia,<br />

igi gaxda gamoxatuleba ekonomikuri, politikuri da im socialuri<br />

ukmayofilebisa, romelic aTwleulis manZilze iranSi<br />

grovdeboda. 1979 wlis 11 Tebervals iranSi Sah<strong>in</strong>Sahuri reJimis<br />

damxobam qveyanaSi islamuri reJimi daamyara. iranis islamurma<br />

revoluciam axlo aRmosavleTSi Secvala geopolitikur<br />

ZalTa ganawileba, regionSi aSS-is gavlena SeizRuda. islamuri<br />

revoluciis mama home<strong>in</strong>i iranis da mTeli islamuri<br />

samyaros mTavar mtrad, dasavleTs, kerZod amerikis SeerTebul<br />

Statebs miiCnevda. iranma gazis fasis awevis aucileblobis<br />

sababiT samxreT kavkasias gazis miwodeba Seuwyvita, aRniSnuli<br />

procesebi evropasac Seexo. [2, 35]<br />

1980 wlidan home<strong>in</strong>ma daiwyo sabWoTa kavSirTan iranis<br />

urTierTobebis gadas<strong>in</strong>jva. iranis ekonomikuri kavSirebi ssr<br />

kavSirTan kvlav gamococxlda. iran-erayis samxedro kon-<br />

373


fliqtis damTavrebis Semdeg iranma samxedro-teqnikuri TanamSromlobis<br />

mowesrigeba daiwyo ssr kavSirTan.<br />

1991 wlis 31 dekembers sabWoTa kavSirma, rogorc geopolitikurma<br />

realobam, Sewyvita Tavisi arseboba. ssr kavSiris<br />

dez<strong>in</strong>tegraciam irani axali geopolitikuri situaciis w<strong>in</strong>aSe<br />

daayena, misi Crdilo sazRvrebis gaswvriv warmoiqmna Turquli<br />

rkali (TurqeTi, azerbaijani, TurqmeneTi, uzbekeTi, yirgizeTi<br />

da yazaxeTi), romlebic potenciurad ankaraze iyvnen<br />

orientirebulni, mxolod somxeTi wyvetda `rkals~. swored<br />

amitom iyo, rom Teiranma daxmareba gauwia qristianul somxeTs<br />

da ara musulmanur azerbaijans yarabaRis sakiTxTan dakaviSrebiT.<br />

irani da ruseTi mravalerovnebian saxelmwifoTa<br />

ricxvs miekuTvnebian. maT eTnikuri konfliqtebis gaRvivebis<br />

Sedegad momavalSi SeiZleba eTnopolitikuri safrTxeebi SeeqmnaT,<br />

amitom regionSi aucileblad Tvlian maT urTierTTanamSromlobas,<br />

raTa regionSi SenarCunebuli iqnas mSvidoba.<br />

XXI saukunis mimd<strong>in</strong>are aTwleulis dasasruli xasiaTdeba<br />

ruseT-iranis TanamSromlobis aqtivizaciiT iseT sferoSi,<br />

rogoricaa: politika, ekonomika, samxedro-teqnikuri da<br />

kulturuli seqtorebi. aRniSnul sferoebSi TanamSromloba<br />

orive qveynis nacionalur <strong>in</strong>teresebs pasuxobs. rigi eqspertebi<br />

ruseT-iranis TanamSromlobas birTvuli energiis sferoSi<br />

da iaraRiT vaWrobaSi eWvis TvaliT uyureben. gansakuTrebiT<br />

am sakiTxTan mimarTebaSi aSS-is pozicia negatiuria. va-<br />

S<strong>in</strong>gtoni, ukmayofiloa 2000 wlis moskovis gadawyvetilebis<br />

im saidumlo danarTisa, romelic daskvniT protokols gori-<br />

Cernomid<strong>in</strong>is komisiis gadawyvetilebas axlavs. gori-Cernomid<strong>in</strong>is<br />

SeTanxmeba Seicavs valdebulebebs, romliTac ruseTma<br />

ar unda dados kontraqti iranis iaraRiT momaragebaze.<br />

2001 wlis martSi ruseTis federaciis prezidentis vl.<br />

put<strong>in</strong>sa da iranis islamuri respublikis prezident mohamad<br />

xaTams Soris xeli moewera dokuments `ZiriTadi SeTanxmeba<br />

ruseTis federaciasa da iranis islamur respublikas Soris<br />

urTierTobisa da TanamSromlobis pr<strong>in</strong>cipebis Sesaxeb~, romelmac<br />

Seqmna farTo perspeqtivebi ori qveynis urTierTTanamSromlobaSi<br />

ekonomikis sxvadasxva seqtorebSi, SeTanxmeba<br />

gulisxmobda, agreTve, TanamSromlobas atomuri energiis<br />

samSvidobo mizniT gamoyenebisaTvis.<br />

374


useT-iranis urTierTobaSi mniSvnelovan rols Tama-<br />

Sobs rusuli iaraRis eqsporti iranSi. Tanamedrove pirobeb-<br />

Si irans SemuSavebuli aqvs Tavisi qveynis gadaiaraRebis 25wliani<br />

programa, romelic rusuli warmoebis iaraRiTa da<br />

teqnologiebiT unda moxdes, pirvel rigSi igi exeba haersaw<strong>in</strong>aaRmdego<br />

dacviTi kompleqsuri sistemis modernizacias. ruseTi<br />

irans unda miexmaros samxedro specialistebis ukeT<br />

momzadebaSi. iranTan samxedro teqnikuri TanamSromlobiT<br />

ruseTma wliurad 300 milioni dolari unda miiRos. [3, 47]<br />

ruseT-iranis urTerTobaSi mTavari adgili ukavia TanamSromlobas<br />

birTvuli programis farglebSi. 1957 wels aSSsa<br />

da irans Soris daido xelsekruleba `atomi mSvidobisaTvis~<br />

farglebSi TanamSromlobis Sesaxeb. pirveli atomuri reaqtori<br />

SeerTebuli Statebis xelSewyobiT aSenda da amuSavda<br />

1967 wels amirabadis kvleviT centrSi — islamuri revoluciis<br />

Semdeg iranma aRniSnul sferoSi orientacia ruseTze gaakeTa.<br />

XX saukunis 70-iani wlebis bolos buSeris atomuri<br />

eleqtrosadguris pirveli reaqtoris mSeneblobis proeqtis<br />

saerTo Rirebulebam 800 milioni dolari Saedg<strong>in</strong>a, mSeneblebi<br />

dasavleTevropeli firmebi iyvnen. dReisaTvis birTvuli<br />

programis farglebSi iranTan mxolod ruseTi eweva realur<br />

TanamSromlobas. igi aSenebs buSeris atomur eleqtrosadgurs<br />

`buSeri 2~-s. 2009 wlis bolos rusi specialistebi buSeris<br />

atomur eleqtrosadgurze birTvuli reaqtoris amoqmedebas<br />

gegmaven. Teiranis mtkicebiT maT birTvuli teqnologiebi<br />

mxolod samSvidobo miznebisaTvis sWirdebaT, magram ma-<br />

Ti gancxadebis ar sjeraT amerikis SeerTebul Statebsa da evrokavSirs.<br />

iranis mizans Seadgens birTvuli bombis Seqmna. gaeros<br />

uSiSroebis sabWos mier irani ara erTxel aris gafrTxilebuli<br />

imis Sesaxeb, rom Sewyvitos uranis gamdidreba. aRniSnuli<br />

sakiTxebis ugulebelyofisaTvis irans dawesebuli aqvs<br />

sanqciebi. irani saerTaSoriso arenaze axal provokaciebs<br />

eweva. 2009 wlis dekembrisaTvis iranis xelisuflebam uranis<br />

gaZlierebuli aTi axali obieqtis mSeneblobis gegma daamtkica.<br />

iranma erT weliwadSi 300 tona birTvuli sawvavis Seqmna<br />

daisaxa miznad. irani bolo periodSi naklebad TanamSromlobs<br />

atomuri energiis saerTaSoriso saagentosTan (aess).<br />

dasavleTis qveynebi SeSfoTebas gamoxataven, rom uranis gaZ-<br />

375


lierebiT irans birTvuli iaraRis Seqmna SeuZlia. kumTan axlos<br />

axali qarxnis aRmoCenas dasavleTis eqspertebi seriozul<br />

problemad aRiqvamen. iranis midgoma birTvuli programisadmi<br />

gaeros uSiSroebis sabWos mier miRebul 5 rezolucias<br />

arRvevs. TeTri saxlis maRalma C<strong>in</strong>osnebmac ganacxades<br />

`Cveni da saerTaSoriso sazogadoebis moTm<strong>in</strong>eba iwureba, dro<br />

ki mirbis~. ruseTi da irani monawileoben satranzito proeqtSi<br />

`Crdilo-samxreTi~, romelmac unda moicvas areali sparseTis<br />

yuridan ruseT-f<strong>in</strong>eTis sazRvramde. ruseT-iranis<br />

strategiuli <strong>in</strong>teresebis Tanxvedra arTulebs dasavleTis<br />

saxelmwofoTa <strong>in</strong>teresebis praqtikul realizacias kaspiispireTsa<br />

da centralur aziaSi.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. r. gaCeCilaZe, axlo aRmosavleTi sivrce, xalxi da politika,<br />

Tb., 2003.<br />

2. islami, enciklopediuri cnobari, Tb., 1999.<br />

3. Иванов М.С., История Ирана, М., 1997.<br />

4. Васильев А.Г., Россия Н Ближнем и среднем Востоке от мессянства<br />

к прагматизму, М., 1993.<br />

5. Алиев С.М., Нефть и общественно-политическое рагзвитие Ирана в<br />

XX в., М., 1985.<br />

6. Ланцова С.А., Атнасова В.А. Мировая политика и международные<br />

отношения, Санкт-Петербург, 2008.<br />

376<br />

Tengiz Grigolia<br />

Doctor of Historical Sciences,<br />

Professor of the Georgian Technical<br />

University<br />

Russia <strong>and</strong> Iran <strong>in</strong> close-east regional geopolitics<br />

Summary<br />

Russia <strong>and</strong> Iran has been <strong>in</strong>volved <strong>in</strong> regional politics of close east dur<strong>in</strong>g<br />

the centuries. In the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the 20 th century Russia along with the<br />

Engl<strong>and</strong> has been <strong>in</strong>volved <strong>in</strong> divid<strong>in</strong>g Iran between the <strong>in</strong>fluence zones. Af-


ter the year of 1917 the Soviet Union government began to establish new relationship<br />

with Iran.<br />

After the cold war Iran has been among the anti Soviet Union<br />

countries. After the 1950 of the 20 th century Iran has become the strategic<br />

partner of the USA. Iran has established its military technical relationships<br />

with the USA.<br />

After the 1970 Iran has made its major changes <strong>in</strong> Foreign Policies.<br />

Very important <strong>in</strong> Iran’s history was the anti western revolution. Islamic<br />

revolution changed the vision about the division of the geopolitical powers.<br />

From 1980, Iran began to overlook the relationships with the Soviet Union.<br />

After the abolition of the Soviet Union, Russia <strong>and</strong> Iran has faced new<br />

geopolitical reality. Under these circumstances began Russian-Iran<br />

cooperation <strong>in</strong> a sphere of the nuclear energy. Nowadays <strong>in</strong> a sphere of<br />

nuclear power the cooperation with Iran is held only from the Russian side.<br />

Russia <strong>and</strong> Iran has the same strategic <strong>in</strong>terests.<br />

377


Tornike SurRulaia<br />

saqarTvelos teqnikuri universiteti,<br />

humanitarul-socialuri fakultetis<br />

asistent-profesori<br />

aSS-s nacionaluri usafrTxoebis saagento<br />

(`Savi oTaxi~)<br />

aSS-s nacionaluri usafrTxoebis saagento (NSA) Seiqmna<br />

1952 wlis 4 noembers. saagentos Stab-b<strong>in</strong>a mdebareobs fort<br />

midSi, merilendis StatSi. aRniSnuli specsamsaxuri aris<br />

erT-erTi prioritetuli rgoli aSS-s dazverviT TanamegobrobaSi.<br />

aRniSnuli saagento aSS-s specsamsaxurebs Soris yvelaze<br />

gasaidumloebulia, mas Sav oTaxsac uwodeben. saagento<br />

warmoadgens teqnikuri dazvervis sammarTveloTa erTobliobas,<br />

romelic moRvaweobs radio-eleqtronuli, kriptografiisa<br />

da <strong>in</strong>formaciis dacvis xaziT. saagento uzrunvelyofs im<br />

tipis <strong>in</strong>formaciis usafrTxoebas da mopovebas, romelic radio-lokaciur<br />

komunikaciebsa da kompiuterul qselSi cirkulirebs.<br />

saagentos struqtura ierarqiulad aris mowyobili:<br />

saagentos direqtori, direqtoris pirveli moadgile, direqtoris<br />

moadgile operatiul sakiTxebSi, direqtoris moadgile<br />

teqnikur sakiTxebSi, direqtoris moadgile <strong>in</strong>formaciuli<br />

sistemebis usafrTxoebis sakiTxebSi [1].<br />

saagentos SemadgenlobaSi funqcionirebs ramdenime sammarTvelo,<br />

romlebsac gansazRvruli aqvT konkretuli funqcia<br />

da misia:<br />

1. radio-eleqtronuli sadazvervo operaciebis sammar-<br />

Tvelo, romelic Sedgeba sami <strong>in</strong>formaciis mompovebeli da<br />

ori damxmare jgufisgan.<br />

<strong>in</strong>formaciis mompovebeli jgufi dakompleqtebulia geografiuli<br />

pr<strong>in</strong>cipiT:<br />

jgufi — pasuxismgebelia ruseTis federaciis da<br />

yofili varSavis xelSekrulebaSi Semavali qveynebis Sesaxeb<br />

<strong>in</strong>formaciis mopovebaze.<br />

jgufi — amuSavebs <strong>in</strong>formacias, romelic exeba C<strong>in</strong>eTs,<br />

CrdiloeT koreas, vietnams da sxva aziur socialistur<br />

saxelmwifoebs.<br />

378


jgufi — pasuxismgebelia sxva danarCen strategiul,<br />

Tu meore xarisxovan saxelmwifoTa Sesaxeb <strong>in</strong>formaciis<br />

mopovebaze.<br />

1960 wlidan moyolebuli jgufi akontrolebs da aanalizebs<br />

aSS-Si Semaval da gamomaval saerTaSoriso radiosignalebs.<br />

1972 wels jguf -s Stati Sedgeboda 1244 samoqalaqo<br />

pirisagan da 600 samxedro oficrisgan.<br />

radio da eleqtronuli sadazvervo operaciebis sammar-<br />

Tvelos kontrolis qveS imyofeba damxmare qveganyofilebebi<br />

da . pirveli ganyofileba sadazvervo <strong>in</strong>formaciis<br />

kompiuterul damuSavebas eweva, xolo meore ganyofileba koord<strong>in</strong>acias<br />

uwevs satelituri Tanamgzavrebis saSualebiT<br />

warmoebuli mosmenebis da gaSifvris Sedegad miRebuli saidumlo<br />

<strong>in</strong>formaciis mopovebis process.<br />

2. saagentos komunikaciebis dacvis sammarTvelo cnobilia,<br />

rogorc organizacia . aRniSnuli sammarTvelo sa-<br />

Sifri mowyobilobebiT amaragebs aSS-s yvela saxelmwifo dawesebulebas<br />

da agreTve akontrolebs aSS-s dazverviT TanamegobrobaSi<br />

Semaval uwyebaTa kompiuterul da telekomunikaciur<br />

sistemaTa qsels.<br />

3. saagentos SemadgenlobaSi funqcionirebs teqnikur<br />

mecnierebaTa kvlevis sammarTvelo. aRniSnuli sammarTvelos<br />

kvlevis sfero mravalferovania, is<strong>in</strong>i srulyofen saidumlo<br />

radiosignalebis mopovebis meTodebs, mraval doniani Sifrebis<br />

gatexvas da aseve <strong>in</strong>formaciis daSifvrasa da kodirebas.<br />

sammarTvelo Sedgeba oTxi ganyofilebisgan:<br />

a. maTematikuri kvlevebis ganyofileba sxvadasxva teqnikuri<br />

specialuri saSualebebiT aumjobesebs kriptoanalizs.<br />

b. radiosignalebis mompovebeli specaparaturis Semqmneli<br />

da teqnikuri aRWurvis ganyofileba, awarmoebs teqnikas,<br />

romelic radiosignalebis mopovebas da maT analizs axdens.<br />

c. kriptografiuli danadgarebis ganyofileba, romelic<br />

amuSavebs da aumjobesebs damSifravi danadgarebis tipebs,<br />

romlebic SemdgomSi globaluri komunikaciebis dacvisTvis<br />

gamoiyeneba.<br />

d. kompiuteruli teqnikis ganyofileba eleqtro-gamom-<br />

Tvlel teqnikur sferos ikvlevs.<br />

379


4. metad sa<strong>in</strong>teresoa saagentos saidumlo sammarTvelo,<br />

romelic teqnikuri mowyobilobebis (e.w. JuCokebis) da sasignalo<br />

danadgarebis montaJsa da regulirebas eweva globaluri<br />

masStabiT.<br />

nacionaluri usafrTxoebis saagentos kadrebi specialur<br />

saswavlo kurss gadian aSS-s kriptografiis nacionalur<br />

skolaSi. amave skolaSi specialur momzadebas gadian, aSS-s<br />

sxva specsamsaxurebis kadrebi da pentagonis oficrebi [2, 557,<br />

558].<br />

nacionaluri usafrTxoebis saagentos saidumlo mosasmeni<br />

obieqtebi msoflios TiTqmis yvela wertilSia ganlagebuli.<br />

es obieqtebi ZiriTadad raime kvleviTi an kosmosuri<br />

samecniero centris safarqveS moqmedebs da s<strong>in</strong>amdvileSi<br />

sruliad sxva misias asrulebs. obieqtebze muSaoben eqspertTa<br />

jgufebi, romelic Sedgeba: logistikis sferos specialistis,<br />

l<strong>in</strong>gvistis, analitikosis da kibernetikuli teqnologiebis<br />

eqspertisagan. maTi umTavresi misiaa flobdnen <strong>in</strong>formacias<br />

yvela prioritetuli sakiTxis Sesaxeb da w<strong>in</strong>aswar<br />

gaTvalon mosalodneli safrTxeebi, romlebic raime saxiT<br />

zians miayenebs maTi qveynis nacionalur usafrTxoebas.<br />

saagentos TanamSromelTa saerTo Stati 120 000 kacisgan<br />

Sedgeba. oci aTasidan ocdaoTx aTasamde saagentos Tanam-<br />

Sromeli centralur aparatSi muSaobs, xolo danarCeni TanamSromlebi,<br />

ZiriTadad, samxedro pirebi msaxuroben msoflio<br />

masStabiT arsebul saagentos bazebsa da sa<strong>in</strong>formacio<br />

dazverviT sadgurebze, romelTa ricxvi ramdenime aTass aRwevs.<br />

aRniSnuli stacionaruli sadgurebis garda saagento<br />

Tavisi misiis Sesasruleblad iyenebs samxedro sazRvao Zalebis<br />

mzverav gemebs. nacionaluri usafrTxoebis saagentos gankargulebaSia<br />

aseve aSS-s samxedro sahaero Zalebi da sazRvao<br />

aviacia [3, 316, 319].<br />

aSS-s prezidentma barak obamam gansakuTrebiT aRniSna<br />

Tavis erT-erT gamosvlaSi, rom specsamsaxurebis roli saxelmwifos<br />

ganviTarebaSi metad didia. aSS-s mTavroba mar-<br />

Tlac uzarmazar Tanxebs xarjavs dazvervis Tanamegobrobis<br />

produqtiuli moRvaweobisTvis xelis Sesawyobad. aSS-s specsamsaxurebis<br />

biujets Tu gadavxedavT vnaxavT, rom yovel<br />

380


wels misi raodenoba izrdeba miliardobiT w<strong>in</strong>a wlebTan SedarebiT:<br />

aSS-s specsamsaxurebis biujeti<br />

1997 — 26,6 miliardi aSS dolari.<br />

1998 — 26,7 miliardi aSS dolari.<br />

2004 — 39,8 miliardi aSS dolari.<br />

2005 — 44 miliardi aSS dolari.<br />

2008 — 47,5 miliardi aSS dolari.<br />

2009 — 55-dan 60 milliard aSS dolaramde gaizarda [4].<br />

aRsaniSnavia, rom aSS-s specsamsaxurebis biujetidan 8miliardamde<br />

aSS dolari nacionaluri usafrTxoebis saagentos<br />

ganekuTvneba. saagentos biujeti ar aris fiqsirebuli da<br />

saWiroebis SemTxvevaSi, konkretuli prioritetuli misiebis<br />

da saidumlo proeqtebis Sesasruleblad mas damatebiTi Tanxebic<br />

gamoeyofa.<br />

faruli mosmenebi da video gadaReba marTlac, rom yvela<br />

qveynis specsamsaxuris aucilebeli atributia da amerikis<br />

aRniSnul saagentos am saqmeSi marTlac, rom wamyvani adgili<br />

ukavia msoflioSi. specsamsaxurebis operatiul-agenturuli<br />

muSaoba specialuri teqnikis gamoyenebis gareSe warmoudgenelia.<br />

operatiul-teqnikuri uzrunvelyofisa da specteqnikis<br />

danayofs evaleba operatiuli da sagamoZiebo samsaxurebis<br />

dakveTiT daafiqsiron nebismieri saxis telekomunikaciuri<br />

kavSiri (telefonebi, faqsi, el-fosta) farulad SeaRwion<br />

b<strong>in</strong>ebsa da ofisebSi da mosasmeni da saTvalTvalo aparatura<br />

daamontaJon [5, 265].<br />

nacionaluri usafrTxoebis saagentos sa<strong>in</strong>formacio bazas<br />

warmoadgens e.w sadguri `eSeloni~ eleqtronuli Spiona-<br />

Jis globaluri sistema. Ees aris centri, sadac mied<strong>in</strong>eba msoflios<br />

eleqtronul sivrceSi arsebuli aucilebeli <strong>in</strong>formacia,<br />

Semdeg etapze <strong>in</strong>formacia gadis filtracias, xdeba misi<br />

klasifikacia da arqivSi Senaxva, xolo saWiroebis SemTxvevaSi<br />

amoqmedeba. eSeloni ukavSirdeba kosmosSi moqmed asobiT<br />

satelitur antenas, romlebic warmoadgenen erTgvar sa<strong>in</strong>formacio<br />

wyaros `eSelonisTvis.~ aRniSnuli term<strong>in</strong>i gamoyenebaSia<br />

1980 wlidan. eSelonis oficialuri istoria iwyeba<br />

1947 wels rodesac aSS-s da <strong>in</strong>gliss Soris daido saidumlo<br />

xelSekruleba (UKUSA) usafrTxoebis sferoSi, romlis mi-<br />

381


xedviTac am orma saxelmwifom gaaerTianes TavianTi sadazvervo<br />

potenciali globaluri SpionaJis warmoebis mizniT.<br />

mogvianebiT am xelSekrulebas SeuerTda: kanada, avstralia<br />

da axali zel<strong>and</strong>ia, xolo Semdeg Crdilo atlantikuri aliansis<br />

sxva wevri saxelmwifoebic. `eSelonis~ mTavari sadguri<br />

mdebareobs aSS-s strategiuli mokavSiris da partnioris teritoriaze<br />

(menviT hilze) did britaneTSi.<br />

eSelonis srulyofilad funqcionirebis mizniT masze<br />

muSaobs, rogorc dedamiwis zedapirze arsebuli teqnikuri<br />

kompleqsebi, agreTve asobiT kosmosuri satelituri antena<br />

da aTobiT wyalqveSa gemi. wyalqveSa gemebis misiaa sakomunikacio<br />

kabelebze mosasmeni teqnikis damontaJeba da miRebuli<br />

<strong>in</strong>formaciis damuSaveba.<br />

aSS-s nacionaluri usafrTxoebis saagentos metad sapasuxismgeblo<br />

misia daekisra 2001 wlis 11 seqtembris katastrofuli<br />

movlenebis Semdeg. aSS-s sadazvervo Tanamegobroba<br />

aqtiurad ibrZvis XXI saukunis safrTxis, globaluri terorizmis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg. partniori qveynebis specsamsaxurebTan<br />

erTad is<strong>in</strong>i aqtiurad atareben prevenciul antiteroristul<br />

aqciebs, Tumca aRsaniSnavia, rom am struqturaSi bolomde<br />

gaxsnili TanamSromloba da urTierToba SeuZlebelia.<br />

naSroms davamTavrebT metad sayuradRebo fraziT: `ar arseboben<br />

megobari specsamsaxurebi, arseboben mxolod megobari<br />

qveynebis specsamsaxurebi.~<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. www.nsa.gov (10.11.2009).<br />

2. К. Дегтярев, Энциклопедия спецслужб, Москва, 2008.<br />

3. Пыхалов И.В. Спецслужбы США, Москва, 2002.<br />

4. www.gpoaccess.gov (10.11.2009).<br />

5. besik aladaSvili; SpionaJis saidumlo, Tb., 2007.<br />

6. CRS Report for Congress, Received through the CRS Web, The National<br />

Security Agency:<br />

Issues for Congress, Richard A. Best, jr. Specialist <strong>in</strong> National Defense,<br />

Foreign Affairs, Defense, <strong>and</strong> Trade Division. Updated January 16, 2001.<br />

382


7. European Parliament 1999-2004, Session document, Report on the existence<br />

of a Global system for the <strong>in</strong>terception of private <strong>and</strong> commercial<br />

communications, (ECHELON <strong>in</strong>terception system)<br />

(2001/2098(INI)), Rapporteur: Gerhard Schmid, 11 july, 2001.<br />

Tornike Shurgulaia<br />

Assistant Professor of the Georgian Technical<br />

University, faculty of Humanitarian <strong>and</strong><br />

Social sciencies<br />

National Security Agency (NSA) of the USA (Black Room)<br />

Summary<br />

The National Security Agency (NSA) is one of the largest components<br />

of the U.S. Intelligence Community. NSA is responsible for obta<strong>in</strong><strong>in</strong>g<br />

<strong>in</strong>telligence from <strong>in</strong>ternational communications l<strong>in</strong>ks, by the widespread<br />

availability of low-cost encryption systems, <strong>and</strong> by changes <strong>in</strong> the<br />

<strong>in</strong>ternational environment <strong>in</strong> which dangerous security threats can come from<br />

small, but well organized, terrorist groups as well as hostile nation states.<br />

NSA was established <strong>in</strong> 1952 as a highly compartmented secret<br />

codebreak<strong>in</strong>g effort undertaken by a h<strong>and</strong>ful of military officers <strong>and</strong> civilians,<br />

but the Agency has gradually become an acknowledged government agency<br />

responsible for <strong>in</strong>telligence signals. NSA has employed many highly gifted<br />

scientists, eng<strong>in</strong>eers, <strong>and</strong> mathematicians.<br />

NSA's eavesdropp<strong>in</strong>g mission <strong>in</strong>cludes radio broadcast<strong>in</strong>g, both from<br />

various organizations <strong>and</strong> <strong>in</strong>dividuals, the Internet, telephone calls, <strong>and</strong> other<br />

<strong>in</strong>tercepted forms of communication. Its secure communications mission<br />

<strong>in</strong>cludes military, diplomatic, <strong>and</strong> all other sensitive, confidential or secret<br />

government communications. It has been described as the world's largest<br />

s<strong>in</strong>gle employer of mathematicians, <strong>and</strong> the owner of the s<strong>in</strong>gle largest group<br />

of supercomputers[clarification needed], but it has tried to keep a low profile.<br />

For many years, its existence was not acknowledged by the U.S. government,<br />

earn<strong>in</strong>g it the nickname, "No Such Agency" (NSA). Due to the fact that the<br />

agency rarely makes any public remarks, it has been quipped that their motto<br />

is "never say anyth<strong>in</strong>g".<br />

In 2004, NSA Central Security Service <strong>and</strong> the National Cyber Security<br />

Division of the Department of Homel<strong>and</strong> Security (DHS) agreed to exp<strong>and</strong><br />

NSA Centers of Academic Excellence <strong>in</strong> Information Assurance Education<br />

Program.<br />

383


As part of the National Security Presidential Directive 54/Homel<strong>and</strong><br />

Security Presidential Directive 23 (NSPD 54), signed on January 8, 2008 by<br />

President Bush, the NSA became the lead agency to monitor <strong>and</strong> protect all of<br />

the federal government's computer networks from cyber-terrorism.<br />

NSA's mission, as set forth <strong>in</strong> Executive Order 12333, is to collect<br />

<strong>in</strong>formation that constitutes "foreign <strong>in</strong>telligence or counter<strong>in</strong>telligence"<br />

while not "acquir<strong>in</strong>g <strong>in</strong>formation concern<strong>in</strong>g the domestic activities of United<br />

States persons". NSA has declared that it relies on the FBI to collect<br />

<strong>in</strong>formation on foreign <strong>in</strong>telligence activities with<strong>in</strong> the borders of the USA,<br />

while conf<strong>in</strong><strong>in</strong>g its own activities with<strong>in</strong> the USA to the embassies <strong>and</strong><br />

missions of foreign nations.<br />

NSA's domestic surveillance activities are limited by the requirements<br />

imposed by the Fourth Amendment to the U.S. Constitution; however, these<br />

protections do not apply to non-U.S. persons located outside of U.S. borders,<br />

so the NSA's foreign surveillance efforts are subject to far fewer limitations<br />

under U.S. law. The specific requirements for domestic surveillance<br />

operations are conta<strong>in</strong>ed <strong>in</strong> the Foreign Intelligence Surveillance Act of 1978<br />

(FISA), which does not extend protection to non-U.S. citizens located outside<br />

of U.S. territory.<br />

These activities, especially the publicly acknowledged domestic<br />

telephone tapp<strong>in</strong>g <strong>and</strong> call database programs, have prompted questions about<br />

the extent of the NSA's activities <strong>and</strong> concerns about threats to privacy <strong>and</strong><br />

the rule of law.<br />

S<strong>in</strong>ce the existence of the NSA has become more widely known <strong>in</strong> the<br />

past few decades, <strong>and</strong> particularly s<strong>in</strong>ce the 1990s, the agency has regularly<br />

been portrayed <strong>in</strong> spy fiction. Many such portrayals grossly exaggerate the<br />

organization's <strong>in</strong>volvement <strong>in</strong> the more sensational activities of <strong>in</strong>telligence<br />

agencies. The agency now plays a role <strong>in</strong> numerous books, films, television<br />

shows, <strong>and</strong> computer games.<br />

384


maia amirgulaSvili<br />

istoriis akademiuri doqtori, saqar-<br />

Tvelos teqnikuri universitetis profesori<br />

globalizaciis Tanamedrove tendenciebi<br />

Cvens Tvalw<strong>in</strong> axali msoflio viTareba yalibdeba, rac<br />

ZiriTadad gulisxmobs gancalkevebulobis T<strong>and</strong>aTanobiT<br />

gaqrobas da erTiani globaluri Tanamegobrobis Camoyalibebis<br />

daCqarebas. marTalia simdidrisa da siRaribis, kanonierebisa<br />

da ukanonobis dapirispireba kvlav rCeba, magram Tanamedrove<br />

msoflios ganviTarebis wamyvani tendencia ma<strong>in</strong>c <strong>in</strong>tegracia,<br />

TanamSromloba da globalizaciaa.<br />

ganviTarebis mTavar faqtorad globalizaciisa da lokalizaciis<br />

problemebi gvevl<strong>in</strong>eba. nebismier <strong>in</strong>divids, firmas,<br />

organizacias, qveyanas ganviTarebis sakuTari kanonzomiereba<br />

gaaCnia. dRemde maTi ganviTarebis S<strong>in</strong>agani faqtorebi<br />

iyo gadamwyveti, magram post<strong>in</strong>dustriuli sazogdoebis damkvidrebasTan<br />

erTad viTareba icvleba. ra Tqma unda S<strong>in</strong>agani<br />

faqtorebi mniSvnelovania, magram gadamwyveti ma<strong>in</strong>c globalizaciis<br />

zemoqmedebaa.<br />

Tanamedrove msoflioSi globalizaciis mimarT damokidebuleba<br />

sakmaod gansxvavebulia, rac am procesis tendenciebisa<br />

da Sedegebis sxvadasxvagvari aRqmidan gamomd<strong>in</strong>areobs.<br />

Tanmedrove tendenciebisa da sxvadasxva SexedulebaTa<br />

obieqturi analizis safuZvelze zogadad globalizacia warmoadgens<br />

qveynebsa da regionebs Soris urTierTgavlenisa da<br />

urTierTdamokidebulebis gaZlierebis process, romelic<br />

arRvevs enobriv, teritoriul, ekonomikur, politikur, fsiqikur<br />

barierebs da mimarTulia kulturul-civilizaciuri<br />

erTobisa da regulirebis zeerovnuli sistemis Seqmnisken.<br />

mecnierebi ganasxvaveben globalizacias <strong>in</strong>ternacionalizaciisagan.<br />

maTi azriT, <strong>in</strong>ternacionalizacia gulisxmobs<br />

urTierTobebis <strong>in</strong>tensifikacias nacionalur doneze, e.i. saxelmwifoebs<br />

Soris. amis Sedegad saxelmwifoebma SeiZleba<br />

Zlieri urTierTgavlena moaxd<strong>in</strong>on erTmaneTze, bevri ramiT<br />

dauaxlovdnen erTmaneTs, magram ma<strong>in</strong>c rCebian erTmaneTisgan<br />

gansxvavebuli da gancalkevebuli.<br />

385


saerTaSoriso urTierTobebSi saxelmwifoebi, rogor<br />

mWidrodac ar unda iyvnen urTierTdamokidebulni, naTlad<br />

gamokveTili sazRvrebiT arian erTmaneTisagan gamijnuli.<br />

misgan gansxvavebiT, globaluri msoflio gulisxmobs zeteritoriul<br />

da zenacionalur samyaros, sadac saxelmwifoebrivi<br />

sazRvrebi araviTar rols ar unda TamaSobdes, magram saerTaSoriso<br />

da globaluri urTierTobebi SesaZlebelia Tanaarsebobdes<br />

da dRev<strong>and</strong>eli msoflio erTdroulad SeiZleba<br />

iyos rogorc <strong>in</strong>ternacionalizirebuli da globalizirebuli.<br />

<strong>in</strong>ternacionalizaciis farglebSi msoflio sameurneo<br />

sistema gamodis rogorc calkeuli erovnuli meurneobebis<br />

erTmaneTze gadabmuloba; meore procesi, mondealizacia<br />

iseT mTlianobad ayalibebs msoflio sameurneo sistemas,<br />

romlis SemadgenlobaSic erovnul meurneobebTan erTad Sedian<br />

transnacionaluri da erovnebaTSorisi erTeulebi da<br />

msoflio organizaciebi; rac Seexeba mesames, globalizacias,<br />

igi axal, socialur Tvisebas aniWebs am mTlianobas. <strong>in</strong>ternacionalizaciisa<br />

da mondializaciis procesebis Semdeg globalizacias<br />

erT-erT wamyvan rols akisreben msoflio sistemis<br />

gaerTianebagamTlianebaSi.<br />

globalizaciis procesSi gaZlierda <strong>in</strong>tegraciuli tendenciebi.<br />

moimata sxvadasxva saerTaSoriso Tanamegobrobis<br />

raodenobam da gaRrmavda qveynebs Soris urTierTobebi. <strong>in</strong>tegraciuli<br />

kavSirebi fexs ikidebs lokaluri civilizaciebis<br />

SigniTac. amas ganapirobebs erTiani, demografiuli, ekologiuri,<br />

ekonomikuri da teqnologiuri problemebi. marTalia<br />

globalizacias ikvleven misi yvelanairi aspeqtiT, magram<br />

iSviaTad ganixilaven iseT yovlismomcvel procesad, romelic<br />

civilizaciur gadatrialebas iwvevs.<br />

tradiciuli warmodgena saxelmwifoze, rogorc msoflio<br />

wesrigis ZiriTad erTeulze, gulisxmobs mis SedarebiT<br />

homogenurobas, anu igi gvevl<strong>in</strong>eba rogorc unitaruli, erTiani<br />

miznebis mqone subieqti. magram Tanamedrove epoqaSi saer-<br />

TaSoriso da transnacionaluri organizaciebis ricxvis<br />

zrdam Secvala rogorc saxelmwifos, ise samoqalaqo sazogadoebis<br />

d<strong>in</strong>amika. saxelmwifo iqca danawevrebul arenad, sadac<br />

rogorc transnacionaluri, ise sxvadasxva S<strong>in</strong>auri Zalebi<br />

gvevl<strong>in</strong>ebian.<br />

386


eqskluziuri kavSiri teritoriasa da politikur Zalas<br />

Soris gawyda. axali saerTaSoriso da transnscionaluri <strong>in</strong>stitutebi<br />

SekavSirda suverenul saxelmwifoebTan da suvereniteti<br />

saziaro Zalad aqcia, anu saxelmwifo suverenitetis<br />

raRac nawili arasaxelmwifoebrivi subieqtebis xelSi aRmoCnda.<br />

aseT pirobebSi Znelia saxelmwifo damoukidebel da<br />

absolutur suverenad miiCnio. faqtia, rom erovnuli xelisufleba<br />

T<strong>and</strong>aTan izRudeba sxva saxelmwifo sistemebiT, e.i.<br />

izRudeba saxelmwifos mTavari niSani — suvereniteti.<br />

globalizaciis Sedegad Cndeba kiTxva: xom ar gaxdeba saxelmwifoebriobis<br />

<strong>in</strong>stituti warsulis sakuTreba da xom ar<br />

gardaiqmnebian is<strong>in</strong>i msoflio federciis elementebad. amgvar<br />

perspeqtivas gviw<strong>in</strong>aswarmetyvelebs m. golanski, romelic<br />

wers: `globaluri masStabis mqone centralizebul xelisuflebaze<br />

arsebuli moTxovna da ekonomikuri suverenitetis<br />

dayvana f<strong>in</strong>ansur damoukideblobmde Camoayalibebs qveynebis<br />

msoflio federacias, romelSic iqneba Sromis Rrma danawileba<br />

da funqciebis mkveTrd gadanawileba mis subieqtebs Soris.<br />

praqtikulad mcired dakavSirebuli da damoukidebeli<br />

qveynis amJamad arsebuli qaosuri da uwesrigo simravlis nacvlad,<br />

msoflioSi gaCnda ekonomikuri da politikuri ZafebiT<br />

mWidrod dakavSirebuli xalxebis mkacrad struqturirebuli<br />

Tanamegobroba~ [1, 28-34].<br />

globlizacia da ekonomikis daregulireba xels uwyobs<br />

Zalauflebis axali kerebis gaCenas, romlebic axali teqnilogiebis<br />

wyalobiT gamudmebiT uvlian gverds saxelmwifo<br />

struqturebs. am dros aucileblad dgeba saxelmwifos personifikaciis<br />

sakiTxi Tu v<strong>in</strong> dgas saxelmwifos saTaveSi. Tu<br />

saxelmwifo aparati gadasulia qurdobaze da korufciaSia<br />

Cafluli, aseTi saxelmwifos rolis gaZliereba, gaaRrmavebs<br />

daSlis procesebs da lokalur dasasrulamde miiyvans mas.<br />

xolo Tu saxelmwifos saTaveSi myofi adamianebi saerTo saxelmwifo<br />

<strong>in</strong>teresebiT xelmZRvaneloben, maS<strong>in</strong> aseTi saxelmwifos<br />

roli xels Seuwyobs qveynis aRorZ<strong>in</strong>ebas [2, 42-45].<br />

globalizaciis procesi droTa ganmavlobaSi bevrad<br />

ufro mtkivneuli nacionaluri erebisaTvis aRmoCnda. maTi<br />

aseTi mdgomareoba ki globalurad SeiZleba SevadaroT aRmosavluri<br />

samyaros tradiciul mcdelobas Se<strong>in</strong>arCunos TviTmyofadoba.<br />

387


u. bekis gagebiT erovnuli saxelmwifo sruliadac ar<br />

moZvelebula. igi aucilebelic aris globalizaciis proces-<br />

Si politikurad gaformebisaTvis da transnacionalurad misi<br />

regulirebisaTvis.<br />

naxevari saukunea iwereba aSS-is upiratesi misiis Sesaxeb<br />

msoflioSi, rom is erTaderTi zesaxelmwifoa msoflioSi. evrokavSiris<br />

Seqmnis erT-erTi seriozuli sababic swored aSS-<br />

Tan ekonomikuri konkurenciaa. evrokvSiri SegviZlia miviCnioT<br />

XXI saukunis saxelmwifoTaSoris civilizaciur gaerTianebaTa<br />

nimuSad. misma wevrebma nebayoflobiT Tqves uari suverenitetis<br />

raRac nawilze, xolo erovnul saxelmwifoebriobaze<br />

da <strong>in</strong>teresebze maRla xalxis ekonomikuri keTildReoba<br />

da gaerTianebis idea daayenes.<br />

evrokavSiri globalizaciis yvelaze TvalsaC<strong>in</strong>o da na-<br />

Teli gamoxatulebaa. sxva civilizaciur gaerTianebebs TiTqmis<br />

mTlianad aqvT SenarCunebuli sakuTari suvereniteti.<br />

saxelmwifos suvereniteti gansakuTrebiT mtkivneulia<br />

saqarTvelis saxelmwifoebriobisaTvis. `patara qveyanas didi<br />

Secdomis daSvebis ufleba ara aqvs. saqarTvelos sagareo<br />

plitikuri kursi ar unda iyos arc prorusuli, arc proamerikuli,<br />

arc proevropuli, igi unda iyos mxolod proqarTuli<br />

da amaze unda aigos Cveni urTierToba yvela qveyanasTan<br />

Tu gv<strong>in</strong>da, rom Sev<strong>in</strong>arCunoT sakuTari Tavi da TviTmyofadoba.<br />

Cven vekuTvniT Cvens sakuTar Tavs, Cveni kulturiT, erovnuli<br />

w<strong>in</strong>aaRmdegobebiT aRsavse yofna aryofnis istoriiT da<br />

ma<strong>in</strong>c warsulis mTlianobisa da momavlis imediT. qarTuli<br />

sjuli ar udris mxolod sarwmunoebas, is aris cxovrebis da<br />

azrovnebis saerTo wesi. mokavSire unda veZeboT imaT Soris,<br />

visac Cven vWirdebiT, romeli qveynis mudmiv <strong>in</strong>teresebSic<br />

aris Cveni mokavSireoba~. [3, 177, 327-329]<br />

globalizaciis procesma moicva saxelmwifos iseTi specifikuri<br />

funqciebi, rogoric Tavdacva da usafrTxoebaa. es<br />

sferoebi calsaxad saxelmwifos konpetenciaSi Sedioda da<br />

mkacrad iyo gasaidumloebuli. globlizaciis procesma aqac<br />

cvlilebebi Seitana da bevri ram safuZvlianad Secvala.<br />

dRes Zalian cota qveyana Tu moiZebneba, romelic Tavdacvis<br />

strategiad neitralitets an sakuTari Zalebis imedad<br />

yofnas irCevs. axla mTavari roli globaluri da regionuli<br />

uSiSroebis <strong>in</strong>stitutebs eniWeba.<br />

388


egionuli da globaluri politikis urTierTkavSiri<br />

tradiciuli geopolitikis CarCoebSi ver Tavsdeba. kapitalis<br />

gad<strong>in</strong>eba, terorizmi, narkotikebis kontrab<strong>and</strong>a Tu ukanono<br />

emigracia ar cnobs saxelmwifo sazRvrebs. verc erTi<br />

calke aRebuli qveyana ver gaumklavdeba am problemebs. mxolod<br />

erTiani ZalisxmeviT SeiZleba maTi gadaWra. ase rom,<br />

TviT obieqturi pirobebi qmnis suverenitetis ganawilebis<br />

aucileblobas sxvadasxva Zalebs Soris.<br />

amgvarad, globalistebis daskvna paradoqsulia; saxelmwifo<br />

suvereniteti warsulis sakuTrebaa. vestfaliis suverenuli<br />

saxelmwifoebis saerTaSoriso sistemam arseboba faqtiurad<br />

daamTavra. aseT SemTxvevaSi bunebrivad ibadeba kiTxva:<br />

Tu msoflio politika aRar aris dafuZnebuli suverenul<br />

saxelmwifoebriobaze, rogor xorcieldeba mmarTveloba<br />

Tanamedrove globalizirebul msoflioSi?<br />

globalistebis pasuxi aseTia: Tanamedrove politikaSi<br />

SenarCunebulia saxelmwifo politika, magram igi mWidridaa<br />

gadaxlarTuli sabazro da samoqalaqo sazogadoebriv mmar-<br />

TvelobasTan.<br />

nacionalizmisa da globalizaciis arsis, Teoriisa da<br />

struqturis Seswavla gvarwmunebs, rom Tanamedrove msoflios<br />

es ori ganmsazRvreli movlena, TavianTi S<strong>in</strong>aarsiT urTierTdapirispirebuli<br />

da urTierTsaw<strong>in</strong>aaRmdego fenomenia.<br />

nacionalizmi erovnuli saxelmwifoebis Seqmnis, ganmtkicebisaTvis<br />

brZola da misi Teoriuli dasabuTebaa, romlisTvisac<br />

eri, eri-saxelmwifo, suvereniteti, erovnuli<br />

ekonomika, erovnuli valuta, erovnuli kultura wm<strong>in</strong>da cnebebia<br />

da maTi dacvis, ganmtkicebisa da ganviTarebisaTvis absoluturad<br />

yvela saSualeba misaRebi da gamarTlebulia.<br />

globalizacia piriqiT, erovnuli sazRvrebisa da gansxvavebebis<br />

moSlis, eri-saxelmwifoebis gauqmebis, saerTo<br />

moqalaqeobis, erTiani zenacionaluri ekonomikis, saerTo valutis,<br />

transnacionaluri korporaciebis batonobisa da kosmopolituri<br />

kulturis gavrcelebis gamoxatuleba da Teoriuli<br />

apologiaa.<br />

nacionalizmi ukanaskneli ori saukunis manZilze yvelaze<br />

ufro mZlavri, warmatebuli da gavrcelebuli ideologia<br />

iyo. politikosebisaTvis da moqalaqeTa farTo fenebisaTvis<br />

erovnuli <strong>in</strong>teresebi iyo yvelaze ufro maRali Rirebuleba,<br />

389


omelic gansazRvravda politikasa da mTel saerTaSoriso<br />

urTierTobebs. nacionalizmi misi liberaluri samoqalaqo<br />

formiT faqtobrivad yvela eri-saxelmwifos ideilogia iyo<br />

da saxelmwifos erT-erT mTavar iaraRad miiCneoda.<br />

XX saukunis bolo aTwleulebSi globalizaciis saxiT<br />

Tavi iC<strong>in</strong>a, axalma movlenam, rac sruliad sxva Rirebulebebs<br />

emyareba da yvelaferi imis w<strong>in</strong>aaRmdeg aris mimarTuli, rac<br />

nacionalizmisaTvis wm<strong>in</strong>da da xelSeuxebelia. cxadia, es dapirispireba<br />

ar SeiZleba umtkivneulo yofiliyo da Tavisi sityva<br />

ar eTqva Tanamedrove msoflio politikur da sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi.<br />

am problemas msoflio gansakuTrebiT mwvaved Seejaxa<br />

90-ian wlebSi, im dros, roca globalizacia, marTlac globaluri<br />

movlena gaxda da faqtobrivad aRar darCa Zala, romelic<br />

am procesis gavrcelebasa da ganviTarebas w<strong>in</strong>aaRmdegobas<br />

gauwevda. swored maS<strong>in</strong> ifeTqa axalma nacionalizmma romelic,<br />

rogorc wesi eTnikuri xasiaTisaa da umwvavesi forma<br />

miiRo.<br />

am yvelaferTan erTad ibadeba kiTxva: xom ar gamoiwvia<br />

globalizciam nacionalizmis gamococxleba da xom ar warmoadgens<br />

es ukanaskneli reaqcias im tendenciebze, romelic<br />

erovnuli saxelmwifosa da erovnuli kulturis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

aris mimarTuli?<br />

mecnierTa umravlesoba am kiTxvas dadebiTad pasuxobs<br />

da miiCnevs, rom Tanamedrove nacionalizmi namdvilad aris<br />

reaqcia globalizaciaze, garkveulwilad misi Sedegic ki da<br />

amdenad es ori fenomeni ganuyofeli, erTi da igive monetis<br />

ori mxarea.<br />

avtorTa nawili ki Tvlis, rom globalizaciam piriqiT<br />

Seasusta nacionalizmi da rac ufro <strong>in</strong>tensiuri iqneba globalizaciis<br />

procesi miT ufro klebulobs nacionalizmis gamovl<strong>in</strong>ebisa<br />

da misi gvrcelebis albaToba.<br />

faqtia, rom axali nacionalisturi qmedebebi globalizaciis<br />

gamowvevaa da mas pirobiTad `antiglobalisturi nacionalizmi~<br />

SeiZleba vuwodoT.<br />

entoni smiti Tvlis, rom <strong>in</strong>tegraciuli procesebi da<br />

globalizaciis Sedegebi ver cvlis erovnuli identurobis,<br />

erovnuli kulturisa da erovnuli xasiaTis dom<strong>in</strong>antur<br />

mniSvnelobas sazogadoebriv cxovrebaSi. erebi da naciona-<br />

390


lizmi globalizaciis epoqaSi rCeba Tanamedrove msoflio<br />

wesrigis erTaderT realur sayrdenad. erebi imdenad arian<br />

mibmuli TavianT istoriul ZirebTan, rom veraviTari globaluri<br />

kultura mas ver Secvlis, xolo eri-saxelmwifoebi<br />

kvlavac darCebian politikuri erTobebis mTavar formad.<br />

am mosazrebas ar iziareben globalistebi da miiCneven,<br />

rom eri-saxelmwifoebisa da miT ufro nacionalizmis epoqa<br />

ukve warsulis sakuTrebaa. TviT nacionalisturi gamosvlebic<br />

Zireulad gansxvavdeba im klasikuri nacionalizmisagan,<br />

romelic warsulis epoqisaTvis iyo damaxasiaTebeli. globalistebis<br />

azriT, nacionalisturi gamocdileba imdenadaa dakavSirebuli<br />

globalizaciasTan, ramdenadac swored globalizaciam<br />

gamoiwvia saxelmwifos dasusteba da im kontrolis<br />

moxsna, rac akavebda nacionalizmis gamovl<strong>in</strong>ebas.<br />

Tanmedrove nacionalizmis erT-erTi mniSvnelovani wyaro<br />

gaxda globalizaciis iseTi damaxasiaTebeli da Tanmdevi<br />

fenomeni, rogoric transnacionaluri Temebi da diasporaa<br />

[4, 163].<br />

msoflio globalizacia aris urTulesi procesi, romelic<br />

gulisxmobs msoflios erT mTlian organizmad gaerTianebas.<br />

am did gaerTianebaSi ki sxvadasxva qveyana, TavianT adgils<br />

ikavebs. globalizacia dRes ukve Seuqcevadi procesi<br />

gaxda da miuxedavad survilisa is ma<strong>in</strong>c dadgeba yoveli qveynis<br />

cxovrebis dRis wesrigSi.<br />

saqarTvelo msoflios ganuyofeli nawilia da bunebrivia<br />

misi ganviTareba SesabamisobaSi xdeba. amjerad saqarTvelos<br />

mTavari amocanaa socialur-ekonomikuri krizisis daZleva.<br />

sabazro ekonomikaze gadasvlam, sazRvrebis gaxsnam,<br />

sruliad Secvala Cveni qveynis da TiToeuli CvenTaganis<br />

cxovreba [5, 191-195].<br />

skeptikosebi Tvlian, rom nacionaluri politika iseTive<br />

mniSvnelovania, rogoric maS<strong>in</strong> iyo, roca eri-saxelmwifoebi<br />

pirvelad Camoyalibda. eri-saxelmwifoebis ekonomikur<br />

rolze saubrisas globalizaciis mow<strong>in</strong>aaRmdegeebi xSirad<br />

usvamen xazs statistikur monacemebs, riTac surT daamtkicon,<br />

rom ekonomikaSic ki saxelmwifos roli ara Tu mcirdeba,<br />

aramed izrdeba kidec [6, 228-232].<br />

msoflioSi dRes arsebuli viTareba s. hant<strong>in</strong>qtonis azriT,<br />

mxolod ramodenime aTwleuls gastans, Semdeg ki igi nam-<br />

391


dvil multipolarul sistemas dauTmobs adgils, rasac ganapirobebs<br />

zesaxelmwifos mier unipolaruli msoflios Seqmnis<br />

mcdelobis dros saxelmwifoebis mxridan gamoxatuli w<strong>in</strong>aaRmdegobebi.<br />

z. bJez<strong>in</strong>ski acxadebs: `msoflios politikaSi<br />

bolos da bolos ufro uCveulo gaxdeba Zalauflebis koncentracia<br />

erTi saxelmwifos xelSi. maSasadame, aSS globaluri<br />

masStabis mqone aramarto pirveli da erTaderTi, aramed<br />

ufro safiqrebelia ukanaskneli zesaxelmwifoc ki aris~ [7,<br />

174].<br />

msoflioSi mimd<strong>in</strong>are procesebis ignorireba SeuZlebelia<br />

da aucilebeli xdeba saxelmwifo politikis formireba,<br />

romelic gansazRvravs rogorc socilur-ekonomikuri ganvi-<br />

Tarebis ZiriTad mimarTulebebs, aseve uzrunvelyofs erovnuli<br />

faseulobebis dacvasa da qveynis suverenitetis Senar-<br />

Cunebis pirobebs.<br />

msoflio <strong>in</strong>tegraciuli procesebi Seuqcevadia. <strong>in</strong>tegraciis<br />

epoqaSi dez<strong>in</strong>tegrciis gza damRupvelia. es aris mkacri,<br />

obieqturi realoba, romlis arcnoba yovlad SeuZlebelia.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. l. Ciqava, ram SeiZleba daa<strong>in</strong>teresos erovnuli partniorebi<br />

saqarTveloSi, JurnalSi: `komentari~, 2003-2004.<br />

2. k. kutubiZe, saxelmwifo suvereniteti da globaluri <strong>in</strong>teresebi,<br />

Tb., 2002.<br />

3. a. CikvaiZe, politikuri Wadraki, Tb., 2004.<br />

4. http://www.google.com Spenser <strong>and</strong> Wolman, 2002.<br />

5. a. abralava, erovnuli ekonomika da globalizacia, Tb.,<br />

2005.<br />

6. z. daviTaSvili, globalizacia da nacionalizmi, Tb., 2003.<br />

7. z. bzeJ<strong>in</strong>ski, didi cvlilebebi, Jurnali `sazogadoeba da<br />

politika~, 1996, #1.<br />

8. n. baraTaSvili, globalizaciis Tanamedrove tendenciebi<br />

da axali msoflio wesrigi, Tb., 2004.<br />

392


<strong>Modern</strong> Tendencies of Globalization<br />

Summary<br />

393<br />

Maia Amirgulashvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Professor of the<br />

Georgian Technical University<br />

In modern world dependence to globalization is very different, which<br />

follows perception of this processes <strong>and</strong> results differently.<br />

Accord<strong>in</strong>g to modern tendencies <strong>and</strong> different views to objective<br />

analyses, generally globalization represents between countries <strong>and</strong> regions<br />

<strong>in</strong>fluence <strong>and</strong> <strong>in</strong>terdependence to re<strong>in</strong>forcement the process, which abolishes<br />

l<strong>in</strong>gual, territorial, economical, mental barriers <strong>and</strong> directed to<br />

culturalcivilization union <strong>and</strong> controlled to create l<strong>in</strong>gual system.


�������������������<br />

394<br />

Teimuraz dalaqiSvili<br />

teqnikur mecnierebaTa doqtori<br />

xaTuna TodaZe<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori,<br />

profesori<br />

daviT mamulaiSvili<br />

vice-polkovniki<br />

tradiciuli kavkasiuri sabrZolo iaraRis<br />

warmoebis istoriul-geografiuli mimoxilva<br />

(ZiriTadi tipebi da saxeebi)<br />

K<br />

kavkasias mniSvnelovani adgili ukavia msoflioSi tradiciuli<br />

sabrZolo iaraRis warmoebis istoriaSi. odiTganve<br />

kavkasiel xalxebSi — ZiriTadad qarTvelebSi, CeCnebSi, <strong>in</strong>gu-<br />

Sebsa da daRestnelebSi farTod iyo gavrcelebuli civi sabrZolo<br />

iaraRis warmoebis tradiciebi, ramac ganviTarebis ma-<br />

Ral safexurs miaRwia liTonis aTvisebis Semdeg.<br />

kavkasiaSi sabrZolo iaraRis warmoebis mravalsaukunovani<br />

tradiciebia saqarTveloSi — ZiriTadad xevsureTSi, Tu-<br />

SeTSi, svaneTSi, maWaxelas, enguris, pankisis, aragvisa da kav-<br />

Turis xeobebSi, CeCneTis, <strong>in</strong>guSeTisa da daRestnis maRalmTian<br />

raionebSi. strategiuli <strong>in</strong>teresebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT,<br />

usafrTxoebis mizniT, iaraRis warmoebis procesi, rogorc<br />

sakuTriv saqarTveloSi, aseve sruliad kavkasiis masStabiT,<br />

regionuli pr<strong>in</strong>cipiT iyo diferencirebuli — iaraRis damzadebis<br />

teqnologiuri operaciebi gadanawilebuli iyo sawarmoo<br />

regionebze. sabrZolo iaraRi mzaddeboda, ZiriTadad,<br />

Znelad misagneb da misadgom adgilebSi da sawarmoo obieqtebi<br />

asrulebdnen zurgis erT-erT mTavar funqcias [1; 2].<br />

sabrZolo civi iaraRi ZiriTadad iyofa:<br />

a) tipebad daniSnulebis mixedviT<br />

• salaSqro iaraRi;<br />

• iaraRi mWidro orTabrZolisaTvis;<br />

• iaraRi distanciuri orTabrZolisaTvis;


• iaraRi xelCarTuli brZolisaTvis;<br />

• saritualo iaraRi.<br />

b) saxeebad samoqmedo funqciis mixedviT<br />

• samkveTlo(gamWoli);<br />

• sacemi;<br />

• saCexi;<br />

• dasmiT saseri;<br />

• saZgerebeli.<br />

am etapze Cven ganvixilavT samkveTlo, sacemi, saCexi da<br />

dasmiT saseri civi iaraRebis funqciur saxeTa jgufs [7; 8].<br />

Mmaxvili, rogorc term<strong>in</strong>i, qarTul enaSi ZiriTadad gamoiyeneba<br />

zogadad civi saomari iaraRis — sakuTriv klasikuri<br />

maxvilis, xmlisa da satevaris aRsaniSnavad. Mmaxvili ganekuTvneba<br />

saCex, samkveTlo da sacem iaraRTa funqciur saxeTa<br />

jgufs.<br />

igi SeiZleba yofiliyo rogorc orlesuli, aseve cal<br />

fxaze alesili, cali mxridan wakveTili wveroTi.<br />

Cvens eramde III aTaswleulSi, meliToneobis gariJraJze,<br />

sabrZolo iaraRebs Soris erT-erTi umTavresi adgili spilenZisagan<br />

damzadebul, satevris formis mokle, farTopirian<br />

orlesur maxvilebs ekavaT. iaraRis aseTi forma ganpirobebuli<br />

iyo saiaraRo masalis maRali plastikurobiTa da dabali<br />

simtkiciT. imdro<strong>in</strong>deli maxvilis zomiTa da formiT<br />

msgavseba satevarTanY bunebrivad ganapirobebda am iaraRiT<br />

brZolis Sesabamis d<strong>in</strong>amikas [7].<br />

uZvelesi br<strong>in</strong>jaos maxvili (me-9 — me-8 saukuneebi Cvens<br />

eramde) iyo grZelpiriani (1500 mm) iaraRi swori orlesuli piriT.<br />

br<strong>in</strong>jaos maxvili gamoCnda me-2 aTaswleulSi Cvens eramde,<br />

xolo rk<strong>in</strong>isa — Cvens eramde 1 aTaswleulis dasawyisSi.<br />

rk<strong>in</strong>is maxvilis sigrZe iyo araumetes 700 mm-sa, mis vadas hqonda<br />

jvris an wriuli forma. maxvilis saxeluri iyo xis, zemodan<br />

daxveuli tyaviT an rbili liToniT, an mzaddeboda mTlianad<br />

liTonisagan.<br />

iaraRis warmoebaSi foladis damkvidrebam iaraRis Seqmnis<br />

ostatebs saSualeba misca daemzadeb<strong>in</strong>aT ufro viwropiriani<br />

da grZeli maxvilebi. amasTan, satevris formis maxvili<br />

imdenad sicocxlisunariani aRmoCnda, rom kidev 3 aTasi weli<br />

395


gaagrZela arseboba, rogorc iaraRis damoukidebelma saxeobam<br />

da Tanamedrove foladis satevris saxiT moaRwia Cvenamde<br />

[7].<br />

M IX-X saukuneebis maxvils aqvs swori, ganieri piri, romelic<br />

boloSi momrgvalebulia da iTvleba, mxolod, mCexav iaraRad.<br />

XI-XII saukuneebis maxvili, Seviwrovebuli piriT da wamaxvilebuli<br />

boloTi erTdroulad gamoiyeneboda rogorc<br />

mCexavi da mCxvleti iaraRi. maxvils amzadebdnen rk<strong>in</strong>isa da<br />

bulatisagan. XII saukunis bolos maxvilis saxeluris sigrZe<br />

ise gaizarda, rom SesaZlebeli iyo misi ori xeliT gamoyeneba.<br />

am periodSi maxvils ise hqonda wamaxuli wvero, rom igi at<strong>and</strong>a<br />

abjris SeuRlebaTa adgilebSi [1; 2].<br />

Mmaxvilis qarqaSi xisagan iyo damzadebuli da dafaruli<br />

iyo tyaviT an gamZle qsoviliT. igi qamris yawimze magrdeboda.<br />

am periodSi ukve gamoCnda ra<strong>in</strong>dTa iaraRi. ra<strong>in</strong>dis maxvili<br />

iTvleboda keTilSobil iaraRad — mas akurTxebdnen<br />

mRvdelmTavrebi da figurirebda liturgiebSi, koronaciebSi<br />

da sxva. mis warmomavlobas xSirad ukavSirebdnen zebunebriv<br />

Zalebs, zogierTi maTgani TiTqos flobda magiur Tvisebebsac<br />

[2; 7].<br />

Kklasikuri ra<strong>in</strong>duli maxvilis saboloo formireba moxda<br />

XIII saukuneSi. misi saSualo sigrZe Seadgenda 750-800 mm-s,<br />

xolo maqsimaluri — 900 mm-s. maxvili iyo brtyeli, siganiT 50<br />

mm da hqonda Sua wibo. Mmaxvils hqonda aseve vada, romlis boloebi<br />

umniSvnelod ixreboda zemoT, 100 mm sigrZis saxeluri<br />

da sapirwone, romelic xSirad gamoiyeneboda, rogorc romelime<br />

qristianuli reliqviis saidumlo Sesanaxi. reliqvia<br />

icavda maxvilis siwm<strong>in</strong>des da amaRlebda misi mflobelis<br />

brZolisunarianobas. Mmisi wona Seadgenda 1,25-1,8 kilograms<br />

[7].<br />

Mme-14 saukunis I meoTxedSi, ra<strong>in</strong>dis maxvilis piri dagrZelda,<br />

ramac gazarda misi dartymiTi Zala da xelCarTuli<br />

brZolis distancia. ase gaCnda erTnaxevar saxeluriani maxvili,<br />

jer germaniaSi, xolo Semdeg <strong>in</strong>glisSi da danarCen dasavleT<br />

evropaSi [2].<br />

Tanamedrove etapze, evropuli klasifikaciis Tanaxmad,<br />

mokle maxvilad miiCneva maxvili 600 mm-mde sigrZiT, grZel<br />

maxvilad ki — maxvili sigrZiT 600-dan 1150 mm-mde, erTnaxevar<br />

saxelurianad — maxvili sigrZiT 1150 mm-dan 1450 mm-mde, xolo<br />

396


orsaxelurianad — maxvili sigrZiT 1500 mm-ze zemoT. ukanasknelis<br />

piris siganea 50-60 mm, misi saxeluris sigrZe aRwevs<br />

300-mm-mde, xolo wona — 3,5-5 kilograms. zogierTi orsaxeluriani<br />

`mZime maxvili~ iwonida 8 kilogramamde da sigrZe aRwevda<br />

2000-mm-s [7].<br />

qarTuliM maxvilis saxeebia: aori — orlesuri, afTi-Submaxvila<br />

brtyeli targrZeli, saTumaxvila-bolokveTili, oprpirigrZeli,<br />

TuSuri orlesuri, vazri celismagvari, maqera,<br />

maxaira, spaTi, f<strong>in</strong>aki, qudabekuri, SimSeri, SuSti, CelTibrtyeli<br />

maxvili, wodgeli celismagvari, WaRvi-celismagvari,<br />

javardeni-javariani masxali. maxvilis epiTetebia musri<br />

da sagmiri [7].<br />

satevari — mokle maxvili — orlesuri moklepiriani samkveTlo<br />

iaraRia swori, zog SemTxvevaSi gadrekili piriT [7].<br />

msoflioSi uZvelesi da unikaluria kavkasiur-qarTuli<br />

— zogadqarTuli, xevsuruli, daRestnuri, TuSuri da svanuri<br />

satevari. agreTve, odiTgan cnobilia da gavrcelebuli<br />

sparsuli, siriuli, avRanuri, marokouli, damaskouri, <strong>in</strong>duri,<br />

iaponuri, Turquli, monRoluri da afrikuli satevrebi<br />

[1; 2].<br />

Kkavkasiur-qarTuli satevari gamoirCeva Tavisi TviTmyofadi<br />

formiT — misi piri SedarebiT moklea da solisebri.<br />

igi naWedia saukeTeso xarisxis foladebisagan da specialuri<br />

teqnologiiT Termuli damuSavebis Semdeg, iZens maRali meqanikuri<br />

Tvisebebis kompleqss. Yyovelive es uzrunvelyofs iaraRis<br />

maRal saeqspluatacio maxasiaTeblebs. Kkavkasiur-qar-<br />

Tuli satevaris zomebi da forma proporciuli da daxvewilia.<br />

MMmisi<br />

tari da qarqaSi mdidrulad da gemovnebiT aris mosevadebuli<br />

spilenZiTa da vercxliT, xSir SemTxvevaSi Seicavs<br />

oqros elementebs. stilizebul ornamentebSi Warbobs<br />

mzis (borjRali) da vazis gamosaxulebani, agreTve sxva Zveli,<br />

tradiciuli niSnebi [2; 4; 8].<br />

maRali sabrZolo TvisebebiT gamorCeuli KkavkasiurqarTuli<br />

satevari kavkasielTa yofis erT-erT sisxlxorceul<br />

atributad, kavkasiis kulturuli mTlianobis, kavkasiuri<br />

sulis materialur gamoxatulebad iqca [3; 4].<br />

satevari ZiriTadad Sedgeba — tarisagan, pirisagan da<br />

qarqaSisagan. satevaris tari, Tavis mxriv, Sesdgeba kotasagan,<br />

saxelurisa da vadasagan. xmlis pirs gaaCnia niRri anu yua,<br />

397


fxa, Rari da wveri anu nestari, pirgadrekils — SaSaric. satevaris<br />

piri RarTa ganlagebiT SeiZleba iyos cerRara, calRara,<br />

orRara da samRara. satevari fxaze ileseba cali an orive<br />

mxridan. Sesabamisad arsebobs callesuri da orlesuri satevrebi.<br />

qarqaSi mzaddeba xisagan, romelic garedan gadakrulia<br />

tyaviT, xaverdiT, Txeli, furclovani liToniT da xSir<br />

SemTxvevaSi mosavadebulia vercxliT da TvlebiT [1; 4]<br />

398


sxvadasxva tipis kavkasiur-qarTuli satevris saerTo<br />

sigrZe icvleba 40-70 mm farglebSi.<br />

Kkavkasiur-qarTuli satevaris saxeebia — bazala, Tiliyamyami<br />

(didi satevari), saTiri (farTopiriani orlesuri), Yyama<br />

(gadrekili satevari), yele (didi saritualo satevari),<br />

cxemlaiSi (didi gadrekili satevari), iatagani (gadrekili<br />

orlesuri satevari, mokle xmali), gorda (gadrekili grZeli<br />

satevari, mokle xmali), xanjlisZma da sxva. [8].<br />

Kkavkasiur-qarTuli satevaris erT-erT saxeobas — Yyeles,<br />

iseve rogorc ak<strong>in</strong>aks (laxvari orpiri, bungrZeli), uZvelesi<br />

droidan aramarto sabrZolo, aramed mkveTrad gamoxatuli<br />

warmarTuli saritualo daniSnuleba hqonda. uZvelesi qar-<br />

Tuli yama ori nawilisagan Sesdgeba da saWiroebis SemTxveva-<br />

Si iyofa orTav xeliT samoqmedod.<br />

xmali — modrekili maxvili — saCexi, samkveTlo, sacemi da<br />

dasmiT-saseri iaraRia w<strong>in</strong> gadatanili simZimis centriT. saukuneTa<br />

ganmvalobaSi xmali Cveni w<strong>in</strong>aprebis ganuyreli Tanagmgzavri<br />

da Rirsebis damcveli iyo. eris umetesi fizikuri<br />

energia, swored, mis trialSi iwrToboda da istoriis uwyvet<br />

qartexilebs, mxolod mklavmagarTa da suliTmxneTa modgma<br />

gadaurCa. zogadad, kavkasielTaTvis da kerZod, qarTveli xalxisTvis,<br />

xmali Rirseuli, kurTxeuli iaraRi iyo yovelTvis [8].<br />

qarTveloba adidebda xmals, rogorc brZolaSi maTi<br />

Rirsebis damcvel iaraRs da umRerodnen kidec mas [1; 4; 8].<br />

amaze metyvelebs qarTuli xalxuri zepirsityvierebac:<br />

xmalo xevsureTs naWedo<br />

TelavSi TuSma dagfera,<br />

mefe ereklem gakurTxa,<br />

saomrad jvari dagwera.<br />

an:<br />

xmalma Tqva: lekma gamWeda,<br />

qarTvelma mlesa fxazeda,<br />

Samkides saakaZesa,<br />

makurTxes gmiris tanzeda.<br />

xmali ZiriTadad Sedgeba — tarisagan, pirisagan da qarqaSisagan.<br />

xmlis tari, iseve rogorc satevrisa, Tavis mxriv<br />

Sedgeba kotasagan, saxelurisa da vadasagan. xmali SeiZleba<br />

iyos vada ujvro da vadajvriani. piri Sedgeba swori nawilisagan,<br />

da SaSarisagan (moRunuli nawili). xmlis pirs gaaCnia niRri<br />

anu yua, fxa, Rari da wveri anu nestari. xmali fxaze ilese-<br />

399


a amozneqili mxridan. xmali RarTa ganlagebiT SeiZleba iyos<br />

cerRara, calRara, orRara da samRara. xmlis w<strong>in</strong> gadatanili<br />

simZimis centri zrdis dartymiT Zalas da mow<strong>in</strong>aaRmdegis dazianebis<br />

siRrmes. qarqaSi mzaddeba xisagan, romelic garedan<br />

gadakrulia tyaviT, xaverdiT, Txeli, furclovani liToniT<br />

da xSir SemTxvevaSi, iseve rogorc satevris qarqaSi, ZiriTadad<br />

mosavadebulia vercxliT da TvlebiT [1; 4; 8].<br />

xmlis ZiriTadi gavrcelebuli formebis masa uqarqaSod<br />

Seadgens 850-950 grams, qarqaSiT — 1100-1250 grams. xmlis piris<br />

sigrZe SaSaris (moRunuli nawilis) gareSe Seadgens 750-<br />

850 mm-s, xolo xmlis piris saerTo sigrZe — 950-970 mm-s [8].<br />

sulxan-saba: `ese xmalnica mravalgvarni arian, sxvaTa da<br />

sxva TemTa qmnilebaTaebr. romelic xrmali Zveli, grZeli,<br />

ganxrili, mzeveli da mkveTeli da srulia, gluvi iyos Tu gamoferdili,<br />

anu Rarosani, gorda Tu kaldimi, amas qarTvelni<br />

hyvaroben. arian sxvaca axalni da mzevelni, romelime gluvi,<br />

romelime ferdilmi da ufrore wvlili da gndovani viTarca<br />

xiSti, eseviTarTa frangni hyvaroben. arabni sxvasa, sparsni<br />

sxvasa da yovelni Temni sxvadasxva rigsa dawesebis gamo: romelime<br />

drekilTa, romelime SvetTa, romelime basrTa, sxvani<br />

rbilTa, TemTa da wesTa gamo~ [5].<br />

msoflioSi ZiriTadad gavrcelebul xmlebs miekuTvneba<br />

kavkasiur-qarTuli, evropuli (franguli), iranuli (sparsuli),<br />

tajikuri, avRanuri, <strong>in</strong>duri, arabuli da osmaluri. Semonaxulia,<br />

agreTve, uZvelesi xeTuri xmlis nimuSi.<br />

kavkasiur-qarTuli xmlebi — xevsuruli, daRestnuri da<br />

sxva, uZvelesia da misi istoria aTaswleulebs iTvlis. kavkasiur—qarTuli<br />

xmlebi aris, rogorc vadajvriani, aseve uvadajvro.<br />

maTi piri naWedia saukeTeso foladebisagan da specialuri<br />

Termuli damuSavebis Semdeg, flobs urTierTgamomricxavi<br />

meqanikuri Tvisebebis — erTdroulad maRali sisalisa<br />

da dartymiTi siblantis (plastikurobis) kompleqss. misi<br />

zomebi da forma proporciuli da daxvewilia [4; 8].<br />

kavkasiur-qarTuli xmlebis tari da qarqaSi, iseve rogorc<br />

satevarisa, mdidrulad da gemovnebiT aris mosavadebuli,<br />

ZiriTadad, spilenZiT da vercxliT, xSirad oqroTi dafaruliT.<br />

stilizebul ornamentebSi, iseve rogorc satevris<br />

SemTxvevaSi, sWarbobs mzis (borjRali) da vazis gamosaxulebani,<br />

agreTve, sxva Zveli, tradiciuli niSnebi [1; 4; [8].<br />

400


Kkavkasiur-qarTuli xmlebis saxeebia: bawarauli — grexiT<br />

naWedi; bera — momcro, pirfarTe; callesuri; gvelispiruli;<br />

gorda — mokle xmali (grZeli satevari); daviTferuli; mamalfranguli<br />

— afraki (gadrekili) xmali; iatagani — orlesuri<br />

mokle xmali (gadrekili orlesuri<br />

satevari); lekuri —<br />

uvadajvro xmali; vadajvriani<br />

qarTul—kavkasiuri;<br />

mTiuluri xmali kvr<strong>in</strong>Cxa;<br />

nakudauri; nibCa — mokle<br />

xmali; sabarkali — unagirze<br />

dasakravi mokle xmali; Waruli;<br />

wvrila; Wolauri —<br />

gamWol-gamkveTi; xmaljoxa<br />

— xeljoxSi SeniRbuli xmali;<br />

jigraula, kudaxmali,<br />

da sxva [8].<br />

dana, samkveTlo da<br />

dasmiT saseri iaraRia da<br />

iseve rogorc sxva samkveTloni,<br />

kavkasiaSi cnobilia<br />

qvis xanidan. CvenSi igi<br />

srulyofili saxiT iwarmoeba<br />

liTonis aTvisebis Semdeg<br />

— Cvens eramde II aTaswleulidan<br />

da im Soreul<br />

warsulSic igi gamoiyeneboda<br />

rogorc sabrZolo, ise<br />

saritualo (daniT Selocvebi,<br />

danaze daficeba da<br />

sxva) daniSnulebiT [3; 4].<br />

401<br />

xmlis konstruqciuli<br />

elementebi


xmlisa da maxvilis<br />

zogierTi saxeoba<br />

Ddana sabrZolo<br />

moqmedebebSi, Ziri-<br />

Tadad, damxmare iaraRia<br />

da igi Seucvlelia<br />

mWidro Serk<strong>in</strong>ebaSi,<br />

rodesac didi<br />

zomis iaraRs ver<br />

iyeneb — zezela da<br />

kotrialiT brZolisas,<br />

cxenze SextomiT<br />

mxedarze Setevisas,<br />

agreTve, nadirobisas<br />

da sxva. amasTan, dana,<br />

gansakuTrebiT samstovro<br />

operaciebSi<br />

da nadirobisas gamoiyeneboda,<br />

rogorc<br />

sasroli iaraRi. Ddanis<br />

srolis optimalur,<br />

efeqtur manZilad<br />

miCneulia 4-9 nabiji<br />

(3 — 7 metri).<br />

Kkavkasiur-qar-<br />

Tuli danebis saxeebia:<br />

sayuneli, ciRvi,<br />

w<strong>and</strong>eli, Witadana, danaki — zomieri dana, xanjliSvila, gadixvadi<br />

— TuSuri dana, raWuli, ursa, bebuTi — gadrekili dana,<br />

aWaruli Rariani, SalTi, saTuli, megruli sasroli funCiani<br />

(bolofunja), gaCi — svanuri dana, sagulavi — jayva (ciRvi),<br />

sayuneli — samarTebeli, lursa — xevsuruli dana, SalTi —<br />

didi dana, talRa dana, w<strong>and</strong>eli — mokakvuli dana, Witadana —<br />

ukeci patara dana, xami — megruli dana, rkala dana, saTiri da<br />

sxva.<br />

D<br />

402


danis ZiriTadi saxeebi<br />

kavkasielebi iaraRis moxmarebis CvevaTa gamomuSavebas<br />

bavSvobidan, 5 —7 wlis asakidan iwyebdnen.<br />

kavkasiaSi sabrZolo civi iaraRi xatis enaze iwodeboda<br />

rogorc iamani [7; 8].<br />

w<strong>in</strong>amdebare naSromSi mokled mimovixileT tradiciuli<br />

kavkasiuri sabrZolo civi iaraRebis samkveTlo, sacemi, saCexi<br />

da dasmiT saseri funqciuri saxeebis jgufi, zogadad gavaanalizeT<br />

maTi warmoSobisa da ganviTarebis zogierTi istoriul-geografiuli<br />

aspeqti, konstruqciuli Taviseburebani,<br />

daniSnuleba da gamoyenebis sfero.<br />

Cveni Semdgomi muSaobis mizania iaraRebis warmoadgenili<br />

jgufis konstruqciul- teqnologiuri elementebis TaviseburebaTa<br />

kvleva da Sesabamisad, mTavari saxasiaTo kriteriumebis<br />

— meqanikuri Tvisebebisa da sabrZolo maxasiaTeblebis<br />

analizi.<br />

403


damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. g. gamyreliZe, m. fircxalava, g. yifiani. Zveli saqarTvelos<br />

samxedro istoriis sakiTxebi, Ggamomcemloba `artanuji~,<br />

Tbilisi, 2005.<br />

2. Archeology <strong>in</strong> southern Caucasus: Perspectives from Georgia, Edited by<br />

Antonio Sagona <strong>and</strong> Mikheil Abramishvili, Peeters, Leuven-Paris-<br />

Dudley, MA. 2008.<br />

3. x. ioseliani, tradiciuli qarTuli sabrZolo iaraRi, Mmeomris<br />

biblioTeka # 21, saqarTvelos Tavdacvis sam<strong>in</strong>istros<br />

gamomcemloba, Tbilisi, 2009.<br />

4. n. rexviaSvili, qarTuli xalxuri rk<strong>in</strong>a-mWedloba, Tbilisi,<br />

1964.<br />

5. sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli, t. I, Tbilisi,<br />

1991.<br />

6. sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli, t. II, Tbilisi,<br />

1993.<br />

7. T. dalaqiSvili, maxvili, samSoblos damcveli # 6, saqar-<br />

Tvelos Tavdacvis sam<strong>in</strong>istros gamomcemloba, Tbilisi,<br />

2004.<br />

8. T. dalaqiSvili, xmali, samSoblos damcveli # 8, saqarTvelos<br />

Tavdacvis sam<strong>in</strong>istros gamomcemloba, Tbilisi, 2004.<br />

Ttimuraz Dalaqishvili<br />

Doctor of the Technical Sciences, Kolonel<br />

Khatuna Todadze<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Professor<br />

Davit Mamulaishvili<br />

Leitenant Kolonel<br />

Traditional Caucasus cold weapons <strong>History</strong> <strong>and</strong> geography of their<br />

production Ma<strong>in</strong> types<br />

Summary<br />

This article represents traditional Caucasus cold weapon tipes witch<br />

belongs to the cutt<strong>in</strong>g groups. Hier is revived historical aspects <strong>and</strong> geography<br />

of their production. Is given analysis of weapon designes <strong>and</strong> sum<br />

constructural properties. Also is revived purpose of such type cold weapons.<br />

404


�������������������������<br />

eldar bubulaSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, ivane<br />

javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis<br />

<strong>in</strong>stitutis axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis mTavari mecnier-<br />

TanamSromeli<br />

ucnobi masalebi sasuliero ganaTlebis Sesaxeb<br />

XX s-is 20-iani wlebis saqarTveloSi<br />

qristianobis saxelmwifo sarwmunoebad aRiarebis Semdeg<br />

(IV s-is pirveli naxevari) saqarTveloSi saswavlo-saganmanaTleblo<br />

centrebi eklesia-monastrebis bazaze Camoyalibda.<br />

marTalia, Tavdapirvelad garkveuli periodis ganmavlobaSi<br />

(IVs-dan VI s-is 20-30-ian wlebamde) saqarTvelos eklesiis<br />

mwyemsmTavrebad antioqiidan movl<strong>in</strong>ebuli araqarTveli sasuliero<br />

pirebi <strong>in</strong>iSnebodnen, magram mRvdelTmsaxurTa momzadeba<br />

adgilobrivad xdeboda. aqve qarTul enaze iTargmneboda<br />

aucilebeli saRvTismsaxuro literatura, saRmrTo werili<br />

da sxva. werilobiTma wyaroebma TiTqmis araviTari cnobebi<br />

ar Semogv<strong>in</strong>axa pirveli sasuliero saswavlo-saganmanaTleblo<br />

skolebis Sesaxeb. saqarTveloSi samonastro cxovrebis<br />

damkvidrebis Semdeg (VI-IX ss) monastrebi iqca mZlavr saswavlo-saganmanaTleblo<br />

centrebad. marTalia dasaxelebul<br />

periodSi maRali socialuri fenis warmomadgenelTa Svilebi<br />

samefo karze an sakuTar ojaxSi Rebulobdnen ganaTlebas,<br />

magram momavali sasuliero pirTa aRzrda eklesia-monastrebSi<br />

xdeboda. grigol xancTelis cxovrebaSi mwiri, magram<br />

sa<strong>in</strong>tereso cnobebia daculi samonastro saswavlo skolebis<br />

Sesaxeb. mis mier IX saukuneSi tao-klarjeTSi daarsebul eklesia-monastrebSi<br />

funqcionirebda sasuliero saswavleblebi,<br />

sadac mcire asakidan ymawvilebi sasuliero ganaTlebas<br />

euflebodnen. tao-klarjeTis samonastro skolebidan gamosuli<br />

sasuliero pirTa ZalisxmeviT X-XI saukuneebSi sazRvargareT<br />

(aTonis mTa, s<strong>in</strong>as mTa da sxva.) Seiqmna mZlavri samonastro-samecniero<br />

centrebi.<br />

405


ogorc wyaroebidan Cans, eklesia-monastrebTan arsebuli<br />

saswavleblebi ZiriTadad sasuliero kadrebs amzadebda,<br />

romelTagan zogierTi sasuliero saqmianobasTan erTad<br />

SemoqmedebiT moRvaweobas eweoda. daviT aRmaSeneblis (1089-<br />

1125) dros daarsebuli gelaTis akademia samecniero-saswavlo<br />

centrs warmoadgenda, sadac sasuliero literaturasTan<br />

erTad saero sagnebsac aswavlidnen. akademiaSi moRvawe arsen<br />

iyalToeli, ioane petriwi da sxvebi mTargmnelobiT moRvaweobasTan<br />

erTad orig<strong>in</strong>aluri xasiaTis nawarmoebebsac qmnidnen.<br />

saqarTvelos eklesiaSi Zveli periodidanve damkvidrda<br />

ioane oqropiris, basil didis, maqsime aRmsareblis da sxva<br />

wirva-locvis wesi, riTac mniSvnevlovnad gamdidrda saqar-<br />

Tvelos eklesiis saRvTismsaxuro praqtika. eklesia did yuradRebas<br />

uTmobda sasuliero kadrebis momzadebas. saRvTismsaxuro<br />

praqtikasTan erTad, maT Sesabamisi ganaTlebac unda<br />

hqonodaT. momavali sasuliero pirTa swavleba qarTvel moRvaweTa<br />

orig<strong>in</strong>alur sasuliero mwerlobasa da amave xasiaTis<br />

naTargmn liturgikul Zeglebs eyrdnoboda.<br />

wyaroebma mcire cnobebi Semogv<strong>in</strong>axes Tu rogor xdeboda<br />

momavali sasuliero pirTa aRzrda. am mxriv aRsaniSnavia,<br />

1083 wels grigol bakurianis Zis mier petriwonSi (dRev<strong>and</strong>eli<br />

bulgareTi) daarsebul monasterTan arsebuli sem<strong>in</strong>aria,<br />

sadac adgilobrivi monastrisaTvis amzadebdnen sasuliero<br />

kadrebs. sem<strong>in</strong>ariaSi Rebulobdnen uwver-ulvaSo mozardebs,<br />

romelTa patronobas monasteri sakuTari xarjiT uzrunvelyofda.<br />

moZRvari maT aswavlida saRmrTo werils, gramatikas,<br />

ritorikas, dialeqtikas, galobas. tipikonis mixedviT, rodesac<br />

is<strong>in</strong>i wamoizrdebodnen da `wuerTa ganasrulen~, v<strong>in</strong>c<br />

mRvdlobis xarisxs Seefereboda sasuliero pirad akurTxebdnen,<br />

darCenili nawili ki sem<strong>in</strong>arias tovebda [1, 116].<br />

XVI-XVII saukuneebSi politikuri viTarebisa da gareSe<br />

mterTa Semosevebis Sedegad mravali eklesia-monasteri ganadgurda,<br />

sazRvargareT arsebulma qarTulma qristianulma<br />

centrebis umravlesobam arseboba Sewyvita. marTalia dasaxelebul<br />

periodSi samonastro cxovreba ar Sewyvetila, magram<br />

aRniSnuli mizezebis gamo garkveuli xarvezebi Se<strong>in</strong>iSneboda<br />

sasuliero kadrebis momzadebaSi.<br />

XVIII saukunis meore naxevarSi saqarTvelos kaTolikos—<br />

patriarqis anton I-is (1744-1788) xelmZRvanelobiT Tbilissa<br />

406


da TelavSi daarsebulma sasuliero saswavleblebma mniSvnelovani<br />

roli Seasrules sasuliero kadrebis momzadebaSi,<br />

magram qarTl-kaxeTis samefos gauqmebis Semdeg aRniSnulma<br />

saswavleblebma funqcionireba Sewyvita [2, 36].<br />

saqarTvelos eklesiis damoukideblobis dakargvis Semdeg,<br />

1817 wels ruseTis s<strong>in</strong>odis gadawyvetilebiT TbilisSi daarsda<br />

rusuli sasuliero sem<strong>in</strong>aria. garda amisa Camoyalibda<br />

dabali safexuris saswavleblebi: samrevlo skolebi da samazro<br />

sasuliero saswavleblebi. egzarxosobis periodSi arsebuli<br />

sasuliero saswavleblebi carizmis koloniuri politikis<br />

gatarebas emsaxureboda. saqarTvelos eklesiis avtokefaliis<br />

aRdgenis (1917 wlis 12 marti) Semdeg sasuliero saswavleblebi<br />

marTalia ruseTis s<strong>in</strong>odis mmarTvelobas gamoeyo, magram saxelmwifoebrivi<br />

damoukideblobis aRdgenis Semdeg xelisuflebis<br />

saTaveSi mosuli aTeisturi social-demokratiuli<br />

mTavrobis gadawyvetilebiT 1918-1919 wlebSi sasuliero saswavleblebis<br />

nacionalizacia ganxorcielda. saqarTvelos ka-<br />

Tolikos-patriarqebma: kirion II-m (1917-1918 ) da leonidem<br />

(1919-1921) sasuliero kadrebis momzadebis mizniT araerTxel<br />

moiTxoves sasuliero saswavleblis gaxsnis nebarTva, magram<br />

xelisufleba maT moTxovnas uariT pasuxobda.<br />

sabWoTa xelisuflebis damyarebis pirveli wlebidanve<br />

eklesia mZime mdgomareobaSi Cavarda. sarwmunoebis mimarT agresiulad<br />

ganwyobilma aTeisturma sabWoTa mTavrobam eklesia<br />

kanongareSed gamoacxada. garTulebuli politikuri viTarebis<br />

miuxedavad, 1921 wels axladarCeulma kaTolikos — patriarqma<br />

ambrosi xelaiam (1921-1927) aqtiuri moqmedeba daiwyo sasuliero<br />

saswavleblis daarsebisaTvis. man 1922 wels sakaTalikoso<br />

sabWos sxdomaze daayena sakiTxi samoZRvro saswavleblis<br />

daarsebis Sesaxeb. sasuliero saswavleblis daf<strong>in</strong>anseba<br />

eklesiis Semosavlebidan unda momxdariyo. eklesias unda ezrunva<br />

sasawavleblis moswavleTa Cacma-daxurvaze, dab<strong>in</strong>avebaze<br />

da kvebaze. patriarqis w<strong>in</strong>adadebiT samoZRvro saswavlebeli<br />

w<strong>in</strong>amorbedi patriarqis leonide oqropiriZis saxelobis<br />

unda yofiliyo. sakaTolikoso sabWom moiwona kaTolikos-patriarq<br />

ambrosis w<strong>in</strong>adadeba da misive dadgenilebiT leonides<br />

saxelobis samoZRvro sasuliero saswavleblis gaxsnasTan dakavSirebuli<br />

organizaciuli sakiTxebis mogvareba daevala imxanad<br />

qaSueTis wm. giorgis eklesiis w<strong>in</strong>amZRvars, dekanoz ka-<br />

407


listrate c<strong>in</strong>caZes. igi gulisxmierad moekida kaTolikos-patriarqis<br />

da sakaTalikoso sabWos gadawyvetilebis Sesrulebas.<br />

man umokles droSi Seadg<strong>in</strong>a saswavlo gegma da pedagogebad Sesabamisi<br />

dargis specialistebic moiwvia.<br />

1922 wlis 27 aprils sakaTalikoso sabWos darbazSi sasuliero<br />

pirTa T<strong>and</strong>aswrebiT, romelsac kaTolikos-patriarqis<br />

ambrosis garda eswreboda sakaTalikosos sabWos wevrebi,<br />

sazeimod gaixsna leonides saxelobis samoZRvro saswavlebeli.<br />

damswre sazogadoebas sityviT mimarTa saswavleblis<br />

gaxsnis organizatorma dekanozma kalistrate c<strong>in</strong>caZem, romelmac<br />

aRniSna: `...dRes ixsneba kaTolikos-patriarqis leonides<br />

saxelobis samoZRvro saswavlebeli, es Cveni eris cxovrebaSi<br />

ubadlo swavla-aRzrdis taZari...<br />

marTalia, warsulSi Cven gvqonda akademia-sem<strong>in</strong>ariebi,<br />

iyalTo-gelaTSi da Telav—Tbilis—quTaisSi, magram is saswavleblebi<br />

arsebiTad ganirCeodnen Cvenis Sobad gamzadebulis<br />

saswavleblebisagan: is<strong>in</strong>i iZleodnen specialur codnas-<br />

Tan erTad sazogadosac da arsebobdnen saxelmwifos meoxebiT<br />

Tu ara misi mZlavris daxmarebiT ma<strong>in</strong>c. Cveni saswavlebeli<br />

ki pirdapir profesionaluria da iarsebebs TviT Tavadi<br />

eklesiis sakuTari Zal-RoniT...<br />

Tavis Tavad cxadia, Cven mogvelis mravali dabrkolebani,<br />

magram Cven es ar gvaS<strong>in</strong>ebs: umTavresi dabrkoleba daZleulia,<br />

saswavlebeli uzrunvelyofilia gamocdil — daxelovnebul<br />

maswavleblebiT, romelnic SekavSirebulni arian mtkice<br />

surviliT, miscen mSoblio deda-enaze momzadebulni, spetaki<br />

zneobis sityviT da saqmiT mqadagebelni moZRvarni...<br />

naklebad aris Cveni saswavlebeli uzrunvelyofili<br />

moswavleTa raodenobiT, (siaSi aRniSnul 12-dan, dRes gamocxadda<br />

mxolod 4 ), magram Cven guls ma<strong>in</strong>c ar vitexavT, — qriste-macxovris<br />

mowafeTa raodenoba pirvelad ganisazRvreboda<br />

ori adamianiT...<br />

ufro naklebad aris igi uzrunvelyofili nivTierad,<br />

magram Cven arc amas uS<strong>in</strong>debiT: v<strong>in</strong>c zrunavs mfr<strong>in</strong>velTaTvis<br />

cisa da SroSanTaTvis velisa, is ar moaklebs Tavis madlsa da<br />

mfarvelobas mociqulebrivi siyvaruliT gamsWvalul moRvaweT~[3,<br />

101].<br />

sityvis dasasruls dekanozi kalistrate mimarTavs ka-<br />

Tolikos-patriarqs ambrosis: `am imedebiT SevcqeriT Cven,<br />

408


meufeo wm<strong>in</strong>dao, momavals da vsasoebT, Tqveni uwm<strong>in</strong>desoba<br />

dauTmobT eklesias siyvaruliT aRsavse gulSi Sesafer adgils<br />

saqarTvelos eklesiis momaval dedaboZs...~ [3, 101].<br />

axlad daarsebul sasuliero saswavlebelSi iswavleboda<br />

RvTismetyveleba, saeklesio istoria, galoba, RvTismsaxureba,<br />

qarTuli ena, mqadamgebloba, kanonika da saRmrTo werili.<br />

sakaTalikoso sabWos gadawyvetilebiT samoZRvro saswavleblis<br />

direqtorad da<strong>in</strong>iSna dekanozi kalistrate c<strong>in</strong>ca-<br />

Ze. manve saswavleblis pedagogebad moiwvia cnobili sasuliero<br />

pirebi. RvTismetyvelebas aswavlida dekanozi ilia Subla-<br />

Ze, saeklesio istorias — dekanozi giorgi gamrekeli, qarTul<br />

galobas — dekanozi solomon ustiaSvili, RvTismsaxurebas —<br />

dekanozi markoz tyemalaZe, qarTul enas — episkoposi qristefore<br />

cicqiSvili, qadagebas — dekanozi nikita TalakvaZe,<br />

kanonikas — dekanozi kalistrate c<strong>in</strong>caZe, saRmrTo werils —<br />

dekanozi mixeil fxalaZe.<br />

werilobiT wyaroebSi aRniSnuli saswavlebeli zogjer<br />

samoZRvro kursebis saxeliTaa cnobili.<br />

samoZRvro saswavlebelSi iricxeboda 12 moswavle. samwuxarod<br />

wyaroebSi araviTari cnobebi ar gvaqvs moswavleTa v<strong>in</strong>aobis<br />

Sesaxeb. raionidan Camosuli moswavleebi cxovrobdnen ka-<br />

Tolikos — patriarqis rezidenciis (yofili egzarqosis Senoba)<br />

qveda sarTulze. maT kvebaze da Cacma-daxurvaze eklesia<br />

zrunavda. saswavlo procesi mimd<strong>in</strong>areobda yoveldRe, orSaba-<br />

Tidan SabaTis CaTvliT. wirva-locvis dros moswavleebi sasuliero<br />

pirebs exmarebodnen RvTismsaxurebis CatarebaSi. didi<br />

saeklesio dResaswaulebis dros ardadegebi cxaddeboda. saswavlo<br />

procesi tardeboda kaTalikosis karis eklesiaSi.<br />

samoZRvro saswavlebelma ramdenime Tve iarseba. kaTolikos<br />

ambrosi xelaias mier genuis saerTaSoriso konferenciaze<br />

mimarTvis gagzavnis gamo sabWoTa xelisuflebam eklesiaze<br />

zewola gaaZliera. aRniSnuli mizeziT 1923 wlis 12 ianvars<br />

samoZRvro saswavlebelma funqcionireba Sewyvita. imave<br />

wlis 13 ianvars daapatimres saswavleblis direqtori dekanozi<br />

kalistrate da pedagogi ilia SublaZe. Semdgom daapatimres<br />

sakaTalikoso sabWos wevrebi da kaTolikosi ambrosi. sab-<br />

WoTa mTavrobis gankargulebiT eklesias CamoarTves sakaTalikoso<br />

rezidenciac. raionidan Camosuli moswavleebi TavSesafris<br />

gareSe darCnen.<br />

409


patimrobidan gaTavisuflebis Semdeg kvlav iyo sasuliero<br />

saswavleblis gaxsnis mcdeloba, magram sabWoTa mTavrobam<br />

kaTolikos ambrosis Txovna ar daakmayofili. arada aSkara iyo,<br />

rom eklesia sasuliero pirTa da mgalobelTa gundis naklebobas<br />

ganicdida. XX saukunis meore naxevridan gaZlierebuli<br />

aTeizmis pirobebSi eklesiebSi wirva-locva usaxsroobis gamo<br />

mgalobelTa gundis gareSe tardeboda. axladnakurTxma episkoposma<br />

kalistrate c<strong>in</strong>caZem morwmune mrevlis mxardaWeriT<br />

(a. TikanaZe, n, musxeliSvili, q. madiCi, b. masxaraSvili da sxva)<br />

imdro<strong>in</strong>deli sabWoTa kanonebis Sesatyvisad qaSueTis wm. giorgis<br />

eklesiis mgalobelTa gundis materialuri uzrunvelyofisaTvis<br />

1925 wlis 10 noembers kaTolikos-patriarqis ambrosis<br />

kurTxeviT daarsa `qalTa wre.~ kalistratem SeimuSava<br />

`qalT wris~ wesdeba, romelsac amSvenebda kaTolikos ambrosis<br />

Semdegi rezolucia: `vamtkiceb siamovnebiT, saqarTvelo qalis<br />

(RvTismSoblis) wilxvdomilia, qalisa mier (n<strong>in</strong>os) ganaTlebulia,<br />

qalis mier (Tamari) ayvavebulia da qalisave mier (Su-<br />

Saniki da qeTevani) gabrwy<strong>in</strong>ebulia. vamtkiceb, rom qvaSveTis<br />

wm. giorgis eklesiis `qalTa wre~ daayenebs galobis saqmes ise,<br />

rom Seiqmneba samagaliTod sxvebisaTvis. moviwvev uflis kur-<br />

Txevas axlad dayenebul saqmeze~ [4, 325].<br />

`qalTa wris~ wevrebi ZiriTadad iyvnen morwmune m<strong>and</strong>ilosnebi.<br />

wesdebis mixedviT sazogadoebis wevrad gaxdoma SeeZlo<br />

agreTve mamrobiTi sqesis warmomadgenlebsac. `qalTa<br />

wris~ wevrebs yovelTviurad sawevros saxiT fuladi Tanxebi<br />

SehqondaT sazogadoebis fondSi.<br />

kalistrate c<strong>in</strong>caZis <strong>in</strong>iciativiT Seqmnili `qalTa<br />

wris~ mizani aramarto qaSueTis wm. giorgis eklesiis mgalobelTa<br />

gundis materialuri uzrunvelyofa iyo, aramed aRniSnuli<br />

wre miznad isaxavda Zveli saeklesio sagaloblebis Seswavlas<br />

da mis popularizacias. aqedan gamomd<strong>in</strong>are aRniSnul<br />

`qalTa wres~ saganmanaTleblo daniSnulebac hqonda.<br />

qaSueTis wm. giorgis eklesiasTan arsebulma `qalTa<br />

wrem~ 1929 wlis 31 dekembramde iarseba. Tavisi arsebobis man-<br />

Zilze man aTeisturi reJimis pirobebSi didi roli Seasrula<br />

saeklesio sagaloblebis popularizaciaSi da rac mTavaria<br />

misi daf<strong>in</strong>ansebiT 4 wlis manZilze qaSueTis wm. giorgis eklesias<br />

wirva-locvis dros emsaxureboda profesionali mgalobelTa<br />

gundi.<br />

410


Semdgom periodSi saqarTvelos eklesiis xelmZRvanel-<br />

Ta didi mcdelobis miuxedavad sabWoTa aTeisturi reJimis<br />

gamo 1963 wlamde (dasaxelebul wels mcxeTaSi sasuliero<br />

kadrebis momzadebis mizniT gaixsna samoZRvro saswavlebeli)<br />

ver moxerxda sasuliero saswavleblis daarseba.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. a. SaniZe, qarTvelTa monasteri bulgareTSi da misi tipikoni,<br />

Tb., 1971.<br />

2. a. rogava, saxalxo ganaTleba erekle meoris xanis qarTlkaxeTSi<br />

da anton pirveli, Tb., 1950.<br />

3. xelnawerTa erovnuli centri, kalistrate c<strong>in</strong>caZis piradi<br />

fondi, saqme #97.<br />

4. xelnawerTa erovnuli centri, kalistrate c<strong>in</strong>caZis piradi<br />

fondi, saqme #117.<br />

Eldar Bubulashvili<br />

Doctor of Historical sciences, Chief scientistresearcher<br />

of the Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong> of the Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology<br />

Unknown Material about Religious Education (20-ies of the 20 th century)<br />

Summary<br />

In the scientific work on the basis of study<strong>in</strong>g of recently revealed<br />

unknown material it is ascerta<strong>in</strong>ed that <strong>in</strong> April, 1922 on the <strong>in</strong>itiative of the<br />

Catholicos-Patriarch of Georgia Ambrosi Khelaia confessional religious school<br />

was established <strong>in</strong> order to prepare ecclesiastical personnel. Director of<br />

Confessional School was Archpriest Kalistrate Ts<strong>in</strong>tsadze who on consecration<br />

of the Patriarch compiled a curriculum <strong>and</strong> <strong>in</strong>vited specialists of correspond<strong>in</strong>g<br />

field. Well-known ecclesiastics were <strong>in</strong>vited as teachers. Church took care of<br />

students’ nutrition, accommodation <strong>and</strong> dress<strong>in</strong>g questions. Students lived at the<br />

patriarchate residence. The school existed till 12 January, 1923. It was closed on<br />

the <strong>in</strong>struction of the Soviet atheistic regime.<br />

In the work activity of `Women Circle~ of Kashueti St. Giorgi Church<br />

is also studied. This group of women provided choristers of the church with<br />

f<strong>in</strong>ancial supply.<br />

411


412<br />

sofio <strong>and</strong>RulaZe<br />

istoriis mecnierebaTa<br />

doqtori<br />

qarTveli samRvdeloeba sabWoTa<br />

totalitaruli reJimis damyarebis<br />

periodSi da episkoposi stefane bodbeli<br />

(vasil karbelaSvili)<br />

sasuliero wodebas, ramdenadac is sazogadoebis sarwmunoebriv-zneobrivi<br />

kulturis aRzrda-ganspetakebas emsaxureba,<br />

udidesi misia akisria RvTisa da eris w<strong>in</strong>aSe. saqarTvelos<br />

mravalsaukunovani istoria faqtobrivad qristianulmarTlmadidebluri<br />

rwmenis SenarCuneba-ganmtkicebisaTvis<br />

brZolis istorias warmoadgens, amitom ganuzomlad didia<br />

qarTveli samRvdeloebis Rvawli maradiuli faseulobebis<br />

dacvisaTvis brZolaSi. odiTganve, usjulo dampyroblebis<br />

Semosevebis Sedegad, qarTveli xalxi araerTxel damdgara<br />

erovnuli sarwmunoebis dakargvis safrTxis w<strong>in</strong>aSe. magram<br />

iseTi Zalmomreoba, rac saqarTvelom XIX saukunis dasawyisidan,<br />

erTmorwmune ruseTis mier aneqsiis Semdeg ganicada, mas<br />

arasodes ganucdia [5, 2]. ruseTis uzarmazari imperiis sarwmunoebrivi<br />

politika, upirveles yovlisa, erovnuli faseulobebis<br />

ganadgurebisaken iyo mimarTuli, rasac saboloo<br />

jamSi imperiaSi Semavali xalxebis asimilirebis procesisaTvis<br />

unda Seewyo xeli. erovnuli eklesiis damoukideblobis<br />

dakargvis dRidan, qarTvelma samRvdeloebam, Tavisi funqciadaniSnulebis<br />

Sesabamisad, avtokefaliis aRsadgenad da erovnuli<br />

marTlmadidebluri sarwmunoebis dacvisaTvis brZola<br />

daiwyo. 1917 wlis 12 marts, ruseTis imperiaSi gamefebuli politikuri<br />

krizisis pirobebSi, qarTvelma samRvdeloebam<br />

udides gamarjvebas miaRwia, roca man saqarTvelos eklesiis<br />

avtokefalia (TviTmmarTveloba) gamoacxada. aRniSnuli gamarjveba<br />

mxolod brZolis dasawyisi aRmoCnda, radgan saqar-<br />

Tvelos eklesias, politikuri klimatis cvlilebebis Sesabamisad,<br />

Tavisi uflebebis dakanonebisaTvis brZola xangrZlivi<br />

drois ganmavlobaSi mouxda.


saqarTvelos demokratiuli mTavrobis mmarTvelobis periodSi<br />

(1918-1921) saqarTvelos eklesia arc Tu saxarbielo<br />

mdgomareobaSi aRmoCnda. 1920 wlis 19 noembris proeqtiT eklesiis<br />

saxelmwifosagan gamoyofis Sesaxeb, igi saxelmwifosagan<br />

damoukidebeli aRmoCnda ara marto materialurad, aramed<br />

ganTavisuflebul iqna saxelmwifo funqciebisganac<br />

(qorw<strong>in</strong>eba, dabadeba, gardacvaleba da sxva). eklesiis erTaderT<br />

funqciad darCa morwmuneTa religiuri moTxovnilebebis<br />

dakmayofileba. aseve igi gaTanabrebul iqna sxvadasxva religiur<br />

mimd<strong>in</strong>areobebTan. qarTveli samRvdeloebis mcdeloba,<br />

axal demokratiul mTavrobasTan daaxlovebisa da masTan<br />

TanamSromlobis Taobaze, marcxiT damTavrda. eklesiis saxelmwifosagan<br />

gamoyofis sakiTxi, demokratiuli mTavrobis<br />

<strong>in</strong>iciativiT, misi programis moTxovnaTa Sesabamisad ganxorcielda,<br />

romelmac saxelmwifoSi religiis sakiTxi erovnul<br />

sakiTxs dauTmo [2, 160].<br />

sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

okupaciisa da aneqsiis Semdeg (1921 wlis 25 Tebervali),<br />

saqarTvelos politikur-kulturuli cxovreba Zirfesvianad<br />

Seicvala. bolSevikuri xelisuflebis mier axali komunisturi<br />

ideologiis danergva mxolod Zalis gamoyenebiT SeuZlebeli<br />

gaxda. mas mdidari kulturisa da tradiciebis matarebeli<br />

xalxis moralur-fsiqologiur ganwyobaze unda moexd<strong>in</strong>a<br />

zegavlena. komunisturi ideologiiTa da fsiqikuri<br />

wyobiT gajerebuli adamianis formireba metad xangrZlivi da<br />

rTuli aRmoCnda, radgan, saamisod saWiro iyo sazogadoebis<br />

mier tradiciuli faseulobebis uaryofa, axlis danergva-ga-<br />

Taviseba, komunizmis rwmenis simbolod gadaqceva, erovnuli<br />

religiis nacvlad axali, socialisturi idealebis SeTviseba<br />

da Sesisxlxorceba. amitom, xelisuflebis saTaveSi mosulma<br />

bolSevikurma xelisuflebam daundobeli brZola gamoucxada<br />

im klasebsa da socialur fenebs, romlebic maTi ideologiisaTvs<br />

miuRebeli iyo [1, 393-394]. am mimarTulebiT yvelaze<br />

didi zewola sasuliero wodebam ganicada. totalitaruli<br />

reJimis damyarebis fonze gaCaRebulma antireligiurma kompaniam<br />

saqarTvelos eklesiis mesveuri samRvdeloeba axali<br />

problematuri sakiTxebis gadawyvetis w<strong>in</strong>aSe daayena. sabWouri<br />

ideologia mTeli simZafriT daupirispirda eklesias. sa-<br />

413


qarTvelos erovnulma eklesiam saxelmwifos w<strong>in</strong>aSe kvlav dakarga<br />

Tavisi umTavresi istoriuli funqcia-daniSnuleba,<br />

qarTveli samRvdeloebis brZola sxva ganzomilebaSi gadavida<br />

da is umTavresad eklesiis fizikuri gadarCenis Zalisxmevas<br />

daukavSirda.<br />

Cvens mizans Seadgens XX saukunis 20-ian wlebSi qarTveli<br />

samRvdeloebis Rvawlis warmoCena erovnuli marTlmadidebluri<br />

rwmenis SenarCuneba-ganmtkicebis saqmeSi. gaanalizeba<br />

imisa, Tu rogori <strong>in</strong>teleqtualuri potencialiTa da sulieri<br />

simtkiciT Sexvda sasuliero wodeba bolSevikuri xelisuflebis<br />

mier sarwmunoebis devna-Seviwrovebis seriozul da<br />

saxifaTo gamowvevas, rogor afasebda is arsebul rTul politikur<br />

realobas da ra nabijebs dgamda sabWoTa xelisuflebasTan<br />

daZabuli urTierTobis daregulirebis TvalsazrisiT.<br />

aRniSnul sakiTxebs gavaSuqebT am epoqis erT-erTi TvalsaC<strong>in</strong>o<br />

sasuliero piris, episkoposi stefane bodbelis (vasil<br />

karbelaSvili) SexedulebaTa prizmaSi. igi saqarTvelos eklesiis<br />

saTaveSi mdgom im ierarqTa saxelovan pleadas ganekuTvneba,<br />

romelmac sworad auRo alRo sabWoTa imperiaSi<br />

Seqmnil rTul politikur viTarebas da erovnuli eklesiis<br />

cxovreba marTebuli gziT warmarTa.<br />

saukuneze meti xnis ganmavlobaSi (1811-1917), ruseTis imperiis<br />

saeklesio politikis <strong>in</strong>teresebidan gamomd<strong>in</strong>are, qar-<br />

Tveli samRvdeloebis erovnuli orientacia da misi sulierzneobrivi<br />

iersaxe mniSvnelovnad saxeSecvlili iyo. aRniSnuli<br />

politikis zegavleniT qarTveli samRvdeloeba pirobi-<br />

Tad diferencirebuli iyo sam jgufad: pirvelSi carizmis<br />

samsaxurSi myofi samRvdeloeba igulisxmeboda; meore jgufi<br />

samRvdeloebis axalgazrda Taobas warmoadgenda, romelTa<br />

rusuli orientaciis swavla-ganaTleba xels ar uwyobda maT<br />

erovnuli miswrafebebisaken; mesame jgufSi ki saqarTvelos<br />

sasuliero da saero ganaTlebamiRebuli fena moiazreboda,<br />

romelic erovnul fesvebs mouwyvetliv uSualod ganicdida<br />

mSobliuri eklesiis da xalxis devna-Seviwrovebas [2, 21-22].<br />

XX saukunis 20-ian wlebSi, sabWoTa imperiis masStabiT<br />

gaCaRebul antireligiuri kompaniis uSualo zewolas, yvelaze<br />

metad, qarTvel samRvdeloTa zemoaRniSnuli mesame jgufis<br />

warmomadgenlebi ganicdidnen. swored maT mier gaweuli<br />

414


ZalisxmeviTa da sulieri simtkicis wyalobiT gadaurCa erovnuli<br />

eklesia ara mxolod fizikur ganadgurebas, aramed eklesiis<br />

wiaRSi SesaZlo ganxeTqilebasac, is, rac im periodis<br />

rusuli eklesiis s<strong>in</strong>amdvileSi ralurad moxda. rac Seexeba<br />

qarTvel samRvdeloTa pirveli da meore jgufis warmomadgenlebs,<br />

romelTa Soris sarwmunoebrivi <strong>in</strong>diferentizmi iyo<br />

gamjdari, sabWoTa totalitaruli politikis damyarebis pirobebSi,<br />

maTma nawilma, sisuste gamoiC<strong>in</strong>a da RvTismsaxuris<br />

xarisxzec ki uari ganacxada. am samwuxaro movlenis mizezebi<br />

mefis ruseTis mier ganxorcielebul sarwmunoebriv politikaSia<br />

saZiebeli, romlis mcdeloba mimarTuli iyo yovelgvari<br />

erovnulis aRmosafxvrelad. ai, rogor Sefasebas aZlevda<br />

episkoposi stefane bodbeli (vasil karbelaSvili) saero da sasuliero<br />

saswavleblebSi qarTuli enis akrZalvas, sadac momavali<br />

`C<strong>in</strong>ovnikebi~ da samRvdelo pirni unda gamozrdiliyvnen:<br />

`...qarTvel mozard Taobas ruseTis politikam da mTavrobam<br />

oris mxriT miutanes ieriSi: saero-samoqalaqoTi da sasulieroTi.<br />

undodaT gamoezardaT `C<strong>in</strong>ovnikebi~ da viTom `ganaTlebuli<br />

mRvdlebi~, romelTac awveTdnen yurSi qarTuli enis<br />

dromoWmobisas, uvargisobas da araraobasa. amgvarad momaval<br />

mamebs amoacales sarwmunoeba mSobliuri sjulisa, siyvarulisa<br />

da mis nacvlad aRzardes maTi formalizmi~ [9, 8-24]. yovelive<br />

amis Sedegi iyo is savalalo mdgomareoba, rom qarTveli<br />

sjulis moZRvari, Tavisi <strong>in</strong>teleqtualuri ZalebiT qarTveli<br />

erisaTvis ucxo iyo da aseT moZRvarTan eTakilebodaT kidec<br />

saubari [6, 268-273] — aRniSnavda episkoposi stefane bodbeli<br />

bodbis eparqiis mTavarxucesebis TaTbirze da miuTiTebda,<br />

rom swored aseT mZime dros, roca eklesia da morwmune eri<br />

damSeuli iyo sulierad da xorcielad, qarTvel samRvdeloebas<br />

didi Sroma, moRvaweoba, muyaiToba, sarwmunoebis simtkice,<br />

RvTisa da mamulis siyvaruli marTebda. mas sjeroda, rom qar-<br />

Tveli eri sarwmunoebis SenarCunebiTa da ganmtkicebiT unda<br />

damdgariyo fexze [8, 25-39].<br />

episkoposi stefane bodbeli Tavis uaryofiT damokidebulebas<br />

gamoxatavda sasuliero wodebis im nawilis mimarT,<br />

romlebmac uari ganacxades RvTis msaxuris xarisxze da anaforebi<br />

gaixades: `... bevri uRirsi da urwmuno mRvdeli mo-<br />

Sorda Cvens eklesias da sasurvelia kidev moSordnen da Tavi-<br />

415


anTis erTguli samsaxuriT egzarxebTan rom gaiTqves Tavi, aq<br />

CamoSordnen. exla sxva energiis mRvdeli unda xalxs…~ [7, 29] —<br />

aRniSnavda igi. misiA ganmartebiT, aseTi moZRvrebi samRvdeloebis<br />

Seugnebel da Rv<strong>in</strong>is erTgul naZirala elementebs<br />

warmoadgendnen da maT eklesia unda daetoveb<strong>in</strong>aT. umjobesi<br />

iyo samRvdeloTa rigebSi gaerTianebuliyo cota da kargi,<br />

vidre bevri da umsgavsi [6, 268-273].<br />

sabWoTa totalitaruli reJimis damyarebisa da ganmtkicebis<br />

periodSi pr<strong>in</strong>cipulad didi mniSvneloba eniWeboda sam-<br />

Rvdeloebis pozicias da maT damokidebulebas saero xelisuflebasTan<br />

mimarTebaSi. bolSevikuri xelisuflebis mxridan<br />

gaCaRebuli antireligiuri isteriis fonze, samRvdeloebas<br />

saero xelisuflebasTan urTierTobis imgvari kursi unda<br />

SeemuSaveb<strong>in</strong>a, rom upirveles yovlisa, eklesia gadarCeniliyo<br />

fizikur ganadgurebas da amasTan, qmediTi nabijebic gadaedga<br />

TviTdamkvidrebis gzaze. 1922 wlidan, rodesac sabWoTa<br />

imperiis masStabiT antireligiuri politikis ganxorcielebis<br />

meore (stal<strong>in</strong>uri) etapi daiwyo, bolSevikebma mTeli Zalisxmeva<br />

warmarTes eklesiis sabWoTa saxelmwifos mSeneblobaSi<br />

CasarTavad. imisaTvis rom, eklesias sabWoTa saxelmwifos<br />

ideologis funqcia etvirTa, saWiro gaxda eklesiis modernizeba.<br />

es ukanaskneli gulisxmobda qristianuli swavlebis<br />

damax<strong>in</strong>jebas da mis Secvla-Selamazebas komunisturi idealebiT.<br />

aRniSnuli politikis wyalobiT ruseTis eklesiaSi<br />

ganxeTqileba (sqizma) warmoiSva da is `tixonovelebad~ — tradiciuli<br />

qristianuli eklesiis mimdevrebad da `ganmaaxleblebad~<br />

— axali modernizebuli eklesiis mimdevrebad gaiyo.<br />

niS<strong>and</strong>oblivia, rom 1917 wels, `ganmaaxlebelTa moZraobis~<br />

rigebs SeuerTda peterburgis sasuliero akademiis profesori<br />

b. titl<strong>in</strong>ovi da ruseTis wm<strong>in</strong>da s<strong>in</strong>odis yofili oberprokurori<br />

v. lvovi. es ukanaskneli, jer kidev ruseTis droebiTi<br />

mTavrobis mmarTvelobis periodSi, `ganmaaxlebelTa<br />

moZraobis~ mier Seqmnil `sruliad ruseTis demokratiul<br />

marTlmadideblur samRvdeloTa da saeroTa kavSirs~ mfarvelobda<br />

da af<strong>in</strong>ansebda mis periodul gamocemas `Голос Христа~<br />

[4, 38-39]. bunebrivia, rom ganxeTqilebis safrTxe saqarTvelos<br />

eklesiasac daemuqra, radgan ruseTis eklesia uw<strong>in</strong>deburad<br />

uzenaesobis pretenzias acxadeb da sabWoTa imperiis pe-<br />

416


iferiebSi Semaval eklesiebze da kontrolis ganxorcielebis<br />

mizniT am eklesiTa saS<strong>in</strong>ao saqmeebSi Carevas cdilobda. am<br />

ukanasknelis ganxorcielebis erT-erTi gza saqarTvelos teritoriaze<br />

moqmed araqarTvel samrevloebze gadioda. saqarTvelos<br />

farglebSi mcxovrebi araqarTveli mrevli, sabWoTa<br />

mTavrobis saeklesio politikis damsaxurebiT sam eklesis<br />

Soris gadanawilda: 1) msoflio saeklesio kanonebis damcveli<br />

mrevli, romelic saqarTvelos eklesiis iuridiqcias daeqvemdebara;<br />

2) ruseTis marTlmadidebeli eklesiis iuridiqciaSi<br />

gaerTianebuli mrevli; 3) `ganaxlebis moZraobis~ uwmides s<strong>in</strong>ods<br />

daqvemdebarebulni [3, 453-454]. saqarTveloSi `ganmaaxlebelTa~<br />

ideebi ucvleli saxiT mxolod `ganaxlebis moZraobis~<br />

uwmides s<strong>in</strong>ods daqvemdebarebul mrevlsa da samRvdeloebaze<br />

gavrcelda. qarTveli samRvdeloebisaTvis miuRebeli<br />

iyo erovnuli eklesiis mgmobeli sabWoTa saxelmwifoebrivi<br />

sistema da misi liderebi, magram maTi sibrZne swored imaSi<br />

gamoixateboda, rom is<strong>in</strong>i diplomaturi lavirebis gziT cdilobdnen<br />

eklesiis gadarCenas da am gziT w<strong>in</strong>aaRmdegobas uwevdnen<br />

sabWoTa xelisuflebis nebiT moqmed ganmaaxlebelTa<br />

wm<strong>in</strong>da s<strong>in</strong>ods da mis ujreds kavkasiaSi [3, 455].<br />

XX saukunis 20-ian wlebSi, saqarTvelos eklesiis Signi-<br />

Tac opoziciurad ganwyobil samRvdeloTa frTa Camoyalibda,<br />

magram maT araferi hqoniaT saerTo ruseTis eklesiis<br />

`ganmaaxleblebTan~, am ukanasknelisagan radikalurad gansxvavebuli<br />

<strong>in</strong>teresebis gamo. qarTveli samRvdeloebis opoziciurad<br />

ganwyobilma nawilma loialuri kursi aiRo sabWo-<br />

Ta xelisuflebasTan mimarTebaSi da daiwyo masTan urTier-<br />

Tobis daregulirebis gzebisa da saSualebebis Zieba. maTgan<br />

gansxvavebiT, qarTveli samRvdeloebis meore nawils SedarebiT<br />

radikaluri pozicia hqonda, magram samRvdeloebis orive<br />

mxaris moRvaweoba garkveulwilad avsebda erTmaneTs da maTi<br />

moRvaweoba saqarTvelos eklesiis keTildReobis samsaxurSi<br />

idga.<br />

qarTveli samRvdeloebis opoziciuri frTis warmomadgenelTa<br />

Soris, romlebsac 1926 wlis dekemberSi quTaisSi gamarTuli<br />

saeklesio krebis gamo `quTaTurebs~ da `reformatorebs~<br />

uwodebdnen, moiazreba episkoposi stefane bodbelic<br />

(vasil karbelaSvili). amis miuxedavad, igi Kkategoriuli<br />

417


w<strong>in</strong>aaRmdegi iyo politikaSi RvTismsaxurTa Careva-aqtivobisa.<br />

igi yuradrebiT adevnebda Tval-yurs ruseTis eklesiaSi<br />

mimd<strong>in</strong>are procesebs da yvela Rones mimarTavda moslodneli<br />

safrTxis Tavidan asacileblad. episkoposi stefane bodbeli<br />

mouwodebda samRvdeloebasac da morwmune ersac, rom ar ahyolodnen<br />

RvTismsaxuris samoselSi gamowyobil yalb mqadageblebs,<br />

romlebic qristianuli swavlebis damax<strong>in</strong>jebis xarjze<br />

gundruks ukmevdnen bolSevikuri xelisuflebis mier Se-<br />

TiTxnil yalb idealebs. `madloba RmerTsa, rom Cveni xalxi,<br />

bevr uriaze uares moqadages ar ahyva da ar Caid<strong>in</strong>a is, rac ruseTSi<br />

moxda. es imas ar niSnavs, rom Cven kidev ese gadavrCebiT<br />

da amitom araferi ar unda gavakeToT! piriqiT, swored axla,<br />

am mdgomareobaSi, vidre didi qariSxali amovardebodes, saWiroa<br />

Cemis Rrma rwmeniT gaerTianebuli dauRalavi Sroma eklesiis<br />

garSemo wa� saxarebis mcnebis gasavrceleblad da xalxSi<br />

Segnebis Sesatanad, risTvisac saWiroa am garemoebaSi,<br />

garda muSaobisa cotaodeni Secvlac weseb-wirvaSi, rom SevitanoT<br />

da SevqmnaT erovnuli Sjuli, erovnuli eklesia…~[8, 25-<br />

39] — aRniSnavda igi da miiCnevda, rom samRvdeloebas, rogorc<br />

arsdros, didi sulieri simtkice unda gamoeC<strong>in</strong>a, swori gza<br />

aerCia, anabanidan daewyo qarTveli xalxisaTvis sjulis swavleba<br />

da sakuTari cxovrebiTa da Tavganwirulobis magaliTiT<br />

eCveneb<strong>in</strong>a qristes diadi moZRvrebis mniSvneloba: `am xanaSi<br />

kargi Segnebuli mRvdeli unda movides da waukiTxos xalxs<br />

cxovreba da wameba wa� giorgis, wa� n<strong>in</strong>osi, qeTevan dedoflisa,<br />

daviT garejelisa, ilarion qarTvelisa, giorgi mTawm<strong>in</strong>delisa<br />

da sxva. magram vaÁ, TviT mRudelsac ar waukiTxavs maTi<br />

cxovreba da Tu waukiTxavs, isic uguloT da arc Tu mousurvebia<br />

maTi gacnoba samSoblosaTvis. am SemTxvevaSi Cven unda<br />

movixmaroT samrevlo sabWoebi. Cemi Rrma rwmeniT es erTaderTi<br />

swori gzaa Cveni areuli cxovrebis gamosasworeblad…~[6,<br />

268-273].<br />

episkopos stefane bodbels Sedgenili aqvs programaproeqti<br />

xalxSi sarwmunoebis ganmtkicebisa da erovnuli<br />

sjulis aRorZ<strong>in</strong>ebisaTvis [8, 25-39]. mizanSewonilad migvaCnia<br />

aRniSnuli programis TiTqmis sruli saxiT warmoCena-analizi,<br />

rac uTuod naTels mohfens ara mxolod konkretuli sasuliero<br />

piris, episkoposi stefane bodbelis moRvaweobis<br />

418


siRrmes, aramed, zogadad imdro<strong>in</strong>deli qarTveli samRvdeloebis<br />

im rCeuli nawilis guliTadobasa da Tavganwirvas, romelTa<br />

mxrebzec bolSevikuri reJimis mTelma simZimem da gansacdelma<br />

gadaiara. mivyveT Tanmimdevrobas: `...117 wlis ruse-<br />

Tis boboqrobam mospo CvenSi mama-papeuli Sjuli; Tavisufalma<br />

ruseTma eklesias gvirgv<strong>in</strong>i axada eklesias. CamoaSora<br />

dedul-mamulebi da ise gawbilebuli ganuteva viTarca agara<br />

...amisTana siduxWiris dros, Cemis Rrma rwmeniT, saWiroa SevqmnaT:<br />

1) sruliad saqarTvelos qarTl-kaxeT-imereT samesxo bor-<br />

Calo sazaqaTaloSi morwmuneTa samRudelo-samonazno da<br />

sasuliero pirTa kavSiri, gareSe yovelgvari partiisa da<br />

politikuri miswrafebisa kaTalikoz-patriarqis w<strong>in</strong>am-<br />

ZRvrobiTa;<br />

2) SevitanoT Cven saierarqio-eklesiur cxovrebaSi cotaodeni<br />

cvlileba — daviTnis mkiTxvelTa <strong>in</strong>stitutis gauqmebiT<br />

da mis wil — surviliT mkiTxvelTa ganmravleba, da<br />

mTavardiakvnobiT iwyebodes pirveli xarisxi — monastrebisa<br />

da bermonazonobisa aRdgeniT;<br />

3) dawesdes kviraSi sami dRe qalaqebSi, daba-soflebSi, samrevloebSi<br />

— krebisaTvis, samrevlo cxovrebis asaRorZ<strong>in</strong>eblad~.<br />

mesame punqtSi Camoyalibebuli mosazrebiT, episkoposi<br />

stefane bodbeli uZvelesi tradiciis aRdgenas cdilobda.<br />

igi miuTiTebda, rom es tradicia dawesebul iqna qarTlis erismTavris<br />

stefanozis mier (639-663), aseT dReebad asaxelebs<br />

paraskevs, xuTSabaTs da SabaTs da ganmartavs TiToeuli dRis<br />

datvirTvas. kerZod: paraskev dRes samrevloSi krebas unda<br />

moxseneboda sveti cxovelis cxovreba, jvris aRmarTva da<br />

oTxiv mxriv misi wasveneba, jvris monastris aSeneba da sx;<br />

xuTSabaTs — RvTismSoblis Soba, moRvaweoba da miZ<strong>in</strong>eba, wa�<br />

mociqulTa wargzavna, wa� n<strong>in</strong>os warmogzavna da wa� giorgis<br />

cxovreba da wameba; SabaTs — wa� stefanes da sxvaTa mravalTa<br />

mowameTa cxovreba. amis garda, eklesiuri cxovrebis asayvaveblad<br />

da saxarebis maRali zneobis dasamyareblad unda gamarTuliyo<br />

sajaro leqciebi morwmuneTaTvis. sajaro leqciebis<br />

gamarTvas igi miiCnevda sameurneo da sadagi cxovrebis<br />

saWiroebisTvisac. misi mosazrebiT, amgvarad unda Cayriliyo<br />

419


saZirkveli erovnuli aRzrda-Segnebis dasamyareblad. erovnuli<br />

sjulis aRorZ<strong>in</strong>ebas igi calsaxad ukavSirebda monastrebis<br />

aRorZ<strong>in</strong>ebasa da ber-monazvnebis gamravlebas. igi aRniSnavda:<br />

`...monastrebi, bermonaznoba Zveleburis gegmiT,<br />

romliTac isaxela Tavi w<strong>in</strong><strong>and</strong>el droSi, dRes es monastrebi<br />

zogadi cxovrebiT, diadis mniSvnelobiT w<strong>in</strong>aSe erisa, RTâsa<br />

da samSoblosi unda aRsdgen da gaZlierdnen; daumtkicon kacobriobas,<br />

rom mxolod da mxolod ber-monazonni da monastrebi<br />

iyvnen matarebelni komunizmisa cxovrebiT ufrore<br />

vidre Teoriulad. unda mieces aseve CamorTmeuli mamulebi,<br />

saTibebi, saxnavebi, tyeebi, wylebi da sxvani, rom monastruli<br />

cxovreba ayvavdes~ [8, 25-39].<br />

amrigad, XX saukunis 20-ian wlebSi, sabWoTa totalitaruli<br />

reJimis damyarebisa da ganmtkicebis periodSi, rodesac<br />

eklesia ganadgurebis zRvarze imyofeboda da RvTismsaxurTa<br />

fena arnaxul devna-Seviwrovebasa da represiebs ganicdida,<br />

qarTvelma samRvdeloebam Rirseulad gauZlo gansacdels da<br />

Tavisi sityva sTqva erovnuli eklesiis gadarCenis saqmeSi.<br />

aseTi daskvnis gakeTebis saSualebas gvaZlevs aRniSnuli epoqis<br />

saqarTvelos eklesiis TvalsaC<strong>in</strong>o warmomadgenelTa moRvaweobis<br />

kvleva-analizi, romelic cxad-hyofs, rom maTi warmatebis<br />

saidumlo erovnuli marTlmadidebluri sarwmunoebis<br />

gansakuTrebuli simtkiciT dacvasa da zogadad, qristianuli<br />

moZRvrebis erTgulebaSi mdgomareobda. episkoposi<br />

stefane bodbeli erT-erTi imaTTagania, romelic Tavisi moRvaweobiT<br />

w<strong>in</strong> aRudga bolSevikuri reJimis damangrevel zemoqmedebas<br />

qarTvelTa umTavres sulier faseulobaze —<br />

erovnul marTlmadideblobaze da udidesi amagi dasdo mis<br />

dacva-SenarCunebas.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. naTmelaZe m., dauSvili a., jafariZe m., wenguaSvili k., saqarTveloSi<br />

totalitaruli reJimis damkvidrebisa da<br />

ganmtkicebis Taviseburebani XXsaukunis 20-ian wlebSi,<br />

Tbilisi, 2008.<br />

2. pavliaSvili q., saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia<br />

1917-1921 wlebSi, Tbilisi, 2000.<br />

420


3. pavliaSvili q., saqarTvelos samociqulo marTlmadidebluri<br />

eklesiis istoria (1800-1945), naw. I, Tbilisi, 2008.<br />

4. Протоиерей Владислав Цыпин, История Русской Православной<br />

Церкви, Московская патриархия, издательский дом «Хроника»,<br />

1994.<br />

5. gazeTi `saqarTvelo~, 1912, #12.<br />

6. xelnawerTa erovnuli centri, vasil karbelaSvilis fondi,<br />

saqme #56.<br />

7. xelnawerTa erovnuli centri, vasil karbelaSvilis fondi,<br />

saqme #59.<br />

8. xelnawerTa erovnuli centri, vasil karbelaSvilis fondi,<br />

saqme #68.<br />

9. xelnawerTa erovnuli centri, vasil karbelaSvilis fondi,<br />

saqme #222.<br />

421<br />

Sophio Andghuladze<br />

Doctor of <strong>History</strong><br />

Georgian Clergy <strong>in</strong> the Period of Establish<strong>in</strong>g Soviet Totalitarian<br />

Regime <strong>and</strong> the Bishop of Bodbe Stephane (Vasil Karbelashvili)<br />

Summary<br />

Centuries old history of Georgia is the history of fight<strong>in</strong>g for<br />

preserv<strong>in</strong>g Orthodox Christianity. That is why the contribution of the<br />

Georgian clergy <strong>in</strong> the fight for defend<strong>in</strong>g everlast<strong>in</strong>g values is immense. The<br />

Georgian people had many times faced the danger of los<strong>in</strong>g the national faith.<br />

But the violence Georgia underwent from the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the 19 th century<br />

after the annexation of the Orthodox Russia was one he had never suffered<br />

before. The empire’s religious policy aimed to destroy the national values of<br />

the peoples who were the annexed members of this empire. F<strong>in</strong>ally this policy<br />

should have to promote the process of their assimilation.<br />

Accord<strong>in</strong>g to the political changes, after the annex<strong>in</strong>g of the Democratic<br />

Republic of Georgia by Bolsheviks <strong>in</strong> February 1921 rul<strong>in</strong>g authorities<br />

of the Bolsheviks declared a merciless war aga<strong>in</strong>st the classes <strong>and</strong> social layers<br />

that were <strong>in</strong>admissible for their ideology. From this po<strong>in</strong>t of view the<br />

clergy suffered most of all. Anti-religious campaign that was carried out on<br />

the background of establish<strong>in</strong>g totalitarian regime put the leaders of the Or-


thodox Church of Georgia <strong>in</strong> front of solv<strong>in</strong>g the new problems. The Soviet<br />

ideology opposed the church with full strength. The national church of Georgia<br />

legally lost once more its ma<strong>in</strong> historical function <strong>and</strong> aim. The clergy<br />

cont<strong>in</strong>ued its fight <strong>in</strong> another dimension, ma<strong>in</strong>ly to rescue the church physically.<br />

Though the church was near destruction <strong>and</strong> the layer of clergy was<br />

suffer<strong>in</strong>g unprecedented persecution <strong>and</strong> repressions the Georgian clergy<br />

stood the danger with dignity <strong>and</strong> played a great role <strong>in</strong> rescu<strong>in</strong>g the national<br />

church. The research <strong>and</strong> analysis of the activities of prom<strong>in</strong>ent Georgian<br />

church figures of those days able us to come to the above mentioned conclusion.<br />

The carried on research <strong>and</strong> analysis obviously showed that the secret of<br />

their success was the defense of the national Orthodox faith with particular<br />

firmness <strong>and</strong> generally <strong>in</strong> devotion of the Christian doctr<strong>in</strong>e. The bishop of<br />

Bodbe Stephane is one of the above mentioned clergy who, with his activity,<br />

resisted the destructive power of the Bolsheviks’ regime aga<strong>in</strong>st the ma<strong>in</strong><br />

spiritual value of Georgians – national Orthodoxy <strong>and</strong> paid the greatest role <strong>in</strong><br />

its defense <strong>and</strong> preservation.<br />

422


�������������<br />

merab kal<strong>and</strong>aZe<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

saxelobis Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis profesori<br />

dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebi XX<br />

saukunis qarTul istoriografiaSi<br />

dasavleT evropis axali istoriis Sewavlas saqarTvelo-<br />

Si Tavisi tradicia gaaCnia. Tema aris sa<strong>in</strong>tereso da aqtualuri.<br />

es problema qarTul istoriografiaSi jer ar gamxdara<br />

sagangebo, specialuri, Seswavlis sagani. amitom mizanSewonilad<br />

miviCnieT Segvevso es xarvezi da aRniSnuli sakiTxi seriozuli<br />

ganxilvis sagani gagvexada.<br />

uw<strong>in</strong>aresad, mizanSewonili iqneboda mokled SevCerdeT<br />

sakiTxis periodizaciaze. saqarTveloSi dasavleT evropis<br />

istoriis sakiTxebiT da<strong>in</strong>teresebam sa<strong>in</strong>tereso feriscvaleba,<br />

evolucia, ganicada da ramdenime periodi ganvlo.<br />

qarTul s<strong>in</strong>amdvileSi pirveli sporaduli cnobebi dasavleT<br />

evropis axal istoriaze ukve XIX saukunis pirvel naxevarSi<br />

gvxvdeba. aq, cxadia, vgulisxmobT, nikoloz baraTaSvilis<br />

leqss `napoleoni~ da aleqs<strong>and</strong>re orbelianis or patara,<br />

magram metad sa<strong>in</strong>tereso werils. `napolioni da maS<strong>in</strong>deli<br />

angliis mTavroba~ da `sityva italiisaTvis~. es, ra Tqma unda,<br />

cotaa, magram mniSvnelovania. SeiZleba vivaraudoT, rom es<br />

da<strong>in</strong>tereseba gacilebiT didi iqneboda, magram imis gamo, rom<br />

XIX saukunis pirvel naxevarSi saqarTveloSi faqtobrivad ar<br />

arsebobda perioduli presa, bevri ram etyoba daikarga, ganadgurebul<br />

iqna da Cvenamde mxolod metad mwirma <strong>in</strong>formaciam<br />

moaRwia, romelic am da<strong>in</strong>teresebis fragmentebad gvevl<strong>in</strong>eba.<br />

amitom, Cveni azriT, es monakveTi pirobiTad saqar-<br />

TveloSi dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebiT da<strong>in</strong>teresebis<br />

w<strong>in</strong>aistoriad SeiZleba miviCnioT.<br />

XIX saukunis 60-iani wlebidan es da<strong>in</strong>tereseba kidev ufro<br />

izrdeba, rac qarTuli perioduli presis gaCenas ukavSirdeboda.<br />

1879 wels mas gverdSi amoudga wera-kiTxvis gamavrcelebeli<br />

sazogadoeba. amas didi mniSvneloba hqonda. da-<br />

423


savleT evropis istoriis popularizaciam kidev ufro far-<br />

Tod gaSala frTebi. amitom es monakveTi 1918 wlamde saqar-<br />

TveloSi axali istoriis sakiTxebiT da<strong>in</strong>teresebis pirvel<br />

periods warmoadgens.<br />

meore periods mkveTrad gamokveTili qronologiuri<br />

CarCoebi gaaCnia: dasavleT evropis axali istoriis Seswavla<br />

damoukidebel saqarTveloSi 1918-1921 wlebSi. im dros gamosuli<br />

axali istoriis pirveli, erovnuli saxelmZRvaneloebi<br />

imJam<strong>in</strong>deli qarTuli istoriografiis warmatebad migvaCnia.<br />

saqarTveloSi axali istoriis popularizacia mecnierul elfers<br />

iZens.<br />

umTavresad politikuri kataklizmebis gamo saqarTvelos<br />

istoriis `patara oqros xana~ sakmaod xanmokle aRmoCnda.<br />

1921 wlis 25 Tebervals moxda saqarTvelo gasabWoeba. aqedan<br />

iwyeba saqarTveloSi dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebiT<br />

da<strong>in</strong>teresebis mesame periodi. dasavleT evropis axali<br />

istoriis problemebiT da<strong>in</strong>teresebam mecnieruli saxe SeiZ<strong>in</strong>a,<br />

magram is umTavresad calmxriv xasiaTs iRebs da erTi marqsistul-len<strong>in</strong>uri<br />

ideologiis CarCoebSi aRmoCnda momwyvdeuli.<br />

myardeba marqsistul-len<strong>in</strong>uri msoflmxedvelobis monopolia,<br />

diqtati. sxva arCevani ar arsebobda. gansxvavebuli azri<br />

idevneboda. `es iyo Cveni ubedureba da ara danaSauli~.<br />

1991 wlis dekemberSi sabWoTa kavSiris daSliT mTavrdeba<br />

mesame periodi da iwyeba meoTxe periodi, romelic dResac<br />

grZeldeba. qarTulma istoriografiam daibruna suverenoba.<br />

axla mas SeeZlo sakuTari arCevani gaekeTeb<strong>in</strong>a. amas didi<br />

mniSvneloba hqonda. iwyeba axali istoriis marqsizmisagan<br />

ganwmendis procesi.<br />

* * *<br />

saqarTveloSi dasavleT evropis axali istoriis mecnieruli<br />

Seswavlis da swavlebis fuZemdeblebad cnobili istorikosebi<br />

prof. nikoloz dubrovski, prof. grigol naTaZe da<br />

prof. aleqs<strong>and</strong>re namoraZe gvevl<strong>in</strong>ebian. gansakuTrebiT<br />

mtkivneulad migvaCnia is garemoeba, rom maT moRvaweoba mouxdaT<br />

yvelaze rTul periodSi, rodesac stal<strong>in</strong>uri reJimi,<br />

totalitarul-bolSevikuri saxelmwifo, Tavisi zeobis zenitSi<br />

imyofeboda. es iyo 30-40-iani wlebi — maTi moRvaweobis<br />

saukeTeso xana. vfiqrobT, mniSvnelovanwilad swored amiT<br />

424


aixsneba, rom maTi mdidari mecnieruli potenciali bolomde<br />

realizebuli ar yofila da maTi mecnieruli memkvidreoba metad<br />

Taviseburad, mokrZalebulad gamoiyureba. aq, pirvel<br />

rigSi, ra Tqma unda, prof. n. dubrovski da prof. al. namoraZe<br />

gvyavs mxedvelobaSi. Cven Zalian kargad gvesmis maTi sulieri<br />

travma. is<strong>in</strong>i gaizardnen sul sxva garemoSi, istoriuli movlenebisadmi<br />

mravalvariantuli midgomis pirobebSi da moRvaweoba<br />

mouxdaT totalitarul-bolSevikur saxelmwifoSi, sadac<br />

damyarda erTi marqsistul-len<strong>in</strong>uri ideologiis diqtati,<br />

monopolia.<br />

amave dros, usaTuod gasaTvalisw<strong>in</strong>ebelia, isic, rom Tu<br />

ara es kompromisi, dRes is mcire literaturac ar gveqneboda,<br />

rac qarTul enaze gagvaCnia. am kompromisis gamo maTi gansja<br />

advilia, magram, Cveni azriT, es ar iqneboda samarTliani<br />

da mecnierulad swori. `es iyo Cveni ubedureba da ara danaSauli~.<br />

vfiqrobT, es ufro adekvaturia.<br />

nikoloz dubrovski (1874-1943) iyo maRalkvalificirebuli<br />

profesionali, evropuli rangis mkvlevari istorikosi.<br />

mas Seeqmna uaRresad erudirebuli istorikosis imiji, romelic<br />

ratomRac arafers werda. s<strong>in</strong>amdvileSi es ase ar iyo. Cven<br />

mivakvlieT n. dubrovskis ramdenime naSroms da pirvelad SemovitaneT<br />

samecniero mimoqcevaSi.<br />

savsebiT marTlzomieri unda iyos, rom n. dubrovskis<br />

mecnieruli moRvaweobis yvelaze ufro nayofieri periodi<br />

iyo poloneTSi yofna, sadac mas saSualeba hqonda axlo gacnoboda<br />

dasavleT evropis istoriis Sesaxeb arsebul masalebs.<br />

sxva aseTi Sansi mas metad aRar miscemia.<br />

n. dubrovskis mecnieruli moRvaweoba ramdenime mimar-<br />

TulebiT warimarTa: 1. dubrovski rogorc italiuri renesansis<br />

mkvlevari. am TvalsazrisiT sa<strong>in</strong>teresoa misi naSromi italiel<br />

humanistze kaluCio salutatize. 2. n. dubrovski axali<br />

istoriis istoriografiis sakiTxebis mkvlevari. am mxriv yuradRebas<br />

impyrobs misi naSromi cnobil rus istorikosze nikoloz<br />

kareevze. 3. axali istoriis sakiTxebis popularizacia.<br />

am Temas exeba n. dubrovksis naSromi 1830 wlis ivlisis<br />

ruvoluciaze safrangeTSi.<br />

`XIV saukunis florencieli publicisti~, romelic exeba<br />

kaluCio salutatis moRvaweobas, n. dubrovskis saukeTeso<br />

425


naSromad migvaCnia da mas imdro<strong>in</strong>del istoriografiaSi<br />

TvalsaC<strong>in</strong>o adgili ukavia.<br />

SesaniSnavi rusi istorikosis n. kareevisadmi miZRvnili<br />

n. dubrovskis naSromi warmoadgens n. kareevis mecnieruli<br />

moRvaweobis Sefasebis erT-erT pirvel seriozul mcdelobas.<br />

n. dubrovski kargad flobs istoriografiuli naSromis<br />

weris kulturas. es ar aris n. kareevis Sexedulebis ubralo<br />

gadmocema. is cdilobs gaarkvios n. kareevis koncefciis Zlieri<br />

da susti mxareebi da axsnas maTi gamomwvevi mizezebi. sab-<br />

WoTa periodSi is aqtiur mecnierul muSaobas praqtikulad<br />

CamoSorda da mxolod pedagogiur saqmianobas eweoda [1].<br />

prof. grigol naTaZe (1878-1951) farTo diapazonis istorikosi<br />

iyo. man Tavisi wvlili Seitana ara marto dasavleT<br />

evropis axali istoriis, aramed Zveli saberZneTis da gansakuTrebiT<br />

Sua saukuneebis istoriis Seswavlis saqmeSi. gr. na-<br />

TaZe qarTuli medievistikis fuZemdeblad unda miviCnioT.<br />

gr. naTaZis sadoqtoro disertacia exeba Zveli saberZne-<br />

Tis istorias, kerZod kilonis ajanyebas aTenSi qristes Sobamde<br />

VII saukuneSi [2].<br />

gansakuTrebiT faseulia gr. naTaZis Sromebi Sua saukuneebis<br />

istoriaSi. sa<strong>in</strong>teresoa aR<strong>in</strong>iSnos, rom Tavdapirvelad,<br />

XX saukunis 20-ian wlebis Sua xanebSi, qarTul medievistikas<br />

mecnieruli gza hqonda arCeuli da im novaciebze iyo orientirebuli,<br />

romelic xdeboda XX saukunis dasawyisis evropul<br />

medievistikaSi, magram SemdgomSi, umTavresad politikuri kataklizmebis<br />

gamo, iZulebuli gaxda gadaexvia arCeuli gzidan<br />

da damorCileboda marqsistuli ideologiis diqtats [3].<br />

rogorc aRvniSneT, gr. naTaZem Tavisi sityva Tqva dasavleT<br />

evropis axali istoriis Seswavlis saqmeSi. misi yuradRebis<br />

centrSi aRmoCnda axali istoriis aqtualuri problemebi,<br />

safrangeTis didi revoluciis da napoleonis epoqa. am Temas<br />

exeba misi saxelmZRvanelo `kapitalizmis istoriidan~. Tema<br />

2 safrangeTis didi revolucia da `ramodenime momenti safrangeTis,<br />

didi revoluciis agraruli kanonmdeblobidan~,<br />

naSromebi napoleonze, romelic qarTul istoriografiaSi<br />

napoleonis cxovrebis da moRvaweobis sakvanZo sakiTxebis<br />

ganxilvis pirvel mecnierul mcdelobas warmoadgens. <strong>in</strong>glisis<br />

mokle itoria [4]. gr. naTaZis SexedulebebisaTvis damaxasiaTebeli<br />

w<strong>in</strong>aaRmdegobebi SemTxveviTi ar yofila da mniS-<br />

426


vnelovanwilad imiT aixsneboda, rom igi cdilobda `ekonomikuri<br />

materializmidan~ marqsizmisaken evolucias da amasTanave,<br />

istoriis sociologiuri gaSuqebis momxred gvevl<strong>in</strong>eba.<br />

es umTavresad imiT gamoixateba, rom is did yuradRebas uTmobs<br />

social-ekonomikur problematikas, xolo politikur<br />

istorias, kulturas gacilebiT naklebi adgili aqvs daTmobili.<br />

prof. aleqs<strong>and</strong>re namoraZe (1890-1958) evropuli rangis<br />

istorikosia. is iyo Tbilisis saxelmwifo universitetSi axali<br />

istoriis kaTedris damaarsebeli. swored misi gazrdilia<br />

dasavleT evropis axali istoriis mkvlevarTa momdevno Taoba,<br />

rac qarTuli istoriografiis w<strong>in</strong>aSe al. namoraZis did<br />

damsaxurebas warmoadgens.<br />

al. namoraZis mecnieruli saqmianoba ramdenime mimarTulebiT<br />

warimarTa: pirvel yovlisa, ra Tqma unda, es iyo adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

meurveoba da municipaluri mmarTveloba safrangeTSi<br />

XVII-XVIII saukuneebSi. meore seriozuli Tema, romlis<br />

damuSavebasac xeli mokida al. namoraZem, es iyo friad aqtualuri<br />

sakiTxi — saTemo miwebis ganawileba safrangeTis<br />

didi revoluciis dros da bolos unda iTqvas, rom man Tavisi<br />

wvlili Seitana saqarTveloSi Sua saukuneebis da axali istoriis<br />

popularizaciis saqmeSi. dawera saxelmZRvanelo da samecniero-popularuli<br />

xasiaTis Sromebi.<br />

istoriuli mecnierebis w<strong>in</strong>aSe al. namoraZis damsaxureba<br />

mniSvnelovanwilad gansazRvra misma solidurma, fundamenturma<br />

gamokvlevam `adm<strong>in</strong>istraciuli meurveoba da municipaluri<br />

marTveloba safrangeTSi XVII-XVIII saukuneebSi~ [5].<br />

faqtobrivad es iyo qarTul s<strong>in</strong>amdvileSi pirveli sadoqtoro<br />

disertacia, romelic daculi iqna dasavleT evropis axal<br />

istoriaSi. aRsaniSnavia, rom al. namoraZis am naSroms maRal<br />

Sefasebas aZlevda saxelganTqmuli rusi istorikosi, safrangeTi<br />

istoriis kompetenturi mkvlevari akad. evgeni tarle.<br />

mas mizanSewonilad miaCnda al. namoraZis am naSromis rusul<br />

enaze gamocema. es al. namoraZis naSromis didi aRiareba iyo.<br />

[6] sa<strong>in</strong>tereso polemikas hqonda adgili adm<strong>in</strong>istraciuli meurveobis<br />

mniSvnelobis Sesaxeb rus istorikos prof. pavle<br />

ardaSevs da al. namoraZes Soris naSromSi mocemulia adm<strong>in</strong>istraciuli<br />

meurveobis periodizacia, Tumca misi Semdgomi<br />

srulyofa, daxvewa, Cveni azriT, gamoricxuli ar unda iyos.<br />

427


lui IX-is mefobidan (1229-1270) adm<strong>in</strong>istraciuli meurveobis<br />

dawyeba naadrevi Cans.<br />

meore seriozuli Tema, romlis damuSavebas al. namora-<br />

Zem xeli mokida es iyo saTemo miwebis ganawilebis sakiTxi<br />

safrangeTis didi revoluciis dros. Tema aris sa<strong>in</strong>tereso da<br />

aqtualuri. al. namoraZem Tavisi sityva Tqva aRniSnuli sakiTxis<br />

Seswavlis sakiTxSi. am TvalsazrisiT sayuradReboa misi<br />

polemika rus istorikosTan s. kuniskisTan. is sul sxva<br />

gziT midis glexobis diferenciaciis sakiTxSi. man am Temas<br />

eqvsi naSromi miuZRvna, magram mxolod oris gamoqveyneba moaswro.<br />

danarCenebis kvals arqivSi wavawydiT da pirvelad SemovitaneT<br />

samecniero mimoqcevaSi [7].<br />

al. namoraZis samecniero-popularuli Sromebidan sayuradReboa<br />

saxelmZRvanelo Sua saukuneebis dasavleT evropis<br />

qalaqebis genezisze. es saxelmZRvanelo imdro<strong>in</strong>deli qarTuli<br />

istoriografiis mniSvnelovani SenaZenia. gansakuTrebiT<br />

misasalmebelia sakiTxis istoriografiaze yuradRebis gamaxvileba,<br />

magram saxelmZRvanelos aSkarad etyoba im drois kvali.<br />

mniSvnelovanwilad, swored amiT aixsneba is faqti, rom<br />

Sua saukuneebis dasavleT evropis qalaqebi upirveles yovlisa<br />

ganixileba, rogorc social-ekonomikuri struqtura, xolo<br />

maTi kulturuli funqcia ukan planze <strong>in</strong>acvlebs [8].<br />

saqarTveloSi dasavleT evropis Sua saukuneebis da axali<br />

istoriis istoriografiis mecnieruli Seswavlis <strong>in</strong>iciatorebad<br />

prof. gr. naTaZe da prof. aleqs<strong>and</strong>re namoraZe migvaCnia.<br />

istoriografiis sakiTxebiT maTi aseTi da<strong>in</strong>tereseba,<br />

vfiqrobT, SemTxveviTi ar yofila. mis mecnierul mniSvnelobas<br />

SemecnebiTi datvirTva gansazRvravs. Cveni frTxili varaudiT,<br />

es SeiZleba iyo mkiTxvelTan saubari `ezopes enaze~. am<br />

gziT is<strong>in</strong>i mkiTxels mianiSnebdnen rogor miaxlovdebodnen<br />

simarTles [9].<br />

* * *<br />

maswavleblebis dawyebuli saqme maTma mowafeebma gaagrZeles.<br />

es iyo meore Taoba. maTi didi nawilis Semoqmedebis<br />

saukeTeso wlebi sabWoTa reJimze modis. is<strong>in</strong>i iZulebuli iyvnen<br />

angariSi gaewiaT erTi marqsistuli ideologiis diqtatisaTvis.<br />

sxva arCevani ar arsebobda. amitom maTi mkacrad<br />

gansja, vfiqrobT, marTebuli ar iqneboda. `es iyo Cveni ube-<br />

428


dureba da ara danaSauli~. axali istoriis problemebisadmi<br />

maTi damokidebuleba iyo mecnieruli, magram iZulebuli iyvnen<br />

am sakiTxis marqsistuli <strong>in</strong>terpretacia moecaT. Tu am<br />

marqsistul garesamoss SemovacilebT, masSi Cadebuli mdidari<br />

mecnieruli masala Rirebuli rCeba.<br />

saqarTveloSi dasavleT evropis axali istoriis da istoriografiis<br />

mecnieruli Seswavlis da popularizaciis saqmeSi<br />

fasdaudebeli wvlili miuZRvis al. namoraZis erT-erT<br />

sayvarel mowafes prof. givi kiRuraZes (1922-1978).<br />

misi mecnieruli saqmianoba ramdenime mimarTulebiT warimarTa:<br />

1. saerTaSoriso urTierTobebis istoria XX saukunis<br />

dasawyisSi. 2. safrangeTis didi revoluciis sakiTxebis<br />

damuSaveba. 3. saqarTvelos da evropis qveynebis urTierTobebi.<br />

4. axali istoriis da istoriografiis sakiTxebis popularizacia.<br />

XX saukunis dasawyisis saerTaSoriso urTierTobebis<br />

istorias prof. givi kiRuraZem ramdenime sa<strong>in</strong>tereso naSromi<br />

miuZRvna. pirvel rigSi, ra Tqma unda, es iyo misi sa<strong>in</strong>tereso<br />

monografia marokos pirvel krizisze 1904-1906 wlebSi. `marokos<br />

problema germaniis imperializmis politikaSi 1904-<br />

1906 ww.~ [10]. g. kiRuraZem Tavis wignSi damajereblad gviCvena<br />

marokos pirveli krizisis dros germaniis diplomatiis izolaciis<br />

gamomwvevi motivebi. saerTaSoriso urTierTobebis<br />

aqtualur problemebs exeba g. kiRuraZis sxva Sromebi [11].<br />

prof. givi kiRuraZis mecnierul memkvidreobaSi centraluri<br />

adgili uWiravs `marad ukvdav Temas~ — safrangeTis<br />

didi revoluciis mecnierul kvlevas. prof. givi kiRuraZe saqarTveloSi<br />

safrangeTis didi revoluciis erT-erTi sauke-<br />

Teso specialistia. man am Tematikas ramdenime aTeuli sa<strong>in</strong>tereso<br />

naSromi miuZRvna. maT Soris yvelaze ufro faseulia misi<br />

gamokvleva armiis rolze safrangeTis didi revoluciis<br />

dros. `armiis problema safrangeTis didi burJuaziuli revoluciis<br />

dros~ [12]. prof. boris porSnevis TqmiT, es iyo<br />

`qalwulebrivi Tema~, romlis damuSavebas mokida xeli qar-<br />

Tvelma mkvlevarma. frangi istorikosis, sorbonis universitetis<br />

profesoris, marsel re<strong>in</strong>aris TqmiT, safrangeTis didi<br />

revoluciis dros armiis problema Seswavlili iyo samxedro<br />

aspeqtSi, xolo samoqalaqo TvalsazrisiT es Tema Seuswavleli<br />

iyo. ai am xarvezis Sevsebas Seecada qarTveli mkvlevari. am<br />

429


problemis sa<strong>in</strong>teresod gadawyvetas didad Seuwyo xeli revoluciis<br />

Tanamedrovis emeriis arqivis masalebma, romelic<br />

g. kiRuraZem pirvelad Semoitana samecniero mimoqcevaSi. es<br />

iyo misi saukeTeso naSromi. am gamokvlevam mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvra misi org<strong>in</strong>aluri wvlili istoriul mecnierebaSi.<br />

prof. b. porSnevs mizanSewonilad miaCnda g. kiRuraZis<br />

monografiis rusul da frangul enaze gamoqveyneba. es qar-<br />

Tuli istoriografiis didi aRiareba iyo [13].<br />

givi kiRuraZem safrangeTis did revolucias araerTi<br />

sagulisxmo naSromi miuZRvna, sadac am problemis zogierTi<br />

sakvanZo sakiTxis sa<strong>in</strong>teresod ganxilvis <strong>in</strong>iciatorad mogvevl<strong>in</strong>a<br />

[14].<br />

prof. givi kiRuraZe da<strong>in</strong>teresebuli iyo saqarTvelos<br />

da dasavleT evropis qveynebis istoriul da kulturul ur-<br />

TierTobebis problemiT. am Tematikas man ramdenime sayurad-<br />

Rebo naSromi miuZRvna [15].<br />

prof. g. kiRuraZe did mniSvnelobas aniWebda qarTul<br />

enaze saxelmZRvaneloebis Sedgenas. es qarTuli istoriografiis<br />

w<strong>in</strong>aSe misi kidev erTi damsaxureba iyo [16]. gansakuTrebiT<br />

mtkivneulad migvaCnia is garemoeba, rom man ver moaswro<br />

daewera samecniero-popularuli monografia axali istoriis<br />

sxva sakvanZo problemebze [17].<br />

prof. varlam donaZe (1907-1989) farTo diapazonis istorikosi<br />

iyo. is did da<strong>in</strong>teresebas iCenda ara marto dasavleT<br />

evropis axali istoriis, aramed aziisa da afrikis qveynebis<br />

axali da uaxlesi istoriis sakiTxebisadmi. Tavisi sityva Tqva<br />

qarTvelologiaSi.<br />

dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebs mravali sa<strong>in</strong>tereso<br />

naSromi miuZRvna prof. varlam donaZem, romelTa<br />

Soris yvelaze ufro faseuli Cans misi fundamenturi, soliduri<br />

monografia `ruseT-safrangeTis urTierToba XVIII-XIX<br />

saukuneebis mijnaze [18]. aRsaniSnavia, rom es Tema mas SeurCia<br />

am epoqis safrangeTis istoriis iseTma kompetenturma mkvlevarma,<br />

rogoric iyo akad. evgeni tarle. es, cxadia, varlam donaZisaTvis<br />

gamocxadebuli didi ndoba iyo, romelsac unda<br />

iTqvas, rom man warmatebiT gaarTva Tavi. es aris misi erT-er-<br />

Ti saukeTeso naSromi. man damajereblad gviCvena Tu riTi iyo<br />

gamowveuli meore antifranguli koaliciis warumatebloba.<br />

sa<strong>in</strong>teresod ganixila <strong>in</strong>doeTSi ruseT-safrangeTis erTob-<br />

430


livi laSqrobis proeqti. xazi gausva imas, Tu ratom ar ganxorcielda<br />

es Canafiqri.<br />

prof. varlam donaZis monografia mniSvnelovani SenaZeni<br />

iyo imdro<strong>in</strong>deli qarTuli istoriografiisTvis da sicxade<br />

Seqonda safrangeTis axali istoriis zogierT sa<strong>in</strong>tereso<br />

sakiTxSi [19].<br />

prof. varlam donaZem pirvelad qarTul istoriografiaSi<br />

dawera saxelmZRvaneloebi aziis da afrikis qveynebis axal<br />

da uaxles istoriaSi. didi wvlili Seitana aziis da afrikis<br />

qveynebis axali da uaxlesi istoriis Seswavlis da popularizaciis<br />

saqmeSi [20].<br />

didi Rvawli miuZRvis prof. varlam donaZes qarTvelologiis<br />

sferoSic. igi didi yuradRebiT swavlobda qarTveli<br />

samocianelebis naazrevs evropis axali istoriis kard<strong>in</strong>alur<br />

problemebze [21]. SemdgomSi mas gverdSi amoudgnen umcrosi<br />

Taobis istorikosebi: vaJa TvalavaZe, n<strong>in</strong>o namoraZe, lali<br />

fircxalava da sxvebi.<br />

dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebisadmi did<br />

da<strong>in</strong>teresebas iCenda al. namoraZis kidev erTi mowafe prof.<br />

kote anTaZe (1929-2006). al. namoraZis mowafeebis da<strong>in</strong>tereseba<br />

safrangeTis didi revoluciis TematikiT, cxadia, SemTxveviTi<br />

ar yofila da maTi mecnierxelmZRvanelis keTilismyofeli<br />

gavlenis logikuri Sedegia. yuradRebas ipyrobs prof.<br />

kote anTaZis seriozuli naSromi, romelic Seexeba safrange-<br />

Tis didi revoluciis erT-erT sakvanZo sakiTs — 1792 wlis 10<br />

agvistos gadatrialebas, romelsac moyva safrangeTSi monarqiis<br />

damxoba da respublikis gamocxadeba [22]. man Tavis gamokvlevaSi<br />

uzarmazari faqtobriv masalas, mdidar mecnierul<br />

<strong>in</strong>formacias mouyara Tavi. igi Rrmad Caxedulia sakiTxis Sesaxeb<br />

arsebul pirvewyaroebsa da mravalferovan sakvlev literaturaSi,<br />

rogorc rusul, ise frangul enaze.<br />

man Tavis wignSi detalurad gaaSuqa safrangeTis revoluciis<br />

erTi, dramatizmiT aRsavse movlena 1792 wlis 10 agvistos<br />

gadatrialeba da ara revolucia, rogorc mas xSirad<br />

uwodeben.<br />

sa<strong>in</strong>teresoa aR<strong>in</strong>iSnos, rom man scada daedg<strong>in</strong>a viqtor<br />

hiugos romanis `ocxmocdacametis~ mTavari gmiris simurdenis<br />

prototipi. gamoTqva varaudi, rom is SeiZleba yofiliyo<br />

431


warsulSi abati, iakob<strong>in</strong>i, SemdgomSi konventis politikuri<br />

komisari v<strong>and</strong>eaSi — qsavie — fransua odueni [22.125].<br />

prof. kote anTaZe aqtiurad monawileobda, iyo Tanaavtori<br />

dasavleT evropis axali da uaxlesi istoriis saxelmZRvaneloebis,<br />

axali istoriis qrestomaTiis. misi xelmZRvanelobiT<br />

daiwera mravali sa<strong>in</strong>tereso naSromi, misi redaqtorobiT<br />

gamovida araerTi sayuradRebo wigni. is mecnierebis<br />

kargi organizatori da ubadlo redaqtori iyo. postsabWoTa<br />

periodSi mis erT-erT mTavar damsaxurebad msoflio istoriis<br />

axali erovnuli saxelmZRvaneloebis Seqmna migvCnia [23].<br />

mis damsaxurebas warmoadgens dasavleT evropis axali<br />

istoriis mklevarTa axali Taobis aRzrda. amiT man faqtobrivad<br />

gaagrZela is saqme, romelic saTavesTan idga al. namoraZe.<br />

term<strong>in</strong>i safrangeTis didi burJuaziuli revolucia,<br />

romelic damkvidrda sabWoTa periodis qarTul istoriografiaSi,<br />

sakiTxisadmi viwro klasobrivi, wm<strong>in</strong>da formaciuli<br />

midgomis anareklia da Zalze gavrcelebuli iyo marqsistul<br />

istoriografiaSi.<br />

dasavleT evropis axali istoriis Seswavlis saqmeSi Tavisi<br />

mokrZalebuli wvlili Seitanes german simoniZem, vladimer<br />

ivanovma, revaz laskarma, mixeil mamforiam. totalitarul-bolSevikur<br />

saxelmwifoSi maTi mdidari mecnieruli potenciali<br />

mTlianad realizebuli ar yofila. es mniSvnelovanwilad<br />

imiT iyo gamowveuli, rom maTTvis, ise rogorc<br />

aleqs<strong>and</strong>re namoraZis mowafeebis didi nawilisaTvis, sruliad<br />

miuRebeli iyo erTi marqsistul-len<strong>in</strong>uri ideologiis<br />

diqtati. ra Tqma unda, iyo amis gamomwvevi sxva mizezebic, magram,<br />

cxadia, es mxolod varaudi iqneba da WeSmariti mizezi,<br />

albaT, maT adamianuri xasiaTis TvisebebSi unda veZioT.<br />

german simoniZe (1925-1986) did da<strong>in</strong>teresebas iCenda Teoriuli,<br />

istoriografiuli sakiTxebisadmi. kiTxulobda leqciebs<br />

friad aqtualur Temaze `samecniero teqnikuri revolucia<br />

da istoriuli mecniereba~. istoriografiis sakiTxebiT<br />

da<strong>in</strong>tereseba misasalmebeli iyo da am Tematikaze mSobliur<br />

enaze arsebuli literaturiT dResac ar varT ganebivrebuli<br />

[24].<br />

revaz laskarma (1928-1988) ramdenime kargi saqme gaakeTa.<br />

Tavisi wvlili Seitana axali istoriis (1870-1918) sauniversi-<br />

432


teto saxelmZRvanelos Seqmnis saqmeSi, enciklopediaSi gamoaqveyna<br />

ramdenime aTeuli statia dasavleT evropis axali da<br />

uaxlesi istoriis sakiTxebze, monawileoba miiRo axali istoriis<br />

qrestomaTiis SedgenaSi [25].<br />

vladimer ivanovma (1929-1992) aqtiuri monawileoba mii-<br />

Ro axali istoriis (1870-1918) sauniversiteto saxelmZRvanelos<br />

SeqmnaSi da dawera sa<strong>in</strong>tereso istoriografiuli xasia-<br />

Tis naSromi `Sua aRmosavleTis problema XIX saukunis meore<br />

naxevarSi da <strong>in</strong>glisis burJuazili istoriografia~ [26].<br />

mixeil mamforia (1901-1974) did da<strong>in</strong>teresebas iCenda<br />

Zveli saberZneTis istoriis problemebiT da istoriis swavlebis<br />

meTodikis sakiTxebiT. Tavisi mokrZalebuli wvlili<br />

Seitana axali istoriis qrestomaTiis Seqmnis saqmeSi. mSobliur<br />

enaze dasavleT evropis axali istoriis Sesaxeb arsebuli<br />

pirvelwyaroebiT qarTveli mkiTxveli da pirvel rigSi moswavle<br />

axalgazrdoba ganebivrebuli arasodes yofila da axali<br />

istoriis qrestomaTiis gamocema seriozul w<strong>in</strong>gadadgmul<br />

nabijs warmoadgenda [22].<br />

dasavleT evropis axali istoriis sakiTxebs exeba prof.<br />

givi Jordanias (1911-2001) sqeltaniani gamokvlevebi `ruseTsafrangeTis<br />

urTierToba XVI saukunis bolos da XVII saukunis<br />

dasawyisSi~ da `romis kaTolikuri misia da saqarTvelo (XVI<br />

saukunis bolo XVII saukunis 20-30-ian wlebi) [28]. es imdro<strong>in</strong>deli<br />

qarTuli istoriografiis mniSvnelovani miRweva iyo.<br />

evropis axali istoriis sakiTxebs CauRrmavda prof. kukuri<br />

liluaSvili (1924-1989). man dawera seriozuli naSromi<br />

ocdaaTwliani omis (1618-1648) erT-erT sa<strong>in</strong>tereso sakiTxze<br />

Cexi xalxis brZolaze TavisuflebisaTvis. mis mTavar naSroms<br />

ki, cxadia, warmoadgens soliduri, fundamenturi, gamokvleva<br />

fanariotTa uRelis w<strong>in</strong>aaRmdeg bulgareli xalxis gmiruli<br />

brZolis Sesaxeb [29]. prof. karlo meSvelianma dawera saxelmZRvanelo<br />

slavebis istoriaSi [30]. faqtobrivad es iyo qar-<br />

Tul istoriografiaSi aRmosavleT evropis istoriis mecnieruli<br />

Seswavlis saqmeSi gadadgmuli pirveli seriozuli nabijebi.<br />

prof. naira mamukelaSvilis da<strong>in</strong>tereseba safrangeTis<br />

didi revoluciis istoriiT SemTxveviT ar yofila da, pirvel<br />

yovlisa, prof. givi kiRuraZis da prof. kote anTaZis keTilismyofeli<br />

gavlenis logikur Sedegs warmoadgens. safrangeTis<br />

433


evoluciis erT-erT aqtualur da rTul sakiTxs exeba n. mamukelaSvilis<br />

naSromi `safrangeTis politikuri wyobis demokratizaciisaTvis<br />

brZola 1793 wlis pirvel naxevarSi~ [31].<br />

* * *<br />

saqarTveloSi dasavleT evropis axali istoriis Seswavlis<br />

saqmeSi mniSvnelovan texilad gvevl<strong>in</strong>eba 90-iani wlebi,<br />

rodesac daiSala sabWoTa kavSiri. wertili daesva erTi marqsistuli<br />

ideologiis diqtats. qarTulma istoriografiam<br />

SvebiT amoisunTqa. mas gauCnda sakuTari arCevani. Seiqmna wanamZRvrebi<br />

dasavleT evropis axali istoriis aqtualuri<br />

problemebis gaazrebis normalur mecnierul kalapotSi dabrunebisaTvis.<br />

dRis wesrigSi dadga axali istoriis gawmenda<br />

marqsistuli stereotipebisa da Stampebisagan. es ar iyo advili<br />

saqme da garkveuli dro esaWiroeboda.<br />

am mimarTulebiT gadadgmul pirvel seriozul nabijad<br />

msoflio istoriis axali saskolo saxelmZRvaneloebi migvaCnia<br />

[32]. aq ukve aRar igrZnoba istoriuli movlenebisadmi viwro<br />

klasobrivi midgoma da formaciuli pr<strong>in</strong>cipi. es seriozuli<br />

w<strong>in</strong>agadadgmuli nabiji iyo. am saxelmZRvanelobis Semdgomi<br />

daxvewa, srulyofa, gamoricxulad ar migvaCnia [33].<br />

qarTulma istoriografiam postsabWour sivrceSi erTerTma<br />

pirvelma dasva sakiTxi msoflio istoriis marqsistuli<br />

periodizaciis gadas<strong>in</strong>jvis Taobaze da Seecada msoflio<br />

istoriis periodizaciis normalur kalapotSi dabrunebas.<br />

yovelgvari orig<strong>in</strong>alobia da novaciebis gareSe mizanSewonilad<br />

migvaCnia daubrundeT msoflio istoriis periodizaciis<br />

im models, romelic miRebuli da aRiarebuli aris saerTaSoriso<br />

sazogadoebis mier [34].<br />

uaxlesi qarTuli istoriografia did yuradRebas uTmobs<br />

dasavleT evropis axal istoriaSi axali kvalificirebuli<br />

saxelmZRvaneloebis Seqmnas. lali fircxalavam dawera saxelmZRvanelo<br />

istoriuli mecnierebis SesavalSi. prof. vaJa<br />

TvalavaZem dawera axali istoriis saxelmZRvanelo. qarTul<br />

istoriografiaSi pirvelad Seiqmna saxelmZRvaneloebi dasavleT<br />

evropis calkeuli qveynebis, <strong>in</strong>glisis, safrangeTis da<br />

germaniis istoriaSi [35]. es iyo marqsistuli ideologiis monopoliis<br />

daZlevis gzaze gadadgmuli pirveli mokrZalebuli<br />

nabijebi. ikveTeba istoriis mravalvariantuli midgomis kon-<br />

434


turebi, Tumca marqsistuli ideologiis gavlenis bolomde<br />

daZlevaze laparaki jer kidev naadrevia. am mxriv w<strong>in</strong> didi<br />

Sroma gviZevs.<br />

naira mamukelaSvilma daicva sadoqtoro disertacia istoris<br />

swavlebis meTodikaSi. am striqonebis avtorma dawera monografia<br />

Temaze `dasavleT evropis Sua saukuneebis da axali istoriis<br />

Seswavla saqarTveloSi XX saukunis pirvel naxevarSi~,<br />

sadac sagangebodaa Seswavlili saqarTveloSi dasavleT evropis<br />

axali istoriis Seswavlis fuZemdeblebis n. dubrovskis, gr.<br />

naTaZis da al. namoraZis mecnieruli memkvidreoba.<br />

saqarTveloSi germanuli reformaciis erT-erT sauke-<br />

Teso specialistad gvevl<strong>in</strong>eba prof. guram kutalia. man am<br />

Temaze gamoaqveyna xuTi monografia da araerTi sa<strong>in</strong>tereso<br />

naSromi. istorikosma luarsab SublaZem sagangebod Seiswavla<br />

Sveicarieli reformatoris huldraix cv<strong>in</strong>glis Sexedulebebi.<br />

reformaciis Tematikaze ramdenime naSromi gamoaqveyna<br />

akaki geTiaSvilma [36].<br />

<strong>in</strong>glisSi reformaciis sakiTxis <strong>in</strong>teresdebian istrikosebi<br />

n<strong>in</strong>o gomarTeli, eTer jaWvaZe, izolda belTaZe, Tea qar-<br />

Cava. am Sromebis mecnierul Rirebulebas mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvravs maTi SemecnebiTi mniSvneloba [37]. es Sromebi,<br />

saerTaSoriso st<strong>and</strong>artebis Tanaxmad, umTavresad axal istorias<br />

ganekuTvneba an Sua saukuneebis da axali istoriis<br />

sazRvarzea.<br />

dasavleT evropis axali istoriis Seswavlis meore mniSvnelovani<br />

centria saqarTvelos mecnierebaTa akademiis istoriis<br />

<strong>in</strong>stituti, sadac am saSuri saqmis <strong>in</strong>iciatorad al.<br />

namoraZis kidev erTi mowafe prof. ilia tabaRua mogvevl<strong>in</strong>a.<br />

man fasdaudebeli wvlili Seitana saqarTvels da evropis<br />

qveynebis urTierTobebis Seswavlis saqmeSi. guldasmiT Seiswavla<br />

da gamoamzeura saqarTveloze evropis wignTsacavebSi<br />

da arqivebSi daculi masalebi. sagangebod gamoikvlia sulxan-saba<br />

orbelianis misia safrangeTSi [38].<br />

pirveli msoflio omis w<strong>in</strong> germaniis sagareo politikas<br />

ganixilavs Tavis wignebSi prof. vaJa CoCia [39]. ganyofileba<br />

gamoscemda krebuls `evropis istoriis sakiTxebi~, romelmac<br />

Tavisi wvlili Seitana saqarTveloSi dasavleT evropis axali<br />

istoriis kvlevis da popularizaciis saqmeSi.<br />

435


dasavleT evropis qveynebis istoriis Seswavlas didi yuradReba<br />

eTmoboda kidev erT mniSvnelovan samecniero centrSi<br />

sulxan-saba orbelianis saxelobis <strong>in</strong>stitutSi (yofil a.<br />

s. puSk<strong>in</strong>is <strong>in</strong>stitutSi). aq am saqmis moTaveebi iyvnen al. namoraZis<br />

mowafeebi prof. arCil CxeiZe da prof. guram manjgalaZe.<br />

prof. arCil CxeiZis yuradRebis centrSi idga <strong>in</strong>glisis<br />

politika kavkasiaSi XIX saukuneSi da XX saukunis dasawyisSi<br />

[40]. prof. guram manjgalaZe ki germanisti iyo da swavlobda<br />

germaniis politikas kavkasiaSi. mas a<strong>in</strong>teresebda am aqtualuri<br />

Temis ekonomikuri aspeqtebi [41]. ucxo enebis <strong>in</strong>stitutSi<br />

iRwvoda al. namoraZis mowafe remi sik<strong>in</strong>WalaSvili [42].<br />

dasavleT evropis axali istoriis Seswavlas da popularizacias<br />

didi yuradReba eqceoda periferiebSi: baTumSi, soxumSi,<br />

quTaisSi, gorSi, TelavSi. am saqmis Tavkacebi upiratesad<br />

al. namoraZis mowafeebi da maTi aRzrdilebi iyvnen. maT<br />

Soris yvelaze ufro kolorituli figuraa — prof. levan<br />

svanaZe. is saqarTveloSi <strong>in</strong>glisis uaxlesi istoriis erT-er-<br />

Ti sa<strong>in</strong>tereso mkvlevaria.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. Н. Дубровский, Флорентийский публицист конца XIV-го столетия –<br />

Историческое обозрение, т. 14. М., 1905. Н. Дубровский, Ученолитературная<br />

деятельность Н. И. Кареева – Исторический вестник, т.<br />

XCIX, М., 1905. Н. Дубровский, Июльская революция и буржуазия –<br />

Мир божий, март, 1906. Н. Дубровский, Официальная наука в<br />

царстве Польском. СПБ., 1908<br />

2. gr. naTaZe, uZvelesi saberZneTis social-ekonomikuri mdgomareoba,<br />

rogorc kilonis ajanyebis safuZveli, Tb., 1924.<br />

3. gr. naTaZe, dasavleT evropis feodalizmis istoria, Tb.,<br />

1926. gr. naTaZe, dasavleT evropis feodalizmis istoria,<br />

Tb., 1933. gr. naTaZe, <strong>in</strong>glisis mokle istoria, Tb., 1919. gr.<br />

naTaZe, axali problemebi evropis feodalizmis istoriidan.<br />

beneficiumis warmoSoba da imunitetis sakiTxi, universitetis<br />

moambe, t. VI, Tb., 1925. gr. naTaZe, Capitulare de Villis<br />

erTi nimuSi formalur-logikuri midgomisa istoriul<br />

kvlevaSi, universtitetis Sromebi, seria 1, Tb., 1936. gr. na-<br />

TaZe, salikuri kanoni rogorc wyaro evropis ekonomikuri<br />

istoriis Sesaswavlad, universitetis Sromebi, t. 5, Tb.,<br />

1938. gr. naTaZe, soflis meurneobis organizacia da teqnika<br />

436


Zvel germanelebSi — universitetis Sromebi, t. XVI, Tb.,<br />

1940. gr. naTaZe, msxvili mamulis organizeba da marTva merov<strong>in</strong>gebis<br />

dros, universitetis Sromebi, t. XXIV, Tb., 1942.<br />

gr. naTaZe, dofSis Teoriis kritika da Tanamedrove faSizmi,<br />

universitetis Sromebi, t. XXVI, Tb., 1944.<br />

4. gr. naTaZe, kapitalizmis istoriidan. Tema 2, safrangeTis<br />

didi revolucia, Tb., 1933. gr. naTaZe, ramodenime momenti<br />

safrangeTis didi revoluciisdro<strong>in</strong>deli saglexo kanonmdeblobisa,<br />

universitetis moambe, # 2, Tb., 1922. gr. naTa-<br />

Ze, napoleonis memuarebi da <strong>and</strong>erZi, universitetis moambe,<br />

t. 5, Tb., 1925. gr. naTaZe, napoleon I-is daw<strong>in</strong>aurebis mizezebi,<br />

universitetis moambe, t. 8, Tb., 1927. gr. naTaZe, parizis<br />

komuna (dokumentebis krebuli), Targmani, SeniSvnebi<br />

gr. naTaZis, Tb., 1938. gr. naTaZe, <strong>in</strong>glisis mokle istoria,<br />

Tb. 1919.<br />

5. al. namoraZe, adm<strong>in</strong>istraciuli meurveoba da municipaluri<br />

marTveloba safrangeTSi, Tb., 1935.<br />

6. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri arqivi (SemdgomSi<br />

— suica), fondi 2079. anabeWdi 1, saqme 230. furceli 8.<br />

suica, f. 2079. an. 1. s. 214. f. 8. suica. f. 279. an. 1. s. 183 da 186.<br />

7. al. namoraZe, leJislativi da saTemo miwebis sakiTxi safrangeTSi<br />

1792 wels, al. wulukiZis saxelobis quTaisis saxelmwifo<br />

ped<strong>in</strong>stitutis Sromebi, t. IX. 1949. al. namoraZe,<br />

Sarl dantonis proeqti da moxseneba safrangeTSi saTemo<br />

miwebis likvidaciis Sesaxeb, wardgenili 1792 wels samiwaTmoqmedo<br />

komitetSi, universitetis Sromebi, t. 55, Tb.,<br />

1954. al. namoraZe, marenis moxseneba da proeqti safrange-<br />

Tis saTemo miwebis Sesaxeb leJislativSi 1792 wels, suica,<br />

f. 2079, anaweri 1, s. 10. al. namoraZe, fabris moxseneba da<br />

proeqti saTemo miwebis gayofis Sesaxeb safrangeTSi, wardgenili<br />

erovnul konventSi 1793 wels, suica. f. 2079. an. 1.<br />

s. 11 da 14. al. namoraZe, sues moxseneba da proeqti saTemo<br />

miwebis ganawilebis Sesaxeb, suica, f. 2079. an. 1. s. 9. al. namoraZe,<br />

avenelis moxseneba da proeqti saTemo miwebis Sesaxeb<br />

safrangeTSi, wardgenili sakanonmdeblo krebaSi<br />

1792 wels, suica, f. 2079. an. 1. s. 10. al. namoraZe, erovnuli<br />

konventi da saTemo miwebi — suica. f. 2079, an. 1. s. 28. am<br />

sakiTxze dawvrilebiT ixileT. m. kal<strong>and</strong>aZe, safrangeTis<br />

didi revoluciis agraruli kanonmdeblobis Seswavla saqarTveloSi,<br />

Tb., 2006. gv. 39-121.<br />

437


8. al, namoraZe, dasavleT evropis istoria, ganakveTi 1. feodaluri<br />

qalaqis genezisi da misi social-ekonomiuri da<br />

politikuri ganviTareba, Tb., 1933. al. namoraZe, kolumbi<br />

da amerikis aRmoCena, Tb., 1961. al. namoraZe, Sarl lui,<br />

monteskie, Tb., 1956. al. namoraZe, safrangeTis 1848 wlis<br />

revolucia, suica, f. 2079, an. 1. s. 5. gv. 288. al. namoraZe,<br />

benjamen frankl<strong>in</strong>i — suica, f. 2079. an. 1. s. 17. gv. 56. bolo<br />

ori naSromis gamoqveyneba man ver SeZlo da maT kvals arqivSi<br />

wavawydiT.<br />

9. m. kal<strong>and</strong>aZe, dasavleT evropis Sua saukuneebis da axali<br />

istoriis Seswavla saqarTveloSi XX saukunis pirvel naxevarSi,<br />

Tb., 1999. M. Kal<strong>and</strong>aze, Die anfánge des Studiums der<br />

mittelalterlichen und neueren Geschishte Westeuropen <strong>in</strong> Georgien –<br />

"Geirgica", 23. 2000. М. Каландадзе, У истоков изучения истории<br />

Западной Европы в Грузии – в кн: Н. Дубровский, Труды, Тб., 2004.<br />

стр. 3-44. М. Каландадзе, Александр Георгиевич Наморадзе (1890-<br />

1958) – "Новая и новейшая история", №4. 1998. Н. Дубровски,<br />

Труды, под., ред., М. Каландадзе, Тб., 2004.<br />

10. g. kiRuraZe, narkvevebi pirveli msoflio omis momzadebis<br />

istoriidan (marokos pirveli krizisi), Tb., 1960.<br />

11. g. kiRuraZe, <strong>in</strong>glisis sagareo politikis istoriidan<br />

(1904-1906 ww.), universitetis Sromebi, t. 41. Tb., 1950. g.<br />

kiRuraZe, burebis problema da germania, — universitetis<br />

Sromebi, t. 47. Tb., 1952. g. kiRuraZe, evropis saxelmwifo-<br />

Ta damokidebuleba ruseTis 1905-1907 ww. revoluciasTan,<br />

universitetis Sromebi, t. 57, Tb., 1955.<br />

12. g. kiRuraZe, safrangeTis armia didi revoluciis pirvel<br />

etapze (1789-1792 ww.), Tb., 1982. g. kiRuraZe, safrangeTis<br />

didi burJuaziuli revoluciis istoriidan (axali armiis<br />

organizeba), Tb., 1963.<br />

13. Tbilisis saxelmwifo universitetis arqivi, samecniero<br />

nawili, istoriis fakulteti, fondi 1, anaweri 1, Sesanaxi<br />

erTeuli 1029. furceli 53-66.<br />

14. g. kiRuraZe, <strong>in</strong>glisi da safrangeTis burJuaziuli revolucia<br />

— universitetis Sromebi, t. 55. Tb., 1955. g. kiRura-<br />

Ze `vantozis dekretebi~ (iakob<strong>in</strong>Ta diqtaturis istoriidan),<br />

universitetis Sromebi, t. 69. Tb., 1958. g. kiRuraZe,<br />

safrangeTis didi burJauziuli revoluciis gamoZaxili<br />

germaniaSi (revoluciuri gamosvlebi ra<strong>in</strong>is olqSi 1789-<br />

1793 ww.), universitetis Sromebi, t. 77. Tb., 1959. g. kiRura-<br />

438


Ze, w<strong>in</strong>aaRmdegobis gamwvaveba iakob<strong>in</strong>Ta bloks SigniT<br />

(dantonistebi), universitetis Sromebi, t. 87. Tb., 1960. g.<br />

kiRuraZe, 9 Termidoris gadatrialebis Sesaxeb, universitetis<br />

Sromebi, t. 107. Tb., 1964. g. kiRuraZe, Jirondistebi<br />

da `prov<strong>and</strong>istuli omis~ lozungi, universitetis Sromebi,<br />

t. B 5 (148), Tb., 1972. g. kiRuraZe, `cofianTa~ moZraobis<br />

SefasebisaTvis, mecnierebis damsaxurebuli moRvawis<br />

prof. al. namoraZis gardacvalebis 5 wlisTavisadmi miZ-<br />

Rvnili samecniero sesia, Tb., 1963. g. kiRuraZe, saglexo<br />

miwaTmflobeloba safrangeTSi 1789 w. revoluciis w<strong>in</strong>,<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis aspirantTa 1946<br />

wlis samecniero konferencia (24-27 aprili), muSaobis<br />

gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1946. Г. Кигурадзе,<br />

Пробуждение армии – "Французский Eжегодник 1984", М., 1986.<br />

15. g. kiRuraZe, saqarTvelo-italiis urTierTobani, mnaTobi,<br />

# 9, 1961. g. kiRuraZe, safrangeT-saqarTvelos istoriuli<br />

da kulturuli urTierTobani, mnaTobi, # 1. 1971. g. kiRuraZe,<br />

v. donaZe parizis komuna da imdro<strong>in</strong>deli qarTuli sazogadoeba,<br />

mnaTobi, # 5, 1972. В. Донадзе, Г. Кигурадзе, Парижская<br />

коммуна и передoвая грузинская обшественная мысль второй<br />

половины XIX века – Литературная Грузия, №3, 1971. В. Донадзе, Г.<br />

Кигурадзе, Парижская коммуна и передoвая грузинская<br />

обшественная мысль второй половины XIX века – "Французский<br />

Ежегодник 1971", М., 1973.<br />

16. g. kiRuraZe, axali istoria, wigni 1. Tb., 1970. g. kiRuraZe,<br />

XVII saukunis <strong>in</strong>glisis burJuaziuli revolucia, wigni 1-2,<br />

Tb., 1979-1983. misi TanaavtorobiT gamovida axali istoria,<br />

wigni 1. 1870-1900 ww. Tb., 1973. wigni 2. 1900-1918, Tb.,<br />

1975. (redaqtori da Tanaavtori) qrestomaTia axal istoriaSi,<br />

naw., 1. Tb., 1979.<br />

17. k. anTaZe, givi kiRuraZe, cxovreba da moRvaweoba, Tb., 1983.<br />

m. kal<strong>and</strong>aZe, profesori givi kiRuraZe — universitetis<br />

Sromebi, t. 359, Tb., 2005. M. Kal<strong>and</strong>adze, E<strong>in</strong> georgischer<br />

Erforscher der Neuen Geschhichte Wesreuropas – Georgica 30.2007.<br />

18. v. donaZe, ruseT-safrangeTis urTierToba XVIII-XIX saukuneebis<br />

mijnaze, Tb., 1959.<br />

19. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri arqivi, fondi<br />

471, anaweri 19, saqme 3324.<br />

20. v. donaZe, sazRvargareTuli aRmosavleTis qveynebis axali<br />

istoria, nawili 1, 1642-1870 ww., Tb., 1963. v. donaZe, saz-<br />

439


RvargareTuli aziisa da afrikis qveynebis axali istoria,<br />

nawili 2, 1870-1918 ww. Tb., 1965. v. donaZe, aziisa da afrikis<br />

qveynebis uaxlesi istoria, nawili 1, Tb., 1968. v. dona-<br />

Ze, a. menTeSaSvili, i. c<strong>in</strong>caZe, aziisa da afrikis qveynebis<br />

uaxlesi istoria, 1945-1968 ww.; nakveTi I da II, Tb., 1970.<br />

21. v. donaZe, niko nikolaZis istoriuli Sexedulebebi, Tb.,<br />

1962. v. donaZe, qarTveli samocianelebi axali istoriis<br />

problemaTa Sesaxeb, Tb., 1970. v. donaZe, safrangeTis axali<br />

istoriis aqtualuri problemebi da qarTuli publicistika<br />

(XIX saukunis meore naxevari), Tb., 1978. v. donaZe, ilia<br />

WavWavaZe da msoflio istoriis axali periodis aqtualuri<br />

problemebi, Tb., 1986. v. TvalavaZe, varlam donaZe, Tb., 1993.<br />

m. kal<strong>and</strong>aZe, profesor varlam donaZe — krebulSi axali da<br />

uaxlesi istoriis sakiTxebi, nakveTi 4, Tb., 2008.<br />

22. k. anTaZe, narkvevi safrangeTis didi burJuaziuli revoluciis<br />

istoriidan, Tb., 1978. k. anTaZe, istoriuli wyaroebi<br />

safrangeTSi pirveli respublikis Camoyalibebis wanamZRvrebis<br />

Sesaxeb — universitetis Sromebi, t. 184. Tb.,<br />

1977. k. anTaZe, revoluciuri situaciis sakiTxisaTvis<br />

(safrangeTis didi revoluciis magaliTze) — universitetis<br />

Sromebi, t. 165. Tb., 1975. k. anTaZe, n. mamukelaSvili,<br />

msoflio istoriis umniSvnelovanesi TariRi — saqarTvelos<br />

komunisti, # 7, 1989.<br />

23. iyo Tanaavtori axali istoriis meore periodis (1870-1918<br />

ww.) saxelmZRvanelosi. redaqtori da Tanaavtori uaxlesi<br />

istoriis saxelmZRvanelosi. iyo Tanaavtori axali istoriis<br />

qrestomaTiis. k. anTaZis cxovrebas da moRvaweobas<br />

exeba: m. kal<strong>and</strong>aZe, n. namoraZe, mecnieri da maswavlebeli,<br />

krebuli miZRvnili mixeil mamforias da german simoniZis<br />

xsovnisadmi, Tb., 2005. m. kal<strong>and</strong>aZe, kote anTaZis gaxseneba,<br />

axali da uaxlesi istoriis sakiTxebi, naw. 2, Tb., 2007.<br />

24. Г. Симонидзе, Разбработка исторических проблем с точки зрения<br />

кибернетики — universitetis Sromebi, t. 165, Tb., 1975. b-n<br />

german simoniZis es naSromi mxedvelobidan gamogvrCa da<br />

am uzustobas vasworebT. Г. Симонидзе, Возникновение<br />

системного подхода к изучению обшественных явлений — universitetis<br />

Sromebi, t. 246. Tb., 1984. am sakiTxze dawvrilebiT<br />

ixileT m. kal<strong>and</strong>aZe, german simoniZe — WeSmariti <strong>in</strong>teligenti,<br />

krebuli miZRvnili mixeil mamforias da german simoniZis<br />

xsovnisadmi, Tb., 2005.<br />

440


25. m. kal<strong>and</strong>aZe, rezo laskari,krebuli miZRvnili vladimer<br />

ivanovis da revaz laskaris xsovnisadmi, nakveTi VI, Tb.,<br />

2007.<br />

26. v. ivanovi, Sua aRmosavleTis problema XIX saukunis meore<br />

naxevarSi da <strong>in</strong>glisis burJuaziuli istoriografia —<br />

`aziis da afrikis istoriis aqtualuri problemebi~, Tb.,<br />

1991. dawvrilebiT ixileT m. kal<strong>and</strong>aZe, vladimer ivanovi<br />

— didi bibliofili da eruditi — krebuli miZRvnili vladimer<br />

ivanovis da revaz laskaris xsovnisadmi, nakveTi VI,<br />

Tb., 2007.<br />

27. m. kal<strong>and</strong>aZe, mixeil mamforia — pedagogi da eruditi, krebuli<br />

miZRvnili mixeil mamforias da german simoniZis<br />

xsovnisadmi, Tb., 2005.<br />

28. Г. Жордания, Очерки из истории Франко-русских отношений, часть<br />

I-II. Тб., 1959. Г. Жордания, З. Гамезардашвили, Римскокатолическая<br />

миссия и Грузия, часть 1., Тб., 1994.<br />

29. К. Лилуашвили, Из истории национально-освободительной борьбы<br />

чешского народа... XVII век – Автореферат кандидатской диссертации,<br />

Тб., 1954. saqarTvelos uaxlesi istoriis centraluri<br />

arqivi — fondi 471. anaweri 19, saqme 407. К. Лилуашвили,<br />

Национально-овободительная борьба болгарского народа против<br />

Фанариотского ига и Россия, Тб., 1978. m. kal<strong>and</strong>aZe, profesori<br />

kukuri liluaSvili, mesxeTi, VIII-IX Tb., 2007.<br />

30. k. meSveliani, samxreT da dasavleT slavebis istoria, Tb.,<br />

1965.<br />

31. Н. Мамукелашвили, борьба за демократизацию политического строя<br />

Франции в первой половине 1793 года – Автореф. дисcертации кан.<br />

ист. наук. Тб. 1986.<br />

32. q. TvaliaSvili, c. CikvaiZe, Zveli msoflio istoria, Tb.,<br />

1995. k. anTaZe, l. fircxalava, Sua saukuneebis istoria,<br />

Tb., 1996. b. javaxia, a. geTiaSvili, Sua saukuneebis istoria,<br />

Tb., 2003. n. mamukelaSvili, axali istoria, Tb., 1992. k.<br />

anTaZe, n. mamukelaSvili, axali istoria, Tb., 2005. g. boloTaSvili,<br />

n. kiRuraZe, e. meZmariaSvili, uaxlesi istoria,<br />

Tb., 2005. m. kal<strong>and</strong>aZe, n. mamukelaSvili, l. fircxalava,<br />

istoria, X klasi, Tb., 2001. g. boloTaSvili, msoflio<br />

civilizaciebis istoria, Tb., 2003.<br />

33. М. Каландадзе, Грузинские школьные учебники по новой истории –<br />

Преподавание истории в школе, №7, 1994.<br />

441


34. k. anTaZe, m. kal<strong>and</strong>aZe, k. meSveliani, istoriis periodizacia,<br />

macne, istoriis seria, # 2, 1992. k. anTaZe, k. meSveliani,<br />

m. kal<strong>and</strong>aZe, msoflio istoriis periodizaciis sakiTxisaTvis<br />

— istoria da geografia skolaSi, # 1, 1992. М.<br />

Каландадзе, Грузинские школьные учебники по новой истории –<br />

Препoдавание истории в школе, №7. 1994. am sakiTxze qarTul<br />

istriografiaSi gamoTqmulia sruliad gansxvavebuli mosazreba.<br />

g. Jordania, SeniSvnebi msoflio istoriis periodizaciis<br />

sakiTxebze, Tbilisis universiteti, 29 noemberi,<br />

1991. a. geTiaSvili, ramdenad misaRebia es qronologia anu<br />

gana unda daubrundeT XV saukunes?, Sua saukuneebis istoriis<br />

sakiTxebi, nawili 2. Tb., 2000. Sua saukuneebis istoria,<br />

prof. g. kutalias redaqciiT, nawili 1. Tb., 2004. es Tema<br />

dawvrilebiT aris garCeuli. m. kal<strong>and</strong>aZe, msoflio istoriis<br />

periodizacia qarTul istoriografiaSi, Tb., 2007.<br />

35. l. fircxalava, istoriuli mecnierebis Sesavali, Tb., 1994.<br />

am saxelmZRvanelos vuwodoT monografia, rogorc amas<br />

xazs usvams avtori, metad pretenziulad migvaCnia. v. TvalavaZe,<br />

axali istoria, nakveTi 2, Tb., 1999. nakveTi 3, Tb.,<br />

1998. m. kal<strong>and</strong>aZe, germaniis istoria, kultura, geografia,<br />

Tb., 2002. k. anTaZe, m. kal<strong>and</strong>aZe, safrangeTis istoria kultura,<br />

geografia, Tb., 2005. m. kal<strong>and</strong>aZe, <strong>in</strong>glisis istoria,<br />

kultura, geografia, Tb., 2005. germaniis istoria, kultura,<br />

geografia, saswavlo programa, Semdgeneli m. kal<strong>and</strong>aZe,<br />

redaqtori k. anTaZe, Tb., 2002. safrangeTis istoria (humanitaruli<br />

fakultetis studentebisaTvis), Semdgeneli m.<br />

kal<strong>and</strong>aZe, redaqtori k. anTaZe, Tb., 2003. <strong>in</strong>glisis istoria<br />

(humanitaruli fakultetis studentebisaTvis), Semdgeneli<br />

m. kal<strong>and</strong>aZe, redaqtori k. anTaZe, Tb., 2005. iv. menTeSaSvili,<br />

<strong>in</strong>glisis istoria, Tb., 2004. r. gaCeCilaZe, <strong>in</strong>glisis<br />

geografia, istoria, da kultura, Tb., 1994.<br />

36. g. kutalia, mart<strong>in</strong> luTeris pedagogikuri Sexedulebani,<br />

Tb., 1982. g. kutalia, mart<strong>in</strong> luTeris sazogadoebriv-politikuri<br />

Sexedulebani, Tb., 1993. g. kutalia, sazogadoebriv-politikuri<br />

ideebi reformaciis epoqis germaniaSi,<br />

Tb., 2000. erazm roterdameli, mSvidobis Civili, laT<strong>in</strong>uridan<br />

Targmna, w<strong>in</strong>asityvaoba da SeniSvnebi daurTo guram<br />

kutaliam, Tb., 1993. g. kutalia, mart<strong>in</strong> luTeris Tezisebi,<br />

Tb., 1998. S. reviSvili, wigni did reformatorze, `saxalxo<br />

ganaTleba~, 1993. # 24. m. kal<strong>and</strong>aZe, a. muSkudiani, gamok-<br />

442


vleva mart<strong>in</strong> luTerze, wignis samyaro, 22 ivnisi, 1983. m.<br />

kal<strong>and</strong>aZe, axali naSromi luTerze, gaz. Tbilisi, 25 agvisto,<br />

1993. m. kal<strong>and</strong>aZe, luTeris 95 Tezisi qarTul enaze,<br />

saliteraturo gazeTi, # 11, ivlisi, 1998. a. geTiaSvili,<br />

socialuri anabaptizmis saTaveebTan, Tb., 2005. a. geTiaSvili,<br />

Jan kalv<strong>in</strong>i cxovreba da moRvaweoba, Tb., 2005.<br />

37. e. jaWvaZe, <strong>in</strong>glisis sofeli XVI saukunis pirvel naxevarSi<br />

(agraruli istoriis zogierTi sakiTxisaTvis), Tb., 1977. e.<br />

jaWvaZe, <strong>in</strong>glisuri sekularizaciis zogierTi sakiTxisaTvis,<br />

saqarTvelos ssr ped<strong>in</strong>stitutTa Sromebi, istoria-filologiis<br />

seria, t. IV, Tb., 1978. e. jaWvaZe, reformaciuli<br />

moZraobis istoriidan <strong>in</strong>glisSi, Sua saukuneebis<br />

istoriis sakiTxebi, nawili 1. Tb., 1999. i. belTaZe, londonel<br />

merserTa da vaWar-avanturistTa kompania XV-XVI saukuneebis<br />

mijnaze, baTumi, 1998. t. mori, utopia, laT<strong>in</strong>uridan<br />

Targmna, Sesavali werili da saZiebeli daurTo n<strong>in</strong>o<br />

gomarTelma, Tb., 1983. T. qarCava, tomas kranmeris sazogadoebriv-politikuri<br />

Sexedulebebi, Tb., 2002. (sak<strong>and</strong>idato<br />

disertaciis avtoreferati). T. qarCava, tomas kranmeri<br />

— <strong>in</strong>glisuri reformaciis patriarqi, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis moambe, t. 162, # 3. Tb., 2000. T. qarCava,<br />

anglikanuri eklesiis saTaveebTan, Sua saukuneebis istoriis<br />

sakiTxebi, naw. II, Tb., 2000.<br />

38. i. tabaRua, ruseT-safrangeTis urTierTobebi pirveli<br />

msoflio omis w<strong>in</strong>, Tb., 1960. i. tabaRua, saqarTvelo-safrangeTis<br />

urTierToba (XVIII saukunis pirveli meoTxedi),<br />

Tb., 1972. sabuTebi saqarTvelo-safrangeTis urTierTobis<br />

istoriidan, nawili 1, Sesavali, Targmani da ganmartebebi<br />

daurTo ilia tabaRuam, Tb., 1975. i. tabaRua, saqar-<br />

Tvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, naw. 1, Tb., 1984.<br />

i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacaveb-<br />

Si, naw. 2, Tb., 1986. i. tabaRua, saqarTvelo evropis wignsacavebsa<br />

da arqivebSi, naw. 3. Tb., 1987. i. tabaRua, masalebi<br />

XVIII saukunis pirveli meoTxedis saqarTvelos istoriisaTvis,<br />

Tb., 1982.<br />

39. v. CoCia, germania pirveli msoflio omis w<strong>in</strong>, Tb., 1986. v.<br />

CoCia, bismarki da germaniis sagareo politika (1871-1882),<br />

Tb., 1996. v. CoCia, germania 1904-1914 wlebSi, Tb., 2008.<br />

40. a. CxeiZe, <strong>in</strong>glisis politika kavkasiaSi, Tb., 1973. a. CxeiZe,<br />

baTumi <strong>in</strong>glisis axlo aRmosavleTis politikaSi (1875-<br />

443


1878), baTumi, 1974. a. CxeiZe, <strong>in</strong>glisis aRmosavleTi politika<br />

da saqarTvelo (XIX-XX ss. damdegi) — krebuli miZ-<br />

Rvnili profesori arCil CxeiZis dabadebis 80 wlisTavisadmi,<br />

Tb., 2002. a. CxeiZe, saqarTvelo, ruseTis, safrange-<br />

Tis da <strong>in</strong>glisis aRmosavlur politikaSi — qarTuli diplomatia,<br />

weliwdeuli 9, Tb., 2003.<br />

41. g. manjgalaZe, germaneli kolonistebi saqarTveloSi, Tb.,<br />

1974. g. manjgalaZe, germanuli kapitali kavkasiaSi, Tb., 1991.<br />

42. r. sik<strong>in</strong>WalaSvili, saglexo miwaTmflobeloba safrangeT-<br />

Si 1789 wlis burJuaziuli revoluciis w<strong>in</strong> da `rusuli<br />

skola~, aspirantTa samecniero Sromebi, wigni 1. Tb., 1950.<br />

es naSromi dawvrilebiT aris ganxiluli Cven wignSi: m. kal<strong>and</strong>aZe,<br />

safrangeTis didi revoluciis agraruli kanonmdeblobis<br />

Seswavla saqarTveloSi, Tb., 2006. gv. 129-141. r.<br />

sik<strong>in</strong>WalaSvili, grakxus babefis revoluciuri Sexedulebebis<br />

Sesaxeb, ucxo enebis pedagogiuri <strong>in</strong>stitutis Sromebi,<br />

t. 11-12. Tb., 1972.<br />

Merab Kal<strong>and</strong>adze<br />

Doctor of <strong>History</strong>, Professor of the Ivane<br />

Javakhishvili Tbilisi State University<br />

<strong>Modern</strong> <strong>History</strong> of Eastern Europe <strong>Studies</strong> <strong>in</strong> Georgia<br />

Summary<br />

In this topic is researched the studies of modern history of Eastern<br />

Europe <strong>in</strong> Georgia. Till now this theme was not explored.<br />

Founders of modern history of Eastern Europe studies <strong>in</strong> Georgia are<br />

prof. Nicholas Dubrovsky, prof. Grigol Natadze <strong>and</strong> Alex<strong>and</strong>er Namoradze.<br />

Great contribution <strong>in</strong> the studies were made by their followers: prof.<br />

Givi Kiguradze, prof. Kote Antadze, prof. Ilia Tabagua, prof. Kukuri<br />

Liluashvili, prof. Karlo Meshveliani, prof. Archil Chkheidze, prof. Guram<br />

Manjgaladze <strong>and</strong> their colleges prof. Varlam Donadze <strong>and</strong> prof. Givi<br />

Jordania. Today their disciples cont<strong>in</strong>ue work<strong>in</strong>g <strong>and</strong> this is, already the third<br />

generation of researchers.<br />

444


���������������<br />

445<br />

niko javaxiSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori,<br />

profesori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis mTavari mecnier-<br />

TanamSromeli<br />

toponim `Tbilisis~ istoriisaTvis<br />

saqarTvelos sataxto qalaqi — Tbilisi Zvel qarTul<br />

wyaroebSi ZiriTadad saxeldebulia rogorc — `tfilisi~.<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, Tu rodis ewoda `tfiliss~ — `Tbilisi~?<br />

qarTul sabWoTa enciklopediaSi asea ganmartebuli<br />

term<strong>in</strong>i `Tbilisi~ — `Tbilisi (1936-mde tfilisi)~ [3, 595].<br />

imave enciklopediis sxva tomSi asea ganmartebuli term<strong>in</strong>i<br />

`tfilisi~ — `q. Tbilisis saxelwodeba 1936-mde. ix. st.<br />

Tbilisi~ [5, 83].<br />

enciklopedia `TbilisSi~ vkiTxulobT: `ZvelqarTulad<br />

qalaqs `tfilisi~ erqva da am saxelwodebidan gavrcelda igi<br />

sxva xalxTa enebSi (rusulsa da evropulSi `tiflis~; arabulsparsulSi<br />

— `Tiflis~; somxurSi — `tfRis~; berZnulSi — `tefilis~)~<br />

[4, 27-28].<br />

zemoxsenebuli ganmartebebis gacnobisas rCeba STabeWdileba,<br />

rom 1936 wlamde saqarTvelos dedaqalaqis aRsaniSnavad<br />

gamoiyeneboda mxolod `tfilisi~. amis Semdeg ki mis nacvlad<br />

damkvidrda term<strong>in</strong>i — `Tbilisi~.<br />

saqarTvelos centralur saxelmwifo saistorio arqivSi<br />

daculi erTi saistorio sabuTi SesaZleblobas gvaZlevs, rom<br />

zemoT motanili ganmartebani gadavs<strong>in</strong>joT.<br />

1795 wlis 1 maiss, qarTl-kaxeTis mefis erekle II-is (1720-<br />

1798) mier mankasar TuSmaliSvilisadmi (dokumentSi ixsenieba<br />

`TuSmalovis~ formiT) boZebul aznaurobis wyalobis wignSi,<br />

romlis dedanic (igi gamosaxulia w<strong>in</strong>amdebare krebulis garekanis<br />

bolo gverdze) daculia zemoxsenebul arqivSi, vkiTxulobT:


`wyalobiTa RvTisaTa, Cuen, yovlisa saqarTveloÁsa, kaxeTisa<br />

da sxuaTa da sxuaTaman irakli meoreman, mefeman, giboZeT<br />

werili ese da ganvacxadebT, rom Sen — mankasar sardar<br />

gvarad TuSmalo xar, romelic gvari saqarTvelos keTilSobilad<br />

aRracxilia da Sen STamomavlobiTurT SeniT Sesabam<br />

xarisxis TÂsisa keTilSobilad icnobebode da pativcemul iyav,<br />

viTarca sxvanni saqarTvelos aznaurni, romelsa movawerT<br />

Ãelsa da davhbeWdavT sameufoTa beWdiTa CveniTa welTa 1795,<br />

Tvesa maisa I, xolo qarTulsa qoronikonsa upg daibeWda qalaqsa<br />

S<strong>in</strong>a Tbiliss (xazgasma Cvenia. n. j.)~ [1].<br />

wyalobis wigns bolos erTvis mefe erekle II-is faqsimile<br />

— `erekle~ (marjvena kuTxeSi). imave sabuTis marcxena<br />

kuTxeSi dasmulia samefo beWedi wiTeli feris gogirdze [1].<br />

aqve unda aR<strong>in</strong>iSnos, rom erekle II-is mier gacemul araerT<br />

sabuTSi ixsenieba toponimi `tfilisi~. es gvafiqreb<strong>in</strong>ebs,<br />

rom jer kidev XVIII saukunis miwuruls `tfilisi~ da `Tbilisi~<br />

eqvivalentur term<strong>in</strong>ebs warmoadgenda.<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, ratom ixsenieba am sabuTSi TuSmaliSvilis<br />

gvari `TuSmalovis~ formiT?<br />

ruseTis imperiasa da qarTl-kaxeTis samefos Soris 1783<br />

wlis 24 ivliss, georgievskSi dadebuli traqtatis Semdeg,<br />

rodesac aRmosavleT saqarTvelo ruseTis mfarvelobaSi Sevida,<br />

qarTvel TavadaznaurTa gvarebi zogierT dokumentSi<br />

rusuli dabolebiT fiqsirdeboda, magaliTad, TurqestaniSvili<br />

— `Turqistanovis~ formiT, TumaniSvili — `Tumanovis~<br />

formiT da sxv. [2].<br />

amrigad, zemoxsenebuli saarqivo dokumenti safuZvels<br />

gvaZlevs vamtkicoT, rom toponimi `Tbilisi~ jer kidev XVIII<br />

saukunis miwuruls, anu qarTl-kaxeTis samefos arsebobis xanaSi<br />

ixsenieboda, rogorc `tfilisis~ eqvivalenturi term<strong>in</strong>i.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi<br />

(scssa), fondi 1448, sabuTi # 845.<br />

2. erekle II-is mier gacemuli sabuTebi (1736-1797 wlebi), saqarTvelos<br />

iusticiis sam<strong>in</strong>istros erovnuli arqivis gamocema,<br />

Seadg<strong>in</strong>a manana WumburiZem, Tb., 2008.<br />

446


3. Tbilisi, qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. 4, Tb., 1979.<br />

4. Tbilisis istoria, enciklopedia `Tbilisi~, qarTuli enciklopediis<br />

irakli abaSiZis saxelobis mTavari samecniero<br />

redaqcia, Tb., 2002.<br />

5. tfilisi, qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. 4, Tb., 1979.<br />

Niko Javakhishvili<br />

Doctor of Historical sciences, Professor,<br />

Chief scientist-researcher of the <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong> Department of the<br />

Ivane Javakhishvili Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong><br />

Ethnology<br />

For the history of toponym `Tbilisi~<br />

Summary<br />

In the previous research it is studied an activity of Georgians <strong>in</strong> the<br />

Baltics from the end of XVII th century to the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of XIX th century.<br />

There are 7 subtitles represented <strong>in</strong> the research:<br />

The capital city of Georgia – Tbilisi is nom<strong>in</strong>ated as `Tfilisi~ (`Tiflis~)<br />

<strong>in</strong> old Georgian annals.<br />

It’s <strong>in</strong>terest<strong>in</strong>g when the city of `Tfilisi~ (`Tiflis~) was named `Tbilisi~.<br />

It is expla<strong>in</strong>ed <strong>in</strong> encyclopedias, that the name `Tfilisi~ (`Tiflis~) was<br />

changed to `Tbilisi~ s<strong>in</strong>ce 1936.<br />

One historical document preserved <strong>in</strong> the Central State Historical<br />

Archive of Georgia gives us a possibility to revise above mentioned<br />

explanations. The document represents itself an orig<strong>in</strong>al of the deed issued by<br />

the K<strong>in</strong>g of Kartli-Kakheti (Kartal<strong>in</strong>o-Kakhetia) – Erekle II (1720-1798) on<br />

May 1, 1795 <strong>and</strong> where the toponym `Tbilisi~ is mentioned. It is remarkable<br />

that this document is not only the one, issued by Erekle II, where we meet the<br />

toponym `Tfilisi~ (`Tiflis~).<br />

Therefore, above mentioned archived document gives us an<br />

opportunity to prove that toponym `Tbilisi~ was noted as equivalent to<br />

`Tfilisi~ (`Tiflis~) as far back as from the end of XVIIIth century, dur<strong>in</strong>g the<br />

existence of the K<strong>in</strong>gdom of Kartli-Kakheti (Kartal<strong>in</strong>o-Kakhetia).<br />

447


xaTuna qoqraSvili<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis ganyofilebis<br />

ufrosi mecnier-TanamSromeli<br />

`oseTis sasuliero komisiis~ arqim<strong>and</strong>riti<br />

nikifore Sida qarTlSi osebis gansaxlebis<br />

Sesaxeb (1817-1818 ww.)<br />

Sida qarTlis mTianeTis mkvidr mosaxleobas rom uZvelesi<br />

droidan qarTvelebi Seadgendnen, amas arqeologiuri,<br />

arqiteqturuli, epigrafikuli Zeglebi, toponimuri monacemebi<br />

da geografiuli saxelebi erTxmad adastureben [3, 125; 8,<br />

156; 12, 167]. migraciuli, socialur-politikuri Tu istoriuli<br />

procesebis Sedegad am regionis teritoriaze ZirZvel<br />

qarTul mosaxleobasTan erTad ebraelebi, somxebi, osebi dasaxldnen.<br />

E<br />

XIX s-is dasawyisisTvis, kerZod, 1802 wlis dokumentze<br />

dayrdnobiT, Cans, rom dRev<strong>and</strong>eli cx<strong>in</strong>valis regionis teritoriaze<br />

ebraelebi qarTvelebTan erTad, Sereulad, ZiriTadad,<br />

cx<strong>in</strong>valSi da breTSi cxovrobdnen, xolo somxebi ki cx<strong>in</strong>valSi,<br />

TamaraSenSi, dirbSi, breTSi, arcevSi da axalgorSi [13,<br />

465-469]. Aaq mosaxle qarTvelebi, ZiriTadad, marTlmadidebluri<br />

sarwmunoebis, ebraelebi iudaizmis, xolo somxebi grigorianuli<br />

da kaTolikuri aRmsarebloblobis mimdevarni iyvnen.<br />

rac Sexeba osebis Sida qarTlis teritoriaze gansaxlebas,<br />

qarTveli istorikosebi uaryofen Tvalsazriss, osebis<br />

saqarTveloSi uZvelesi droidan mkvidrobis Sesaxeb. saqar-<br />

Tvelos istoriul prov<strong>in</strong>ciaSi dvaleTSi, romelic kavkasionis<br />

qedis CrdiloeT kalTaze, darialis xeobasa da mamisonis<br />

uReltexils Soris mdebare e. w. nar-mamisonis qvabulSi mdebareobda,<br />

osebis Semosaxleba XV s-is bolodan dawyebula. istoriuli<br />

dvaleTi Sedgeboda kasris xevis, naras, JRelis,<br />

zrogos, zaxas, zramagas xeobebisagan. osTa migraciis procesi<br />

aq mTeli XVI s-is ganmavlobaSi mimd<strong>in</strong>areobda da XVII s-Si<br />

dasrulda osebis mier adgilobrivi qarTveluri tomebis<br />

dvalebis asimilaciiT [6, 94-95]. aRsaniSnavia, rom dvaleTi<br />

448


eTnikuri cvlilebebis miuxedavad, saqarTvelos ganuyofeli<br />

nawili iyo 1858 wlamde, rodesac es prov<strong>in</strong>cia ruseTma adm<strong>in</strong>istraciulad<br />

Tergis olqs dauqvemdebara.<br />

osTa pirveli dasaxlebebi, dRev<strong>and</strong>eli saqarTvelos<br />

teritoriaze, Cndeba Trusos xeobasa (md. Tergis saTave) da<br />

MmaRran-dvaleTSi (kavkasionis Qqeds gadmoRma, didi liaxvis sa-<br />

TaveebTan, aseve dvalebiT dasaxlebuli teritoria). CrdiloeT<br />

kavkasiis xeobebidan osebis am teritoriebze dasaxleba,<br />

specialistebis azriT, XVII s-is I naxevarSi moxda [2, 56; 6,<br />

96]. imis miuxedavad, rom XVII s-is I naxevarSi Sida qarTlis<br />

mTianeTis (didi da patara liaxvis zemo weli) qarTuli mosaxleoba<br />

istoriul-politikuri viTarebis Sedegad ukve ayrili<br />

da barSi gadasaxlebulia, xolo es teritoriebi nasoflarebiTaa<br />

mofenili, aq am periodSi osebi jer ar Canan.<br />

Sida qarTlis mTianeTSi, kerZod, didi da patara liaxvis<br />

saTaveebTan, osebis migracia XVII s-is II naxevridan iwyeba. XVIII<br />

s-is 30-iani wlebisaTvis is<strong>in</strong>i gansaxlebulebi arian didi da<br />

patara liaxvis xeobebis mTian zolSi, md<strong>in</strong>areebis mejudis,<br />

jejoris, qsnis, Tergis saTaveebTan. calkeul mTis sofelSi<br />

osebi darCenil qarTul mosaxleobasTan erTad Tanacxovroben<br />

[2, 57; 6, 96]. vaxuSti bagrationis rukis mixedviT, am periodisaTvis,<br />

osebiT kompaqturad dasaxlebuli soflebi, Sida<br />

qarTlis mTisw<strong>in</strong>eTsa da barSi jer ar arsebobda. mecnieri r.<br />

TofCiSvili XVIII s-is bolosaTvis osTa samxreTiT gansaxlebis<br />

ukidures punqtebad miiCnevs (dasavleTidan aRmosavle-<br />

Tis mimarTulebiT): kudaro (md. jejoris saTave raWaSi), guf-<br />

TaA (didi liaxvis xeoba), awerisxevis xeobis zeda nawili (patara<br />

liaxvis xeobaSi), md. mejudis xeobis saTaveSi ori sofeli,<br />

Jamuri (qsnis xeobis saTave), Ruda (md. TeTri aragvis xeobis<br />

saTave mTiuleTSi), Truso (md. Tergis saTave) [6, 97]. amgvarad,<br />

XVIII s-is dasasrulisaTvis osebi, ZiriTadad, Sida qar-<br />

Tlis mTian adgilebSi iyvnen dasaxlebulebi.<br />

Sida qarTlis mTianeTidan mTisw<strong>in</strong>eTisa da baris soflebSi<br />

an nasoflarebSi osebis Casaxleba XVIII s-is bolosa da<br />

XIX s-is damdegidan iwyeba. Aam periodisaTvis is<strong>in</strong>i ikaveben patara<br />

liaxvis, lexuras, mejudas da froneebis xeobebis mTisw<strong>in</strong>eTis<br />

teritoriebs. Aaq is<strong>in</strong>i xSir SemTxvevaSi qarTul mosaxleobasTan<br />

Sereulad saxlobdnen.<br />

449


usuli wyaro, romelic 1802 wliT TariRdeba, Seicavs<br />

monacemebs gorisa da duSeTis mazris soflebis mosaxleobis<br />

erovnebis da miwebis kuTvnilebis Sesaxeb. Ees dokumenti osebiT<br />

kompaqturad dasaxlebul Semdeg soflebs asaxelebs:<br />

yornisi (saTavado), tbeTi (saufliswulo da saTavado), kusireTi<br />

(saTavado), maCablebi (saTavado); mcire liaxvis xeobaSi<br />

— Rvdisi, potrisi da kidev ramdenime sofeli — saxelmwifo;<br />

maRran-dvaleTSi — Wvrivi, mRrivi da ramdenime sxva sofeli<br />

(saxelmwifo), agreTve, saTixari (saeklesio), yulbiTi (saTavado);<br />

qsnis xeobaSi — xromis wyaro (saeklesio), ikoTi (saeklesio),<br />

WurTis xevi(saufliswulo), Jamuris xevi (saufliswulo),<br />

cxraZmis xevi (saxelmwifo); aragvis auzSi —Trusos xeoba,<br />

kopi-aCxoti, guda-osni (samive saufliswulo) [13, 465-469].<br />

igive wyaro Seicavs cnobebs im soflebis Sesaxeb, sadac<br />

qarTul-osuri Sereuli mosaxleoba mkvidrobda: ZveleTi (sa-<br />

Tavado), sveri (saTavado), eredvi, qordi (saeklesio da saTavado),<br />

dici (saxelmwifo da saTavado), aweris xevi (saxelmwifo),<br />

Warebi (saTavado), snekvi (saTavado), beloTi (saxelmwifo),<br />

sacxenisi (saeklesio), vanaTi (saxelmwifo), zardiaanT-kari<br />

(saTavado), mereTi (saTavado), karbi (saufliswulo da sa-<br />

Tavado), arbo (saxelmwifo da saeklesio), sakor<strong>in</strong>To (saTavado),<br />

kirbalo (saTavado), berSaTi (saTavado), lamis-yana (saufliswulo<br />

da saTavado) [13, 465-469].<br />

sxvadasxva wyaroTa monacemebze dayrdnobiT qarTveli<br />

mecnierebi asabuTeben, rom XIX s-is I naxevarSi Sida qarTlis<br />

mTidan mTisw<strong>in</strong>eTsa da barSi Casaxlebis procesi <strong>in</strong>tensiurobiT<br />

ar gamoirCeoda. osebis Sida qarTlis baris soflebSi aqtiuri<br />

Camosaxleba da maTi dasaxlkareba XIX s-is Sua wlebidan<br />

iwyeba da XIX s-is bolomde grZeldeba [2, 58; 7, 220].<br />

amgvarad, samecniero literaturaSi dasabuTebulia,<br />

rom osTa Camosaxleba, maTi kompaqturi gansaxleba dRev<strong>and</strong>eli<br />

cx<strong>in</strong>valis regionis teritoriebze moxda ara erTdroulad,<br />

aramed T<strong>and</strong>aTanobiT XVII-XIX s-ebis ganmavlobaSi. Aam<br />

process xeli Seuwyo saqarTvelosa da centraluri kavkasionis<br />

mTis raionebSi Seqmnilma istoriulma, socialurma da politikurma<br />

situaciam. qarTul samecniero literaturaSi axsnilia,<br />

rom sagareo mtris Semosevebis Sedegad Sida qarTlis<br />

mosaxleobis Semcirebam, qarTlis mTianeTidan ZirZveli qar-<br />

Tuli mosaxleobis barisaken gadanacvlebam, erekle I-is (naza-<br />

450


alixani) mier qarTlidan, ZiriTadad qsnis saerisTavodan,<br />

kaxeTSi mosaxleobis didi nawilis gadasaxlebam, ASida qar-<br />

Tlis daclas mniSvnelovnad Seuwyo xeli [11, 224]. yovelive<br />

aman xelsayreli pirobebi Seqmna osTa am teritoriebze CamosaxlebisaTvis.<br />

muSaxelis simciris gamo, os xizanTa qarTul<br />

miwaze, qarTvelTa nasaxlarebze dasaxlebas, maT daymevebas<br />

xels qarTveli adgilobrivi Tavadebic uwyobdnen [2, 56; 10,<br />

60-61, 64; 11, 276]. aqve aRsaniSnavia, rom osTa Camosaxlebis<br />

procesi, xSir SemTxvevaSi, mSvidobiani ar iyo. qarTlis mTianeTis<br />

soflebSi osebis mier qarTlis soflebis aoxrebis, adamianebis<br />

motacebis da Zarcvis faqtebs araerTi wyaro afiqsirebs<br />

[9, 429-431].<br />

sa<strong>in</strong>teresoa, XIX s-is I naxevarSi cx<strong>in</strong>valis regionSi mob<strong>in</strong>adre<br />

osebis raodenobis Sesaxeb cnobebi da mecnierTa mier<br />

gamoTqmuli daskvnebi. Oosi mecnierebi, dokumenturi wyaroebis<br />

araswori wakiTxvis Sedegad, cdiloben daamtkicon XVIII s-<br />

Si CrdiloeT kavkasiidan qarTlSi osTa didi jgufis organizebuli<br />

gadmosaxlebis Sesaxeb Tvalsazrisi [4, 201-202]. amas-<br />

Tanave, is<strong>in</strong>i Sida qarTlSi mob<strong>in</strong>adre osebis sakmaod maRal<br />

cifrs asaxeleben. Oosi istorikosi Gg. TogoSvili Tavis erTerT<br />

naSromSi daaskvnis, rom XVIII s-Si saqarTveloSi osebisA<br />

6000 komli cxovrobda [4, 165]. mogvianebiT gamocemul wignSi<br />

man es ricxvi gazarda da XVIII s-is II naxevrisaTvis saqarTveloSi<br />

osebis 7000-ze meti komlis arseboba ivarauda [14, 108].<br />

qarTveli mecnierebi uaryofen osi mecnierebis Tvalsazriss<br />

da Tvlian, rom XVII—XVIII s-ebSi da XIX s-is I naxevarSi<br />

osebi saqarTveloSi umniSvnelo raodenobiT cxovrobdnen.<br />

istorikosi j. gvasalia eyrdnoba 1770 wlis aRweris monacemebs<br />

da miiCnevs, rom XVIII s-is 70-iani wlebSi qarTlSi 2860<br />

komli osi mkvidrobda. [2, 57]<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori r. TofCiSvili saistorio<br />

wyaroebisa da kameraluri aRwerebis analizis safuZvelze,<br />

metad argumentirebulad, asabuTebs XVIII s-is bolosa da<br />

XIX s-is I naxevrSi qarTlSi dasaxlebuli osebis raodenobas.M<br />

misi gamoTvliT, XVIII s-is bolos da XIX s-is dasawyisSi, saqar-<br />

Tvelos teritoriaze (saqarTvelos istoriuli prov<strong>in</strong>ciis<br />

dvaleTis gamoklebiT) mosaxle osebis raodenoba 2130 komls<br />

Seadgenda. erT ojaxSi mecnieri saSualod 7 suls angariSobs,<br />

451


ac sul 14 910 adamians Seadgens, anu daaxloebiT 15 000-mde<br />

suls [6, 100; 7, 165, 169]. demografi a. ToTaZis daangariSebiT<br />

osebis ricxvi saqarTveloSi 1833 wels 14 000 suli unda yofiliyo.<br />

XIX s-is Sua wlebidan XIX s-is 80-90-ian wlebamde saqar-<br />

TveloSi osebis ricxvi mkveTrad izrdeba. Ees procesi, mecnierTa<br />

azriT, mosaxleobis bunebrivi matebiT ver aixsneba da<br />

adasturebs kavkasionis CrdiloeTidan osebis masobriv migracias<br />

[5, 19].<br />

saqarTveloSi osebis gansaxlebis arealis da maTi raodenobis<br />

gansazRvris sakiTxSi qarTvel da os mecnierebs Soris<br />

dRemde azrTa sxvadasxvaobaa. amdenad, yoveli axali cnobisa<br />

Tu wyaros gamovlena, romelic damatebiT sicxades Seitans<br />

am sakiTxebis kvlevis procesSi, metad sayuradReboa.<br />

XIX s-is pirvel aTeul wlebSi Sida qarTlis teritoriaze<br />

osebis gansaxlebisa da raodenobis Sesaxeb <strong>in</strong>teresmoklebuli<br />

ar unda iyos saeklesio wyaroebis monacemebi, sasuliero<br />

moRvaweebis mier Sedgenili dokumentebi da a. S. saeklesio<br />

pirebi uSualo SexebaSi iyvnen adgilobriv mosaxleobasTan,<br />

TiToeul ojaxTan, TiToeul adamianTan da amdenad, maT mier<br />

mowodebuli dokumentebi, cnobebi angariSgasawev masalas iZlevian<br />

istoriuli realobis rekonstruqciisaTvis.<br />

1801 wels ruseTis mier saqarTvelos aneqsias 1811 wels<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmeba mohyva. saqar-<br />

Tvelos eklesiis rusul yaidaze reorganizaciis Sedegad, saqarTveloSi<br />

gauqmda patriarqobis <strong>in</strong>stituti, Seiqmna saqar-<br />

Tvelos saegzarqoso, romelic uSualod ruseTis uwm<strong>in</strong>des<br />

s<strong>in</strong>ods daeqvemdebara, xolo misi marTva-gamgeoba saqarTvelos<br />

egzarqoss daevala.<br />

ruseTis imperiis politika, sazRvrebis gafarToebis,<br />

mezobeli xalxebis damorCilebisa da rusifikaciis survili<br />

moiTxovda samisionero saqmis gansakuTrebul gaaqtiurebas.<br />

1815 wels ruseTis imperatoris gadawyvetilebiT aRdga `ose-<br />

Tis sasulero komisia~, romlis umTavresi mizani kavkasieli<br />

mTielebis, gansakuTrebiT ki osebis marTlmadideblobaze<br />

moqceva iyo. `komisiis~ moRvaweobis mimarTuleba, amjerad,<br />

kavkasionis samxreTis kalTebidan CrdiloeTisaken ganisaz-<br />

Rvra. A amdenad, `oseTis sasulero komisiis~ moRvaweobis dasayrdenad<br />

ruseTma, mis mier ukve aneqsirebuli, saqarTvelo<br />

airCia.O osebis gaqristianebis procesic, amjerad, `komisiam~<br />

452


saqarTvelodan daiwyo. M`oseTis sasulero komisiis~ moRvaweobaSi<br />

aqtiurad CaerTo araerTi qarTveli sasuliero piri,<br />

romlebic Sida qarTlis maRalmTian xeobebSi, osebiT dasaxlebul<br />

soflebSi, umZimes da arcTu usafrTxo pirobebSi mqadageblebad<br />

moRvaweobdnen.<br />

mizanSewonilad migvaCnia sazogadoebas gavacnoT, Cven<br />

mier mikvleuli dokumentebi, kerZod, `oseTis sasuliero komisiis~<br />

mqadageblis arqim<strong>and</strong>rit nikifores moxsenebiTi bara-<br />

Tebis teqstebi, romlebic man 1817-1818 wlebSi saqarTvelos<br />

egzarqos Teofilaqtes warudg<strong>in</strong>a [1, 3-5]. is<strong>in</strong>i Seicaven Rirebul<br />

cnobebs Sida qarTlis mTianeTis xeobebSi osi mosaxleobis<br />

gansaxlebis arealis, maTi suladobrivi da komlobrivi<br />

raodenobis Sesaxeb. vfiqrobT, es dokumentebi sxvadasxva wyaroebTan<br />

urTierTSejerebisa da analizis Sedegad daazustebs<br />

an gaamyarebs qarTul istoriografiaSi arsebul mosazrebebs<br />

aRniSnuli problemis Sesaxeb.<br />

saarqivo dokumentebidan irkveva, rom saqarTvelos egzarqos<br />

Teofilaqtes 1817 wlis 22 oqtombers oficialurad<br />

werilobiT miumarTavs `oseTis sasuliero komisiis~ mqadageblis<br />

arqim<strong>and</strong>rit nikiforesaTvis. Eegzarqoss misTvis dauvalebia<br />

Sida qarTlSi osebiT dasaxlebul xeobebsa da soflebSi<br />

monaTluli da mounaTlavad darCenili mosaxleobis<br />

aRnusxva, komlebisa da suladobrivi raodenobis CvenebiT;<br />

arqim<strong>and</strong>rits unda daedg<strong>in</strong>a, agreTve, Tu romel Tavads an aznaurs<br />

ekuTvnoda aRnusxuli xeobisa da soflis mosaxleoba.<br />

Ddavaleba iTvalisw<strong>in</strong>ebda, rom is yovelgvari gaxmaurebis gareSe<br />

Sesrulebuliyo. amasTan egzarqosi iTxovda samuSaos<br />

Sesrulebis dros, yvela SesaZlo xerxiT, usafrTxoebis uzrunvelyofas.<br />

AaRwera srulad unda Catarebuliyo osebiT dasaxlebul<br />

xeobebSi, agreTve axlomdebare mezobel soflebSi,<br />

sadac `oseTis sasuliero komisia~ dosiTeos ficxelauris<br />

xelmZRvanelobis dros, 12 eklesiis mSeneblobas gegmavda [1,<br />

1-2].<br />

irkveva, rom arqim<strong>and</strong>rit nikifores 1817 wlis dekember-<br />

Si, am sakiTxis Taobaze, Seudgenia da egzarqosisaTvis gaugzavnia<br />

pirveli moxsenebiTi baraTi, romelic 1818 wlis 21 ianvars<br />

Sesula saegzarqosis kancelariaSi. arqim<strong>and</strong>riti nikifore<br />

aRwerda axladmonaTluli osebiT dasaxlebuli kavkasiis<br />

mTebis 8 xeobis soflebs. es iyo Catarebuli samuSaos na-<br />

453


wili. dokumentidan irkveva, rom zamTris didTovlobis gamo<br />

arqim<strong>and</strong>riti iZulebuli gaxda Sida qarTlis mTianeTSi aRwera<br />

Seewyvita [1, 3-4].<br />

saqmeSi daculia arqim<strong>and</strong>rit nikifores mier egzarqos<br />

Teofilaqtesadmi wardgenili meore moxseneba, romelic 1818<br />

wlis 16 martiT TariRdeba. am dokumentis mixedviT Cans, rom<br />

arqim<strong>and</strong>rits gaugrZelebia egzarqosis davalebis Sesruleba;<br />

aRuweria damatebiT kidev 11 xeobaSi mdebare soflebis mosaxleoba<br />

komlebisa da suladobis mixedviT da warmoudgenia,<br />

rogorc Tavad aRniSnavs `yovelnive unaklulod srulebiT<br />

aRwerilni, esreT viTarca zemore rvaTa xeobaTa~, e. i. aRuweria<br />

srulad da unaklod, adre aRwerili 8 xeobis msgavsad. Aamjerad,<br />

arqim<strong>and</strong>riti nikifore angariSze xels awers, rogorc<br />

`oseTis sasuliero komisiis mqadagebelyofili~ [1, 5].<br />

amgvarad, arqim<strong>and</strong>rit nikifores moxsenebiTi baraTebi<br />

Seicaven cnobebs 19 xeobis soflebSi osebis gansaxlebis Sesaxeb.<br />

orive dokumenti arqim<strong>and</strong>rits Seudgenia Q`q. rcx<strong>in</strong>valiT~,<br />

sadac `oseTis sasuliero komisiaSi~ samsaxureobrivi<br />

movaleobis Sesrulebisas misi ZiriTadi samyofeli iyo da saidanac<br />

is osebiT dasaxlebuli soflebis aRsawerad mogzaurobda.<br />

saegzarqosos kancelariaSi qarTul enaze Sesuli dokumentebi,<br />

rusulad saqmis warmoebis gamo, kancelariis Tarjimnis<br />

mier iTargmneboda. xSir SemTxvevaSi, saarqivo saqmeebSi am periodis<br />

qarTuli dokumentebisa da werilebis dednebTan er-<br />

Tad, maTi rusulad Targmnili versiebicaa daculi. arqim<strong>and</strong>rit<br />

nikifores orive moxsenebiTi baraTi qarTul enaze Seusrulebia.<br />

rogorc Cans, orive teqsti rusulad iTargmna,<br />

magram saarqivo saqmeSi daculi aRmoCnda, mxolod meore moxsenebis<br />

(11 xeobis Sesaxeb) qarTuli da rusuli teqstebi, anu<br />

qarTulad Sesrulebul dedanTan erTad misi rusulad Targmnili<br />

varianti. rac Seexeba pirvel moxsenebiT baraTs, sadac<br />

osebiT dasaxlebuli 8 xeobis ESesaxeb aris cnobebi mowodebuli,<br />

saarqivo saqmeSi mxolod pirvelwyarodan Targmnili rusuli<br />

varianti aRmoCnda. amis gamo, vaqveynebT pirveli moxsenebis<br />

Cem mier rusulidan qarTulad Targmnil, xolo meore<br />

moxsenebiTi baraTis dedans, anu Tavad arqim<strong>and</strong>rit nikifores<br />

mier Sesrulebul, teqsts. sasurveli iqneboda am dokumentebis<br />

rusuli da qarTuli teqstebis paralelurad gamoq-<br />

454


veyneba, magram krebulSi dasabeWdi masalis formatis SezRudulobis<br />

gamo, es ar moxerxda.<br />

# 52 21 ianvari 1818 weli ∗<br />

455<br />

I<br />

mis maRal yovlad usamRvdeloesobas arqiepiskopos<br />

Teofilaqtes, uwm<strong>in</strong>desi s<strong>in</strong>odis<br />

wevrs, saqarTvelosa da imereTis egzarqoss<br />

da sxvadasxva ordenebis kavalers<br />

oseTis sasuliero komisiis arqim<strong>and</strong>ritis<br />

nikifores<br />

moxsenebiTi baraTi<br />

Cems sapatio movaleobad vTvli, Tqvens maRal yovlad usam-<br />

Rvdeloesobas warmovudg<strong>in</strong>o, Cemgan dawvrilebiT Sesrulebuli<br />

aRwera sxvadasxva xeobebis soflebisa, romelSic Sedian<br />

axladmonaTluli osi mcxovrebni. amasTanave mogaxsenebT,<br />

rom mTebSi mosuli Tovlis gamo, aseTive aRwera rokis, koSkis<br />

da Trusos xeobebze ver SevZeli Semedg<strong>in</strong>a.<br />

1. geris xeobis soflebi: sazelTa, kima, Wvrivi, geri, ciara (an<br />

wiara — x. q.), klarcvi, saribuki, romlebic erTi meorisagan 4<br />

versiT arian daSorebulebi. maTSi 100 ojaxi, xolo suli 645ia.<br />

Tavisi mamulebiT ekuTvnian saxelmwifos da yavT erTi<br />

mRvdeli.<br />

2. maraleTi, Seleuri, ortevi, dmenisi da vanaTi — geris<br />

xeobis axlomdebare soflebi erTmaneTTan 5-6 versiT arian<br />

daSorebuli. Aaq 80 ojaxia, xolo suli — 406. is<strong>in</strong>i mamulebiT<br />

ekuTvnian saxelmwifos, yavT 1 mRvdeli. aq savaraudoa eklesiis<br />

mSenebloba.<br />

∗ nomeri da TariRi dokumentis rusuli Targmanis saegzarqosos kancelariaSi<br />

registraciis rigiTobasa da dros unda aRniSnavdes — x.Qq.


3. zavdis xeobis soflebidan zogierTi sofeli, kerZod,<br />

zavda, mariam wm<strong>in</strong>da, lalisa, Samxaura qarTvelma mefeebma<br />

Seswires Tiris monasters. maTSi aris 32 ojaxi, 240 suli.<br />

xolo sxva soflebi, rogoricaa kirwnisi, axalsofeli,<br />

jria, kodib<strong>in</strong>a, gufTa, baria, morgo, buzaki, n<strong>in</strong>ia, kava, romlebSic<br />

84 ojaxi, 500 suli saxlobs, ekuTvnian maCablebs; yvela<br />

am soflebSi osebi axladmonaTlulni arian. erTmaneTisagan<br />

10 versis manZilze mdebareoben. aq ganzraxulia eklesiis<br />

mSenebloba.<br />

4. jomagis xeobis soflebi: zemo jomaga, qvemo jomaga,<br />

romlebSic 45 ojaxi, 340 sulia. Tavis Tavs saxelmwifos kuTvnil<br />

glexebad Tvlian, xolo maCablebi maT Tavisad miiCneven.<br />

Mmiuxedavad imisa, rom is<strong>in</strong>i Cven komisiis pirvelad gaxsnisas<br />

movnaTleT, maTgan aravis misces xati, jvari, maTTvis gankuTvnili<br />

perangebi. am dromde ar aris maTTan mRvdeli. Tbilisidan<br />

aRniSnuli xeoba 200 versiT aris daSorebuli.<br />

5. naris xeobaSi, romelic 22 soflisgan Sedgeba, 233<br />

ojaxia. maTgan 160 suli naraSi adre mo<strong>in</strong>aTla, xolo 100 mo<strong>in</strong>aTla<br />

1817 wlis 9 noembers. darCenilia 860 suli, romlebsac<br />

survili aqvT gaqristianebis da mzad arian amisaTvis. saxelmwifos<br />

kuTvnili glexebi yovelwliurad ixdian saxelmwifo<br />

gadasaxads. is<strong>in</strong>i moiTxoven jvrebs, xatebs da TiToeulisaTvis<br />

kuTvnil perangebs. aq savaraudoa eklesiis aSeneba. Tbilisidan<br />

naramde 300 versia da iqidan sxva osebamde, romlebic<br />

bevrni arian 20 versi.<br />

6. yornisis xeobaSi imyofebian axladmonaTluli osebi.<br />

zogierTi maTgani movida saxelmwifo soflebidan, xolo sxvani<br />

Tavad maCabelTa soflebidan, aqvT sacxovrebeli Tavad cicianovebis,<br />

xerxeuliZeebis da davidovebis mamulebSi, maT<br />

uxdian gadasaxads. am soflebis dasaxeleba, sadac is<strong>in</strong>i amJamad<br />

cxovroben aris bakmari, Tormi[...]uri, yornisi, worbisi,<br />

mavda, erkneTi, dvani, romlebic erTmaneTisagan daSorebulebi<br />

arian 4 versiT. mTaSi aris 104 ojaxi, sul 520 suli, maT<br />

hyavT erTi mRvdeli. aq ganzraxulia eklesiis mSenebloba.<br />

7. javis xeobis soflebSi borgnisi, Rvwe, muguTi, java da<br />

kroJi, romlebic ekuTvnian Tavadebs — maCablebs da Teimuraz<br />

bortis-Svils, aris 140 ojaxi, xolo 900 suli Cvens mier monaTlulebi.<br />

es soflebi erTmaneTisgan 4 versis manZilze mdebareoben.<br />

Aaq savaraudoa eklesiis mSenebloba.<br />

456


8. sxlebis xeobis soflebi ki, romlebic Seadgenen javis<br />

okrugs, ekuTvnian Tavadebs Teimuraz bortis-Svils da maCablebs<br />

— kotanTo, soxo, axal-sofeli, axo, nazig<strong>in</strong>a, gverwevi,<br />

tont-beTi, sxlebi, [...]. is<strong>in</strong>i erTmaneTisgan 4 versis manZilze<br />

arian daSorebulebi. 140 ojaxi, Cvens mier monaTluli 940 suli.<br />

maT hyavT erTi mRvdeli, aq savaraudoa eklesiis aSeneba.<br />

aragvis xeobis sof. gudamayarSi Cven movnaTleT 145 suli<br />

xevsuri ficxelaurebi, magram maTgan arcerTs ar miuRia<br />

jvrebi, xatebi da perangebi.<br />

aragvis xeobis sofel arRunSi movnaTleT 100 suli osi.<br />

maT aqvT ra eklesia da yavT mRvdeli asruleben aRsarebas,<br />

eziarebian wm<strong>in</strong>da saidumloebebs da iqcevian ise, rogorc SeeferebaT<br />

qristianebs.<br />

arqim<strong>and</strong>riti nikifore<br />

21 ianvari 1818 weli ∗<br />

# 125 16 марта 1818 ∗∗<br />

457<br />

II<br />

maTs maRal y˜d usamRÂdeloesobas, uwm<strong>in</strong>desis<br />

s<strong>in</strong>odis Clens, arxiepiskoposs da s˜d saqarTveloÁsa<br />

eqsarxs da mravalTa ordenTa kavalers<br />

Teofilktes<br />

ovseTis sasulieros komisiis mqadagebelyofilis<br />

arxim<strong>and</strong>riti nikiforesagan<br />

raporti<br />

1817-is warsulis dekenbris TTveSi, Tqvens maRal y˜d usamRÂdeloesobas,<br />

siiT da reportiT aRwerili warmovudg<strong>in</strong>e, kavkasiis<br />

mTaTa rvaTa xeobaTa S˜a axalnaTelRebulT ovsT sof-<br />

∗ miTiTebuli TariRi dokumentis rusuli Targmanis saegzarqosos<br />

kancelariaSi registraciis dros unda aRniSnavdes — x.Qq.<br />

∗∗ nomeri da TariRi dokumentis saegzarqosos kancelariaSi registraciis<br />

rigiTobasa da dros aRniSnavs — x.Qq.


lebi, komlni da sulni, raodenobiTni da agreTve visTadmica<br />

kuTvnil iyvnen, saymod, anu raodenobisa versiT urTierTas<br />

soflebi Sorvida, anuTu tfilisis qalaqidam raodenisa versiT<br />

Soravda. Eeseni yovelive garCeviT warmomidgenies, maRal<br />

y˜d usamRÂdeloesobisadmi Tqvenisa; x� awca danaSTennica xeobani,<br />

soflebi, komlni da sulni, yovelive unaklod srulebiT<br />

aRwerilni esreT viTarca zemore rvaTa xeobaTa aRwerilobis<br />

gvarni arian, am saxed warmomidgenies siiT Cvenebuli da reportsa<br />

amas S˜a STadebulni maRal y˜d usamRÂdeloesobisadmi<br />

Tqvenisa; da agreTve komisiasa S˜a saxmarni nivTni, raodenni<br />

iyvnen CemTana, da raodenni daxarjnen amave komisiasa S˜a, raodenni<br />

daSTen dRes Cemsa xelTa, erTad STawyobili davbeWde<br />

da Tana warviRe mun sadaca daniSnul ars sacxovrebeli adgili<br />

CemTuisa, x� nivTebis sia aRwerili STadebuli reportsa<br />

amas S˜a warmomidgenies maRal y˜d usamRÂdeloesobisadmi<br />

Tqvenisa.<br />

arxim<strong>and</strong>riti nikifore<br />

1818 welsa<br />

martis 5-sa dResa q. rcx<strong>in</strong>valiT<br />

9. xeobasa S˜a qeSelTas, soflebi, Txels, xutiTsa, wmida mariams,<br />

CagaTs, C<strong>in</strong>oTs, yolas, qeSelTas, javisTavs, tyemulTas,<br />

macxovars. am sofels mcxovrebni axalnaTelRebulni ovsni<br />

arian komlni samocda Tvrameti. 78 — sulni Svidas samoci 760<br />

— es soflebi urTierTs Soravs samis versiT da zogi xuTi<br />

versiT. eseni Tvisad TaviTis mamuliT ekuTvnian TavadT ma-<br />

Cablebs. aqac saydris aSeneba aris daniSnuli.<br />

10. sofelsa koSkas, urjvars, TiRs, Cifrans, yobiss. am<br />

sofelSi cxovroben axal naTelRebulni ovsni, komli asoTxmoci,<br />

180. suli cxraasTerTmeti 911 — eseni ekuTvnian TavadT<br />

maCablebs da Cifrani TavadT erisTavTa, es soflebi ur-<br />

TierTas Soravs oroliT da zogi oTxoTxis versiT. tfilisidam<br />

iqmneba orasi versi. aqac eklesiis aRSeneba aris daniSnuli.<br />

11. xeobasa S˜a rokas sofelsa zRvibirs, bretauls da<br />

rokas. am sofelSi axalnaTelRebulni ovsni cxovroben komli<br />

asoTxmoci — 108 (sic — x. q.) suli rvaas Cvidmeti 817. — es soflebi<br />

urTierTais Soravs oTx-oTxisa da xuT-xuTis versiT<br />

458


eseni TaviTaTavs aRiareben saxelmwifod da maCablebi TÂisad<br />

uwodeben da W˜tebiT ar uwyi visadmi Sesaxvedri aris, aqac eklesiis<br />

aSeneba aris daniSnuli. tfilisidam Soravs oras ormocis<br />

versiT.<br />

12. aragvis xeobasa S˜a sofelsa Trusos, gimar, abano, qe-<br />

Terisi, oqroyana. am soflebSi scxovroben axal naTelRebulni<br />

ovsni. komli ocdaaTi — 30. suli oras TxuTmeti — 215.<br />

eseni TvisiT mamuliT saxelmwifo kacni arian, aqac eklesiis<br />

aRSeneba aris daniSnuli, tfilisidam samasis versiT Soravs.<br />

13. aragvzed soflebi, jvris, ubans, delkans da tanCas.<br />

am soflebiT cxovroben axal naTel Rebulni ovsni. Kkomli<br />

ocdasami — 23. suli asoTxmoci. eseni arian zemo mTebidan Camosulni.<br />

zogni saxelmwifos adgilidam da zogni TavadT<br />

erisTavT soflebidam, Semokrebilni, mamulsa S˜a muneburis<br />

aznauris zaal teriovssa, oss, mamulis Sesaxvedrad Ralas aZleven<br />

da cxovroben. es soflebi urTierTas Soravs orolis<br />

versiT, aqac eklesiis aRSeneba aris daniSnuli, tfilisidam<br />

Soravs as versamd<strong>in</strong> iqneba.<br />

14. sofelsa arRuns saxloben axal naTel Rebulni ovsni<br />

komli TerTmeti 11. suli 100. eseni saxelmwifoni arian. amaT<br />

saydarica aqvsT. da sakuTari mRvdelica hyavsT.<br />

15. sofelsa jaisxevs, axal naTelRebulni ovsni arian<br />

komli rva. suli ocdaCvidmeti 37. esenica saxelmwifoni arian.<br />

amaTac eklesia aqvsT da mRvdelisadmi mibarebulni aRsarebiT<br />

da ziarebiT iqcevian, viTarca hSvenis qristianeTa.<br />

16. aragvzed xevSi soflebi mnas, kops, uxaTs, xurTis,<br />

arian monaTlulni ovsni suli ormoci. maT mRvdeli hyavsT<br />

miCenili. aqve sxvebic arian. mravalni arian ovsni mosanaTlavni.<br />

17. aragvzed xeobasa S<strong>in</strong>a Rudas arian axal naTelRebulni<br />

ovsni, komli 6, suli ormocda Tormeti 52. esenic T˜sis mamuliT<br />

saxelmwifoni arian.<br />

18. aragvzed gudamayris xeobaSi sofelsa bakurxevs arian<br />

axalnaTelRebulni xevsurni, komli ocda sami 23. suli<br />

asoTxmoci. arian eseni saxelmwifo ymani TÂsis mamuliT. amaT<br />

arc jvrebi, arc xatebi da arc ganwesebuli sulzed perangi<br />

ara miscemiaT ra. da maradis Txouloben da amboben, sxvaT<br />

rom mieciT, Cven raRaT ar gvaZlevTo.<br />

459


19. imereTis samzRvarSi xeobasa S<strong>in</strong>a kudaros da<strong>in</strong>aTlnen<br />

sulni cxraas aTi — 9010 (sic — x. q.). es xalxni ekuTvnian<br />

muneburs Tavads wereTels zurabs. amaT dasanaTlavi araferi<br />

nivTi ar miscemiaT ra da romlis mRvdlis xeliTac da<strong>in</strong>aTlnen,<br />

is mRvdelic miuvidaT da cxovroben esreT. Uumwyemsod,<br />

viTarca warmarTni.<br />

erTi reportiT warmovadg<strong>in</strong>e warsuls 1817 welsa dekembris<br />

TveSi. rvis xeobisa axal naTelRebulni. soflebTa, komlTa,<br />

sulTa ricxviT aRwerilni da anu visdami kuTnvilni iyvnen.<br />

garCeviT aRwerili warmovadg<strong>in</strong>e; da danarCeni romelnic<br />

vicodi da Cems xelT iyvnen, sul srulebiT am siaSi gamomicxadebia.<br />

da amboben: kaxeTis mxares kavkasiis mTaSi y˜d samRvdelos<br />

dosiTeos Tvissa iq yofnaSi xevsurnic daenaTlosT, romelTac<br />

arc adgili arc xeoba, arc soflebi da arc sulebis<br />

ricxvi ar vici.<br />

ovseTis sasulieros komisiis mqadagebelyofili<br />

arxim<strong>and</strong>riti nikifore<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi,<br />

fondi 488, saq. #93.<br />

2. j. gvasalia, Sida qarTli da osuri problema, 1997.<br />

3. p. zaqaraia, Sida qarTlis mTianeTis xuroTmoZRvrebis istoriisaTvis,<br />

wignSi: osTa sakiTxi, Tb., 1996.<br />

4. g. TogoSvili, qarTveli da osi xalxebis urTierToba Tb.,<br />

1969.<br />

5. a. ToTaZe, osebi saqarTveloSi: miTi da realoba, Tb., 2006.<br />

6. r. TofCiSvili, kavkasiis xalxTa eTnografia, Tb., 2007.<br />

7. r. TofCiSvili, saqarTveloSi osTa Camosaxlebisa da Sida<br />

qarTlis eTnoistoriis sakiTxebi, Tb., 1997.<br />

8. g. oTxmezuri, Sida qarTlis mTianeTis epigrafika, osTa<br />

sakiTxi, Tb., 1996, gv 126-156. darTuli aqvs 7 fotosuraTi.<br />

9. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. IV, Tb., 1973.<br />

10. a. sonRulaSvili, `samxreT oseTi~ saqarTveloSi, Tb., 2009.<br />

460


11. v. RunaSvili, qsnis saerisTavos politikuri istoria, Tb.,<br />

2007.<br />

12. k. xaraZe, Sida qarTlSi toponimTa gayalbebis w<strong>in</strong>aaRmdeg,<br />

wignSi: osTa sakiTxi, Tb., 1996.<br />

13. Акты собранные кавказской археографической комиссией, т. I, 1866,<br />

Тифлис.<br />

14. История Осетии, в документах и материалах (с древнейших времен<br />

до конца XVIII века) составители: Г. Д. Тогошвили и И. И. Цховребов,<br />

т. I, Цхинвали, 1962.<br />

Khatuna Kokrashvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, The Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Senior<br />

research scientist of the Department of<br />

<strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Archim<strong>and</strong>rite of `The Osetia Ecclesiastic Commission~ Nikifore About<br />

the Settlement Of the Osetians <strong>in</strong> Shida Kartli (1817 - 1818)<br />

Summary<br />

The viewpo<strong>in</strong>t about the settlement of Osetians <strong>in</strong> Georgia from<br />

ancient times is denied <strong>in</strong> Georgian historiography. In scientific literature it is<br />

well proved that their migration <strong>and</strong> compact settlement on the territory of<br />

modern Tskh<strong>in</strong>vali was not simultaneous process but successive dur<strong>in</strong>g the<br />

17 th – 19 th centuries.<br />

The viewpo<strong>in</strong>ts about def<strong>in</strong><strong>in</strong>g the area <strong>and</strong> number of the Osetians’<br />

settlement still differ between Georgian <strong>and</strong> the Osetian scientists. After<br />

wrong read<strong>in</strong>g of the historical documents the Osetian scientists try to prove<br />

the organized migration <strong>and</strong> settlement of the Osetians big group from the<br />

North Caucasus <strong>in</strong> Kartli <strong>in</strong> the 18 th century; that at the end of the 18 th century<br />

the amount of the Osetians was quite high (6000 – 7000 families). The Georgian<br />

scientists prove that <strong>in</strong> the 17 th – 18 th centuries <strong>and</strong> <strong>in</strong> the first half of the<br />

19 th century the Osetians were of <strong>in</strong>significant amount. On the basis of historical<br />

sources <strong>and</strong> census analysis it is soundly proved <strong>in</strong> Georgian historiography<br />

that at the end of the 18 th <strong>and</strong> <strong>in</strong> the 10’s of the 19 th century there lived<br />

461


only 2130 families (except Dvaleti, the historical prov<strong>in</strong>ce of Georgia), that<br />

approximately means 15 000 men.<br />

The display<strong>in</strong>g of each new document or source that additionally<br />

clarifies the po<strong>in</strong>t is worth of extreme <strong>in</strong>terest. The ecclesiastic sources,<br />

sources compiled by clergymen etc. about settlement <strong>and</strong> amount of the<br />

Osetians <strong>in</strong> the 10’s of the 19 th century <strong>in</strong> Shida Kartli should be worth of<br />

<strong>in</strong>terest. The clergymen were <strong>in</strong> close <strong>and</strong> direct relations with the local<br />

population, each family, each person <strong>and</strong> thus, their <strong>in</strong>formation, documents<br />

are worth to be taken <strong>in</strong>to consideration for the reconstruction of the historical<br />

reality. We decided that it might be expedient to publish the archive<br />

documents found by us, ma<strong>in</strong>ly the text of The Osetia Ecclesiastic<br />

Commission’s preacher - Archim<strong>and</strong>rite Nikipore’s account that was<br />

presented by him to the exarch of Georgia Theophylact. The account of the<br />

archim<strong>and</strong>rite Theophylact consists of valuable data about the dwell<strong>in</strong>g area<br />

<strong>and</strong> amount of the Osetians <strong>in</strong> the mounta<strong>in</strong> gorges of Shida (<strong>in</strong>ner) Kartli. In<br />

our op<strong>in</strong>ion, the comparison of this document with different sources <strong>and</strong> its<br />

analysis will def<strong>in</strong>e more precisely or harden the viewpo<strong>in</strong>ts on the subject<br />

that were accepted <strong>in</strong> Georgian historiography.<br />

462


mzia mgalobliSvili<br />

lela miqiaSvili<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis ganyofilebis<br />

mTavari mecnier-TanamSromeli<br />

masalebi XIX s. 30-iani wlebis afxazeTis<br />

samTavros istoriidan<br />

(frederik diubua de monperes<br />

`mogzaurobis~ mixedviT)<br />

cnobili swavlulis — frederik diubua de monperes eqvstomiani<br />

naSromis @~mogzauroba kavkasiis garSemo~ oTxi tomi<br />

saqarTvelos eZRvneba 1. naSromi calkeul Tavebad aris dayofili<br />

da yoveli maTgani dasaTaurebulia romelime istoriuli<br />

Zeglis an geografiuli punqtis saxelwodebis mixedviT.<br />

Sesabamisad, erT-erTi aseTi Tavi Seicavs afxazeTis aRweras.<br />

warmodgenil publikaciaSi Targmanisa da komentarebis<br />

saxiT gTavazobT masalebs XIX s. 30-iani wlebis afxazeTis istoriidan.<br />

teqstis specifikidan gamomd<strong>in</strong>are, ucvlelad aris<br />

gadmotanili avtoriseuli SeniSvnebi (gverdebis bolos,<br />

mrgval frCxilebSi mocemuli numeraciiT).<br />

Llixni anu souk-su da afxazeTis mTavari mixeil-bei<br />

ruseTis qveSevrdomobaSi myofi axl<strong>and</strong>eli mTavari mixeil-bei<br />

cxovrobs lixnSi, romelic cixis CrdiloeTiT sam<br />

versze mdebareobs.<br />

gambas 2 rukaze lixni 3 aRniSnulia saxelwodebiT Logh<strong>in</strong>e,<br />

imereTis mefis aleqs<strong>and</strong>res rukaze (1738 w.) ki — monasteri<br />

Likh<strong>in</strong>; TviT afxazebi warmoTqvamen, rogorc Louk’h<strong>in</strong>, xolo<br />

rusebma igi 1834 wlis axal rukaze lixnad (Lekhne) gadaakeTes.<br />

mixeil-beim 4 da misma Zmam — safar-beim 5 es saxelwodeba souksud<br />

Secvales, rac `civ md<strong>in</strong>ares~ niSnavs, im saukeTeso wyaros<br />

aRsaniSnavad, romelic konglomeratis gamWolad amos-<br />

Cqefs. megrelebi ki mas gansakuTrebul saxels `zufus~ (Zoup-<br />

463


hou) uwodeben ( 1 ), rac, rogorc Cans, samegreloSi dadianebis<br />

rezidencias — zubdids (Zoubdidi) anu zugdids (didi zubuzupi<br />

— Zoubouzoup) ukavSirdeba 6 .<br />

Bbamboradan moyolebuli, ulamazes adgilebSi momixda<br />

gaseirneba; iqve axlos lux<strong>in</strong>is (Loukh<strong>in</strong>) didebuli mamulebi<br />

Semogvegebnen. evropelisaTvis, romelic ufro zomier klimatur<br />

zonaSi cxovrebas aris miCveuli, warmoudgenelia zeciurad<br />

nakurTxi miwis — afxazeTisa Tu samegrelos peizaJis esoden<br />

Tvalwarmtaci mSveneba... Cems Tvalw<strong>in</strong> yoveli mxridan er-<br />

Timeoreze ukeTesi sofluri panorama Tu ulamazesi xedi iSleboda.<br />

ai, aseTi adgilebi gaviare, vidre mixeil-beis mamuls<br />

mivadgebodi.<br />

am cota xnis w<strong>in</strong> mTavarma sacxovrebeli aiSena Zveli<br />

koSkis ZirSi, romelic dironi xeebiT dafaruli maRlobis<br />

wverSi idga. saxli xisa iyo da zustad iseTive, rogorsac yvelaze<br />

mdidari da Zlieri mTavrebi iSenebdnen samegreloSi,<br />

imereTsa da guriaSi. igi meore sarTulis doneze, erTmaneT-<br />

Tan gadaxlarTul xis kedlebsa da koWebze idga. qvemoT Tavla<br />

iyo mowyobili, saxlis garSemo ki aivani iyo miSenebuli.<br />

<strong>in</strong>terieri Sedgeboda ramdenime sakmaod didi oTaxisagan,<br />

ubralo xis kedlebiTa da xisave iatakiT. mTel avejs warmoadgenda<br />

noxebiT dafaruli uzarmazari, masiuri taxtebi<br />

da, gamonaklisis saxiT, ramdenime skami.<br />

ZiriTadi morTuloba aq Turqebis mier mocisfro dioritisagan<br />

sakmaod natifad damzadebuli buxrebia.<br />

mTavarma Tavazianad migviRo.<br />

selim II-isa da murad III-is xanaSi 8 , sparseTisa da saqar-<br />

Tvelos w<strong>in</strong>aaRmdeg mimd<strong>in</strong>are sisxlismRvreli omebis dros,<br />

Turqebma Tavi gamoacxades imereTis, guriis, samegrelosa da<br />

afxazeTis suzerenebad da adgilobrivi mTavrebi vasalebad<br />

gaixades 9 . amasTanave, maT Tavis gamgeblobaSi daitoves qveynis<br />

mxolod yvelaze mniSvnelovani punqtebi, sadac sakuTari<br />

Zalauflebis SesanarCuneblad garnizonebi Caayenes. amave<br />

mizniT 1578 wels maT aages foTi 10 — fazisis SesasvlelSi, da<br />

( 1 ) ra<strong>in</strong>egsi, II, 5. Suppu-s anakofiis 7 samxreTiT 30 0 –ze miuTiTebs; saerTod,<br />

mis mier mocemul afxazeTis aRweraSi, iseve rogorc rukaze,<br />

didi gaurkvevlobaa.<br />

464


soxum-kale — amave saxelwodebis yuris bolos ( 1 ) 11 . erTnairi<br />

gegmiT agebuli orive es cixe warmoadgenda faSis rezidencias,<br />

romelsac aq sparseTi (sic — TurqeTi — l. m.) agzavnida.<br />

1771 wels Turqebisagan Seviwrovebuli afxazebi ajanydnen<br />

da soxum-kale daikaves. ajanyebas saTaveSi edga ori Zma<br />

SarvaSiZeTa sagvareulodan — levani da zurab-bei 12 . Turqebis<br />

g<strong>and</strong>evnis Semdeg maT SeeZloT sakuTari ZalebiT daecvaT TavianTi<br />

damoukidebloba, magram erTmaneTs Soris ganxeTqilebis<br />

gamo maTi Zlierebac Sesustda da levani iZulebuli gaxda,<br />

soxumis cixe 20 qisad 13 (24 000 fr.) mieyida TurqebisaTvis;<br />

es ukanasknelni cixes, romelSic TavianTi ianiCrebi 14 Caayenes,<br />

mxolod sami wlis ganmavlobaSi icavdnen, Semdeg ki miatoves,<br />

rogorc maTTvis usargeblo adgili. mere cixes daepatrona<br />

v<strong>in</strong>me qeleS-bei 15 , romlis Sesaxebac irwmunebodnen,<br />

rom isic SarvaSiZeTa sagvareulodan iyo. mas Tavi ise eWira,<br />

TiTqos Turqebs emorCileboda ( 2 ) 16 .<br />

magram qeleS-beim Seifara portadan g<strong>and</strong>evnili trapizonis<br />

faSa Taiari. portam am ukanasknelis misTvis gadacema<br />

moiTxova; qeleS-beim, romelmac Tavi Taiaris yonaRad 17 gamoacxada,<br />

ar Seasrula es moTxovna, radgan aq stumarTmoyvareobis<br />

wesebs mkacrad icavdnen. portas ar SeeZlo Riad moqmedeba,<br />

amitom Tavis Cveul xerxs mimarTa — SeTqmuleba mouwyo<br />

qeleS-beis, romelmac, ukeT rom SebrZoleboda sulTans,<br />

qristianoba miiRo da Tavi ruseTis vasalad cno. misi moqcevis<br />

Semdeg sul mokle xanSi igi sakuTarma vaJma — aslanma mokla,<br />

romelic portam moisyida da am SeTqmulebis saTaveSic<br />

Caayena ( 3 ) 18 . magram aslanma mamismkvlelobiT ver isargebla:<br />

( 1 ) zemoT ukve aRvniSne, rom amave periods emTxveva sujuk-kales daarsebis<br />

TariRic.<br />

( 2 ) ase aRwers am movlenebs ra<strong>in</strong>egsi (II, 8) da mec savsebiT veTanxmebi<br />

mas; igi piradad icnobda am pirovnebebs da araerTxel miuRia monawileoba<br />

molaparakebebSi, romlebsac ruseTi awarmoebda am kavkasiel<br />

mTavrebTan.<br />

( 3 ) am sakiTxTan dakavSirebiT ixileT Zalze sa<strong>in</strong>tereso moTxroba sa-<br />

TauriT `qalaS-bei~, romelic erT-erTi SesaniSnavi rusi mwerlis,<br />

axlaxan gardacvlili bestuJevis mieraa dawerili. misi gardacvaleba<br />

samecniero sazogadoebisaTvis didi danaklisi iyo. moTxroba gamoqveynda<br />

literaturul gazeT `russki <strong>in</strong>valid~-Si, 1837 wlis 20<br />

Tebervali, #8.<br />

465


igi iZulebuli gaxda gaqceuliyo, xolo qveynis mTavrad, ruseTis<br />

suzerenobis qveS, misi ufrosi Zma safar-bei aRiares.<br />

safar-bei 1821 wlamde mTavrobda; mas ruseTis samsaxur-<br />

Si polkovnikis C<strong>in</strong>i hqonda da aseve qristianad iyo monaTluli,<br />

Tumca, rogorc ambobdnen, S<strong>in</strong>aganad ma<strong>in</strong>c islamisaken ixreboda.<br />

amasTanave, igi sulac ar ganicdida s<strong>in</strong>disis qenjnas<br />

Rv<strong>in</strong>is smis dros da xSiradac Tvreboda romiT, rac misTvis<br />

yvelaze didi saCuqari iyo. mas colad hyavda levan dadianis<br />

da.<br />

misi sikvdilis Semdeg imperatorma alerqs<strong>and</strong>rem mTavrad<br />

cno misi ufrosi vaJi, romelic imperatoris paJi 19 iyo. am<br />

ukanasknels didxans ar umTavria: anarqiul afxazeTSi, sadac<br />

dedamisis despotizms unda damorCileboda, man mxolod ori<br />

weli icocxla da 1823 wels gardaicvala. samTavros taxti mis<br />

umcros Zmas — mixeil-beis darCa, romelic CerqezeTSi Tavis<br />

aTalikTan 20 izrdeboda.<br />

am qveynis mZime mdgomareobis gamo da Tavad mixeil-beis<br />

TxovniT, 1830 wels ruseTma mis dasacavad samxedro nawili<br />

gamogzavna, romelic oTx cixesimagreSi — soxumis, bamboris,<br />

biWv<strong>in</strong>Tisa da gagris cixeebSi gaanawiles.<br />

CvenTan Sexvedrisas mTavari mixeil-bei Zalze Sewuxebuli<br />

iyo arsebuli mdgomareobiT; igi Tavisi saxlis gamagrebiT<br />

iyo dakavebuli: saxls garSemo avlebdnen mesers, romelsac<br />

aTi futis simaRlis sqel koWebze amagrebdnen, Zveli koSkis<br />

Tavze ki xis sxvens adgamdnen ( 1 ).<br />

qeleS-beis garda safar-beis kidev xuTi vaJi darCa: aslani<br />

(mamis mkvleli), hasan-bei, batal-bei da sx. yvelani erTimeoreze<br />

dauokebelni iyvnen.<br />

mixeil-beis momxreebma hasan-beis erT-erTi vasali mokles.<br />

hasan-bei cxovrobda kelasurSi 21 , soxums iqiT, Zveli dioskuriis<br />

maxloblad. rodesac igi Tavis daaxloebul 12 pir-<br />

Tan erTad quTaisSi gaemarTa saCivlelad, iZulebuli gaxda,<br />

gzidan ukan gamobrunebuliyo, radgan Tavs daesxa mixeil-beis<br />

mier gamogzavnili 200-mde afxazi. miuxedavad momxdurTa<br />

ricxobrivi siWarbisa, hasan-beim ma<strong>in</strong>c SeZlo maTi mogerieba,<br />

( 1 ) nagebobis nawili, romelsac irgvliv, miwidan erTi an ori sarTulis<br />

simaRleze, aivnebi hqonda. TaTrebis Semosevebis dros aq polonelebi<br />

afarebdnen Tavs.<br />

466


mokla maTi erT-erTi w<strong>in</strong>amZRoli — sakmaod gavleniani aznauri<br />

da mixeilTan daaxloebuli piri 22 . adgilobrivi tradiciis<br />

Tanaxmad, es imas niSnavda, rom biZasa da Zmiswuls Soris Cadga<br />

sisxli. am droidan moyolebuli, moklulis ojaxi yvelanair<br />

saSualebas mimarTavda Suris saZieblad.<br />

suzerenis Zalauflebis gamoyenebiT mixeil-beis surda,<br />

eiZuleb<strong>in</strong>a sakuTari biZa, romelic srulebiT ar uyvarda, SurisZiebis<br />

kanons damorCileboda; magram hasan-bei, romelic<br />

Zalze cbieri, eSmaki, <strong>in</strong>trigebis didi ostati da, amasTanave,<br />

mTel afxazeTSi erT-erTi uWkvianesi pirovneba iyo, daufaravad<br />

dasc<strong>in</strong>oda Tavis Zmiswuls misi moTxovnebis gamo da piriqiT<br />

amtkicebda, rom swored mas unda moeTxova sastiki Suris-<br />

Zieba sakuTar Tavze aseTi muxanaTuri Tavdasxmis gamo da mixeil-beis<br />

SeuTvala, an misTvis gadeca damnaSaveni, an TviTonve<br />

daesaja is<strong>in</strong>i.<br />

es ki mixeil-beis, ufro ki — masTan daaxloebuli pirebis<br />

arad Cagdebas niSnavda, radgan igi, Tavisi bunebiT, ar SeiZleboda<br />

qveynis gamgebeli yofiliyo: mas, upirveles yovlisa, dedamisi<br />

— mTavar dadianis da marTavda. amasTanave, igi saTaveSi<br />

edga xalxs, romelic Tavad ufro iyo misi gamgebeli.<br />

mTeli afxazeTi fexze idga, dRe-dReze omi unda dawyebuliyo,<br />

araviTari garantia ar arsebobda, mow<strong>in</strong>aaRmdege mxareebi<br />

Setakebis molod<strong>in</strong>Si erTmaneTs zveravdnen.<br />

miuxedavad imisa, rom simarTle mis mxareze iyo, hasanbei<br />

grZnobda, rom mTavrobis mxridan mxardaWeras ma<strong>in</strong>c ver<br />

miiRebda, radgan es ukanaskneli mas, rogorc vasals, suzerenis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg amxedrebas ar mouwonebda. amitomac man Cerqezebs<br />

uxmo daxmarebisaTvis da Tavis Zmiswuls maTi TavdasxmiT<br />

daemuqra. ar vici, ramdenad marTalia, magram hasan-beim<br />

SeZlo daerwmuneb<strong>in</strong>a mixeil-bei, rom Cerqezebi mas Tavs daesxmodnen<br />

sami razmiT, romelTaganac erTi zRvidan Semovidoda<br />

galerebiT 23 , meore zRvis sanapiros gamouyveboda, xolo mesame<br />

maRali mTebidan Semoutevda.<br />

am ambavma Zalze SeaSfoTa mixeil-bei, romelmac myisve<br />

Tavisi warmomadgenlebi gaugzavna biZas, magram SeTavazebul<br />

pirobebze veraviTari pasuxi ver miiRo. hasan-beis undoda,<br />

rom gadawyvetilebis misaRebad saqme mediatorebisaTvis gadaeca,<br />

romelTa Sorisac kaco marRanias mowvevas varaudobda,<br />

magram mixeili amaze ar Tanxmdeboda.<br />

467


usebi aq or cecxls Sua aRmoCndnen: is<strong>in</strong>i cdilobdnen<br />

moSuRarTa dayoliebas, xan imuqrebodnen, xan Serigebisaken<br />

mouwodebdnen, magram verafriT ver moaxerxes maT Soris<br />

mSvidobis damyareba.<br />

CerqezTa mxridan mosalodneli Tavdasxmis pirobebSi,<br />

cxadia, eqskursiebisaTvis Sesaferisi momenti ar iyo da miuxedavad<br />

imisa, rom mTavarma mfarvelobac aRmiTqva da badragac<br />

gamomiyo, me ma<strong>in</strong>c vamjob<strong>in</strong>e, droebiT uari meTqva yovelgvar<br />

aseT wamowyebaze.<br />

mTavari mixeili tanmaRali da mSvenieri aRnagobisa iyo.<br />

mas grZeli qarTuli cxviri da Savi Tma hqonda. Tumca ver<br />

vityvi, rom Wkvianuri gamometyvelebiT gamoirCeoda. Cveni mi-<br />

Rebisas mas qarTuli tansacmeli ecva, TbilisSi ki preobra-<br />

Jenskis gvardiis 24 polkovnikis formas atarebda.<br />

miuxedavad imisa, rom igi qristiania, s<strong>in</strong>disi sulac ar<br />

awuxebs, rom ramdenime coli iyolios da Tan erTimeoris miyolebiT<br />

gaeyaros maT, rogorc ki Tavs moabezreben. mTavari<br />

Zunw pirovnebad iTvleba da garda amisa, mas bevr iseT Tvisebasac<br />

miaweren, rac mis Rirsebas Crdils ayenebs. igi xSirad<br />

stumrobs xolme cixesimagres, aq Wams, svams da dros atarebs<br />

xan erTTan da xan meoresTan; am dros ki masTan misul stumars<br />

erT Wiqa wyalsac ki ar SesTavazebs, maT Soris imasac ki, visac<br />

misTvis didi samsaxuri gauwevia; amaSi Tavadve davrwmundi.<br />

SeiZleba iTqvas, rom es vasalebi ruseTs did dabrkolebas<br />

uqmnian kavkasiis dasavleTSi warmatebis misaRwevad. Zalauflebisadmi<br />

ltolva, gamwvavebuli vasalisa da suzerenis<br />

konfliqtiT, bunebrivia, mtrulad ganawyobda mixeil-beis<br />

rusebisadmi, romelTac mis qveyanaSi surdaT damkvidreba. mas<br />

eS<strong>in</strong>oda rusebis, SesaZloa kidec sZulda is<strong>in</strong>i da yvelafers<br />

gaakeTebda, rom qveyanaSi maTi warmatebuli svla Seeferxeb<strong>in</strong>a,<br />

an savsebiT aRekveTa; Tumca igi rusebis iq yofnas it<strong>and</strong>a<br />

imdenad, ramdenadac amas misive piradi usafrTxoeba moiTxovda.<br />

mas kargad esmoda, rom ruseTis gareSe mTavris tituls<br />

ver Se<strong>in</strong>arCunebda da darwmunebuli iyo, rom sakmarisia,<br />

rusebs misTvis zurgi SeeqciaT, rom qveyanaSi kvlav uw<strong>in</strong>deli<br />

savalalo anarqia gamefdeboda; v<strong>in</strong> daicavda mas Cerqezebisagan,<br />

an pativmoyvare biZis <strong>in</strong>trigebisagan, an urCi vasalebisagan?!<br />

amitomac igi iZulebuli iyo, moTm<strong>in</strong>ebiT aetana<br />

mfarveli da mbrZanebeli. amave dros, igi arafriT ar gaake-<br />

468


Tebs imaze mets, rac aucileblad evaleba da yovelTvis gamo-<br />

Zebnis aTasnair gamamarTlebel mizezs, raTa Tavidan aicilos<br />

danarCeni moTxovnebis Sesruleba. mTavrisaTvis sarisko rom<br />

ar yofiliyo, igi pirveli Seecdeboda rusebis g<strong>and</strong>evnas afxazeTidan:…<br />

mas afxazuri guli ucems, es guli ki ver egueba<br />

lagamis amodebas. rusebi mas mxolod imisaTvis sWirdeba, rom<br />

Tavis qveyanaSi Tavisuflad akeTos yvelaferi, rac moesurveba.<br />

amrigad, ruseTs aq sakmaod rTuli amocana aqvs Sesasrulebeli;<br />

mas surs sikeTe moutanos am qveyanas, magram, cxadia,<br />

aseT viTarebaSi misi Zalaufleba mxolod sityvieria. mas<br />

surs zomierebis farglebSi darCes da amitom ver axerxebs<br />

gavlenis mopovebas. miuxedavad Txovnisa da muqarisa, ruseTma<br />

verc daiyolia da verc aiZula adgilobrivi Tavadebi da<br />

TviT mixeil-beic, uari eTqvaT yaCaRobaze, moxetiale da muq-<br />

Taxora cxovrebaze, rac afxazi xalxisaTvis mudam iyo damaxasiaTebeli<br />

da rac keTilSobiluri Tvisebebis TvalsazrisiT<br />

maT Cerqezebze gacilebiT dabla ayenebs. mixeil-beisa da mis<br />

vasalebs savsebiT akmayofilebT aseTi cxovreba: yvelas Taviseburi<br />

warmodgena aqvs bednierebaze.<br />

hkiTxeT naxevrad velur afxazs, ra aris misi sanukvari<br />

survili: Tofi, xmali, uxarisxo vercxliT moCuqurTmebuli<br />

xanjali, sapiriswamle da vercxlis patara yuTi, sadac tyviebis<br />

sapoxs <strong>in</strong>axaven — ai yvelaferi is, rac misi bednierebis-<br />

Tvis aris saWiro.<br />

amas emateba gacrecili tansacmeli, sacodavi facxa ( 1 )<br />

da cotaodeni fetvis comi, Tumca es yvelaferi maTTvis mxolod<br />

damatebiTi Rirebulebisaa: iaraRi — ai maTi bedniereba<br />

da simdidre.<br />

maT Soris yvelaze bednieria is, visac yvelaze lamazi da<br />

saukeTeso iaraRi aqvs da, Sesabamisad — yvelaze didi yaCaRia<br />

am qveyanaSi ( 2 ), radgan misi pativmoyvareoba, romlis dasakma-<br />

( 1 ) sacle – dawnuli totebisagan agebuli qoxi.<br />

( 2 ) qebiT arc Sardenis mier aRwerili afxazebi gamoirCevian: mogzauris<br />

gadmocemiT, afxazebi mTlad iseTi velurebi ar arian, rogorc<br />

Cerqezebi, magram iseTive midrekileba aqvT qurdobisa da yaCaRobisadmi:<br />

gacvla-gamocvlis ZiriTadi sagania adamiani, bewveuli, irmisa<br />

da vafxvis tyavi, selis narTi, bza, cvili da sanTeli. I, folio 70.<br />

469


yofilebladac igi arafers Takilobs, mdgomareobs imaSi,<br />

rom rusebs Causafrdes xan erT, xan meore adgilas, gaitacos<br />

maTi qoneba da, Tuki moaxerxebs, tyvedac aiyvanos is<strong>in</strong>i.<br />

warsulSi afxazebis vaWrobis ZiriTad sagans tyveebi<br />

warmoadgendnen da axlac, ruseTis suzerenuli xelisuflebis<br />

qveS, is<strong>in</strong>i jer kidev ver ganTavisuflebulan am saZageli<br />

Cveulebisagan; magram afxazi, iseve rogorc Cerqezi, SurisZiebis<br />

kanonis SiSiT, ver bedavs Tavisi TanamoZmis gayidvas. ukanasknel,<br />

uRaribes glexsac ki SeuZlia gauswordes sakuTar<br />

Tavads da TviT mixeil-beisac ki, Tuki is<strong>in</strong>i gabedaven da mis<br />

romelime axlobels gayidian.<br />

uw<strong>in</strong>del droSi adridanve iWerdnen Tadarigs, raTa mudmivad<br />

hyolodaT gasayidi tyveebi: zRvaze TareSis, mezobel<br />

xalxebTan brZolis, an kidev imereTisa da CerqezeTis Zarcvarbevisas<br />

ayvanil tyveTa Soris gamoarCevdnen da saswrafod<br />

aqorw<strong>in</strong>ebdnen maT, visganac kargi STamomavlobis miRebis imedi<br />

hqondaT. bavSvebs dabadebisTanave CamoarTmevdnen tyve<br />

mSoblebs da mihyavdaT gasazrdelad im dromde, vidre SesaZlebeli<br />

gaxdeboda maTi momgebianad gayidva. es sacodavi<br />

tyveebi bavSvebis namdvili mwarmoeblebi iyvnen.<br />

es barbarosuli Cveuleba Cerqezebisas hgavs da rusebma<br />

ver SeZles misi bolomde aRmofxvra: maTi zedamxedvelobis<br />

miuxedavad, afxazebi ma<strong>in</strong>c axerxeben tyveebiT vaWrobas, romlis<br />

ZiriTad fonds gatacebuli rusi jariskacebi warmoadgenen.<br />

Turqebi rus tyveebs afxazebisagan adgilzeve yiduloben,<br />

Semdeg ki trapizonSi 25 an mcire aziis sxva portebSi mihyavT<br />

gasayidad.<br />

es saS<strong>in</strong>eli vaWroba mTlianad aRikveTeboda, mixeil-bei<br />

da hasan-bei TviTonve rom ar iyvnen am saqmis ZiriTadi monawileni.<br />

is<strong>in</strong>i xels ar uSlian jariskacebis motacebas da amiT<br />

mogebasac ki iReben. cxadia, hasan-beize ukeT arav<strong>in</strong> icis, rac<br />

xdeba mis qveyanaSi; amboben, igi fuSeze 26 ufro gamWriaxi gonebisaao.<br />

Seityobs Tu ara, rom mavanma afxazma v<strong>in</strong>me daatyveva,<br />

maS<strong>in</strong>ve TavisTan ibarebs gamtacebels da rusebze gadacemiT<br />

emuqreba (amisi maT Zalian eS<strong>in</strong>iaT), Tuki ar mouyvanen<br />

Zroxebs, cxens da a.S. roca damnaSave xarks gadaixdis, mTavari<br />

uflebas aZlevs, gayidos tyve da yvelanairad mfarvelobs kidec<br />

mas am saqmeSi. rusebi ki amaod iTxoven misgan marTlmsajulebis<br />

aRsrulebas da damnaSaveTa gadacemas: igi aTasnairi<br />

470


xrikebiT axerxebs Tavis daZvrenas da rusebi verafers xdebian.<br />

am mxriv biZamisze ukeT arc mixeil-bei iqceva.<br />

SesaZloa, TurqeTTan dadebuli xelSekrulebiT rusebma<br />

SeZlon tyveTa vaWrobis aRkveTa. xelSekrulebis Tanaxmad,<br />

TurqeTi valdebulia ruseTs daubrunos yvela ltolvili<br />

rusi jariskaci, romelmac Tavi Seafara TurqeTs, agreTve —<br />

ruseTis yvela qveSevrdomi, romelic monad waiyvanes an monad<br />

gayides. Tuki Turqi faSebi ar Seasruleben xelSekrulebas,<br />

romelsac maTTvis ukuqmedebis Zala aqvs, maS<strong>in</strong> afxazeTSi<br />

tyveTa Sesasyidad wasuli vaWrebi imdenad did safrTxeSi Caigdeben<br />

Tavs, rom am saqmianobis gagrZelebas aRarc mo<strong>in</strong>domeben.<br />

Tanamedrove afxazeTSi xuTi ZiriTadi afxazuri tomi<br />

Sedis:<br />

1) bzubebis (Bsoubbes) tomi, romelic gagridan anakofiamde<br />

saxlobs da 18 700 suls iTvlis.<br />

2) sakuTriv afxazebis tomi — anakofiidan kelasuramde,<br />

8 100 suli.<br />

3) webeldis tomi — kodoris zemo xeobaSi, 15 000 suli.<br />

4) abJuas tomi (Abchaves) — gagridan kodoramde, 10 500<br />

suli.<br />

afxazeTis mTeli mosaxleoba ganisazRvreba 52 300 suliT.<br />

me ar CamiTvlia mexuTe — samurzayanos 27 tomi, romelic<br />

samegrelos mTavars eqvemdebareba.<br />

es aris gadarCenili mosaxleoba, romelic uw<strong>in</strong> bevrad<br />

ufro mravalricxovani unda yofiliyo, magram tyveTa vaWrobis<br />

Sedegad yovelwliurad mcirdeboda.<br />

amasTanave, yaCaRurma cxovrebam, romelic did pativSia<br />

afxazebSi, is<strong>in</strong>i srul usaqmurobas miaCvia. sacodavi sanaxavia<br />

maTi ubadruki qoxebi — wnuliT nagebi da aliziT Selesili,<br />

sadac ojaxebi saqonelTan erTad cxovroben. is<strong>in</strong>i ar Tibaven<br />

mdeloebs da saZovrebs, ar imarageben Tivas da Tu mkacri zam-<br />

Tari dgeba, saqonels erekebian tyeSi, sadac igi SimSilisa da<br />

sicivisagan iRupeba. erTi an ori Zroxa didi simdidrea ubralo<br />

afxazisaTvis, naxiri mxolod Tavadebs hyavT. xarebic da<br />

Zroxebic aq dabaltaniania, magram kargi jiSisa. maTi meurne-<br />

471


oba Zalze waagavs Cerqezebisas, Tumca maTTan SedarebiT ufro<br />

Raribulia. Cerqezebis msgavsad, afxazebsac bevri cxvari<br />

da Txa hyavT. cxvris xorci gemrielia, matyli ki — uxeSi. maTi<br />

ZiriTadi sakvebia sim<strong>in</strong>di, fetvi da erTgvari jiSis lobio.<br />

mrewvelobis aranairi dargi aq ar aris ganviTarebuli.<br />

amgvarad, miuxedavad imisa, rom yvelaze nayofier qveyanaSi<br />

cxovroben da sazRvao vaWrobisTvisac saukeTeso mdebareoba<br />

da pirobebi aqvT, afxazebi ma<strong>in</strong>c ukidures siRaribes<br />

ganicdian. 1831 wels b-ni pol gibali 28 novorosiis kurierSi<br />

(#103) werda, rom `am siRaribem is<strong>in</strong>i Zalze daamdabla; maT<br />

urCevniaT mowyaleba iTxovon, vidre imuSaon. is<strong>in</strong>i SimSiloben,<br />

am sityvis farTo mniSvnelobiT da rogorc ki da<strong>in</strong>axaven,<br />

rom sadme samzareuloSi cecxli anTia, an sadRac xari an<br />

cxvari ikvleba, maS<strong>in</strong>ve iq gaCndebian da SeTavazebis gareSe asruleben<br />

yvelanair saqmes im imediT, rom erT lukma saWmels<br />

miiReben. xasiaTis aseTma simdablem mTlianad Cakla Rirseba<br />

am xalxSi, romelic mxolod Zalis gamoyenebiT cxovrobs da<br />

SeCveulia xelmokleobas, uam<strong>in</strong>dobas da a.S. sibejiTes da zomier,<br />

magram mudmiv samuSaos, urCevnia mokle xniT Tavi safrTxeSi<br />

Caigdos, ris Sedegadac SesaZloa zogjer mogeba naxos.<br />

afxazebi sulac ar arian guladni: maT araviTari w<strong>in</strong>aaRmdegoba<br />

ar gauweviaT arc TurqebisaTvis da arc rusebisaTvis,<br />

Tumca TviT idea ucxoelTa batonobisa maTTvis autanelia.<br />

maT Soris yvelaze sazareli avazakebic ki ar ganekuTvnebian<br />

mamac da saSiS pirovnebebs, romlebic mudmivad mzad arian<br />

did gzebze xmlis mosaqnevad da dambaCis sasrolad. afxazebi<br />

arian daxvewili da marjve qurdebi, romlebic advilad<br />

gadadian Setevaze maS<strong>in</strong>, roca ricxobrivad mow<strong>in</strong>aaRmdeges<br />

didad sWarboben, magram sxva SemTxvevaSi mxolod sibneleSi<br />

da malulad moqmedeben da mciredi w<strong>in</strong>aaRmdegobis gawevisas<br />

ukan garbian~.<br />

aseT viTarebaSi xalxisaTvis namdvilad sasargeblo iqneba<br />

am naxevrad veluri mdgomareobidan, romelSic is<strong>in</strong>i imyofebian,<br />

civilizaciisaken Semobruneba; amis ganxorcieleba<br />

ki SesaZlebelia ruseTis meSveobiT, Tuki monarqi, romelsac<br />

mTeli Tavisi arsebiT sikeTis keTebis mtkice survili amoZravebs,<br />

SeZlebs aseTive keTilSobiluri survili STaagonos<br />

472


imaTac, v<strong>in</strong>c misi gamgeblobis qveS marTavs imperiis am ganapira<br />

mxareebs.<br />

vimeoreb, amocana sakmaod Zneli Sesasrulebeli iqneba.<br />

unda gamoiZebnos iseTi saSualeba, romelic ufro sasargeblo<br />

iqneba afxazisaTvis da igic Tavs daanebebs sizarmacesa da<br />

yaCaRobas; unda miaCvio igi wesrigs, Sromas, gauRvivo socialuri<br />

Rirsebebisadmi siyvaruli, Seagneb<strong>in</strong>o, rom xeli aiRos<br />

iaraRze da yvela adamiani Casafrebul mtrad ar miiCnios —<br />

mxolod ufals Tu SeuZlia aseTi saswaulis moxdena!<br />

savaraudod, yvelaze Zneli iqneba maTi vaWrobis mowesrigeba<br />

da arsebul pirobebSi mrewvelobis ganviTarebisaTvis<br />

xelSewyoba. soflis meurneobiTa da ekonomikis romelime<br />

dargiT dakavebulma afxazma Tavisi produqciisaTvis gasaRebis<br />

bazrebi unda ipovos. rogor SeiZleba es moxdes, roca 200<br />

versis manZilze mTel sanapiroze mxolod ori, isic erTmane-<br />

Tisagan gvarianad daSorebuli bazaria — soxumi da redut-kale<br />

29 , Tu ar CavTvliT bamboris bazars. arsebulma f<strong>in</strong>ansurma<br />

da sanitarulma RonisZiebebma aq savsebiT mospo vaWrobis<br />

ganviTarebis yovelgvari SesaZlebloba: gana SesaZlebelia,<br />

rom mcireodeni sim<strong>in</strong>disa Tu tyavis gamo afxazebma aseT mo-<br />

Sorebul bazrebSi irb<strong>in</strong>on? da ai aq iwyebs ganviTarebas axali<br />

mankiereba — TurqebTan kontrab<strong>and</strong>uli vaWroba, romelsac<br />

md<strong>in</strong>areebis SesarTavebTan, lerwmebSi TavSefarebulni awarmoeben.<br />

erTma cnobilma moxelem wamoayena w<strong>in</strong>adadeba, sanapiros<br />

patara yureebSi daeweseb<strong>in</strong>aT garkveuli dro, roca mosaxleobas<br />

miecemoda ucxoelebTan vaWrobis SesaZlebloba, am process<br />

ki meTvalyureobas gauwevda xomaldi, romelic amave yureSi<br />

idgeboda. es iqneboda yovelwliuri bazrobebis msgavsi<br />

ram, sadac afxazebi advilad SeZlebdnen misvlas da sakuTari<br />

produqciis gasaRebas.<br />

qveynis Sida nawilSi bazrebi srulebiT ar aris. raoden<br />

didi sxvaobaa dRev<strong>and</strong>el gaubedurebul afxazeTsa da odes-<br />

Rac mis sanapiroebze ulamazes yvavilwnulebad Semoyolebul<br />

berZnul koloniebs Soris.<br />

mTavar mixeil-beis adgil-mamulSi, misi saxlidan orasiode<br />

nabijze, mov<strong>in</strong>axule lixnis Zveli eklesia 30 . igi sakmaod<br />

kargad aris Semonaxuli da agebulia zustad igive gegmiT, rogorc<br />

biWv<strong>in</strong>Tis eklesia, magram gacilebiT momcro zomisaa da<br />

473


ufro sada. stili bizantiuria; masalad SerCeulia moyviTalo<br />

kirqvis Tlili qva, romelic mezoblad mdebare mTebSia<br />

mopovebuli. gumbaTi rvawaxnagaa, <strong>in</strong>terieris kedlebi ki<br />

mxatvrobiT aris dafaruli.<br />

imperatorma es eklesia monastrad aqcia da afxazeTSi<br />

moRvawe mRvdlebis samyofelad daadg<strong>in</strong>a. manve arqiers (episkoposi),<br />

romelic jer kidev ar iyo adgilze Camosuli, sarCod<br />

gamouyo 1 500 rubli vercxliT (6 000 franki).<br />

souk-sudan eqvsi versi pirdapiri gziT, bamboraSi Susvlelad<br />

viareT da xifsTas xe-tyis qarxanasTan mivediT…...<br />

...rodesac gembanze davbrundi, ailagas 31 (Yolagu) monastris<br />

nangrevebi maCvenes. monasteri zRvis napirze iyo agebuli,<br />

fS<strong>and</strong>ras SesarTavidan xelmarjvniv, ramdenime aseul nabijze.<br />

eklesia patara zomisaa, magram lamazad aris nagebi bizantiur<br />

stilSi, cisferi da mwvane melafiris Tlili qviT da<br />

dgas konglomeratis kldeze, romelic zRvis donidan rva futis<br />

simaRlezea aRmarTuli. drodadro zRvis talRebi kldis<br />

ferdobebs exeTqebian...<br />

Tumca bamboris peizaJi xmeleTis mxridan Zalian lamazia,<br />

magram mTeli Tavisi simSvenieriTa da ganuzomeli didebulebiT<br />

igi mxolod zRvidan Cans. karg da naTel am<strong>in</strong>dSi swored<br />

aqedan SeiZleba mkafiod da<strong>in</strong>axo wylis nakadis sami didi,<br />

bunebrivi gamosasvleli, saidanac mWiSTa, xifsTa da baklanka<br />

gamoed<strong>in</strong>ebian kavkasionis xarki zRvaSi CaaqvT ( 1 ).<br />

mWiSTas xeoba yvelaze viwroa; mis napirebs xSiri tyeebi<br />

faravs, ferdobebis zeda nawili ki xevebiTaa daserili. am viwro<br />

sapyrobilis tyveobidan gamovardnili md<strong>in</strong>are nebivrad<br />

mied<strong>in</strong>eba bamboris mSvenier dablobze, odnav talRisebur adgilebs<br />

Soris. misi napirebi mofenilia xeebiT, romelTa<br />

CrdilqveS bzifis tomis afxazTa mravali sofelia Camaluli;<br />

maT Sorisaa papcva, baCa, Cabalurxva, s<strong>and</strong>ripSi 32 — yvela md<strong>in</strong>aris<br />

marcxena napirze, garda Cabalurxvisa, romelic md<strong>in</strong>aris<br />

orive napirzea gadaWimuli. marcxena patara Senakadis<br />

qvemoT Cans eSera da tumtala.<br />

iq, sadac mTavrdeba qviSiani borcvebi, romlebic zRvas<br />

biWv<strong>in</strong>Tidan moyolebuli esazRvrebian, bamboras reidis siR-<br />

( 1 ) ix. atlasi, me-2 seria, furc. 3.<br />

474


meSi md. mWiSTas SesarTavi Cans. erT dros aq afxazeTis erTerTi<br />

mTavari bazari iyo; imereTis mefis — aleqs<strong>and</strong>res rukaze<br />

igi `afxazeTis portis~ saxelwodebiTaa aRniSnuli, Sardenis<br />

rukaze — Portus Abcassorum-is saxeliT. es aris Sua saukuneebis<br />

xanis yvela rukaze miTiTebuli Cavo de Buxo — bzis porti,<br />

rac savsebiT Sesaferisi saxelwodebaa, radgan aq am mcenariT<br />

didi vaWrobaa gaCaRebuli. es adgili axlac afxazeTis erTerTi<br />

ZiriTadi savaWro punqti iqneboda, sanitaruli pirobebis<br />

gamo ruseTs Tavidanve rom ar aekrZala aq vaWroba...<br />

sanapiro bamboradan soxum-kalemde<br />

zRvis sanapiros gaswvriv, bamboridan soxumamde ulamazesi<br />

adgilebia gadaSlili. baklankas SesarTavamde, sadac kazakebs<br />

TavianTi posti aqvT mowyobili, sanapiro dabali da<br />

tyiania, baklankis iqiT ki iwyeba dabali gorakebis mwkrivi,<br />

romelic zRvis napirs miuyveba da fsircxis 33 SesarTavTan miaxloebisas<br />

ki T<strong>and</strong>aTan maRldeba da did, kldovan kedels<br />

qmnis. maRali mTebidan wamosuli fsircxa aq gzas ikvlevs, anu<br />

poulobs viwro, Rrma da Tvalwarmtac gasasvlels [...]<br />

fsircxis SesarTavis marcxena kuTxeSi, lamazi xeebiT<br />

dafarul, wakveTili konusis formis mqone borcvis wverze<br />

dgas nangrevebiT garSemortymuli Zveleburi, mrgvali koSki.<br />

kedeli, romelic mas meore, ferdobis Sua nawilSi aRmarTul<br />

TeTr koSkTan aerTebs, ar Cans, radgan igi foTlebSia Camaluli.<br />

aqedan kargad Cans meore kedlis nangrevebi, romelic uw<strong>in</strong><br />

zRvis sanapiromde Cadioda da gasasvlels ketavda; es aris<br />

anakofiis, anu uZveles rukebze aRniSnuli nikofsiis (Nicofia) 34<br />

nangrevebi ( 1 ).<br />

anakofiis pirdapir, fsircxisa da zRvis sanapiros kuTxeSi,<br />

romelsac anakofiisagan mxolod md<strong>in</strong>are gamohyofs, aRmarTuli<br />

iyo fsircxis cixe 35 . igi eyrdnoboda mis ukan wamozidul<br />

cicabo mTas da im xeobis mTeli sigane ekava, romelsac<br />

igi icavda, radgan kirqviani mTebi, romlebic zRvis sanapiros<br />

( 1 ) anakofia anu fanakofia (Phanakopi), rogorc zogjer weren xolme,<br />

aRniSnavs cicabo, Rrmad CaWril adgils, romelic Soridan moCans. es<br />

saxelwodeba zustad Seesabameba adgilis iers. ix. atlasi, me-2 seria,<br />

furc. 4.<br />

475


Sida dablobisagan gamohyofen, soxumis siaxloves sagrZnoblad<br />

amaRlebulia...<br />

am adgilebis aseTma ucnaurma agebulebam afiqreb<strong>in</strong>a i.<br />

klaproTs, rom es iyo centraluri qedi, romelic zRvas ebj<strong>in</strong>eboda,<br />

rogorc es mocemulia patara rukaze, romelic kavkasiis<br />

1814 wlis miseul aRweras erTvis.<br />

anakofia zustad is adgilia, sadac es dabali qedi yvelaze<br />

metad uaxlovdeba zRvas da tovebs mxolod viwro defiles,<br />

romliTac SeiZleba bamboris dablobidan kodoris SesarTavsa<br />

da soxumSi misvla.<br />

aq advilad amoicnoba is ganTqmuli xeoba da cixe, romelsac<br />

berZnebi traqeas 36 uwodebdnen da romlis Sesaxebac<br />

prokopi dawvrilebiT saubrobs Tavis TxzulebaSi (brZola<br />

guTebTan, I, IV, gv. 500):<br />

`afsilebis sazRvars iqiT, abazgiis SesasvlelSi, aris<br />

erTi aseTi adgili: maRali mTa, romelic iwyeba kavkasiis mTebidan,<br />

nel-nela eSveba Tavisi TxemiT, rogorc kibe da roca<br />

evqs<strong>in</strong>is ponts miaRwevs, ikargeba. am mTis mwvervalze Zvelad<br />

abazgebma aaSenes Zalze didi cixesimagre. TavianTi Cveulebis<br />

mixedviT is<strong>in</strong>i aq ixiznebian da igerieben mtris Semosevas,<br />

radganac es Znelad misasvleli adgilia da erTaderTi gasasvleli,<br />

romelic am cixisaken midis, aseve erTaderTi Sesasvlelia<br />

abazgiaSi da igi imdenad viwroa, rom adamianTa mcirericxovani<br />

jgufic ki sakmarisia TavdamsxmelTa Semotevis mosagerieblad.<br />

biliks zemodan adgas cicabo da moSiSvlebuli<br />

kldeebis kedeli, romelic zRvamdea gadaWimuli da romlis<br />

gamoc am adgils traqeas uwodeben~ 37 .<br />

...dRes anakofia mTlianad mitovebulia; nangrevebs Soris<br />

aRaraferia, garda patara, Zalian Zveli eklesiisa, romelic<br />

odesRac aq arsebul sicocxleze mianiSnebs. igi cnobilia<br />

mTel afxazeTSi da TviT saqarTveloSic, radgan fiqroben,<br />

rom swored aq aris dakrZaluli wm<strong>in</strong>da svimoni. vaxtang<br />

V-is qarTul qronikaSi 38 marTlac aris moTxrobili, rom<br />

aderkis, bartomis Zis 39 , mefobis dros, romelic qristeSobidan<br />

cota xnis Semdgom zeobda, ori mociquli — wm. <strong>and</strong>ria da<br />

wm. svimon kananeli 40 afxazeTSi da egrisSi qristianobis saqadageblad<br />

movidnen. wm. svimoni miicvala qalaq nikolSi (Niko-<br />

476


li), anu anakofiaSi, berZnebis teritoriaze, xolo wm. <strong>and</strong>ria<br />

gaemgzavra samegreloSi 41 qristianobis gasavrceleblad( 1 ).<br />

fsircxis ( 2 ) cixisagan mxolod uZvelesi leRvis da sxva<br />

didroni xeebis CrdiliT dafaruli koSkebisa da kedlebis mitovebuli<br />

nangrevebia SemorCenili. xeebi ise gadmoxrilan am<br />

nangrevebze, TiTqos maTi martoobis dafarva undaTo. orasi<br />

wlis w<strong>in</strong> es samegrelos dadianebis bolo samflobelo iyo afxazeTis<br />

mxareSi. nangrevebTan axlos kazakTa postia, saidanac<br />

soxumamde 21 verss angariSoben, me ki vfiqrob, rom manZili<br />

ufro metia.<br />

anakofiis ukan, peizaJis siRrmeSi baklankis xeobaa gada-<br />

Wimuli. kirqvis maRali kedeli uw<strong>in</strong>deburad erT doneze miemarTeba<br />

centraluri qedis paralelurad. mis zemoT, mwvervalebsa<br />

da platoebs Soris, ukeTesad moCans safar-beis qudi —<br />

borcvi zemodan TxemiT. 12 ivlisisaTvis borcvebis mwvervalebsa<br />

da Rartafebs Soris, romlebiTac es kldeebia daRaruli,<br />

kldis RrmulebSi jer kidev iyo SemorCenili Tovlis laqebi...<br />

anakofiidan soxumis koncxamde araferi gv<strong>in</strong>axavs RirsSesaniSnavi,<br />

garda gumisTis ulamazesi SesarTavisa; igi gamoed<strong>in</strong>eba<br />

sanapirodan ramdenime versiT moSorebuli Zalze viwro<br />

xeobidan, romelic dabali qedis kirqvian ferdobSia SeWrili.<br />

md<strong>in</strong>aris napirebze sofel eSeras SemogarenSi, romelic<br />

soxumidan rva, xolo sanapirodan — oTxi versis daSorebiTaa,<br />

dgas Zalze Zveli eklesia 42 , romlis oTxive kedeli kargad<br />

aris Semonaxuli; eklesia SigniT savsea ZRvnad Sewiruli niv-<br />

TebiT — xmlebiT, TofebiT, fuliTac ki, da yvelaferi es xeluxlebelia.<br />

afxazebi dRemde did Tayvans scemen am eklesias,<br />

aq modian aRdgomis dResaswaulis aRsaniSnavad da Cveulebis<br />

Tanaxmad, Tan dasaklavi Zroxac mohyavT. moaqvT agreTve wi-<br />

Teli kvercxebi. am eklesiasTan dadebuli fici urRvevia. mis<br />

gverdiT amodis SesaniSnavi wyaro. muslimebi fics deben<br />

( 1 ) Klaprtoth, voy. au Caucase, gamoc., II, 113 da 114.<br />

( 2 ) Pizirdsiza cixis saxelwodebaa, Absta - md<strong>in</strong>aris saxelia xatovis rukaze;<br />

Sua saukuneebis rukaze am md<strong>in</strong>ares agreTve fiume de Nicofia –s<br />

saxeliT aris aRniSnuli. ra<strong>in</strong>egsi (II, 5) mas Kuri –s uwodebs da aRniSnavs,<br />

rom navsadguri, romelic mis SesarTavSi mdebareobs, pataraa<br />

da naklebad saimedo.<br />

477


<strong>in</strong>jaos didi qvabis w<strong>in</strong>, romelic eklesiidan odnav moSorebiT<br />

dgas.<br />

gumisTa soxumis koncxis bolos, sanapiros gaswvriv, iq,<br />

sadac igi zRvaSi Caed<strong>in</strong>eba, marcxena mxares mdebare Zveli soxumis<br />

kedlebs uvlida garSemo. am uZvelesi qalaqidan, romelic,<br />

albaT, berZnuli kolonia iyo, SemorCenilia mxolod<br />

kedlebis nawili da isic buCqnariT aris dafaruli.<br />

es gaxlavT is uZvelesi soxumi, romelsac XIII saukunis<br />

avtori abu-l-fida 43 ixseniebs. igi mas saxums (Sachums) uwodebs<br />

da mis adgilmdebareobas miuTiTebs afxazebis qveyanaSi,<br />

zRvis napirze.<br />

soxum-kale<br />

bolos, koncxTan miaxloebisas, rogorc iqna, Zlivs gavarCieT<br />

soxum-kales ( 1 ) yure. igi soxumis da kodori koncxebs<br />

Soris, 15 versis manZilzea gadaWimuli da 7 versiT siRrmeSia<br />

SeWrili.<br />

anapidan moyolebuli baTumamde, gelenjikis yuris Semdeg<br />

es yvelaze lamazi yurea mTel sanapiroze. marTalia, aq<br />

kargad SeiZleba ankeris 44 damagreba, magram es ma<strong>in</strong>c mTlad<br />

usafrTxo ar aris, radgan yuris fskeri Zalze daqanebulia da<br />

rogorc ki xmeleTidan odnav Zlieri qari dauberavs, Ruza<br />

grunts Txris, Tuki damatebiTi usafrTxoebis mizniT sanapiros<br />

mimarTulebiT xomalds meore RuziT ar daamagreben. yuris<br />

Slamiani fskeri oRroCoRroa, rac ankeriT dasamagrebeli<br />

saxarbielo adgilis povnas kidev ufro arTulebs.<br />

sanapirodan 300 saJenis 45 daSorebiT, 12 saJen siRrmeze<br />

Ruza CavuSviT cixis pirdapir, romelic yuris siRrmeSi — besleTis<br />

deltaSi iyo agebuli. es aris Turqebis mier 1578 wels,<br />

muradis (murad III — l. m.) zeobis xanaSi agebuli Senoba. iseve<br />

( 1 ) soxumi, soxum-kala, anu dordupi (Soghumi, Soghum-Kala, Dordup) —<br />

ra<strong>in</strong>egsi, II, 7; soxumis-cixe — xatovis mixedviT, soxumi — stevenis<br />

rukaze. Zveli soxumi (Soghum) mdebareobda gumisTis SesarTavTan.<br />

es md<strong>in</strong>are, romelsac aseve cxomsac uwodebdnen, Tavis saxelwodebas<br />

iRebs gumes, gumas da cxomis cixesimagridan, romelic mis napirebze,<br />

qveynis siRrmeSi iyo gaSenebuli; magram sakiTxavia, aqvs Tu ara<br />

raime kavSiri soxums am saxelebTan. dur-dupi, klaproTis mixedviT,<br />

iTargmneba, rogorc `margalitebis mTa~ I, gv.479, germ. gamoc.<br />

478


ogorc foTSi, aqac yvela simagres aqvs masiuri, kvadratuli<br />

kedeli, romlis TiToeuli gverdi 100 tuazs 46 Seadgens; garda<br />

amisa, aqvs qvemexebiT aRWurvili oTxi, terasebad ganlagebuli<br />

bastioni, parapetSi ki gaWrilia saTofurebi. irgvliv Tavisuflad<br />

SeiZleba gaseirneba da soxumSi rom ar vyofiliyaviT,<br />

es xedi marTlac lamazi da mSvenieri mogeCvenebodaT.<br />

cixis SigniT mxolod ramdenime naxevrad dangreuli nagebobaa,<br />

romelic uw<strong>in</strong>deli faSis — qalaS-beis rezidencia<br />

iyo, axla ki aq cixis komendanti da oficrebi cxovroben. yazarmebi<br />

Zalze uvargisia. cixis erTaderT morTulobas warmoadgens<br />

alublis, broweulisa da msxlis ramdenime xe, romlebic<br />

Crdils fenen gaCanagebul adgils, sadac komendanti<br />

cxovrobs. ukeTes mdgomareobaSi arc simagreebia: erT-erTi<br />

bastioni naxevrad zRvaSia Caqceuli, yvelgan gaCenilia napralebi,<br />

romlebSic leRvisa da broweulis xeebs TavianTi<br />

msxvili fesvebisaTvis upoviaT navsayudeli.<br />

erTaderTi sa<strong>in</strong>tereso am cixis ezoSi gaxlavT is, rom aq<br />

aris uw<strong>in</strong>deli faSebisa da adgilobrivi mTavrebis — qeleSbeisa<br />

da safar-beis, axl<strong>and</strong>eli mTavris — mixeil-beis mamisa<br />

da papis saflavebi. maT gansasvenebel adgilze saartilerio<br />

parkia ganlagebuli da uamravi rusuli yumbara mZimed awevs<br />

maT neSts.<br />

dasavleTis karze vrceli arabuli warwera ikiTxeba, aRmosavleTis<br />

kari ki uw<strong>in</strong> TviT qalaq soxumze gadioda.<br />

erTnaxevari versis siganis mTeli es patara vel-dablobi,<br />

romelic aRmosavleTidan cixis borcvebis Ziramde da axl<strong>and</strong>el<br />

karant<strong>in</strong>amde iyo gadaWimuli, odesRac saxlebiTa da<br />

bazrebiT iyo mofenili. maS<strong>in</strong> soxumis mosaxleoba 6 000 suls<br />

Seadgenda. qviT amoSenebuli arxebidan besleTis wyali qalaqis<br />

yvela kvartlamde aRwevda. mis SesarTavSi patara, aguriT<br />

mopirkeTebuli arxi iyo agebuli mcire zomiani Turquli gemebis<br />

komfortisaTvis. am Zveli soxumidan aRaraferia Semor-<br />

Cenili, garda saxlebisa da quCebis raRac naSTebisa, romlebic<br />

ekal-bardebiTa da maRali balaxiTaa dafaruli. kedeli,<br />

qalaqs rom zRvis mxridan icavda, aRar arsebobs, SemorCenilia<br />

mxolod raRac nawilebi, romelTac mudmivad azianebs<br />

zRvis talRebi; nagviT amovsebul arxebSi wyali aRar gaed<strong>in</strong>eba.<br />

cixis irgvliv Semovlebuli Txrilebic nawilobriv amovsebulia.<br />

besleTi, romlis d<strong>in</strong>ebac wydeba, ikargeba WaobebSi,<br />

479


omlebic Sua zafxulSi imdenad wamlaven haers, rom foTisa<br />

da wm. nikolozis 47 Semdeg soxumi, klimatis TvalsazrisiT,<br />

mTel am sanapiroze ruseTis samflobeloebs Soris yvelaze<br />

mavne adgilad SeiZleba CaiTvalos. askaciani garnizonis jariskacebi<br />

daavadebisagan uZlurdebian; magram sakmarisia besleTis<br />

arxebis gawmenda da xelovnurad Seqmnili am Waobebis<br />

daSroba, rom soxumi marTlac iseTive jansaR adgilad gadaiqces,<br />

rogorc yvela sxva adgili am sanapiroze; magram v<strong>in</strong> Seasrulebs<br />

amgvar samuSaos? cxadia, jariskacebi amas ver gaakeTeben,<br />

radgan maT isedac Tavsayrelad aqvT saqme — postze<br />

dgoma, TavianTi saqonlis saZovrebze garekva, zamTrisaTvis<br />

Tivis momarageba, saWiro raodenobiT SeSis damzadeba, bostneulis<br />

moyvana, TavianTi scxovreblis — naxevrad dangreuli<br />

barakebis SekeTeba, karant<strong>in</strong>is meTvalyureoba da yvelaferi<br />

amis Sesruleba maT uxdebaT maS<strong>in</strong>ac ki, roca jariskacTa<br />

raodenobis erTi mesamedi an meoTxedi hospitalSia gadayvanili.<br />

rodesac rusebma daikaves soxumi 48 , qalaqis erTi nawili<br />

jer kidev ar iyo ganadgurebuli, magram generalma, romelic<br />

maS<strong>in</strong> jars meTaurobda, brZana daengriaT da miwasTan gaesworeb<strong>in</strong>aT<br />

yvelaferi, rac jer kidev gadarCa, im mizeziT, rom am<br />

saxlebis safarqveS afxazebs uadvildebodaT rusi jariskacebis<br />

gataceba. ase ar moqceula napoleoni kairoSi: mas ar gadauwvavs<br />

kairo imis gamo, rom mis jariskacebs itacebdnen. soxumis<br />

dangreva am sacodavi cixis garnizonis mowamvlas niSnavda:<br />

cxeli klimatis pirobebSi araferi ise ar ab<strong>in</strong>Zurebs<br />

haers, rogorc erTbaSad ganadgurebuli da mitovebuli es<br />

qoxmaxebi da odesRac dasaxlebuli adgilebi.SeiZleba iTqvas,<br />

rom es nangrevebi lpeba, mze da s<strong>in</strong>este erTdroulad moqmedeben<br />

organul nivTierebebze, romlebic maT damRupvel zemoqmedebas<br />

ganicdian da amis Sedgad gamoyofili aTasgvari<br />

miazmic iwvevs im adamianTa sikvdils, v<strong>in</strong>c maT SeisunTqavs. es<br />

dakvirveba didad gonierma pirovnebam, b-nma Sopenma Caatara<br />

erevansa da bevr sxva adgilebSi da savsebiT darwmunebulni<br />

unda viyoT, rom janmrTelobisaTvis aucilebeli pirobebis<br />

SesanarCuneblad qalaqSi saWiroa mosaxleobis mofrTxileba<br />

da yovelgvari ngrevisa da ganadgurebisagan Tavis Sekaveba...<br />

...dRes soxumSi aris erTi patara, ubadruki bazari, sadac<br />

SeiZleba Rv<strong>in</strong>is, xorcisa da raRac wvrilmani saqonlis<br />

480


SeZena. aq da bamboraSi ukve iwyeba Rv<strong>in</strong>is raioni — am Zvirfasi<br />

siTxis siuxvis raioni. yirimSi vazi did mzrunvelobas moiTxovs,<br />

aq ki igi sakuTar deda-samSobloSia da movlis gareSec<br />

iseve xarobs, rogorc edemSi. visac Tavisi sacxovreblis gar-<br />

Semo vazis moSeneba surs, imaze unda izrunos, rom aq gancalkevebiT<br />

idges ramdenime xe, romlebzec vazi acocdeba da aTasobiT<br />

mwvane girl<strong>and</strong>ad Semoexveva, Semdeg ki misi SewiTlebuli<br />

marcvlebi am xeebs yurZnis erTi uzarmazari mtevnis saxes<br />

aZlevs. zogjer vazi Zalian didia da miuxedavad imisa, rom<br />

Tela, wifeli da aswlovani kaklis xe veeberTela simaRlezea<br />

atyorcnili, vazi maT kenweroze eqceva da Tavis mtevnebiT<br />

gvirgv<strong>in</strong>ad adgas.<br />

Rv<strong>in</strong>is warmoeba ukve ubixebis 49 qveyanaSi iwyeba. afxazebis<br />

— arcTu ise gulmodg<strong>in</strong>e muslimebis mier warmoebuli Cveulebrivi<br />

Rv<strong>in</strong>o ma<strong>in</strong>cdama<strong>in</strong>c ver daikvexnis xarisxiT, radgan<br />

is<strong>in</strong>i am sasmels cudad amzadeben da masSi wyalsac ki ureven.<br />

mxolod mdidrebTan SeiZleba naxoT magari, spirtis maRali<br />

Semcvelobis mqone Rv<strong>in</strong>o. soxumsa da bamboraSi myofi rusi<br />

oficrebic akeTeben Rv<strong>in</strong>os, romelic sakmaod kargi xarisxisaa,<br />

wiTeli feri aqvs da dasalevad sasiamovnoa.<br />

afxazebi Rv<strong>in</strong>os <strong>in</strong>axaven miwaSi Camarxul Tixis qvevreb-<br />

Si anu did doqebSi, magram is<strong>in</strong>i samegreloSi damzadebul<br />

qvevrebze ufro mcire tevadobisa arian; rac ufro miiwevT<br />

aRmosavleTisaken, miT ufro izrdeba am qvevrebis tevadoba<br />

da yvelaze did qvevrebs kaxeTSi SexvdebiT: maT marTlac giganturi<br />

zoma aqvT da zogierTi maTganis siRrme 9 futsac ki<br />

aRwevs.<br />

aseTi cxeli klimaturi pirobebis miuxedavad, Rv<strong>in</strong>o am<br />

qvevrebSi mSvenivrad <strong>in</strong>axeba, gansakuTrebiT maS<strong>in</strong>, Tuki is<strong>in</strong>i<br />

miwaSi sakmaod Rrmad arian Caflulni da zemodanac sami-oTxi<br />

futis sisqeze faravs Tixa, romliTac hermetulad aris amovsebuli<br />

qvevris piri. Rv<strong>in</strong>o qvevrSi Zalze iSviaTad fuWdeba;<br />

igi mxolod maS<strong>in</strong> Zmardeba, Tuki tolCebiT didxans anjRreven,<br />

es ki maS<strong>in</strong> xdeba, roca aqauri Cveulebis Tanaxmad, ojaxis<br />

saWiroebisaTvis qvevridan Rv<strong>in</strong>os yoveldRe iReben.<br />

kasrebSi Casxmuli Rv<strong>in</strong>o ufro advilad fuWdeba; amasTanave,<br />

mis Sesanaxad saWiroa kargi sardafebi, qvis kedlebiTa<br />

da saimedo gadaxurviT. amgvari sardafis mowyoba Raribi afxazisa<br />

Tu qarTvelisaTvis Zalze Znelia, Tanac es maT sul ar<br />

481


sWirdebaT — TavianT qvevrebs isedac mSvenivrad flaven miwa-<br />

Si, saxlaTan axlos romelime xis ZirSi.<br />

Rv<strong>in</strong>is Senaxvis es wesi uZvelesi droidan modis da qar-<br />

Tvelebma igi berZnebisagan gadmoiRes, Tu piriqiT — berZnebma<br />

iswavles qarTvelebisagan Zneli saTqmelia. kolxeTi ukve civilizebuli<br />

qveyana iyo, rodesac argonavtebi mis napirs moadgnen...<br />

...soxumis yuris siRrmidan mTis maRal qedze gadaSlili<br />

xedi ver Seedreba bamboris xeds; gasasvleli dafarulia dabali<br />

qediT, romelic anakofiidan iwyeba, gaivlis yuris siRmes<br />

da aRmosavleTis mxares mis irgvliv patara, tyiT Sefenil<br />

gorakebs faravs. maT ukan kelasurisa da kodoris dablobebia<br />

gadaSlili [...]<br />

yuris irgvliv yvelaze sa<strong>in</strong>tereso sanaxavia oxvames 50 eklesiis<br />

nangrevebi, soxumidan aRmosavleTiT, sam versze; agreTve<br />

kelasuri, romelic misgan aseve sami versiTaa daSorebuli.<br />

maTi nacrisferi kedlebi xeebis foTlebs Soris icqirebian.<br />

hasan-beis Ralatis gamo soxumis Semogareni imdenad saxifaTo<br />

gaxda, rom verav<strong>in</strong> bedavda mzis Casvlis Semdeg bazridan<br />

karant<strong>in</strong>Si misvlas, romelic zRvis napiridan erT-naxevar<br />

versze iyo. dRis ganmavlobaSic ki aq marto siaruls eridebodnen,<br />

radgan arsebobda afxazebis mxridan adamianTa motacebis<br />

safrTxe: Tuki es xdeboda guSagebisa da garnizonis<br />

Tvalw<strong>in</strong>, warmoidg<strong>in</strong>eT, ra moxdeba, Tu v<strong>in</strong>me gabedavs qveynis<br />

siRrmeSi Sesvlas. hasan-beis cbiereba da veragoba yvelasaTvis<br />

kargad cnobilia. imisaTvis, rom oxvames dangreuli eklesia<br />

menaxa, Cemma keTilma kapitanma vulfma brZana, kbilebamde<br />

SeiaraRebuli aTiode mezRvauri gamomyoloda Cveni patara<br />

karWapiT, romlis cxvirzec patara qvemexi idga; aseTi samxedro<br />

aRWurvilobiT pirdapir oxvamesaken gavcureT.<br />

eklesia sanapirodan as ormocdaaT nabijzea, TiTqmis<br />

wriulad galavniT garSemovlebuli adgilis SuaSi. galavnis<br />

diametri 200 nabijia. eklesia sakmaod kargad aris Semonaxuli,<br />

magram patara zomisaa da misi sigrZe mxolod TerTmeti<br />

nabijia, sigane ki — xuT-naxevari. sakurTxeveli, berZnebis mier<br />

dadgenili ucvleli dabulebis Tanaxmad, aRmosavleTisaken<br />

aris mimarTuli. proporciebi zustad iseTivea, rogorc<br />

Zvel berZnul eklesiebSi, romlebic uxvad iyo mimofantuli<br />

482


yirimis sanapiroze an kidev <strong>in</strong>kermanis kldeebSi iyo gamokve-<br />

Tili. berZnuli wirva qadagebis gareSe warmoebs. sakmarisia<br />

mRvdels hqondes Sesaferisi farTobi, sadac TavisTvis moiwyobs<br />

wm<strong>in</strong>da adgils da aRasrulebs RvTismsaxurebas. eklesiis<br />

danarCeni nawili gankuTvnilia mgalobelTaTvis da medaviTneebisaTvis,<br />

xolo is, v<strong>in</strong>c eklesiaSi adgils ver poulobs, gareT,<br />

patara stoaSi an kidev eklesiis erT-erT kedelTan,<br />

CrdilSi dgas. igi loculobs da RvTismsaxurebis msvlelobis<br />

Sesabamisad iwers pirjvars da imeorebs `kirie eleisons~<br />

(ufalo Segviwyale), rac qarTvelebma berZnuli liturgiidan<br />

Semo<strong>in</strong>axes.<br />

wm<strong>in</strong>da adgili aRniSnulia ori Sesavali kuTxiT; igi gana-<br />

Tebulia erTi fanjriT, romelic sakurTxevlis siRrmeSia<br />

gaWrili ( 1 ); orive mxares sqel kedelSi mowyobilia ori niSa,<br />

romelic miwis donidan daaxloebiT eqvsi futis simaRlezea.<br />

mTavari kari sakurTxevlis pirdapir gadioda stoaSi, romelic<br />

eklesiaze iyo miSenebuli da Cveulebriv, qalebisTvis<br />

iyo gankuTvnili; mamakacebi gverdiTi karidan Sediodnen.<br />

eklesia, iseve, rogorc galavnis kedeli, amoSenebuli<br />

iyo eratiuli kaWrebiT, metwilad ki protogenuri da diorituli<br />

granitis didi riyis qvebiT, romlebic d<strong>in</strong>ebas qveynis<br />

siRrmidan Camoaqvs md<strong>in</strong>areebis napirebze. kedeli sakmaod<br />

sqelia da igi qvis ramdenime fenisagan Sedgeba. aseve iyo agebuli<br />

soxumic: kiri, miuxedavad gambas uaryofiTi daxasiaTebisa,<br />

rogorc Cans, kargi xarisxisa unda yofiliyo, radgan man<br />

ase kargad SeaduRaba es qvebi erTmaneTs da aseTi myari kedeli<br />

Seqmna; eklesiis naxevarwriuli TaRi Camongreulia [...]<br />

amis Semdeg wavediT kelasurSi, romelic soxumidan eqvs<br />

versze mdebareobs. mivadeqiT sakmaod uxvwyliani md<strong>in</strong>aris —<br />

kelasuris SesarTavs, romelic erT-naxevar versze met man-<br />

Zilze fers ucvlis zRvas. Cveni aq mosvlis mizanigaxldaT<br />

cnobili mTavris Hhasan-beisaTvis Cveni pativiscemis dadastureba.<br />

misi saxli sanapirodan ramdenime aseul nabijzea kelasuris<br />

patara xeobaSi, romelic naxevari versi siganisaa da<br />

gaSlilia mSvenieri tyiT dafarul borcvebs Soris ( 1 ).<br />

( 1 ) ix. atlasi, me-2 seria, furc. 6.<br />

( 1 ) ix. atlasi, me-2 seria, furc. 4.<br />

483


odesac hasan-beim Cveni mosvlis Sesaxeb Seityo, man ramdenime<br />

kaci gamogzavna CvenTan Sesaxvedrad. sanam mis saxlamde<br />

mividodiT, gaviareT veluri anwlis tye (sambucus ebulus).<br />

cudad damuSavebul, SemoRobil nakveTebSi bostneulis nacvlad<br />

sarevela balaxi xarobda, romelsac md<strong>in</strong>aridan gadmoyvanili<br />

wylis nakadi siqorfes unarCunebda. TeTri TuTis xeebi,<br />

mtirala tirifebi, wablis, vaSlis, qliavis, leRvisa da sxv.<br />

xeebi aqa-iq uwesrigod iyo darguli da bedis anabarad mitovebuli.<br />

bolosdabolos vipoveT gauTleli koWebis RobiT Semovlebuli<br />

ezos WiSkari; Robe saxlis misasvlelebs icavda.<br />

sakmaod didi zomis saxli mTlianad kopitiTa da muxiT iyo nagebi.<br />

qveda sarTulis nawili Ria iyo, danarCeni ki Tavlad gamoiyeneboda.<br />

ramdenime kari gadaRobil patara sadgomebSi gadioda,<br />

romlebic didi sadgomisagan iyo gamoyofili da cxenebisaTvis<br />

iyo gankuTvnili.<br />

iseve rogorc mixeil-beis saxlSi, aqac zeda sarTulze<br />

xis kibiT avediT da aRmovCndiT aivanze, romelic Senobis<br />

mTeli fasadis gaswvriv iyo miSenebuli. aq Tavi moeyaraT<br />

mTavris TxuTmetamde Tanamesufresa da vasals; zogi Cacucquliyo,<br />

zogi ki Sejgufuliyo aTasnair pozaSi. yvelani kbilebamde<br />

iyvnen SeiaraRebulni da momagones aRmosavluri<br />

qveynebis samefo kari, sadac msaxurebi Tavisi mbrZaneblis<br />

karTan idgnen da mcireoden niSanzec ki mzad iyvnen misi brZanebis<br />

Sesasruleblad. maTi tansacmeli Cerqezulisagan arafriT<br />

gansxvavdeboda. umravlesoba atarebda yabalaxs (bachelik),<br />

anu afxazurad ghetaph 51 , romlis ori grZeli bolo Tavzea Semoxveuli<br />

da ukan Sekruli. bevri maTgani umaRlesi wodebis<br />

warmomadgeneli unda yofiliyo, radgan is<strong>in</strong>i Turquli Salis<br />

Calmas atarebdnen. aqve SevniSne agreTve Savi bewviT Semovlebuli<br />

mrgvali TaTruli CaCi. TiTqmis yvelas hqonda mxrebze<br />

mogdebuli an zurgze dakecili nabadi (bourca).<br />

mTavarma aivanze migviRo Tavisi xalxis garemocvaSi. es<br />

iyo ormoci-ormocdaaTi wlis sasiamovno garegnobis mamakaci.<br />

misi Calma lurji feris daCiTuli Turquli Salisa (chale)<br />

iyo; kostumi Sedgeboda abreSumis mokle xifTanisagan, romelic<br />

yavisferi maudis viwro SarvalSi hqonda Catanebuli. wi-<br />

Teli tarsikonis paWanagebi yavisferi tarsikonis waRebqveS<br />

hqonda amodebuli, es ukanaskneli ki, Turqul yaidaze, wiTe-<br />

484


li tarsikonis fexsacmelebSi hqonda Catanebuli. misi farTo<br />

Coxa (cherkesse) gamxmari foTlebis feri iyo; savazneebis Tavsaxuri<br />

vercxlisa hqonda, qamarze ki, Cveulebis Tanaxmad, mSvenieri<br />

movercxlisfro dambaCa ekida.<br />

Tavdapirvelad mTavarma pirvel oTaxSi Segviyvana, romlis<br />

mTel avejs warmoadgenda mxolod ramdenime merxi, magidis<br />

magivrobas rom wevda, da farTo, uxeSad damuSavebuli xis<br />

sawoli. Semdeg gavediT meore oTaxSi, romelsac pirvelTan<br />

erTad mTel sigrZeze ekava saxlis erTi mxare.<br />

es meore oTaxi mTavris e. w. misaRebi iyo; aq idga ori<br />

uzarmazari sawoli Tu taxti, romlebzec gadafarebuli iyo<br />

fardagebi. es taxtebi TavianTi simyariT ciklopebs 52 , xolo<br />

sisadaviT ki homeross 53 Seeferebodnen. maT erTaderT mor-<br />

Tulobas Seadgenda naxatebi, romlebic mewaRis mier fexsacmlis<br />

lanCaze Sesrulebul ornamentebs waagavdnen.<br />

daumuSavebeli wiflis xis kedlebis erTaderTi morTuloba<br />

iyo xisave lursmnebze Camokidebuli yvela saxeobis SesaniSnavi<br />

iaraRi — hasan-beis siamayis sagani.<br />

mTavari kargad saubrobs rusulad, es ena man iolad Seiswavla<br />

cimbirSi yofnisas. man dr<strong>and</strong>aSi 54 napovni ramdenime<br />

moneta gamocvala berl<strong>in</strong>Si Camosxmul rk<strong>in</strong>is sagnebSi.<br />

didxans vtkbebodi saukeTeso xediT, misi misaRebi oTaxis<br />

aivnidan rom iSleboda; davyurebdi ulamazesi <strong>in</strong>glisuri<br />

parkis am uswormasworo adgilebs, bunebas rom Seuqmnia am<br />

barbarosebisaTvis...<br />

...hasan-beisTan misi erT-erTi ufrosi Zma vnaxeT; igi iseve<br />

iyo Cacmuli, rogorc Tavad hasan-bei, magram ufro sasiamovno<br />

garegnoba hqonda: hasan-beis gamoxedvaSi iyo raRac eSmakuri,<br />

muxanaTuri, damaeWvebeli da, amasTanave — mediduric.<br />

mTavarma gviCvena Tavisi iaraRis koleqcia, romelic<br />

marTlac rom saukeTeso iyo. rodesac es mTavari ruseTis w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

Tavisi mzakvruli saqcielis gamo Seipyres, raTa<br />

cimbirSi gadaesaxleb<strong>in</strong>aT, rusebma misi iaraRic xelT igdes,<br />

gadasaxlebidan dabrunebis Semdeg ki igi nawilobriv daubrunes,<br />

Tumca ar daubrunebiaT misi arsenalidan yvelaze sauke-<br />

Teso da Zvirfasi iaraRi — kerZod, mamamisisagan memkvidreobiT<br />

miRebuli xmali, ris gamoc mTavari didad ukmayofilo<br />

iyo. im SemTxvevaSi, Tuki momavalSi mas ar daubrunebdnen<br />

485


xmals, mis sanacvlod igi 10 000 vercxlis maneTs (roubles) iTxovda.<br />

saqarTvelos mmarTveloba did gasaWirSi Cavarda, rodesac<br />

am moTxovnis Sesaxeb Seityo da radgan am xmalSi mTeli<br />

prov<strong>in</strong>ciidan miRebuli Semosavlis, an Tundac misi naxevris<br />

gadaxdas arav<strong>in</strong> apirebda, mTavrobam yvela Rone ixmara mis mosaZebnad.<br />

bolos, rogorc iqna, es cnobili xmali mgoni Tbilisis<br />

arsenalSi aRmoaC<strong>in</strong>es; igi saswrafod gadagzavnes imereT-<br />

Si, raTa hasan-beisaTvis gadecaT. generali vakulski da<strong>in</strong>teresda<br />

esoden Zvirfasi xmliT, igi dasaTvaliereblad qarqaSidan<br />

amoiRo da waikiTxa warwera ... `zol<strong>in</strong>gen~ (Sol<strong>in</strong>gen). msgavs<br />

warwerebs TiTqmis yvela met-naklebad cnobil xmalze vxvdebiT<br />

kavkasiaSi; Cemi mogzaurobis dros me uamravi aseTi xmali<br />

vnaxe da maTi umravlesoba aq germaniidan safrangeTidan an<br />

italiidan iyo Semotanili.<br />

hasan-beim warmogvidg<strong>in</strong>a Tavisi Tvrameti wlis vaJi, romelic<br />

erT-erTi colisagan — bzifis napirebis mflobel Tavad<br />

narCukis asulisagan hyavda. Cveulebis Tanaxmad, axalgazrda<br />

mTavari mSobliuri saxlidan moSorebiT, samegreloSi,<br />

mTavar dadianis meTvalyureobis qveS gaizarda. roca mas saqorw<strong>in</strong>o<br />

asaki daudga, hasan-beim mTavar dadians misi erT-er-<br />

Ti qaliSvilis xeli sTxova, magram samegrelos mTavari mxolod<br />

im pirobiT Tanxmdeboda qorw<strong>in</strong>ebas, Tuki saqmro qristianobas<br />

miiRebda; marTlac, ai ukve erTi welia, rac es ukanaskneli<br />

mo<strong>in</strong>aTla da roca kelasurSi imyofeba, dResaswaulebze<br />

soxumis cixis samlocveloSi dadis.<br />

ZiriTadi sazafxulo sacxovrebeli hasan-beis webeldaSi<br />

aqvs, kodoris zemo xeobaSi, maruxis ZirSi. kelasuridan webeldamde<br />

mTavari 40-50 verss angariSobs. am droisaTvis mas<br />

Tavisi colebi iq hyavda gagzavnili, radgan ar icoda, ra Sedegi<br />

mohyveboda Tavis ZmiswulTan — mixeil-beisTan warmoSobil<br />

uTanxmoebas.<br />

icoda ra Cemi mogzaurobis mizani, mTavarma gviTxra,<br />

rom kelasuridan sam versze iyo mJave wylis wyaro, xolo ufro<br />

moSorebiT, iskuriis axlos — cxeli wylebi...<br />

...didi xnis ganmavlobaSi xmebi dadioda soxumis SemogarenSi<br />

vercxlisa da rk<strong>in</strong>is sabadoebis arsebobis Taobaze. ruseTis<br />

mTavrobam didi gasamrjelos dapirebiT hasan-beis am<br />

adgilebSi ori rusi <strong>in</strong>J<strong>in</strong>ris moyvana daavala. erT-erTi am <strong>in</strong>-<br />

486


J<strong>in</strong>erTagani gaxldaT b-ni maiori gurievi 55 . hasan-beim is<strong>in</strong>i<br />

afxazur tanisamosSi gamoawyo da didi eskortis TanxlebiT<br />

kelasuris zemo xeobaSi Znelad savali gzebiT waiyvana. is<strong>in</strong>i<br />

ramdenime dRis ganmavlobaSi gzaSi iyvnen, gadaitanes aTasgvari<br />

gasaWiri da Camoitanes tyviis madnis ramdenime nimuSi;<br />

rogorc Cans, sabado arc iseTi mdidari aRmoCnda, rom misi eqsploatacia<br />

daewyoT.<br />

mogvianebiT me ramdenjerme isev vnaxe mTavari hasan-bei.<br />

sxvaTa Soris, mas erTxel im dRes Sevxvdi, roca igi soxumis<br />

vakeze Tavisi Zmiswulis — mixeil-beis elCebs eloda; maS<strong>in</strong> Tavisi<br />

Cerqezuli tansacmlis zemodan meore, iseTive formis,<br />

magram Txeli TeTri tilosagan Sekerili samosi ecva. Cerqez-<br />

Ta umravlesobis msgavsad, cxeniT samogzaurod masac flanelis<br />

tipis TeTri maudis grZeli paWiWebi anu w<strong>in</strong>debi ecva,<br />

romlebic muxlebs zemoTac swvdebodnen.<br />

mTavarma ramdenime sazRvao flotis oficeri da me veluri<br />

vaSlis xis qveS gaSlil nabadze migviRo. xeebze ekida<br />

misi amalis kuTvnili yvelanairi iaraRi — mdidari da ucnauri<br />

alafi. igi gagvimasp<strong>in</strong>Zlda donis SampanuriT, romelic soxumidan<br />

Camoatan<strong>in</strong>a, magram TviTon ar svamda.<br />

meored mTavari soxumis bazris SesasvlelTan vnaxe, sadac<br />

igi cixis komendantTan salaparakod mivida, magram igi ar<br />

Sesula arc cixeSi da arc bazarSi: rogorc amboben, igi yovelTvis<br />

ase iqceoda, radgan Ralatis eS<strong>in</strong>oda. mas undoda komendantis<br />

w<strong>in</strong>aSe Tavi emarTleb<strong>in</strong>a sakuTari Zmiswulis mimarT<br />

Tavisi damokidebulebis gamo. am Sexvedris dros igi namdvil<br />

kavkasiel yaCaRs hgavda — qamarze ori didi dambaCa ekida,<br />

xolo mesames saubris dros xelSi ise cbierad atrialebda,<br />

TiTqos undoda eTqva: ar SemexoT, Torem vai, Tqveni bralio!<br />

mogvianebiT Sevityve, rom ruseTis SuamavlobiT hasanbei<br />

Serigeboda Tavis Zmiswuls da cimbiridan dabrunebis Semdeg<br />

56 pirvelad gaubedavs soxumis cixeSi Sesvla da Tavis w<strong>in</strong>aparTa<br />

saflavebis monaxuleba. miuxedavad amisa, igi kvlavac<br />

ruseTis erT-erT dauZ<strong>in</strong>ebel mtrad rCeba.<br />

amasTanave, hasan-bei s<strong>in</strong>anuliT ixsenebda cimbirSi gatarebul<br />

rva wels; `RmerTo Cemo, — ambobda igi, — ra maklda ma-<br />

S<strong>in</strong>? mSvenieri pensia mqonda, karg sazogadoebaSic viyavi, maioris<br />

C<strong>in</strong>ic mqonda da vcxovrobdi Cems gemoze mxiarulad da,<br />

487


ac mTavaria, srul komfortSi; yvela megobrulad mepyroboda,<br />

dRes ki, roca Tavisufali var, ras warmovadgen? naxevrad<br />

veluri afxazebis mier <strong>in</strong>trigebSi CaTreuli, xSirad iZulebuli<br />

var, vakeTo is, rac maT undaT da ara is, rac me Tavad<br />

m<strong>in</strong>da, mudmivad fxizlad unda viyo da RmerTma uwyis kidev<br />

ra! es ra cxovrebaa!~ sa<strong>in</strong>teresoa, iyo ki mTavari gulwrfeli,<br />

roca am sityvebiT mogvmarTavda?<br />

komentarebi, damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. dawvrilebiT ix. Cvenive werilebi: Jurn. `analebi~ (#2,<br />

2000; #1-2, 2002); @`Caucasica~, #7, 2003; kreb. `axali da uaxlesi<br />

istoriis sakiTxebi~, #2 (6), 2009.<br />

2. gamba Jak fransua (1763-1833) — frangi mogzauri, komersanti,<br />

safrangeTis konsuli TbilisSi. ruseTis mTavrobam<br />

daakmayofila misi Txovna da imereTSi saxnavi miwebi da<br />

tyis monakveTi (ajameTis tye) gamouyo, sasoflo-sameurneo<br />

kulturebis ganviTarebisa da savaWro dawesebulebebis<br />

mowyobis mizniT, Tumca, rogorc diubuac aRniSnavs<br />

(ix. qvemoT), es wamowyeba kraxiT dasrulda (ix. Jak fransua<br />

gamba, mogzauroba amierkavkasiaSi, Targmani da gamocema<br />

m. mgalobliSvilisa, Tb., 1987, t. I).<br />

3. lixni anu souk-su (Turq. `civi wyaro~) — gudauTidan 4<br />

km-ze mdebare afxazi mTavrebis rezidencia da 1863 wlamde<br />

— afxazeTis adm<strong>in</strong>istraciuli centri. XIX s. dasawyisSi<br />

afxazeTis mTavarma giorgi (safar-beg) ServaSiZem lixns<br />

saxeli Seucvala da souk-su uwoda. aq mdebareobs daaxl.<br />

X s-is lixnis cnobili taZari (ix. qvemoT), aqvea afxaz mTavarTa<br />

sasaxlis nangrevebi, romelic XIX s. pirvel naxevar-<br />

Si unda iyos agebuli Zveli sasaxlis adgilas. sasaxle<br />

1866 wlis ajanyebis Semdeg ganadgurda (ix. И. Е. Адзинба,<br />

gv. 54; В. Пачулиа, По древней но вечно молодой Абхазии, Сухуми,<br />

1969, gv. 148).<br />

4. mixeil-bei ServaSiZe (igive hamuT-begi — 1811-1865) — afxazeTis<br />

ukanaskneli mTavari (1823-1864 ww.); igi iyo safarbeis<br />

(giorgis) vaJi, izrdeboda ubixTa beladis — haji barzeg-dagumoyvasTan;<br />

miRebuli hqonda kargi ganaTleba. afxazeTSi<br />

Seqmnili rTuli viTarebis gamo didxans cxov-<br />

488


obda samegreloSi, imereTSi, TbilisSi; Tavisuflad<br />

flobda rusul enas. mis dros samTavrosa da ruseTs Soris<br />

moCvenebiTi Tanxmoba sufevda. mixeil-beis generaladiutantis<br />

wodeba uboZes. miuxedavad misi mcdelobisa,<br />

ruseTis xelisufleba eZebda sababs samTavros gasauqmeblad<br />

da cdilobda daeyolieb<strong>in</strong>a igi, Tavadve nebayoflobiT<br />

eTqva uari mTavris wodebaze. mixeili Seecada w<strong>in</strong>aaRmdegoba<br />

gaewia, magram bolos mixvda, rom verafers gaxdeboda<br />

da afxazeTSi cxovrebis ufleba iTxova, Tumca amazec<br />

ki uari miiRo: 1864 w. samTavros gauqmebis Semdeg, mas<br />

TurqeTTan saidumlo kavSiri da Ralati daswames da jer<br />

stavropolSi, Semdeg ki voroneJSi gadaasaxles, sadac<br />

1865 w. gardaicvala. dasaflavebulia moqvis taZarSi. mixeil<br />

SarvaSiZes colad hyavda giorgi nikolozis (`didi<br />

nikos~) Ze dadianis asuli — aleqs<strong>and</strong>ra (ix. s. janaSia, giorgi<br />

SarvaSiZe, Sromebi, t. VI, Tb., 1988; m. dumbaZe, dasavleT<br />

saqarTvelo XIX saukunis pirvel naxevarSi, Tb., 1957;<br />

s<strong>in</strong>, V, Tb. 1970, gv. 224-226).<br />

5. safar-bei — afxazeTis mTavari 1810-1821 ww., qeleS-bei<br />

SarvaSiZis umcrosi vaJi; colad hyavda grigol (da ara<br />

levan) dadianis da Tamari (aqve, ix. gv. 466). safar-beim farulad<br />

miiRo qristianoba da giorgi ewoda. qeleS-beim igi<br />

Tavidanve memkvidred gamoacxada, Tumca samTavro taxtze<br />

igi ver avida: Tavisive Zmis — aslan-beis mier sakuTari<br />

mamis mkvlelobis gamo igi iZulebuli gaxda samegreloSi<br />

gaxiznuliyo da daxmareba eTxova ruseTisaTvis. damarcxebulma<br />

aslan-beim mTebs Seafara Tavi, xolo giorgi<br />

ServaSiZem ruseTis erTgulebaze daifica da 1809 w. gaformebuli<br />

`saTxovari punqtebic~ ZalaSi Sevida; man mxolod<br />

saS<strong>in</strong>ao TviTmmarTvelobis ufleba Se<strong>in</strong>arCuna (ix. m.<br />

dumbaZe, dasax. naSr., gv. 220-223).<br />

6. lixni wyaroebSi `zufus~ saxeliTac moixsenieba. `rogorc<br />

irkveva aleqs<strong>and</strong>re imerTa mefis 1738 wlis rukidan,<br />

zufu rqmevia lixnis Temis samxreT ubans, sadac gaSenebuli<br />

iyo mTavarTa sasaxle. md<strong>in</strong>ares, romelic am teritoriaze<br />

moed<strong>in</strong>eboda, zufus md<strong>in</strong>are erqva~ (p. <strong>in</strong>goroyva,<br />

dasax. naSr., gv. 152). vaxuStis mixedviT `anakofiis dasavliT<br />

dis aRacos-wyali… am aRacos-wylis dasavliT dis zu-<br />

489


fus md<strong>in</strong>are, gamosdis kavkass, dis samxriT, mierTvis<br />

Crdilodam zRvas. ars zufu mcire qalaqisaebri, saxli da<br />

sayofeli SarvaSiZisa...(vaxuSti, aRwera... gv. 171; agreTve,<br />

m. dumbaZe, dasax. naSr., gv 264).<br />

7. anakofia — axali aTonis teritoriaze mdebare cixesimagre;<br />

qarTul wyaroebSi moixsenieba VIII s-dan. arqeologebi<br />

mas IV-V ss. Zeglad miiCneven. `iyo qalaqi keTili, Svenieri,<br />

zRvasa zeda waSenebuli, da Semdgomad bagrationTagan<br />

umetes g<strong>and</strong>idebuli, romlisa zRvasa S<strong>in</strong>a svetni ormocamde<br />

dResac Canan, aramed aw oxer ars; da sazRvari odi-<br />

Sisa da afxazeTisa, am anakofiis aRmosavliT zRvidam<br />

mTamde, Seavlo zRude didi levan dadianman, afxazTa gamousvlelobisaTvis,<br />

garna aw uqmad ars~ (vaxuSti, gv. 169;<br />

В. Пачулиа, dasax. naSr., gv. 120-130).<br />

8. selim II — suleiman I kanunis Svili, sulTnad ijda 1566-<br />

1574 ww. murad III — TurqeTis sulTani 1574-1595 ww.<br />

9. dasavleT saqarTvelo TurqeTs mflobelobaSi ergo ufro<br />

adre — amasiis sazavo xelSekrulebiT (1555 w.), romelic<br />

iransa da osmaleTs Soris 1514-1555 ww. omis Semdeg<br />

daido.<br />

10. 1578-1579 wlebSi osmalebma foTi aiRes da aq didi cixesimagre<br />

aages. osmalTa batonobis xanaSi foTs udidesi<br />

strategiuli mniSvneloba hqonda da amave dros igi tyveebiT<br />

vaWrobis erT-erTi mniSvnelovani kera iyo.<br />

11. 1578 w. sulTan muradis dros Turqebma ganaaxles soxumis<br />

cixe, igi samxedro cixesimagred gadaaqcies da soxum-kale<br />

(kale//yale — Turq. cixe) uwodes. sujuk-kale — axl.<br />

novorosiiskis maxloblad mdebare mcire cixe, romelic<br />

Zvelad mniSvnelovani navsadguri iyo Savi zRvis sanapiroze.<br />

12. levan ServaSiZe — samurzayanos mflobeli XVIII s-is meore<br />

naxevarSi. zurab SarvaSiZe — amave periodis afxazeTis<br />

mTavari, osmalebma daamtkices bzifis afxazeTis mflobelad.<br />

1771 w. oriveni osmalebs aujanydnen da soxumi daikaves;<br />

magram osmalebma maleve daibrunes qalaqi. aseve damarcxdnen<br />

is<strong>in</strong>i ruxis brZolaSi kacia II dadianisa da imer-<br />

Ta mefis w<strong>in</strong>aaRmdeg. qeleS-beim (afxazeTis mTavari XVIII sis<br />

80-iani wlebidan 1808 wlamde) osmalebis daxmarebiT<br />

490


taxtidan Camoagdo zurab SarvaSiZe da afxazeTis erTpirovnuli<br />

mmarTveli gaxda.<br />

13. qise//qese — parki, qisa; ixmareboda fulis raodenobis aRsaniSnavad;<br />

misiTve izomeboda Zvirfaseuloba, oqrosa da<br />

vercxlis raodenoba. mzaddeboda sxvadasxva masalisagan,<br />

sxvdasxva formiT da droTa ganmavlobaSi icvleboda (ix.<br />

evlia Celebis `mogzaurobis wigni~, Targmani g. fuTuri-<br />

Zisa, nakv. II, Tb., 1973, gv. 166).<br />

14. ianiCari (Turq. axali jari) — regularuli jaris meomari.<br />

es jari Seiqmna sulTan murad I-is dros da ZiriTadad<br />

kompleqtdeboda amierkavkasiidan wayvanili gamuslimebuli<br />

adamianebiT. SemdgomSi osmaleTis mier mitacebuli<br />

qristianuli qveynebisaTvis erTgvar valdebulebad iqca<br />

xarkis saxiT bavSvebis gagzavna ianiCarTa rigebis Sesavsebad<br />

(ix. evlia Celebi...gv. 143-144).<br />

15. qeleS-bei SarvaSiZe (qelaS-ahmed-begi) — afxazeTis ukanaskneli<br />

mahmadiani mTavari, manuCar SarvaSiZis vaJi,<br />

emorCileboda sulTans. jer kidev 1803 wlidan, sanam afxazeTis<br />

samTavro ruseTis `mfarvelobas~ oficialurad<br />

aRiarebda, qeleS-beis faruli urTierToba hqonda ruse-<br />

Tis xelisuflebis warmomadgenlebTan da `qveSevrdomobas~<br />

iTxovda. ruseT-osmaleTis urTierTobaTa gamwvavebis<br />

kvaldakval ruseT-afxazeTis kavSiri kidev ufro<br />

mtkicdeboda. qeleS-beisa da sulTans Siris urTierToba<br />

gansakuTrebiT daiZaba mas Semdeg, rac 1806 w. afxazeTs<br />

Tavi Seafara sulTnisagan devnilma arzrumelma TaiarfaSam,<br />

romelsac bralad edeboda saxelmwifo Ralati. Taiar-faSam<br />

qeleS beis daxmarebiT ruseTis mfarvelobac<br />

moipova (1806 w. qeleS-beim ruseTTan saidumlo xelSekruleba<br />

dado mfarvelobis aRiarebis Taobaze), osmaleTi ki<br />

daJ<strong>in</strong>ebiT iTxovda mis gadacemas da radgan qeleS-beim es<br />

moTxovna ar daakmayofila, sulTanma am ukanasknels misive<br />

Svili — aslan-bei aujanya; aslan-bei qeleS-beis pirveli<br />

colis — ZafS-ifas asulis vaJi iyo da radgan igi cols<br />

gaeyara, amis gamo mas da ZafS-ifebs Soris mtroba Camovarda;<br />

1808 w. 8 maiss aslan-beim mokla mama da arc sakuTari<br />

Zmebi da<strong>in</strong>do: sicocxles gamoasalma batal-bei da ori<br />

umcrosi Zma, Semdeg mTavris sasaxle daarbia da soxums Se-<br />

491


afara Tavi; Tumca aslan-beim ma<strong>in</strong>c ver SeZlo Zalauflebis<br />

ganmtkiceba da bolos CerqezeTSi gaixizna (m. dumbaZe,<br />

dasax. naSr., gv. 210-220; a. kikviZe, saqarTvelos istoria,<br />

Tb., 1954, gv. 70; narkvevebi saqarTvelos istoriidan — afxazeTi,<br />

Tb., 2007, gv. 203-208).<br />

16. ra<strong>in</strong>egsi, mogzauroba.., gv. 108-110.<br />

17. yonaRi (yunaRi) — Turq. megobari; yonaRoba erT-erTi<br />

wmidaTawmida adaTi iyo Crdilo kavkasiis xalxebSi: yona-<br />

Ri Tavis meurveobis qveS myof ucxoels yvlanairi safrTxisagan<br />

icavda.<br />

18. es sisxliani drama erTis mxriv S<strong>in</strong>afeodaluri brZolis<br />

Sedegi iyo (radgan aslan-beis zurgs umagrebdnen osmale-<br />

Ti da mTavarTan dapirispirebuli ZafS-ifebi), xolo meore<br />

mxriv, es iyo or saxelmwifos — ruseTsa da osmaleTs<br />

Soris arsebuli metoqeobis gamoZaxili. bestuJev-marl<strong>in</strong>ski<br />

aleqs<strong>and</strong>re aleqs<strong>and</strong>res Ze (marl<strong>in</strong>ski fsevdonimia)<br />

rusi mwerali (1797-1837), dekabristi. 1829 w. gadmoasaxles<br />

kavkasiaSi ubralo jariskacad; daiRupa adleris<br />

aRebisas. kavkasiur Temaze mis mier Seqmnil nawarmoebTagan<br />

aRsaniSnavia `qeleS-bei~, romelsac siuJetad udevs aslan-beis<br />

mier Cadenili mkvleloba.<br />

19. 1821 wels giorgi SarvaSiZis (safar-beis) gardacvalebis<br />

Semdeg afxazeTis mTavrad dasves misi vaJi, polkovniki<br />

dimitri (omar-bei), romelic 1810 wlidan imyofeboda peterburgSi,<br />

imperatoris paJTa korpusSi. 1822 w. es ukanaskneli<br />

gardaicvala; fiqrobdnen, rom igi mowamla misive<br />

msaxurma urus lakvarma, romelic damnaSaved cnes da 1823<br />

w. ermolovis brZanebiT CamoaxrCves. mTavris taxti ki dimitri<br />

ServaSiZis Zmam — 13 wlis mixeilma daikava (ix. niko<br />

dadiani, qarTvelT cxovreba, Tb., 1962, gv. 209-212; gamba,<br />

dasax. gamoc., gv. 86; afxazeTi..., gv. 233-234).<br />

20. aTalikoba, aTaliki — Turq. aRniSnavs pirs, romelsac aRsazrdelad<br />

abareben bavSvs; Crdilo kavkasiis xalxebSi es<br />

aris xelovnuri naTesaobis erT-erTi forma (ix. М. О.<br />

Косвен, Аталичество, «Советская этнография», 1935, «2).<br />

21. kelasuri — sof. soxumidan 2 km-ze.<br />

22. 1832 w. hasan-beim, masze moulodnelad ganxorcielebuli<br />

Tavdasxmis dros, Tavdacvis mizniT mokla halim lokar-<br />

492


ei (lakerbaia) — mixeil ServaSiZis agenti (ix. Дюбуа,<br />

Путешествие…, dasax. gamoc., gv. 169, Sen. #29).<br />

23. galera — xis didi, niCbebiani gemi, romelzec afrebi mxolod<br />

damxmare saSualebad gamoiyeneboda. gemebis es saxeoba<br />

Seiqmna veneciaSi (VII s.) da yvela qveynis flotSi uZvelesi<br />

xanidan XVIII saukunemde SemorCa (ix. T. beraZe, dasax.<br />

naSr., gv 51-52)<br />

24. preobraJenskis polki — petre I-is mier Seqmnili gvardiuli<br />

SenaerTi, romelic moskovTan axlos, sof preobra-<br />

JenskSi iyo dabanakebuli. Tavisi arsebobis manZilze am<br />

gvardiam uamrav brZolaSi miiRo m<strong>in</strong>awileoba da XIX s-Sic<br />

privilegirebul polkad iTvleboda.<br />

25. trapizoni — qalaqi Savi zRvis Crdilo-aRmosavleT sanapiroze<br />

(axl. TurqeTi); XIII-XV ss. trapizonis imperiis centri;<br />

igi marTlac tyveebiT vaWrobis umniSvnelovanesi<br />

punqti iyo.<br />

26. Jozef fuSe (1759-1820) — frangi politikuri da saxelmwifo<br />

moRvawe, muSaobda diplomatiur Tanamdebobebze. provokaciis,<br />

SpionaJis, politikuri dazvervisa da <strong>in</strong>trigebis<br />

aRiarebuli specialisti.<br />

27. afxazeTi iyofoda calkeul samflobeloebad, romlebic<br />

damoukidebel erTeulebs warmoadgendnen. maT saTaveSi<br />

edgaT feodaluri sagvareuloebis warmomadgenlebi. es<br />

patar-patara politikuri erTeulebi iyo: jiqeTi — md.<br />

mzimTasa da bzifs Soris; zufu (bzifi) — md. bzifsa da gumisTas<br />

Soris; guma — md. gumisTasa da kodors Soris; Suasofeli<br />

(abJua) — md. kodorsa da RaliZgas Soris; samurzayano<br />

— md. RaliZgasa da engurs Soris; webelda-dali — md.<br />

kodoris zemo weli; sixu (fsxu) — md. bzifis zemo weli. samurzayano<br />

— teritoriulad afxazeTis momijnave iyo da<br />

SarvaSiZeTa erT-erTi Stos saTavados warmoadgenda. XVIII<br />

s. bolos da XIX s- dasawyisSi igi mudmivi davis sagani iyo<br />

samegrelosa da afxazeTis mTavrebs Soris.<br />

28. pol gibali — moxseniebulia gambas `mogzaurobaSi (ix. gv.<br />

87, 91-92); igi mas Tarjimnobas uwevda da Tan axlda ruseT-<br />

Si meore mogzaurobis dros. gibali weliwadze met xans<br />

cxovrobda soxum-kaleSi, sadac xis masalis mopoveba-damuSavebaze<br />

zedamxedvelobis gasawevad iyo gagzavnili (ix.<br />

493


m. efremiZe, gibalis mogzauroba saqarTveloSi, goris ped<strong>in</strong>stitutis<br />

Sromebi, 1964).<br />

29. redut-kale — mniSvnelovani navsadguri Savi zRvis armosavleT<br />

sanapiroze, md. xobis SesarTavTan, axl. sof. yulevis<br />

adgilze. redut-kale ewoda mas Semdeg, rac aq 1804<br />

w. ruseTis jaris nawilebi ganalages da reduti (frang.<br />

safortifikacio nageboba) moawyves. redut-kales udidesi<br />

mniSvneloba hqonda savaWro-ekonomiuri Tvalsazrisi-<br />

Tac (ix. m. paWkoria, redut-kale, Tb., 1968).<br />

30. lixnis RvTismSoblis miZ<strong>in</strong>ebis eklesia X-XI ss. xuroTmoZRvruli<br />

Zeglia. misi Sida sivrce da qvis zRude kargad<br />

aris Semonaxuli. aqvea XIV s. SesaniSnavi freskebi, qarTuli<br />

da berZnuli warwerebi. mniSvnelovania isic, rom man<br />

Cvenamde pirv<strong>and</strong>eli saxiT, restavraciis gareSe moaRwia.<br />

taZarSi aris afxazeTis mTavris — safar-bei (giorgi) ServaSiZis<br />

saflavi. mis maxloblad aris afxazeTis mTavarTa<br />

orsarTuliani, gvian Suasaukuneebis xanis sasaxlis nangrevebi.<br />

31. ailagas taZris nangrevebi bamborasTan axlos, md. fS<strong>and</strong>ras<br />

marjvena napirzea, iq, sadac igi zRvas erTvis (И. Е.<br />

Адзинба, dasax. naSr., gv. 49-52).<br />

32. papCi (Paptchi) — savaraudod, papwva/papcva — sof. gudau-<br />

Tis r-Si; baCa — sof. gudauTis r-Si; s<strong>and</strong>r<strong>in</strong>isi<br />

(S<strong>and</strong>r<strong>in</strong>isse) — s<strong>and</strong>ripSi (?) axl. sof. ganTiadi;<br />

33. fsircxa (anakofiiswyali) — md<strong>in</strong>are gudauTis r-Si, er-<br />

Tvis Sav zRvas.<br />

34. anakofia (axali aTonis Zveli saxelwodeba) — cixe agebulia<br />

XIV-XV ss-Si, md. fsircxis SesarTavTan, genuelebis<br />

mier, romlebmac aq faqtoria daaarses. XVII s-Si levan dadianma<br />

anakofias zRude Semoavlo. anakofia ar unda gavaigivoT<br />

nikofsiasTan (axl. tuafse; ix. Л. Рчеулишвили,<br />

Купольная архитектура VIII-X вв. в Абхазии, Тб., 1988, gv. 31-32).<br />

35. fsircxis cixe — ganviTarebuli Suasaukuneebis xanis nageboba<br />

(dawvrilebiT ix. В. Пачулиа, dasax. naSr., gv. 106).<br />

36. traqeas aigiveben gagrasTan, prokopiseul topografiul<br />

aRwerilobaze dayrdnobiT (ix. s. janaSia, Sromebi, I,<br />

Tb., 1949, gv. 73-74); aris sxva mosazrebac, romlis Tanaxma-<br />

494


dac aq anakofia-fsircxas teritoria igulisxmeba (n. ber-<br />

ZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, I, Tb., 1964,<br />

gv. 300).<br />

37. ix. georgika, II, gv. 158-161; (evqs<strong>in</strong>is ponto, pont evqs<strong>in</strong>i<br />

— berZn. `stumarTmoyvare~ — Savi zRvis Zv. berZn. saxelwodeba).<br />

38. igulisxmeba vaxtang VI da misi `qarTlis cxovreba~, romelic<br />

e. w. `swavlul kacTa~ komisiam Seadg<strong>in</strong>a. w<strong>in</strong>asityvaobaSi<br />

moxseniebulia `mexuTeman vaxtang~, radgan saqarTvelos<br />

pirveli mefe vaxtangi (gorgasali) bagrationTa sagvareulodan<br />

ar iyo da amis gamo saTvalavSi ar iqna miRebuli<br />

(ix. qarTlis cxovreba, s. yauxCiSvilis gamoc., gv.<br />

024).<br />

39. aderki (aderoki) — qarTlis mefe I s. pirvel naxevarSi<br />

(`meaTe mefe aderki, Ze bartomisi, arSakuniani~ — qarTlis<br />

cxovreba, I, gv. 35); misi mefobis TariRis Sesaxeb azrTa<br />

sxvadasxvaobaa: vaxuStis Tanaxmad es aris 1-57 ww; p. <strong>in</strong>goroyva<br />

da s. gorgaZe mis mefobas I s-is 30 wlamde varaudobdnen<br />

da a.S. (ix. saqarTvelos mefeebi, Tb., 2000, gv. 19).<br />

40. Zveli qarTuli tradiciuli Sexedulebis Tanaxmad, saqar-<br />

TveloSi qristianobis pirveli mqadagebelni iyvnen <strong>and</strong>ria<br />

pirvelwodebuli da simon kananeli. amave azrs adasturebs<br />

agreTve Zveli berZnuli saeklesio mwerlobac,<br />

sadac aRwerilia am mociqulTa moRvaweoba da miTiTebulia<br />

maT mier movlili geografiuli punqtebi (Savi zRvis<br />

sanapiro, afxazeTi, svaneTi, alania da a.S.); q. soxumis maxloblad<br />

dRemde daculia simon kananelis saflavi.<br />

41. ax. w. aR. I-II ss. das. saqarTvelos teritoriaze Camoyalibda<br />

didi gaerTianeba, romelsac romaeli da berZeni mwerlebi<br />

lazikas (lazebis samefos) uwodebdnen, xolo qar-<br />

Tul wyaroebSi — egrTa (megrelTa) qveyanad anu egrisad<br />

moixsenieba (ix. n. lomouri, egrisis samefos istoria, Tb.,<br />

1968).<br />

42. eSeris teritoriaze arsebul istoriul Zeglebs Soris<br />

gamoirCeva eklesia, romelic pirvelad diubuam aRwera<br />

(ix. В. Пачулиа, dasax. naSr., gv. 99-100).<br />

43. abu-l-fida (1273-1331) — arabi swavluli (istorikosi, geografosi,<br />

astronomi, botanikosi) da poeti; cnobilia mi-<br />

495


si ori Txzuleba — istoriuli (`adamianTa modgmis Semoklebuli<br />

istoria~) da geografiuli (`qveynebis mowesrigeba~)<br />

xasiaTisa, romlebic sa<strong>in</strong>tereso cnobebs Seicaven saqarTvelos<br />

Sesaxeb. abu-l-fida monawileobda jvarosanTa<br />

laSqrobebSi da TaTar-monRolTa w<strong>in</strong>aaRmdeg brZolebSi<br />

(s<strong>in</strong>, gv. 46-47).<br />

44. ankeri — (germ.) sityvasityviT niSnavs `Ruzas~;<br />

45. saJeni — Zv. rusuli sigrZis sazomi erTeuli, 2, 133 metri.<br />

46. tuazi — Zv. franguli sigrZis sazomi erTeuli, 1,949 metri.<br />

47. mas Semdeg, rac guriis samTavrom ruseTis qveSevrdomoba<br />

aRiara (1810 w.), ruseTis xelisuflebas adgilze dasayrdeni<br />

bazis saWiroeba Seeqmna; am mizniT 1812 wels saqar-<br />

Tvelos mTavarmarTeblis — rtiSCevis davalebiT, mamia<br />

gurielma md. natanebisa da Coloqis SesarTavTan, Sekve-<br />

TilSi, aago cixesimagre, romlis mSeneblobac 1815 wlisaTvis<br />

dasrulda da mas wm. nikolozis saxeli uwodes.<br />

1815 w. iseve, rogorc anakliidan, aqedanac gayvanil iqna<br />

ruseTis jari da mxolod 1829 wels aq kvlav dabrunda rusuli<br />

garnizoni. SemdgomSi (ix. t. III) diubua vrclad saubrobs<br />

wm. nikolozis cixisa da am adgilis mavne klimatis<br />

Taobaze.<br />

48. 1810 wlis zafxulSi, roca ruseTis sazRvao floti miadga<br />

soxums da didi brZolis Semdeg igi SturmiT aiRo, giorgi<br />

ServaSiZem xeli moawera ficis teqsts, romelic afxaze-<br />

Tis samTavros ruseTis `mfarvelobaSi~ Sesvlas da, faqtiurad<br />

— samTavros aneqsiis procesis dawyebas niSnavda<br />

(ix. afxazeTi..., gv. 216-218). 1812 w. buqarestis zaviT TurqeTma<br />

aRiara guriis, samegrelosa da afxazeTis samTavroebis<br />

da imereTis samefoze ruseTis `mfarveloba~.<br />

49. ubixebi — afxazebis, adiReebisa da Cerqezebis monatesave<br />

xalxi. cxovrobdnen Savi zRvis kavkasiis sanapiroze, md.<br />

Saxesa da soWs Soris (daaxl. 25 aTasamde). 1864 w. gadasaxldnen<br />

TurqeTSi.<br />

50. oxvameri megrulad zogadad niSnavs `salocavs~; amdenad,<br />

avtori cdeba, rodesac oxvames eklesis saxelwodebad<br />

aRiqvams.<br />

496


51. Sdr. gamba, mogzauroba... gv. 90: @~qarTvelebs Tavze kapiu-<br />

Soni exuraT, romelsac getafs (ghetaph) — qarTulad baSliks<br />

(bachelick) uwodeben. aseT kapiuSons xmaroben xmelTa-<br />

Sua zRvis mezRvaurebi da gansakuTrebiT — arqipelagis<br />

berZnebi~.<br />

52. ciklopebi (kiklopebi) — miTolog. uranosisa da geas Svilebi,<br />

sami calTvala, goliaTi Zma. is<strong>in</strong>i qvesknelis sam-<br />

WedloSi elvasa da mexs sWeddnen. homerosis ciklopebi ki<br />

kaciWamiebi arian, gamoqvabulebSi cxovroben da saqonlis<br />

jogebs mwyemsaven (ix. a. gelovani, dasax., naSr.).<br />

53. homerosi (Zv. w. aR. IX-VIII ss.) — gamoCenili berZeni poeti-<br />

epikosi, cnobili Tavisi poemebiT `iliada~ da `odisea~.<br />

54. dr<strong>and</strong>a (d<strong>and</strong>ari) — daba afxazeTSi, soxumis CrdiloeTiT<br />

18 km-ze. aq aris VI-VIII ss. taZari (qvemoT diubua mis vrcel<br />

aRweras gvTavazobs). Sua saukuneebSi episkoposis rezidencia<br />

iyo (vaxuSti, gv.169; И. Адзинба, dasax. naSr., gv. 71-<br />

74; ВВ.Пачулиа , dasax. naSr., gv. 67-69).<br />

55. 1833 w. adgilobriv feodalTan hasan-bei ServaSiZesTan Se-<br />

TanxmebiT afxazeTSi rk<strong>in</strong>is sabadoebis dasazverad Camovidnen<br />

samTo <strong>in</strong>J<strong>in</strong>eri gurievi da voskobo<strong>in</strong>ikovi. 1843 w.<br />

gurievi gaigzavna lixnSi qvanaxSiris sabados mosaZieblad<br />

(ix. Очерки истории Абхазской АССР…, gv. 150).<br />

56. 1821-1827 wlebSi TurqeTTan saidumlo kavSiris braldebiT<br />

hasan-bei gadasaxlebuli iyo irkutskSi.<br />

497


Mzia Mgaloblishvili<br />

Lela Mikiashvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, The Ivane Javakhishvili Institute<br />

of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Chief Scientific<br />

Researcher of the Department of <strong>Modern</strong> <strong>and</strong><br />

<strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

The Materials From the <strong>History</strong> of Abkhazia Pr<strong>in</strong>cipality<br />

of the 30es of the 19 th Century<br />

(Accord<strong>in</strong>g to `The Travel~ by Frederic Dubois de Monpere)<br />

Summary<br />

Frederic Duboios de Monpere (1798-1850) was a scientist - traveler,<br />

whose publications led to the development of the European Kartvelology.<br />

Frenchman by orig<strong>in</strong>, born <strong>in</strong> Switzerl<strong>and</strong>, he was a famous geologist,<br />

naturalist <strong>and</strong> archeologist. Dubois traveled <strong>in</strong> different countries <strong>in</strong>clud<strong>in</strong>g<br />

the Caucasus, namely Georgia (1833-1834), which was reflected <strong>in</strong> his<br />

extensive work (<strong>in</strong> 6 volums) `Travels around the Caucasus, at Circassians<br />

<strong>and</strong> Abkhazians, <strong>in</strong> Kolkhida, <strong>in</strong> Georgia, Armenia <strong>and</strong> the Crimea~. The<br />

work is written <strong>in</strong> spesific style <strong>and</strong> represents a diary of this author, <strong>in</strong> which<br />

he describes <strong>in</strong> detals facts seen <strong>and</strong> heard by him. `The Travel~ played an<br />

important role <strong>in</strong> the Georgian source studies: Due to the known political<br />

events – i. e. after conquer<strong>in</strong>g Georgia by Russia there appeared a gap <strong>in</strong><br />

Georgian historiography describ<strong>in</strong>g the first part of the 19th century.<br />

Therefore `The Travel~ is a primary source for the history of Georgia of<br />

above-mentioned period.<br />

The one of the chapters of the work is dedicated to the description of<br />

Abkhazia. The history, geography <strong>and</strong> the nature of Abkhazia is described <strong>in</strong><br />

it. The author widly uses the historical sources (the accounts of the antique<br />

authors among them). Du to his professionalism Dubois deals with the facts<br />

tell<strong>in</strong>g us the relations of the Abkhazian rulers’ with the Russian government;<br />

describes his personal meet<strong>in</strong>gs with Mikheil-beg (<strong>in</strong> Likhni) <strong>and</strong> Hasan-beg<br />

(<strong>in</strong> Kelasuri) Shervashidzes; deals with the political activity of Russia to<br />

capture Abkhazia (<strong>and</strong> generally the whole western Georgia).<br />

498


gia gelaSvili<br />

istoriis doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi istoriis<br />

ganyofilebis ufrosi mecnier-TanamSromeli<br />

sami dokumenti saqarTvelos Sesaxeb<br />

mokle w<strong>in</strong>asityva<br />

warmodgenili sami dokumenti daculia q. oqsfordSi,<br />

bodlis biblioTekis uordropTa koleqciaSi. pirveli maTgani<br />

gamoqveynebuli iyo yovelTviur gazeTSi (`voqs studentium~)<br />

1924 wlis oqtomberSi. masSi naTlad Cans is mZime viTareba,<br />

rac ucxoeTis universitetebSi 1918 wels saswavleblad<br />

gagzavnil studentebs SeeqmnaT 1921 wlis Semdeg, roca saqar-<br />

TveloSi bolSevikTa Zalaufleba damyarda.<br />

meore dokumenti esaa qarTuli sa<strong>in</strong>formacio biuros<br />

cnoba gankuTvnili britanelTaTvis — saqarTveloSi mimd<strong>in</strong>are<br />

viTarebis Sesaxeb 1918 wlis 26 maisidan 20 agvistomde. es<br />

faqtiurad exeba Turqebisa da germanelebis gegmebis Sejaxebas<br />

amierkavkasiaSi da britanelTa gamoCenas baqoSi.<br />

mesame dokumentic qarTul sa<strong>in</strong>formacio biuros ekuTvnis,<br />

romelic man gaagzavna <strong>in</strong>glisSi 1918 wlis 17 seqtembers.<br />

igi exeba misi uwm<strong>in</strong>desobis kirion II-is biografias, tanjviT<br />

aRsavse mis mravalmxriv moRvaweobas, kaTolikos-patriarqad<br />

kurTxevas da mis mkvlelobas. faqtiurad es gaxlavT msoflios<br />

farTo sazogadoebis gasaTviTcnobiereblad gankuTvnili<br />

nekrologi.<br />

Targmanis garda Cven saWirod miviCnieT maTi <strong>in</strong>glisuri<br />

dednebis gamoqveynebac, romlis komentirebasac v<strong>and</strong>ob specialist-mkvlevarebs.<br />

499


GEORGIA AND HER STUDENTS<br />

[VOX STUDENTIUM, 1924 OCTOBER]<br />

For more than a century the natural development of Georgia was<br />

h<strong>in</strong>dered by the <strong>in</strong>fluence of Russia. The Russian Revolution of 1918 gave to<br />

the l<strong>and</strong> of Georgia the opportunity which she had so long desired.<br />

At once the University of Tiflis was founded, <strong>and</strong> became the centre of<br />

the whole nation’s <strong>in</strong>tellectual life. In the faculties of medic<strong>in</strong>e, philosophy,<br />

economics <strong>and</strong> agriculture 3710 students are enrolled, while 2075 attend the<br />

Technical College.<br />

The poverty of these students <strong>and</strong> also of the professors is attested by<br />

the lack of food <strong>and</strong> of cloth<strong>in</strong>g as well as by their meager equipment <strong>in</strong> the<br />

way of books <strong>and</strong> other materials.<br />

The enthusiasm of the new University <strong>and</strong> its supporters <strong>in</strong> Georgia is<br />

shown by the fact that, <strong>in</strong> 1918, 75 students were forthwith sent to the older<br />

Universities of Europe <strong>in</strong> order that there they might prepare themselves for<br />

educational <strong>and</strong> other tasks await<strong>in</strong>g them <strong>in</strong> their homel<strong>and</strong>. In 1921 the<br />

Soviet power <strong>in</strong>tervened <strong>in</strong> Georgia, with the result that these Georgian<br />

Students were cut off from their homes, <strong>and</strong> lost the f<strong>in</strong>ancial support<br />

afforded them by the Georgian Government. The plight of a young student<br />

deprived of all support <strong>in</strong> a strange l<strong>and</strong> 1000 miles from home can be left to<br />

the imag<strong>in</strong>ation. There are 187 such <strong>in</strong> Germany, 49 <strong>in</strong> Czechoslovakia, 32 <strong>in</strong><br />

France, <strong>and</strong> 65 <strong>in</strong> other countries of Europe.<br />

The E.S.R. (=European Student Relief – G.Gelashvili) has stood by<br />

these str<strong>and</strong>ed students dur<strong>in</strong>g these years of privation, as far as its resources<br />

have permitted. The follow<strong>in</strong>g quastations from the report of the Georgian<br />

Refuge Students <strong>in</strong> Germany is an illustration: `It is almost impossible to f<strong>in</strong>d<br />

work <strong>in</strong> Germany, although our students have been seek<strong>in</strong>g it. Three have<br />

found work as waiters, but have had to give up their studies. In spite of all<br />

these hardships, with the help of the E.S.R. alone, 8 of our students have<br />

completed their studies <strong>in</strong> the last two terms, <strong>and</strong> it is now a question of<br />

help<strong>in</strong>g only 27 students of whom 19 will have f<strong>in</strong>ished their work <strong>in</strong> the next<br />

2 terms. Among these there are 8 students who are ill, rather a large<br />

percentage~.<br />

500


VOX STUDENTIUM 1924 oqtomberi (yovelTviuri gazeTi,<br />

gamovida oqtomber-ivnisSi JenevaSi) ∗<br />

saqarTvelo da misi studentebi<br />

saukuneze metia, rac saqarTvelos bunebriv ganviTarebas<br />

xels uSlida ruseTis zemoqmedeba. 1918 wlis rusulma revoluciam<br />

saqarTvelos misca imis saSualeba, rasac ase didxans<br />

eloda.<br />

sul male gaixsna tfilisis universiteti, romelic gaxda<br />

mTeli eris <strong>in</strong>teleqtualuri cxovrebis centri. mis samedic<strong>in</strong>o,<br />

filosofiis, ekonomikisa da agronomiul fakultetebze<br />

Sevida 3710 studenti, xolo teqnikur kolejSi—2075.<br />

am studentebisa da TviT profesuris siRaribes mowmobs<br />

sakvebisa da tansacmlis uqonloba, aseve maTi arasakmarisi<br />

momarageba wignebiTa da sxva nivTebiT.<br />

axali universitetisa da saqarTveloSi misi mxardamWerebis<br />

enTuziazmi iqidanac Cans, rom 1918 wels 75 studenti<br />

gaigzavna evropis uZveles universitetebSi, raTa iq momzadebuliyvnen<br />

da saganmanaTleblo da sxva amocanebi Semdgom Seesruleb<strong>in</strong>aT<br />

Tavis samSobloSi. 1921 wels sabWoTa Zalebi Sei-<br />

Wrnen saqarTveloSi, rasac Sedegad mohyva am qarTveli studentebis<br />

mowyveta TavianTi saxlebidan da im f<strong>in</strong>ansuri daxmarebis<br />

dakargva, romelsac iRebdnen saqarTvelos mTavrobisagan.<br />

SegviZlia warmovidg<strong>in</strong>oT axalgazrda studentis<br />

mdgomareoba, romelmac dakarga yovelgvari daxmareba Tavisi<br />

samSoblodan 1000 miliT moSorebul ucxo qveyanaSi. aseTebi<br />

germaniaSi aris 187, CexoslovakiaSi 49, safrangeTSi 32 da evropis<br />

sxva qveynebSi — 65.<br />

e.s.d. (=`evropis studentTa daxmareba~. daarsda 1920<br />

wlis ivlisSi — g.g.) daexmara mZime wlebis manZilze gariyul<br />

studentebs, ramdenadac amis SesaZleblobas aZlevda maTi resursebi.<br />

amis naTel suraTs gvaZlevs amonaridi germaniaSi Sefarebuli<br />

qarTveli studentebis moxsenebidan:<br />

`TiTqmis SeuZlebelia germaniaSi samuSaos moZebna, Tumca<br />

Cveni studentebi cdiloben. samma maTganma iSova mimtanis<br />

∗ dokumenti daculia uordropis koleqciaSi — Wardr. 15. 177 (2).<br />

501


(oficiantis) samuSao, magram iZulebuli gaxdnen swavlisTvis<br />

Tavi daenebeb<strong>in</strong>aT. miuxedavad yovelive am siZneleebisa,<br />

e.s.d.-s daxmarebiT Cvenma 8 studentma daasrula swavla bolo<br />

or semestrSi da axla dgas sakiTxi, rom daexmaron 27 students,<br />

romelTagan 19 daasrulebs Tavis samuSaos momaval or<br />

semestrSi. amaT Soris 8 studenti avadaa, rac sakmaod didi<br />

procentia~.<br />

Telefone: 22. Albemarle Street W.1.<br />

Mayfair 5530 20 th August 1918.<br />

GGEORGIAN INFORMATION BUREAU<br />

GEORGIA BETWEEN TURKISH AND GERMAN PINCERS<br />

(Review of events s<strong>in</strong>ce 26 th May up to the present)<br />

On 26 th May of this year Georgia declared herself Independent as a<br />

consequence of the Transcaucasian Republic, from which the Tartars separated<br />

themselves <strong>and</strong> the southern prov<strong>in</strong>ces, <strong>in</strong>clud<strong>in</strong>g Batum <strong>and</strong> Kars, were<br />

occupied by Turkey.<br />

The causes which led to the dissolution of the Transcaucasian Republic<br />

had been at work s<strong>in</strong>ce the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g of the Revolution of March 1917, when<br />

Turkey, through her agents, penetrated <strong>in</strong>to Eastern Transcaucasia <strong>and</strong> North<br />

Caucasus, us<strong>in</strong>g Mohammedan clergymen as propag<strong>and</strong>ists.<br />

Turkey was afraid that the formation of the Transcaucasian Republic,<br />

<strong>in</strong>clud<strong>in</strong>g the Georgians, Tartars <strong>and</strong> Armenians, would separate from her the<br />

Mohammedan Tartars, close the doors for her penetration <strong>in</strong>to Turkestan <strong>and</strong><br />

that, <strong>in</strong> years to come, the Trans-<br />

Caucasian Republic, with its resources <strong>and</strong> population, would become a<br />

formidable unit which could not be treated as a subservient vassal.<br />

After captur<strong>in</strong>g the Batum <strong>and</strong> Kars fortresses _ which was not so difficult<br />

as the population <strong>in</strong> Transcaucasia was demoralized by the revolutionary<br />

propag<strong>and</strong>a <strong>in</strong> the same way as <strong>in</strong> other parts of the former Russian Empire,<br />

<strong>and</strong> therefore could not offer substantial resistance, the more so as there was<br />

no mention of outside help _ Turkey occupied the strategic positions of Transcaucasia,<br />

from which she was able to dictate or proceed to complete occupation<br />

of Transcaucasia. At this stage Germany <strong>in</strong>terfered as she also wanted<br />

502


some grab <strong>in</strong> Transcaucasia, pr<strong>in</strong>cipally for her railway routes to Turkestan<br />

<strong>and</strong> Persia.<br />

Georgia, after hav<strong>in</strong>g been deprived of her fairest prov<strong>in</strong>ces <strong>in</strong> the south<br />

of the Batum district <strong>and</strong> her chief port of Batum, was recognized by Germany<br />

as `Independent~ (Compris<strong>in</strong>g the Prov<strong>in</strong>ces of Tiflis, Koutais <strong>and</strong><br />

Soukhoum). The Armenians, who have been deprived of all their territory <strong>in</strong><br />

Turkey, have a small strip of territory <strong>in</strong> the prov<strong>in</strong>ce of Erivan as `Independent~<br />

Republic, <strong>and</strong> the Tartars have the Prov<strong>in</strong>ces of Baku, Elizavetpol <strong>and</strong><br />

part of Erivan Prov<strong>in</strong>ce, which is called the Aderbejan Republic.<br />

These three Republics were <strong>in</strong>vited to go to Constant<strong>in</strong>ople <strong>and</strong> after<br />

two months of blackmail<strong>in</strong>g, threats <strong>and</strong> requisitions were forced to sign the<br />

`Peace Treaty~ with Turkey, by which Georgia becomes a German Protectorate<br />

<strong>and</strong> the Armenians are placed under Turkish `protection~. But before the<br />

sign<strong>in</strong>g these `Peace Treaties~, on 24 th June, yhe day upon which Baron von<br />

Kuhlmann made his declaration <strong>in</strong> the Reichstag about Georgia, 3000 German<br />

troops were l<strong>and</strong>ed at the Georgian port of Poti on the Black Sea, <strong>and</strong> advanced<br />

along the railway to Tiflis, the capital of Georgia. By this means Germany<br />

succeeded <strong>in</strong> obta<strong>in</strong><strong>in</strong>g control of Tiflis, which is the centre of the railway<br />

l<strong>in</strong>es radiat<strong>in</strong>g <strong>in</strong>to the pr<strong>in</strong>cipal directions towards Persia <strong>and</strong> Turkestan.<br />

From that moment competition between Germany <strong>and</strong> Turkey began<br />

about the re-arrangement of the territories <strong>in</strong> Transcaucasia. Turkey claimed<br />

special protection over the eastern part of Transcaucasia, populated by Mohammedan<br />

Tartars <strong>in</strong>clud<strong>in</strong>g the classical oilfields of Baku. This gave rise to<br />

great dissension between Turkey <strong>and</strong> Germany, the more so as oil wealth of<br />

the Caucasus represents several thous<strong>and</strong> million pounds, <strong>and</strong> it would be<br />

most advantageous for Germany to secure its control.<br />

Turkey began to mobilize the Tartar population <strong>in</strong> Transcaucasia for<br />

the purpose of captur<strong>in</strong>g Baku, <strong>and</strong> the Germans began to advance from Tiflis<br />

<strong>and</strong>, as was reported, the Armenians resid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> the town, hav<strong>in</strong>g no choice,<br />

preferred that the town should be occupied by the Germans <strong>in</strong>stead of the<br />

Turks. But whilst the Turks <strong>and</strong> Germans quarreled about the position of<br />

Baku, the heroic British troops advanced from Bagdad <strong>and</strong> entered the town<br />

of Baku, <strong>in</strong> this way cutt<strong>in</strong>g off Germany <strong>and</strong> Turkey from their connections<br />

<strong>in</strong> Turkestan.<br />

The strategetical importance of Baku is enormous, both for the control<br />

of the Caspian Sea <strong>and</strong> the routes lead<strong>in</strong>g towards Turkestan, Afghanistan <strong>and</strong><br />

northern Persia. If this action had taken place <strong>in</strong> January last both the German<br />

<strong>and</strong> Turkish penetration of the Caucasus would have been either entirely pre-<br />

503


vented by the help of the Georgians <strong>and</strong> Armenians, or very substantially dim<strong>in</strong>ished<br />

<strong>in</strong> its dimensions.<br />

It is to be feared that, on account of these new developments, Germany<br />

<strong>and</strong> Turkey will try desperately to force both the Georgians <strong>and</strong> Armenians<br />

<strong>in</strong>to their armies as they are similarly try<strong>in</strong>g to do <strong>in</strong> Ukra<strong>in</strong>e, Pol<strong>and</strong>, Lithuania,<br />

Esthonia <strong>and</strong> F<strong>in</strong>l<strong>and</strong>. Should such a calamity take place, we can be absolutely<br />

certa<strong>in</strong> that the unfortunate peoples will never fight the British or other<br />

Allies, but will gladly surrender to them wholesale at the first opportunity.<br />

A message from Constant<strong>in</strong>ople announces that, after the plebiscite<br />

held <strong>in</strong> the districts of Kars, Batum <strong>and</strong> Ardahan, it was decided by 85 124<br />

votes out of a total 87048 votes <strong>in</strong> favour of the union of these three districts<br />

with Turkey. What bitter irony that Turkey, who cannot call herself a civilized<br />

power, is talk<strong>in</strong>g about the plebiscite which has been carried out after conscript<strong>in</strong>g<br />

the able-bodied male population of these districts <strong>and</strong> under pressure<br />

of Turkish bayonets.<br />

The vast majority of the <strong>in</strong>habitants of these three districts are Georgian<br />

Mohammedans who have always wished for unity with their Christian brothers.<br />

qarTuli sa<strong>in</strong>formacio biuro albemerlis q. # 22<br />

20.VIII.1918<br />

saqarTvelo Turqul da germanul marwuxebSi<br />

(movlenaTa mimoxilva 26 maisidan dRemde) ∗<br />

ama wlis 26 maiss saqarTvelom gamoacxada damoukidebloba;<br />

es iyo Sedegi amierkavkasiis respublikis daSlis, romlidanac<br />

TaTrebi gamocalkevdnen, xolo samxreTis prov<strong>in</strong>ciebi,<br />

baTumisa da yarsis CaTvliT, Turqebma daikaves.<br />

mizezi, ramac amierkavkasiis respublika daSlamde miiyvana,<br />

daiwyo 1917 wlis martis revoluciis mere, roca TurqeTma<br />

Tavisi agentebis meSveobiT SeaRwia aRmosavleT amierkavkasiasa<br />

da Crdilo kavkasiaSi, gamoiyena ra mahmadiani sasuliero<br />

pirebi propag<strong>and</strong>istebad.<br />

TurqeTs SeeS<strong>in</strong>da, rom amierkavkasiis respublikis arseboba<br />

(qarTvelebis, TaTrebis da somxebis SemadgenlobiT) Ca-<br />

∗ dokumenti daculia uordropis koleqciaSi — Mrs.Wardr. c.1 (14).<br />

504


moacilebda mas mahmadian TaTrebs, dauxSobda TurqestanSi<br />

SesaRwev kars da rom wlebis Semdeg amierkavkasiis respublika<br />

Tavisi resursebiTa da mosaxleobiT gaxdeboda mZlavri gaerTianeba,<br />

romelsac veRar ganixilavdnen damorCilebul vasalad.<br />

baTumisa da yarsis aRebis Semdeg (es ar iyo Zneli, radgan<br />

amierkavkasiis xalxebi revoluciuri propag<strong>and</strong>iT iseve demoralizebuli<br />

iyvnen, rogorc ruseTis imperiis sxva Zveli<br />

nawilebi da amitom ver SeZles saTanado w<strong>in</strong>aaRmdegobis gaweva,<br />

xolo garedan araviTari daxmarebis xsenebac ar arsebobda)<br />

TurqeTi daeufla amierkavkasiis strategiul poziciebs,<br />

saidanac mas SeeZlo ekarnaxa, an gaegrZeleb<strong>in</strong>a amierkavkasiis<br />

okupacia. am etapze germaniam SeuSala xeli, radganac masac<br />

surda amierkavkasiaSi upiratesobis mopoveba, gansakuTrebiT<br />

mis sark<strong>in</strong>igzo xazebze Turqestanisa da sparseTisken.<br />

mas Semdeg, rac saqarTvelom dakarga kanonieri prov<strong>in</strong>ciebi<br />

baTumis mxaris samxreTiT da Tavisi mTavari navsadguri<br />

baTumi, germaniam is cno `damoukideblad~ (tfilisis, quTaisis<br />

da soxumis prov<strong>in</strong>ciebis CaTvliT). somxebma, romlebmac<br />

yvela Tavisi teritoriebi dakarges TurqeTSi, Se<strong>in</strong>arCunes<br />

viwro zoli erevnis prov<strong>in</strong>ciaSi rogorc `damoukidebeli~<br />

respublika; TaTrebs ekavaT baqos, elizavetpolisa da erevnis<br />

prov<strong>in</strong>ciis nawili, romelsac uwodeben azerbaijanis respublikas.<br />

es sami respublika miiwvies konstant<strong>in</strong>opolSi da or-<br />

Tviani SantaJis, muqarisa da moTxovnis Semdeg iZulebuli<br />

gaxdnen xeli moeweraT TurqeTTan `samSvidobo xelSekrulebaze~,<br />

romlis mixedviTac saqarTvelo eqceva germaniis proteqtoratis,<br />

xolo somxeTi TurqeTis `mfarvelobis~ qveS.<br />

magram, sanam xeli moewera am `samSvidobo xelSekrulebas~ 24<br />

ivniss, roca baronma fon kulmanma gancxadeba gaakeTa raixstagSi<br />

saqarTvelos Sesaxeb, 3000 germaneli jariskaci gadmosxda<br />

Savi zRvis qarTul navsadgur foTSi da daiZrnen rk<strong>in</strong>igzis<br />

gaswvriv saqarTvelos dedaqalaq tfilisisken. am vi-<br />

TarebaSi germanelebma moipoves kontrolis dawesebis upiratesoba<br />

tfilisze, romelic aris sparseTisa da Turqestanisken<br />

mimavali mTavari sark<strong>in</strong>igzo xazebis kvanZi (centri).<br />

am momentidan germaniasa da TurqeTs Soris daiwyo w<strong>in</strong>aaRmdegoba<br />

amierkavkasiis teritoriebis xelaxali gadaxali-<br />

505


sebis gamo. TurqeTi moiTxovda amierkavkasiis aRmosavleT nawilis<br />

proteqtorats, sadac saxlobdnen mahmadiani TaTrebi<br />

da iyo baqos ganTqmuli navTobis sabadoebi. aman gamoiwvia didi<br />

uTanxmoeba TurqeTsa da germanias Soris. ufro metad<br />

radgan kavkasiis navTobis simdidre niSnavs mraval aTas milion<br />

funts da ukeTesi iqneboda germaniisTvis misi kontrolis<br />

warmoeba.<br />

TurqeTma daiwyo amierkavkasiis TaTari mosaxleobis mobilizeba<br />

baqos xelTgdebis mizniT; germanelebi ki daiZrnen<br />

tfilisidan da, rogorc iTqva, qalaqSi macxovrebelma somxebma,<br />

romlebsac ar gaaCndaT arCevani, umjobesad CaTvales,<br />

rom qalaqi TurqTa nacvlad germanelebs daekaveb<strong>in</strong>aT. magram,<br />

sanam Turqebi da germanelebi Cxubobdnen baqos poziciisaTvis,<br />

britaneTis gmiruli nawilebi gavidnen baRdadidan da<br />

Cavidnen qalaq baqoSi, riTic germaniasa da TurqeTs gza mouWres<br />

Turqestanisken.<br />

baqos strategiuli mniSvneloba uzarmazaria kaspiis<br />

zRvis da Turqestan-avRaneT-Crdilo sparseTisken mimavali<br />

gzebis gasakontroleblad. es qmedeba gasul ianvars rom momxdariyo,<br />

germaniisa da TurqeTis SeWra kavkasiaSi an savsebiT<br />

iqneboda Tavidan acilebuli qarTvelebisa da somxebis daxmarebiT,<br />

an safuZvlianad Sesustdeboda.<br />

mosalodnelia, rom, am axali viTarebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT,<br />

germania da TurqeTi Seupovrad ecdebian aiZulon qar-<br />

Tvelebic da somxebic SeuerTdnen maT armiebs, iseve rogorc<br />

cdiloben ukra<strong>in</strong>aSi, poloneTSi, litvaSi, estoneTsa da f<strong>in</strong>eTSi.<br />

es ubedureba Tu moxdeba, Cven SeiZleba darwmunebuli<br />

viyoT, rom sacodavi xalxebi arasdros eomebian britanel an<br />

sxva mokavSireebs, aramed siamovnebiT masobrivad danebdebian<br />

maT pirveli SesaZleblobisTanave.<br />

Setyob<strong>in</strong>eba konstant<strong>in</strong>opolidan gvamcnobs, rom yarsis,<br />

baTumisa da ardahanis mxareebSi Catarebuli plebiscitiT —<br />

85 124 xmiT 87 048 xmidan, gadawyda am sami mxaris TurqeTTan<br />

SekavSirebis sasargeblod. rogori mware ironiaa, rom Turqe-<br />

Ti, romelsac ar SeuZlia Tavs civilizebuli Zala uwodos,<br />

saubrobs plebiscitze, romelic Catarda am mxareTa janmrTeli<br />

mamakaci mosaxleobis mobilizaciiT da Turquli xiStebis<br />

zewoliT.<br />

506


am sami mxaris mosaxleobis didi umravlesoba qarTveli<br />

mahmadianebia, romlebsac yovelTvis surdaT Tavis qristian<br />

ZmebTan gaerTianeba.<br />

Georgian Information Bureau 22. Albemarle Street W.1.<br />

17-th September 1918<br />

HIS HOLINESS CATHOLICOS-PATRIARCH OF GEORGIA,<br />

KYRION II, MURDERED<br />

On 10-th September, His Hol<strong>in</strong>ess, Kyrion II was murdered dur<strong>in</strong>g the<br />

night by agents of Russian Bolsheviks <strong>and</strong> `Black Hundred~ Reactionary Organisation,<br />

near Tiflis <strong>in</strong> a monastery. The murderers have been arrested.<br />

The crim<strong>in</strong>al activity of Bolsheviks <strong>and</strong> reactionaries has not spared the<br />

venerable head of martyred <strong>and</strong> ancient Church of Georgia.<br />

-----------------------------------<br />

Georgian nation <strong>in</strong>habit<strong>in</strong>g Transcaucasia numbers 3.000.000 <strong>and</strong> is<br />

one of the ancient Christian races <strong>in</strong> Europe. They received Christianity <strong>in</strong><br />

323 <strong>and</strong> s<strong>in</strong>ce 542 their Church was Independent. For 14 centuries the Georgians<br />

stood hard struggle for Christianity until exhausted, they asked for protection<br />

<strong>and</strong> signed Treaty of Alliance with Russia <strong>in</strong> 1783, but were soon disappo<strong>in</strong>ted<br />

<strong>in</strong> their exeptations.<br />

------------------------------------<br />

In 1811 the head of the Autocephaloy Georgian Church, Catholicos-<br />

Patriarch, Antonius II, was <strong>in</strong>vited to Petrograd <strong>and</strong> never allowed to return to<br />

his country. The Independence of the Georgian Church was abolished by the<br />

Russian Government, contrary to the Treaty of 1783, between the Russian<br />

Empire <strong>and</strong> the K<strong>in</strong>gdom of Georgia, guarantee<strong>in</strong>g the Independence of the<br />

Georgian Church <strong>and</strong> contrary to the universal Church Councils’ decision,<br />

accord<strong>in</strong>g to which the Georgian Curch had been <strong>in</strong>dependent s<strong>in</strong>ce 542.<br />

The Russian Holy Synod appo<strong>in</strong>ted Russian Archbishop as Exarchos of<br />

Georgia <strong>and</strong>, <strong>in</strong> this way, the Georgian Church was adm<strong>in</strong>istered until 1917,<br />

when the Georgian National Congress, <strong>in</strong> Tiflis, on 17-th September, composed<br />

of 620 delegates from all parts of Georgia elected as Catholicos-<br />

Patriarch of Georgia, Archbishop Kyrion.<br />

On 19-th October, the consecration of the Catholicos-Patriarch of<br />

Georgia, Kyrion II, took place at the ancient Cathedral of Msketha, near Ti-<br />

507


flis, where about hundred thous<strong>and</strong> Georgians of all classes assembled; there<br />

were also military <strong>and</strong> Consular representatives of Gt.Brita<strong>in</strong>, France, Italy,<br />

America <strong>and</strong> Belgium.<br />

His Hol<strong>in</strong>ess gave the follow<strong>in</strong>g sermon: --<br />

`The Georgian Church after hundred years of slavery, with the help of<br />

the Almighty has rega<strong>in</strong>ed its <strong>in</strong>dependence <strong>and</strong> has elected me as its head.<br />

`In undertak<strong>in</strong>g adm<strong>in</strong>istration of the ancient Patriarchate of Georgia, I<br />

call upon you, <strong>in</strong> the name of Yesus the Saviour, to enable me to fulfil my<br />

heavy task.<br />

`Our beloved country, the Protectorate of the Queen Mother, has<br />

passed through many centuries of struggle for the defence of the Sacred pr<strong>in</strong>ciples<br />

of Christianity, <strong>and</strong> to-day it is restored to its rights, <strong>and</strong> dem<strong>and</strong>s from<br />

us faithful fulfilment of the long-cherished traditions of our ancestors.<br />

`Great is the task imposed upon us, but great is the enthusiasm which<br />

will enable us to meet it. We must consider it our sacred duty to consolidate<br />

our historical rights, to <strong>in</strong>flame the religious enthusiasm <strong>and</strong> to work for the<br />

welfare <strong>and</strong> education of the nation.<br />

`Oceans of blood are be<strong>in</strong>g shed <strong>in</strong> the present terrible devastat<strong>in</strong>g war.<br />

The fate of many little nations has to be decided <strong>and</strong> the Georgian Church,<br />

which <strong>in</strong> the past has always stood for the <strong>in</strong>tegrity <strong>and</strong> unity of the Georgian<br />

nation, will <strong>in</strong> future also serve the same purpose. The civilised world heard<br />

of our aspirations <strong>and</strong>, we hope, will sympathise with us.<br />

`The Georgian Church defended the rights of the nation. We shall be<br />

very tolerant to other Nationals liv<strong>in</strong>g on our territory, <strong>and</strong> we shall give them<br />

full facilities for exercis<strong>in</strong>g their religious freedom. The Georgian Church, <strong>in</strong><br />

the past,has always been the educator of the nation, <strong>and</strong> so it will be <strong>in</strong> the<br />

future. The Georgian clergymen <strong>in</strong> the past have been the leaders of the people<br />

– so they will be <strong>in</strong> the future.<br />

`Great is the task imposed upon us, but I am confident that, with the<br />

help of the Almighty <strong>and</strong> with the patriotic spirit of my brothers, I shall be<br />

able to lead the nation towards the conditions of happ<strong>in</strong>ess <strong>and</strong> peace~.<br />

----------------------------------------<br />

His Hol<strong>in</strong>ess, Catholicos-Patriarch, Kyrion II, was born 10-th November<br />

1855. After complet<strong>in</strong>g his education at the Ecclesiastical College <strong>in</strong> Tiflis,<br />

studied at the Theological Academy <strong>in</strong> Kieff <strong>in</strong> 1880, <strong>and</strong> was appo<strong>in</strong>ted<br />

as Inspector of the Ecclesiastical Sem<strong>in</strong>ary <strong>in</strong> Odessa.<br />

In 1883 he returned to Georgia <strong>and</strong> acted as Director of various Georgian<br />

Ecclesiastic schools. After the death of his wife he became a monk <strong>and</strong><br />

508


was appo<strong>in</strong>ted Prior of the Georgian Monastery <strong>in</strong> Kvathakhevi. In 1898 he<br />

was consecrated as Bishop of the Georgian Bishopric <strong>in</strong> Alaverdi. His Hol<strong>in</strong>ess<br />

devoted all his time to the historical studies concern<strong>in</strong>g the Georgian<br />

Church <strong>and</strong> was one of the foremost defenders of the rights of the Georgian<br />

Church.<br />

S<strong>in</strong>ce 1901 the Russian Holy Synod began a most fearful crusade<br />

aga<strong>in</strong>st him. He was sent to the town of Kamenets-Podolsk (Ukra<strong>in</strong>e). In 1903<br />

he was removed to the town of Kherson. In 1904 he was removed to the town<br />

of Oriol (Central Russia). In 1906 he returned to the Bishopric <strong>in</strong> Soukhoum<br />

(Georgia). But <strong>in</strong> 1907 he was removed aga<strong>in</strong> to Russia to the town Kovno. In<br />

1908 the Holy Synod entirely deprived him of the Bishopric <strong>and</strong>, <strong>in</strong> charge of<br />

the brutal political police, sent him to a Monastery near the town Kharkoff,<br />

where he stayed ten months <strong>and</strong> was removed to the Sanaxar Monastery <strong>in</strong><br />

Tamboff. His Hol<strong>in</strong>ess became very ill, on account of the brutal treatment<br />

<strong>and</strong>, <strong>in</strong> a semi-prostrated condition, lived <strong>in</strong> the Monastery up to the Revolution<br />

of this year.<br />

In 1909, the Belgian Society for the Defence of Human Rights petitioned<br />

the President of the Russian Duma, Mr.Chomiakoff, <strong>and</strong> asked him to<br />

defend Bishop Kyrion, but the Holy Synod would not agree. Late Bishop of<br />

Gibraltar petitioned, but without result.<br />

At the same time, the greatest enemy of Georgia, Priest Vostorgoff, a<br />

great friend of Rasput<strong>in</strong>, openly declared that his <strong>in</strong>tention was to destroy<br />

Kyrion <strong>and</strong> to plunge Georgia <strong>in</strong> blood.<br />

Dur<strong>in</strong>g long years of cruel persecution His Hol<strong>in</strong>ess never ab<strong>and</strong>oned<br />

his studies <strong>and</strong> published many important volumes concern<strong>in</strong>g the Georgian<br />

Church.<br />

After the Revolution he was able to return to his country <strong>and</strong> on 17-th<br />

September 1917, he was nom<strong>in</strong>ated by the Georgian Church Council as Catholicos-Patriarch<br />

of Georgia. It was significant that the Georgian Church,<br />

which has been enslaved for the last hundred years, elected as her Catholicos,<br />

dist<strong>in</strong>guished Ecclesiast who suffered for the same for so many years.<br />

------------------------------------------<br />

The adm<strong>in</strong>istration of Patriarchate of Georgia has been taken over by<br />

Metropolitan of Tiflis, Archbishop Leonid, till the National Congress elect a<br />

new c<strong>and</strong>idate accord<strong>in</strong>g to the constitution of the Church of Georgia.<br />

------------------------------------<br />

509


Information about the Georgian Church may be obta<strong>in</strong>ed <strong>in</strong> the book by<br />

Archdeacon Dowl<strong>in</strong>g D.D. – `Sketches of Georgian Church <strong>History</strong>~, published<br />

by Society for Promot<strong>in</strong>g Christian Knowledge, <strong>in</strong> London, 1912.<br />

qarTuli sa<strong>in</strong>formacio biuro<br />

17. IX. 1918<br />

misi uwm<strong>in</strong>desoba saqarTvelos kaTolikospatriarqi<br />

kirion II moklulia ∗<br />

10 seqtembers RamiT, tfilisis axlos mdebare monaster-<br />

Si, rusi bolSevikebisa da `Savrazmelebis~ reaqcioneruli<br />

organizaciis agentebma mokles misi uwm<strong>in</strong>desoba kirion II.<br />

mkvlelebi daapatimres.<br />

bolSevikebisa da reaqcionerTa krim<strong>in</strong>alurma aqtivobam<br />

ar da<strong>in</strong>do wamebulis Rirsi meTauri da saqarTvelos Zveli eklesia.<br />

-------------------------------------<br />

qarTveli eri, romelic cxovrobs amierkavkasiaSi<br />

3.000.000-is odenobiT, aris evropis erT-erTi uZvelesi qristianuli<br />

xalxi. maT qristianoba miiRes 323 wels, xolo 542<br />

wlidan maTi eklesia damoukidebeli iyo. 14 saukune medgrad<br />

icavdnen qarTvelebi qristianobas, sanam daqanculebma ar<br />

sTxoves mfarveloba ruseTs da 1783 wels xeli moaweres samokavSireo<br />

xelSekrulebas. magram Zalian male motyuvdnen TavianT<br />

arCevanSi.<br />

-----------------------------------<br />

1811 wels saqarTvelos avtokefaluri eklesiis meTauri,<br />

kaTolikos-patriarqi anton II gaiwvies petrogradSi da<br />

aRar misces samSobloSi dabrunebis neba. rusulma xelisuflebam<br />

gaauqma saqarTvelos eklesiis damoukidebloba, w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

ruseTis imperiasa da georgiis samefos Soris 1783<br />

wels dadebuli xelSekrulebisa, romelic icavda qarTuli<br />

eklesiis damoukideblobas; aseve w<strong>in</strong>aaRmdeg msoflio saeklesio<br />

krebis gadawyvetilebisa, romlis mixedviTac qarTuli<br />

eklesia damoukidebeli iyo 542 wlidan.<br />

∗ dokumenti daculia uordropis koleqciaSi — Ms.Wardr. c. 1 (13)<br />

510


usulma wm<strong>in</strong>da s<strong>in</strong>odma saqarTvelos egzarqosad daniSna<br />

rusi arqiepiskoposi da ase imarTeboda qarTuli eklesia<br />

1917 wlamde, roca qarTulma erovnulma kongresma tfilisSi<br />

17 seqtembers, saqarTvelos yvela kuTxidan gamogzavnili<br />

620 delegatis Sekrebaze saqarTvelos kaTolikos-patriarqad<br />

airCia arqiepiskoposi kirioni. saqarTvelos kaTolikos-patriarqis<br />

kirion II-is kurTxeva Sedga 19 oqtombers<br />

tfilisis axlos mcxeTis Zvel sakaTedro taZarSi, sadac Seikriba<br />

saqarTvelos yvela fenis asi aTasamde adamiani; iq eswrebodnen<br />

agreTve didi britaneTis, safrangeTis, italiis, amerikisa<br />

da belgiis samxedro da sakonsulos warmomadgenlebi.<br />

misma uwm<strong>in</strong>desobam Semdegi sityva warmoTqva:<br />

`qarTulma eklesiam aswlovani monobis Semdeg yovlismZles<br />

daxmarebiT daibruna damoukidebloba da amirCia Tavis<br />

w<strong>in</strong>amZRolad.<br />

`saqarTvelos Zveli sapatriarqos marTvisas, ieso mxsnelis<br />

saxeliT, gTxovT damrToT neba, aRvasrulo Cemi mZime movaleoba.<br />

`RvTismSoblis wilxvedrma Cvenma sayvarelma samSoblom<br />

mravali saukunis manZilze gamoiara brZolebi qristianobis<br />

wm<strong>in</strong>da pr<strong>in</strong>cipebis dasacavad. dRes is aRdgenilia Tavis uflebebSi<br />

da moiTxovs Cvengan Cveni w<strong>in</strong>aprebis xangrZlivad naloliavebi<br />

tradiciebis erTgulad Sesrulebas.<br />

`didi movaleoba gvakisria Cven, magram ufro didia is en-<br />

Tuziazmi, romelic masTan gamklavebas gvavalebs. Cven unda<br />

SevxedoT mas rogorc wm<strong>in</strong>da saqmes, rom davamkvidroT Cveni<br />

istoriuli uflebebi, rom avagznoT Cveni sarwmunoebrivi en-<br />

Tuziazmi da vizrunoT eris keTildReobisa da ganaTlebis-<br />

Tvis.<br />

`zRva sisxli iRvreba Tanamedrove saS<strong>in</strong>el damangrevel<br />

omSi. mravali mcire eris bedi unda gadawydes; qarTuli eklesia,<br />

romelic warsulSi yovelTvis idga qarTveli xalxis<br />

mTlianobisa da erTianobis sadarajoze, momavalSic igive mizans<br />

moemsaxureba. civilizebulma msofliom gaigo Cveni miswrafebebi<br />

da vimedovnebT, rom aseve gviTanagrZnoben.<br />

`qarTuli eklesia icavda eris uflebebs. Cven viqnebiT<br />

Zalze Semwynarebeli Cvens teritoriaze mcxovrebi sxva erovnebebis<br />

mimarT da SevuqmniT pirobebs, rom Tavisuflad Seasrulon<br />

Tavisi religiuri wesebi. qarTuli eklesia warsulSi<br />

511


yovelTvis iyo eris ganmanaTlebeli da aseTad iqneba momavalSic.<br />

qarTveli samRvdeloeba warsulSi warmoadgenda xalxis<br />

w<strong>in</strong>amZRols — aseTad darCebian is<strong>in</strong>i momavalSic.<br />

`didi movaleoba dagvekisra, magram mjera, rom yovlismZle<br />

uflisa da Cemi Zmebis patriotuli sulis daxmarebiT,<br />

SevZleb wavuZRve ers bednierebisa da mSvidobisaken~.<br />

-------------------------------------------<br />

misi uwm<strong>in</strong>desoba kaTolikos-patriarqi kirion II daibada<br />

1855 wlis 10 noembers. tfilisis sasuliero kolejis dam-<br />

Tavrebis Semdeg swavlobda kievis Teologiur akademiaSi 1880<br />

wels daniSnes odesaSi sasuliero sem<strong>in</strong>ariis <strong>in</strong>speqtorad.<br />

1883 wels dabrunda saqarTveloSi da moRvaweobda saqarTvelos<br />

sasuliero skolebis direqtorad. meuRlis gardacvalebis<br />

Semdeg is berad Sedga da da<strong>in</strong>iSna qvaTaxevis qarTuli monastris<br />

w<strong>in</strong>amZRvrad. 1898 wels akurTxes qarTuli saepiskoposos<br />

— alaverdis episkoposad. misi uwm<strong>in</strong>desoba mTel Tavis<br />

dros axmarda qarTuli eklesiis istoriul Seswavlas da iyo<br />

erT-erTi mTavari damcveli qarTuli eklesiis uflebebis.<br />

1901 wlidan ruseTis wm<strong>in</strong>da s<strong>in</strong>odma mis w<strong>in</strong>aaRmdeg daiwyo<br />

saS<strong>in</strong>eli kampania. igi gagzavnes ukra<strong>in</strong>is qalaq kamenecpodolskSi.<br />

1903 wels gadaiyvanes qalaq xersonSi, 1904 wels —<br />

centraluri ruseTis qalaq oriolSi. 1906 wels dabrunda saqarTveloSi<br />

soxumis saepiskoposoSi. magram 1907 wels is<br />

kvlav ruseTis qalaq kovnoSi gauSves. 1908 wels wm<strong>in</strong>da s<strong>in</strong>odma<br />

sabolood CamoarTva episkoposoba da politikuri policiis<br />

mkacri moTxovniT (zewoliT), gadagzavnes qalaq xarkovis<br />

axlos mdebare monasterSi, sadac darCa aTi Tve, xolo Semdeg<br />

gaasaxles sanaqsaris monasterSi tambovSi. misi uwm<strong>in</strong>desoba<br />

Zalian daavadda mkacri mopyrobis gamo da naxevrad dauZlurebul<br />

mdgomareobaSi cxovrobda monasterSi am wlis<br />

revoluciamde.<br />

1909 wels adamianTa uflebebis dacvis belgiurma sazogadoebam<br />

peticiiT mimarTa ruseTis dumis Tavmjdomares b-n<br />

xomiakovs da sTxoves mas daecva episkoposi kirioni, magram<br />

wm<strong>in</strong>da s<strong>in</strong>odi ar daeTanxma. Semdeg hibraltaris episkoposma<br />

gaugzavna peticia, magram uSedegod.<br />

imave dros saqarTvelos udidesma mterma — mRvdelma<br />

vostorgovma, rasput<strong>in</strong>is didma megobarma, Riad ganacxada,<br />

512


om misi mizani iyo kirionis mospoba da saqarTvelos sisxlSi<br />

CaxrCoba.<br />

mravalwlovani umZimesi devnis miuxedavad, mis uwm<strong>in</strong>desobas<br />

arasdros miutovebia kvleviTi saqmianoba da gamoaqveyna<br />

mravali mniSvnelovani wigni qarTuli eklesiis Sesaxeb.<br />

revoluciis Semdeg man SeZlo samSobloSi dabruneba da<br />

1917 wlis 17 seqtembers saqarTvelos saeklesio krebam is daasaxela<br />

saqarTvelos kaTolikos- patriarqad. sagulisxmoa,<br />

rom qarTulma eklesiam, romelic bolo asi wlis manZilze iyo<br />

damonebuli, Tavis kaTolikosad airCia gamoCenili sasuliero<br />

moRvawe, romelic amdeni wlebi itanjeboda imave mizeziT.<br />

------------------------------------------<br />

saqarTvelos sapatriarqos mmarTveloba daekisra tfilisis<br />

mitropolits, arqiepiskopos leonides, sanam erovnuli<br />

kongresi airCevda axal k<strong>and</strong>idats saqarTvelos saeklesio<br />

wesdebis Sesabamisad.<br />

-----------------------------------------<br />

cnobebi qarTuli eklesiis Sesaxeb SeiZleba miiRoT arqidiakon<br />

d.d.doul<strong>in</strong>gis wignidan — `narkvevebi qarTuli eklesiis<br />

istoriidan~, romelic gamoica londonSi 1912 wels<br />

`qristianobis Seswavlis xelSemwyobi sazogadoebis~ mier.<br />

513


Gia Gelashvili<br />

Doctor of <strong>History</strong>, The Ivane Javakhishvili<br />

Institute of <strong>History</strong> <strong>and</strong> Ethnology, Senior<br />

scientist-researcher of the Department of<br />

<strong>Modern</strong> <strong>and</strong> <strong>Contemporary</strong> <strong>History</strong><br />

Three documents about Georgia<br />

Summary<br />

In the follow<strong>in</strong>g article there is given the Georgian translation of the<br />

three English documents registered <strong>in</strong> the Wardrop Collection (Bodleian Library,<br />

Oxford). These are:<br />

1. Georgia <strong>and</strong> her Students (<strong>in</strong> Vox Studentium, 1924.X). - There is<br />

told about Georgian students, who were sent <strong>in</strong> 1918 to the Universities of<br />

Europe by Georgian Government, <strong>and</strong> their f<strong>in</strong>ancial position after the Soviet<br />

power <strong>in</strong>tervened <strong>in</strong> Georgia <strong>in</strong> 1921.<br />

2. Georgia between Turkish <strong>and</strong> German P<strong>in</strong>cers. – It’s a review of<br />

events <strong>in</strong> Georgia <strong>and</strong> Transcaucasia s<strong>in</strong>ce 26-th May up to 20-th August<br />

1918, by Georgian Information Bureau.<br />

3. This Document sent by Georgian Information Bureau (17.IX.1918)<br />

is about murder of Catholicos-Patriarch of Georgia, Kyrion II on 10-th September<br />

1918 <strong>and</strong> his short biography.<br />

514


������������<br />

�<br />

irakli faRava<br />

aRmosavluri numizmatikis saerTa-<br />

Soriso sazogadoebis wevri<br />

Tbilisuri monetebis woniTi st<strong>and</strong>arti,<br />

nom<strong>in</strong>alTa sistema da moWris teqnika<br />

(avSarianTa d<strong>in</strong>astiis periodi)<br />

numizmatikuri faqtebi, Tavisi lakonurobis-da miuxedavad,<br />

istoriuli procesebis Sesaxeb metad obieqturi <strong>in</strong>formaciis<br />

wyarod warmogvidgeba [3, 10-11]. qarTul numizmatikur<br />

mecnierebas sapatio wvlili aqvs Setanili qarTveli<br />

eris ekonomikuri Tu politikuri, <strong>and</strong>a kulturis istoriis<br />

kvlevis saqmeSi. am mxriv arc saqarTveloSi avSarianTa d<strong>in</strong>astiis<br />

dom<strong>in</strong>irebis periodSi moWrili safasis Seswavla aris gamonaklisi<br />

(amgvar monetebsa da maT m<strong>in</strong>abaZebs SemoklebiT SeiZleba<br />

qarTul-avSarulic vuwodoT).<br />

unda aR<strong>in</strong>iSnos, rom avSarianTa xanis Tbilisuri monetebis<br />

tipologia dReisTvis ukve sakmaod kargad aris Seswavlili.<br />

am mxriv gansakuTrebuli yuradRebis Rirsia e. paxomovis,<br />

d. lengis, d. kapanaZisa da T. quTelias Sromebi [24, 230-235; 12,<br />

102-105; 20, 339-341; 8, 37-49]. amasTanave, qarTuli monetebis am<br />

jgufis istoriuli kvleva dasrulebulad namdvilad ver CaiTvleba<br />

— sakmarisi iqneba imis xsenebac, rom TanaavtorebTan<br />

erTad sul axlaxans aRmovaC<strong>in</strong>eT nadir-Sahis mier TbilisSi<br />

moWrili safasis sami axali, aqamde ucnobi nom<strong>in</strong>ali [15]; amJamad<br />

ki vswavlobT napstekis muzeumis (CexeTi, praRa) koleqciaSi<br />

dacul qarTul monetebs (maTi samecniero aRwera calke<br />

naSromis saxiT gamoqveyndeba) [13] — am mdidar sacavSi <strong>in</strong>axeba<br />

erTi metad sayuradRebo monetac, romelic nadir-Sahis Tbilisuri<br />

6-Sahianis m<strong>in</strong>abaZs unda warmoadgendes (qarTul-avSaruli<br />

monetebis m<strong>in</strong>abaZebi aqamde absoluturad ucnobi iyo).<br />

axali monapovrebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT, qarTul numizmatikur<br />

mecnierebaSi damkvidrebuli mosazrebebi qarTul-av-<br />

Saruli oqro-vercxlis safasis Sesaxeb garkveul Sesworebas<br />

515


saWiroebs. amasTanave, praqtikulad Seuswavleli rCeba am periodis<br />

qarTuli monetebis warmoebis organizaciuli da teqnikuri<br />

aspeqtebi; arada, teqnologiuri ganviTarebis istoriis<br />

Seswavla saWirboroto problemad gveCveneba.<br />

aqedan gamomd<strong>in</strong>are, Cveni naSromis mizanic swored qar-<br />

Tul-avSaruli oqro-vercxlis monetebis metrologiis, nom<strong>in</strong>alTa<br />

sistemisa da damzadebis teqnologiis analizia. avSarianTa<br />

xanis spilenZis monetebi tipologiuri da metrologiuri<br />

TvalsazrisiT amomwuravad jer kidev e. paxomovis mier<br />

aris ganxiluli [22; 24, 255-259] — maT amjerad praqtikulad ar<br />

SevexebiT.<br />

dasaxuli miznis misaRwevad gamoviyeneT is mdidari numizmatikuri<br />

masala, romelic saqarTvelos kerZo koleqciebSi<br />

aris daculi, an warmodgenilia zenos aRmosavluri monetebis<br />

monacemTa bazaSi [17], kerZod: abbas III-is 1 moneta (aqedan<br />

metrologiuri monacemebi axlavs 1 monetas), nadir-Sahis<br />

54 moneta (37-s), ibrahimis 7 (4-s), Sahrohis 5 (4-s); sul 67 moneta<br />

(metrologiuri monacemebi axlavs 46 monetas).<br />

pirvelwyaroebidan daveyrdeniT papuna orbelianis or<br />

mwir cnobas TbilisSi ibrahim avSarianis monetebis moWris Sesaxeb:<br />

• `gamoegzavna Sah-sulTan ibreims Tavis saxelze zarafxana<br />

qalaqSi da dahkres siqa, brZanebisamebr misisa mosWres<br />

samabaziani da Sauri, fluri ocdaaTis Sauris~ [5, 154]. cnoba<br />

ar aris daTariRebuli, magram ibrahim avSarianis mmarTvelobis<br />

wlebia h. 1161-1162 w. (1748-1749), xolo misi saxelis matarebeli<br />

yvela TbilisSi moWrili CvenTvis cnobili moneta h.<br />

1162 w. (1748-1749) aris daTariRebuli [24, 233-234]. ase rom,<br />

`zarafxanis gamogzavnac~ am wliT unda daTariRdes.<br />

• `gamoitanes mefeTa CvenTa Tvissa salaroTi oqrosa da<br />

vercxlis iaraRi, misces zarafxanaSi, moaWrev<strong>in</strong>es fluri da<br />

TeTri da aZlevden jarsa, cdilobden kvlav Seyras jarisasa~<br />

[5, 196]. am cnobaSi saubaria xsenebuli Zvirfasi liTonebis nakeTobebisgan<br />

Sesabamisad oqrosa da vercxlis monetis moWraze.<br />

es cnobac dauTariRebelia, magram p. orbelianis teqstSi<br />

ambebi qronologiuri TanamimdevrobiT aris moTxrobili da<br />

konteqstis mixedviT aRniSnuli samoneto aqtiuroba savaraudod<br />

1752-1753 ww. (h. 1165-1167 ww.) unda daTariRdes (aqedan ga-<br />

516


momd<strong>in</strong>are, ver daveTanxmebiT d. kapanaZis mosazrebas, rom es<br />

cnoba uTanxmdeba Sah-rohis h. 1160 w. aSrefis arsebobas [20,<br />

343]).<br />

moWris teqnologiis SedarebiTi analizisTvis mivmar-<br />

TeT vaxtang VI-is qarTul dasturlamalsa [6, 533-535] da sparsul<br />

TazqiraT al-muluqSi [15, 58-59] dacul cnobebs; aseve<br />

Sua aziaSi, iransa da <strong>in</strong>doeTSi XVI-XX ss. monetis moWris teqnikis<br />

analizs Tanamedrove avtorebis mier [16, 128-130; 2, 191-<br />

220; 19, 216-231; 18, 256-273].<br />

metrologiis ganxilvis paralelurad, aucileblad miviCnevT<br />

avSarianTa mier saqarTveloSi moWrili oqro-vercxlis<br />

safasis Zalian mokle daxasiaTeba moviyvanoT — tipebisa<br />

da nom<strong>in</strong>alebis mixedviT.<br />

aqve aRvniSnavT, rom cnobili calebis mixedviT qarTuli-avSaruli<br />

monetebis metrologiuri monacemebi Seesabameba<br />

zogad-avSarul woniT st<strong>and</strong>artebs. marTalia, zogierTi<br />

tipis moneta imdenad iSviaTia, rom sarwmuno statistikuri<br />

analizis ganxorcieleba SeuZlebelia, magram Semonaxuli calebis<br />

wona ma<strong>in</strong>c met-nakleb SesabamisobaSia im cifrebTan,<br />

romelic dadgenilia avSarianTa sxva zarafxanebis mier gamoSvebuli<br />

monetebis mixedviT.<br />

Tahmasp-yuli xanma, momavalma nadir-Sahma, osmalebi aRmosavleT<br />

saqarTvelodan 1735 wlisTvis g<strong>and</strong>evna. Tavdapirvelad<br />

misi adm<strong>in</strong>istracia TbilisSi sefiani Sahis — abbas III-is<br />

saxeliT Wrida monetas; cnobilia erTi da igive tipis abbasisa<br />

da Sahis nom<strong>in</strong>alebi [21, 46]. Cveni azriT, savsebiT dasaSvebia<br />

sefianTa d<strong>in</strong>astiis am warmomadgenlis saxeliT magram avSarianTa<br />

adm<strong>in</strong>istraciis mier moWrili es safasec qarTul-avSaruli<br />

monetebis jgufs mivakuTvnoT.<br />

Tavad nadir-Sahis saxeliT monetebi h. 1148-1159 wlebSi<br />

moiWra. daTariRebuli monetebis woniTi st<strong>and</strong>arti da nom<strong>in</strong>alTa<br />

sistema dawvrilebiT w<strong>in</strong>a naSromSi gvaqvs ganxiluli<br />

[15]. <strong>in</strong>formacia nadir-Sahis Tbiluri safasis Sesaxeb Semajamebel<br />

cxrilSi aris moyvanili (cxrili 1).<br />

nadir-Sahis uSualo memkvidris, misi ZmisSvilis, adil-<br />

Sahis monetebs Cvenamde ar mouRwevia [24, 233]; ar aris gamoricxuli,<br />

rom is<strong>in</strong>i arc moWrila.<br />

Sahroh avSarianis mmarTveloba metad SfoTiani iyo. sul<br />

cnobilia misi sami zeoba. amasTanave, pirvelsa da meore zeo-<br />

517


ebs Soris SualedSi Tbilisis zarafxana monetas ibrahim av-<br />

Sarianis saxeliT uSvebda. am ori avSariani siuzerenis monetebs<br />

qronologiuri pr<strong>in</strong>cipis dacviT ganvixilavT.<br />

Sahrohis pirveli zeobisTvis Tbilisis zarafxanis nawarmidan<br />

cnobilia mxolod da mxolod h. 1160 wliT (1747/8)<br />

daTariRebuli jer-jerobiT unikaluri oqros aSrefi [20,<br />

341-343]. samwuxarod, damatebiTi <strong>in</strong>formaciis moZieba am monetis<br />

Sesaxeb am etapze ver movaxerxeT.<br />

amis Semdeg, politikuri mdgomareobis cvlilebis-da<br />

Sesabamisad, TbilisSi moneta moiWra ukve ibrahim avSarianis<br />

saxeliT. yvela misi Tbilisuri moneta h. 1162 wliT (1748/9)<br />

aris daTariRebuli; cnobilia Semdegi nom<strong>in</strong>alebi: 3-abbasi,<br />

abbasi da Sahi [24, 233]. amasTanave, papuna orbeliani axsenebs<br />

samabazianis (3-abbasi) da Sauris (Sahi), magram ara abbasis gamoSvebas<br />

(arada, abbasi Cveni gamocdilebiT yvelaze xSiri nom<strong>in</strong>alia),<br />

amasTanave is miuTiTebs oqros monetis — fluris gamoSvebazedac<br />

(`mosWres samabaziani da Sauri, fluri ocdaa-<br />

Tis Sauris~) [5, 154]. am ukanasknels Cvenamde ar mouRwevia, an,<br />

yovel SemTxvevaSi, ar vicnobT amgvari monetis arcerT publikacias.<br />

magram garkveuli msjeloba am monetis raobaze ma<strong>in</strong>c<br />

SesaZlebelia. Tu gaviTvalisw<strong>in</strong>ebT, rom ibrahimis danar-<br />

Ceni, Cvenamde mosuli Tbilisuri monetebi yvela h. 1162 wliT<br />

aris daTariRebuli, am `flurzedac~, savaraudod, igive TariRi<br />

unda yofiliyo gamosaxuli. samwuxarod, Tu papuna orbelianis<br />

cnoba sworea, da eseTi moneta namdvilad arsebobda,<br />

Cvenamde erT egzemplarsac ver mouRwevia. sityva `fluri~<br />

florenciis oqros monetis flor<strong>in</strong>is saxelwodebisgan unda<br />

iyos warmoSobili, magram saqarTveloSi, rogorc Cans, veneciis<br />

dukatebs aRniSnavda; mogvianebiT term<strong>in</strong>ma dakarga Tavisi<br />

specifikuri mniSvneloba da, r. qebulaZis azriT, mxolod<br />

metrologiuri (woniTi) mniSvneloba Se<strong>in</strong>arCuna, da dukatis<br />

wonis (s<strong>in</strong>jis?) monetas aRniSnavda [7, 13-17]. dukatis<br />

wona daaxloebiT 3.5 gramad SeiZleba miviCnioT, magram ibrahimis<br />

am wonis oqros monetebi CvenTvis ucnobia; samagierod,<br />

cnobilia misi sxva zarafxanebSi gamoSvebuli 1/4 mohuris nom<strong>in</strong>alis<br />

oqros safase, woniT 2.76 g [9, 133]. papuna orbeliani<br />

iZleva ibrahim avSarianis am `fluris~ Sefardebas vercxlis<br />

SaurebTanac — 1 fluri = 30 Saurs. aq unda igulisxmebodes<br />

vercxlis SaurebiT gamoxatuli oqros fluris Rirebuleba<br />

518


da ara wona: 30 Sauris wona udris 34.575 grams; amgvari oqros<br />

monetis gamoSveba Tbilisis zarafxanaSi naklebad aris mosalodneli<br />

— Tbilisi sefianTa da avSarianTa saxelmwifos erTerT<br />

periferiul, Tumca ki aqtiur zarafxanas warmoadgenda,<br />

da oqros monetas Zalze iSviaTad Tu uSvebda; saqarTveloSi<br />

am wonis oqros moneta, rogorc Cans, arasdros moWrila. Tu<br />

fluris wonad miviCnevT dukatis wonas — 3.5 grami, gamova rom<br />

3.5 grami oqro utoldeba 34.575 g vercxls, anu am or liTons<br />

Soris Sefardeba udris 1:9.88; xolo Tu flurs am SemTxvevaSi<br />

2.76 g wonis monetad miviCnevT, maS<strong>in</strong> gamova rom 2.76 g oqro<br />

udris 34.575 g vercxls, da Sefardeba udris 1:12.53 (ibrahimis<br />

rogorc oqros, aseve vercxlis monetebi rogorc Cans, sakmaod<br />

maRali s<strong>in</strong>jis Senadnobisgan Sedgeboda; Cven SesaZleblad<br />

CavTvaleT es Senadnobi sufTa liTonTan gagveigiveb<strong>in</strong>a; qar-<br />

Tul-avSaruli oqro-vercxlis safasis s<strong>in</strong>jis Sesaxeb damatebiT<br />

ix. qveviT). es ukanaskneli Sefardeba ufro misaRebad<br />

gveCveneba am epoqisTvis, da iribad miuTiTebs imaze, rom ibrahimis<br />

Tbilisuri fluric 2.76 grami wonis 1/4 mohurs warmoadgenda.<br />

Semdeg TbilisSi isev iWreba moneta Sahrohis saxeliT<br />

(meore zeoba), h. 1163 da 1164 wlebSi (Sesabamisad, 1749/50 da<br />

1750/1), SeiZleba ramdenadme ufro gvianac, v<strong>in</strong>aidan bevr monetas<br />

TariRis bolo cifrebi ar SerCenia; cnobili nom<strong>in</strong>alebia:<br />

abbasi, mahmudi da Sahi [24, 234-235].<br />

Sahrohis mesame zeobaSi, arsebuli monacemebiT, Tbilisis<br />

zarafxana uSvebs abbasis nom<strong>in</strong>alis monetebs, romelic h.<br />

1170 wliT (1756/7) aris daTariRebuli [24, 235].<br />

qarTul-avSaruli (Tbilisuri) vercxlis monetebi 2<br />

gansxvavebuli woniTi st<strong>and</strong>artis mixedviT iWreboda. pirveli,<br />

ufro mZime st<strong>and</strong>artis mixedviT 1 Tumanze liTonis 1400<br />

muxudo (sp. nuxud) modioda, Semdeg ki monetebis wona Seamcires,<br />

axali st<strong>and</strong>artis Tanaxmad 1 Tumans liTonis ukve mxolod<br />

1200 muxudo Seadgenda. nadir-Sahma abbas III-is saxeliT<br />

monetebi swored ufro mZime st<strong>and</strong>artiT moWra, da sakuTari<br />

saxeliTac jer am st<strong>and</strong>artiT Wrida monetas, Semdeg ki ufro<br />

msubuq st<strong>and</strong>artze gadavida. igive, SedarebiT msubuqi st<strong>and</strong>artiTve<br />

iWreboda Tbilisuri moneta momdevno avSariani<br />

mmarTvelebis saxeliTac [11, 62-71; 9, 132-133].<br />

519


oqros monetebi ki dasawyisSi 3.46-gramiani oqros aSrefis<br />

st<strong>and</strong>artis mixedviT iWreboda — aseTia nadir-Sahis saxeliT<br />

moWrili oqros moneta (aSrefi); savaraudod, agreTve,<br />

Sahrohis Tbilisuri oqros monetac. ibrahim avSarma ki, rogorc<br />

dav<strong>in</strong>axeT, safiqrebelia, TbilisSi 11-gramiani oqros<br />

mohuris st<strong>and</strong>artis moneta moWra (kerZod, 1/4 mohuri) [9,<br />

132-133].<br />

amasTanave, ama Tu im woniTi st<strong>and</strong>artis mixedviT Tundac<br />

erTi da igive mmarTvelis saxeliT moWrili monetebi sakmaod<br />

TvalsaC<strong>in</strong>od gansxvavdeba erTmaneTisgan legendebiTa<br />

da diza<strong>in</strong>iT. am garemoebis gaTvalisw<strong>in</strong>eba aseve aucilebelia<br />

avSarianTa periodis qarTuli numizmatikuri memkvidreobis<br />

Seswavlisas.<br />

yvela zemoT moyvanili <strong>in</strong>formacia Cven 2 cxrilis saxiT<br />

SevajameT (ix. cxrili 1 da cxrili 2). samoneto tipebi miTiTebulia<br />

s. albumis naSromis mixedviT [9, 132-133], xolo monetebis<br />

mikuTvneba ama Tu im woniTi st<strong>and</strong>artisadmi efuZneba e.<br />

paxomovis, d. lengis, T.quTelias, h. farahbaxSisa da s. albumis<br />

Sromebs [24, 230-235; 12, 102-105; 8, 37-49; 11, 62-71; 9, 132-<br />

133].<br />

qarTul-avSaruli monetebis moWris teqnikis Sesaxeb raime<br />

arsebiTi naratiuli pirvelwyaro Cven ar gagvaCnia; <strong>in</strong>formaciis<br />

ZiriTad wyaros Tavad monetebi da maTi garegnuli<br />

niSnebi warmoadgens.<br />

avSarianTa epoqaSi safasis damzadebis teqnologia, Cveni<br />

varaudiT, ar Secvlila sefianTa zeobis dro<strong>in</strong>delTan SedarebiT.<br />

es miT ufro mosalodnelia, rom saqarTvelosgan<br />

gansxvavebiT, sadac sefianTa da avSarianTa mier sakuTari safasis<br />

gamoSveba qronologiuri TvalsazrisiT osmaluri okupaciiT<br />

(da osmaluri monetis gamoSvebiT) orad aris gaxleCili,<br />

iranis im prov<strong>in</strong>ciebSi, sadac daiwyo nadirma aRzeveba, sefianTa<br />

monetis gamoSveba arc Sewyvetila. garda amisa, am makroregionSi<br />

(iransa da Sua aziaSi) monetis gamoSvebis teqnologia<br />

sakmao konservatiulobiT xasiaTdeboda; zogan ma<strong>in</strong>c<br />

(yajarTa iranSi, buxaraSi) is faqtiurad ucvleli rCeboda<br />

XIX saukunis 80-ian wlebamde da XX s. dasawyisamdec ki [19, 221;<br />

18].<br />

aqedan gamomd<strong>in</strong>are, dasaSvebad migvaCnia qarTul-avSaruli<br />

(Tu zogadad, avSaruli) monetebis moWris teqnikaze<br />

520


msjelobisas gamoviyenoT is cnobebi sefianTa monetis gamoSvebis<br />

Sesaxeb, romelic Semogv<strong>in</strong>axa 1707-1709 wlebSi vaxtang<br />

VI-is mier Sedgenilma qarTulma dasturlamalma [6, 533-535] da<br />

1725 wlis sparsulma TazqiraT al-muluqma [16, 58-61]. am cnobebTan<br />

Zalian kargad korelirebs <strong>in</strong>formacia XIX saukunis yajarTa<br />

iranSi, XVIII-XX ss. Sua aziaSi (buxaraSi) da XVI saukunis<br />

II naxevris — XVII saukunis dasawyisis did moRolTa <strong>in</strong>doeTSi<br />

monetis gamoSvebis organizaciisa da teqnikis Sesaxeb [18; 19,<br />

216-231]. am <strong>in</strong>formaciis Sejerebis Sedegad zarafxanis<br />

struqtura da calkeuli struqturuli erTeulebis funqcia<br />

Semdegnairad warmogvidgeba:<br />

1. amqari, sadac (zarafxanaSi Semosuli) ligaturebis<br />

Semcveli oqro-vercxli maTgan kupelaciis meTodiT iwm<strong>in</strong>deboda<br />

[6, 58].<br />

amgvari ligaturebis Semcveli liTonis wyaros SeiZleba<br />

evropuli monetebi warmoadgenda (sadac vercxlis safases<br />

Cveulebriv SedarebiT dabali s<strong>in</strong>ji qonda); yovel SemTxveva-<br />

Si, XVII saukuneSi ma<strong>in</strong>c Tbilisis zarafxanaSi evropuli monetebis<br />

gadadnoba da Semdeg sefianTa tipis monetad moWra aqtiurad<br />

warmoebda [7, 107; 21, 29]. aqve, amave saamqroSi, safiqrebelia,<br />

gansakuTrebul SemTxvevebSi, warmoebda oqrosa Tu<br />

vercxlis `jarTis~ saTanado formis zodebad gadadnobac.<br />

amgvar jarTs xSirad Zvirfasi liTonis nakeTobebi, WurWeli<br />

warmoadgenda — amaze araorazrovnad miuTiTebs papuna orbeliani:<br />

`gamoitanes mefeTa CvenTa Tvissa salaroTi oqrosa da<br />

vercxlis iaraRi, misces zarafxanaSi, moaWrev<strong>in</strong>es fluri da<br />

TeTri~ [5, 196].<br />

vizualurad qarTul-avSaruli vercxlis monetebi maRali<br />

s<strong>in</strong>jis Senadnobisgan moWrilis STabeWdilebas tovebs.<br />

Cvengan damoukidebeli mizezebis gamo, ver SevZeliT CvenTvis<br />

xelmisawvdomi qarTul-avSaruli monetebis Senadnobis dadgena<br />

obieqturi, laboratoriuli meTodebis gamoyenebiT.<br />

amasTanave, CvenTvis cnobilia ori naSromi, sadac mocemulia<br />

am safasis TiTo-TiTo nimuSis liTonuri Semadgenloba. er-<br />

TSi saubaria h. 1150 wliT daTariRebul nadir-Sahis Tbilisur<br />

6-Sahianze, Tumca ki Tanmxleb suraTze gamosaxulia h.<br />

1152 wliT daTariRebuli nadir-Sahis Tbilisuri nadiri. am<br />

monetis (nadiris?) liTonuri Semadgenloba miTiTebulia ro-<br />

521


gorc: Ag - 99.22%, Cu - 0.36%, Pb - 1.09%, Au - 0.126%, Sn - kvali, Zn<br />

– kvali, Ba - kvali, S – mcire raodenobiT (meTodikis Taviseburebis<br />

gamo, jami 100.79%-s Seadgens) [1, 118-119]. meore naSromSi<br />

ganxilulia h. 1163 wliT daTariRebuli qarTuli vercxlis<br />

moneta, romelic, TariRidan gamomd<strong>in</strong>are, Sahrohis safase<br />

unda iyos, savaraudod, misi yvelaze xSiri nom<strong>in</strong>ali — abbasi;<br />

am monetaSi vercxli Seadgens 98.32%-s [4, 574]. es monacemebi,<br />

Seswavlili nimuSebis metad umniSvnelo raodenobis gamo moklebulia<br />

statistikur sarwmunoobas, magram ma<strong>in</strong>c TiTqosda<br />

adasturebs qarTul-avSaruli vercxlis safasis Zalian ma-<br />

Ral s<strong>in</strong>jadobas.<br />

sazogadod, aRvniSnavT, rom XVI-XIX ss. iranisa da samoneto<br />

TvalsazrisiT mis zegavlenis sferoSi Semaval qveynebSi,<br />

rogorc Cans, maRali s<strong>in</strong>jis monetebis gamoSvebis tradicia<br />

iyo danergili (an oficialurad ma<strong>in</strong>c iyo deklarirebuli).<br />

amasTanave, zarafxanebis amocanaSi ar Sedioda monetis mosaWrelad<br />

`sufTa~ (Tundac imdro<strong>in</strong>deli teqnologiis SezRudulobis<br />

gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT) vercxlis miReba [16, 59].<br />

vagrZelebT zarafxanis amqrebis aRweras:<br />

2. gawmendili liTonis zodebis gamokveris amqari [16, 58].<br />

am operaciis daniSnuleba, mkvlevarTa azriT, liTonis gamkvriveba<br />

iyo [6, 58; 19, 217].<br />

3. amqari, sadac ukve gawmendil da gamokveril liTons<br />

Reros formas aniWebdnen [16, 58].<br />

Tu iranSi es Reroebi meqanikuri damuSavebiT miiReboda<br />

[16, 58], did moRolTa dro<strong>in</strong>del <strong>in</strong>doeTSi amisaTvis gamdnar<br />

oqrosa da vercxls keramikul firfitaSi gakeTebul patara<br />

Tu did wrfiv CanaWdevebSi asxavdnen, romlis kedlebic w<strong>in</strong>aswar<br />

cximiT iyo dafaruli (Camosxmuli Reroebis ufro advilad<br />

amoRebisa da yalibis dauzianeblobis mizniT) [19, 221].<br />

es <strong>in</strong>duri teqnika XVI-XVII saukuneebisTvis aris aRwerili,<br />

magram iqneb Semdegac gamoiyeneboda. nadir-Sahma, rogorc<br />

cnobilia, <strong>in</strong>doeTSi ilaSqra da iq monetasac Wrida, xolo<br />

dabrunebisTanave ki <strong>in</strong>duri rufiis analogiuri axali nom<strong>in</strong>ali<br />

— nadiri SemoiRo. es ukanaskneli ki iranisTvis SedarebiT<br />

uCveulo formisaa — ufro sqeli monetaa, vidre es<br />

aqamde iranSi iyo miRebuli. am etapze ver gamovricxavT, rom<br />

522


nadir-Sahma iransa da masze daqvemdebarebul qveynebSi <strong>in</strong>duri<br />

teqnologiis raRac elementebi danerga.<br />

4. amqari, sadac oqro-vercxlis Reroebs foladis firfitaSi<br />

gakeTebul naxvretebSi gaatarebdnen [16, 58]. es naxvretebi<br />

sxvadasxva diametris unda yofiliyo, maTSi gatarebiT<br />

Reroebisgan sasurveli diametris (sxvadasxva nom<strong>in</strong>alis<br />

monetis Sesaferisi) mrgvali diametris mavTuli miiReboda<br />

[19, 218].<br />

5. amqari, sadac liTons patara naWrebad anawevrebdnen<br />

[16, 58]. faqtiurad, w<strong>in</strong>a etapze miRebul mavTuls saWiro sigrZisa<br />

da diametris (es ukanaskneli mavTulis diametriT ganisazRvreboda)<br />

patara cil<strong>in</strong>drebad Wridnen [19, 219; 18, 264].<br />

magaliTad buxaraSi amisaTvis sagangebod mowyobil patara<br />

Carxs iyenebdnen [18, 263-264]. am cil<strong>in</strong>drebis simaRle maTi<br />

diametris toli ma<strong>in</strong>c unda yofiliyo, naklebi Tu ara — w<strong>in</strong>aaRmdeg<br />

SemTxvevaSi maTi gabrtyeleba gaWirdeboda [18, 264].<br />

6. amqari, sadac miRebul naWrebs gamokveravdnen abbasisa<br />

da fanjSahisTvis Sesaferisi sisqis namzadebad [16, 58]. anu,<br />

zemoT xsenebul patara cil<strong>in</strong>drebs abrtyelebdnen, da amgvarad<br />

samoneto namzadebad (imas, Tu ra nom<strong>in</strong>alis namzadi iqneboda<br />

miRebuli, ZiriTadad gansazRvravda mavTulis / cil<strong>in</strong>dris<br />

sisqe).<br />

r. burnaSevas azriT buxaraSi am mizniT sagangebo gluvzedapirian<br />

siqebs iyenebdnen [18, 264].<br />

sazogadod, ukve mza monetebis forma miuTiTebs, am patara<br />

cil<strong>in</strong>drebis gabrtyeleba gverdidan warmoebda Tu gadanaWeris<br />

mxridan [19, 227]. qarTul-avSarul monetebze dakvirvebam<br />

im daskvnamde migviyvana rom maT dasamzadeblad cil<strong>in</strong>drebs<br />

gadanaWeris mxridan abrtyelebdnen.<br />

did moRolTa <strong>in</strong>doeTSi samoneto warmoebis es etapi rogorc<br />

Cans amovardnili iyo, v<strong>in</strong>aidan <strong>in</strong>doeli xelosnebi Zalian<br />

zustad axerxebdnen mavTulis daWras iseTi diametrisa<br />

da simaRlis cil<strong>in</strong>drebad, romelic SeiZleba pirdapir gamoeyeneb<strong>in</strong>aT<br />

monetis mosaWrelad, yovelgvari damatebiTi gabrtyelebis<br />

gareSe [19, 221-222].<br />

7. amqari, sadac samoneto namzadebis gamowva xdeboda;<br />

amis xarjze w<strong>in</strong>a etapebze ukve meqanikurad damuSavebul li-<br />

Tons monetis mosaWrelad aucilebeli plastiuroba ubrundeboda<br />

[18, 265].<br />

523


am amqris saqmianoba ar aris aRwerili TazqiraT al-muluqSi<br />

[16, 58-59], magram misi arseboba dasturdeba Tundac Tavad<br />

TazqiraT al-muluqSi aRwerili Semdegi amqris arsebobiT.<br />

8. amqari, sadac warmoebda samoneto namzadebis gaTeTreba<br />

[16, 59]. magaliTad, buxaraSi damkvirveblis mowmobiT<br />

amisaTvis samoneto namzadebs sust mJavaSi (ZmarSi) recxavdnen,<br />

Semdeg ki xis naxerxiT aSrobdnen [18, 265].<br />

am proceduris aucilebloba adasturebs w<strong>in</strong>a etapze monetebis<br />

gamowvas — gamowvis gamo vercxlis namzadebi muqdeboda,<br />

xolo vercxlisTvis damaxasiaTebeli brwy<strong>in</strong>valebis aRsadgenad<br />

ki maTi gaTeTreba iyo saWiro [18, 265].<br />

9. amqari, sadac TvalzomiT mcirewonian samoneto namzadebs<br />

xelaxla gadasadnobad gadaarCevdnen [16, 59]. TazqiraT<br />

al-muluqSi am konteqstSi miTiTebulia `abbasi~, iqneb zogadad<br />

fulis mniSvnelobiT, rac uzustobaa, samoneto namzadi<br />

monetad mxolod Semdeg etapze iqceoda. arasakmarisi wonis<br />

samoneto namzadebi miiReboda Tu xelosani Seuferebeli diametris<br />

mavTuls SearCevda an/da mas araswori sigrZis cil<strong>in</strong>drebad<br />

daWrida. gadadnobas, savaraudod, ara marto mcirewoniani,<br />

aramed Warbi wonis namzadebic eqvemdebareboda, rogorc<br />

es buxaraSi xdeboda [18, 265].<br />

TazqiraT al-muluqis Tanaxmad es gadarCeva TvalzomiT<br />

keTdeboda, ris gamoc, Cveni azriT, sizustis dacva gaZnelebuli<br />

iqneboda. amisaTvis Cveni azriT ufro saswors gamoiyenebdnen.<br />

aRsaniSnavia, Tu ra yuradReba eTmoboda monetebis<br />

zusti wonis uzrunvelyofas buxaraSi — iq jer aT-aTi cil<strong>in</strong>dri<br />

erTad aiwoneboda, Semdeg ki cal-calke, da Semdeg igive<br />

proceduras gadioda dabrtyelebuli cil<strong>in</strong>drebic [18, 265].<br />

mesasworeebis saqmianobas didi mniSvneloba qonda did mo-<br />

RolTa <strong>in</strong>doeTSic [19, 222]. mavTulis naWrebis awonvas adasturebs<br />

1879 w. qirmanis zarafxanaze namyofi evropeli damkvirvebelic<br />

[19, 219]. qarTul dasturlamalSic naxsenebia Tarazdari<br />

[6, 534]. rogorc Cans, am SemTxvevaSi TazqiraT al-muluqis<br />

cnoba zusti ar aris.<br />

10. amqari, sadac monetis momWrelebi muSaobdnen [16, 59].<br />

monetis mosaWrelad or siqas iyenebdnen. erTi maTgani<br />

(teqnikuri TvalsazrisiT — Sublis siqa) grdemlSi iyo Camagrebuli.<br />

masze erTi xelosani samoneto namzads aTavsebda, me-<br />

524


ore ki zevidan siqas (teqnikuri TvalsazrisiT — zurgis siqa)<br />

adgavda da uros dartymiT zeda siqaze sakmarisi siZlieriT<br />

moqmedebda, rom samoneto namzadis zeda zedapirze zeda siqis<br />

anabeWdi darCeniliyo, qveda zedapirze ki — dartymis momentSi<br />

samoneto namzadis qveda siqaSi SeWyletis gamo — qveda<br />

siqis anabeWdi. Semonaxulia xivis saxanos XIX saukunis dro<strong>in</strong>deli<br />

ramdenime siqa; is<strong>in</strong>i imdenad moklea, rom xelSi maTi da-<br />

Wera albaT ver moxerxdeboda da xelosani maT raRac gansakuTrebuli<br />

maSis magvari xelsawyoTi iWerda [18, 265]. Cveni azriT,<br />

amgvarad xelosnis xeli nawilobriv ma<strong>in</strong>c vibraciis organizmze<br />

mavne zemoqmedebisganac iqneboda daculi, rac<br />

zrdis am damatebiTi xelsawyos gamoyenebis albaTobas.<br />

imdro<strong>in</strong>del saqarTveloSi monetis moWris organizaciis<br />

TvalsazrisiT metad sa<strong>in</strong>teresoa papuna orbelianis cnoba<br />

ibrahim avSaris mier TbilisSi `Tavis saxelze zarafxanis~ gamogzavnis<br />

Sesaxeb (`gamoegzavna Sah-sulTan ibreims Tavis saxelze<br />

zarafxana qalaqSi da dahkres siqa, brZanebisamebr misisa<br />

mosWres ...~ [5, 154]). ibadeba SekiTxva, Tu ra zarafxanis gamogzavnas<br />

gulisxmobs avtori; sityva `zarafxana~, sazogadod,<br />

monetis mosaWrelad aucilebeli aRWurvilobisa da iqneb<br />

agreTve momsaxure personalis erTobliobas gulisxmobs.<br />

amasTanave, gavixsenoT, rom zarafxana TbilisSi aqamdec arsebobda,<br />

da sxva avSari mmarTvelebis saxeliTac ki Wrida monetas<br />

— ase, TbilisSi Zalian aqtiurad iWreboda moneta h. 1150-<br />

1152 wlebSi, Semdegi periodisTvis ki cnobilia nadir-Sahis h.<br />

1159 wliT daTariRebuli nadiri (rufia) [24, 233], agreTve h.<br />

1160 wliT daTariRebuli Sahrohis Tbilisuri moneta [20, 342-<br />

343]. ibrahimis saxelis matarebeli Tbilisuri monetebi yvela<br />

h. 1162 wliT (1748-1749) aris daTariRebuli [24, 233-234], magram<br />

imave TariRs atarebs Teimuraz II-is saxelis matarebeli<br />

spilenZis safasec [24, 256-258] — ucnobi rCeba, es spilenZis safase<br />

`Sah-sulTan ibreimis~ mier gamogzavnil zarafxanaSia<br />

moWrili Tu iqamde TbilisSi ukve arsebul zarafxanaSi (Cven<br />

aq Segnebulad ar vexebiT ukve h. 1160 w. gardacvlili nadir-<br />

Sahis saxelis matarebel magram h. 1162 wliT daTariRebul nadiris<br />

— T. quTelia Tvlida rom am monetaze TariRi 1162 SecdomiT<br />

iyo gamoyvanili 1152-is magier [8, 43, 46]). safiqrebelia,<br />

rom zarafxana TbilisSi Tavidan mosawyobi ar unda yofiliyo.<br />

garda amisa, im epoqaSi, rogorc ukve aRvniSneT, iransa<br />

525


da saqarTveloSic monetebi manqanebis daxmarebiT ar iWreboda.<br />

Tanamedrove rekonstruqciam aCvena, rom monetis mosaWrelad<br />

saWiro mTeli aRWurviloba imdenad martivi da mwiri<br />

iyo, rom misi gadatana erTaderTi saxedriT SeiZleboda [10,<br />

96]. Cveni azriT, monetis mosaWrelad aranairi aRWurviloba<br />

avSarianTa iranis centraluri prov<strong>in</strong>ciebidan gamosagzavni<br />

ar unda yofiliyo — yvela saWiro iaraRis damzadeba (zemoT<br />

aRwerili procedurebis Sesasruleblad) sakmaod advilad<br />

adgilzeve SeiZleboda. saubari, Cveni varaudiT, SeiZleba<br />

iyos siqebze — ibrahimis gavlenis sferoSi arsebuli yvela zarafxanis<br />

nawarmis wona da miT ufro diza<strong>in</strong>i/legendebi er-<br />

Tnairi rom yofiliyo saWiro iqneboda centridan periferiaze<br />

Sesabamisi gankargulebebis da trafaretebis gamogzavna;<br />

sefianTa epoqisTvis centraluri zarafxanidan (Tabrizi/isfahani)<br />

amgvari trafaretebis sxva zarafxanebSi (Tbilisis<br />

CaTvliT) gagzavnis Sesaxeb werdnen e. paxomovi da T. quTelia<br />

[21, 26; 23, 76] (abbas I-sa da suleiman I-is safasis gamoklebiT<br />

TbilisSi moWrili monetebi garegnulad arafriT gansxvavdeba<br />

sefianTa saxelmwifos sxva zarafxanebSi gamoSvebuli Tanadrouli<br />

monetebisgan [21, 40-41]). ar aris gamoricxuli, rom<br />

trafaretebis sanacvlod avSarianTa Sesabamisi uwyeba periferiaze<br />

gasagzavnad uSualod samoneto siqebs amzadebda —<br />

periferiuli zarafxanebis saxelis miTiTebiT. miviCnevT, rom<br />

p. orbelianis cnobaSi savaraudod swored aseTi centralurad<br />

damzadebuli siqebis gamogzavna igulisxmeba.<br />

monetebze warmoebulma dakvirvebam gamoaSkarava zarafxanis<br />

personalis mier droisa da Sesabamisad, ekonomikuri danaxarjebis<br />

Sesamcireblad gamiznuli ramdenime teqnologiuri<br />

xerxi:<br />

• rogorc Cans, erTi da igive siqebi gamoiyeneboda sxvadasxva<br />

nom<strong>in</strong>alis monetebis mosaWrelad; 6-Sahianis siqebi 2-<br />

Sahianisa da oqros aSrefis mosaWrelad, abazianis siqebi ki —<br />

1-Sahianis mosaWrelad [15]; rogorc TanaavtorebTan erTad<br />

dadgenili gvqonda, sxvadasxva nom<strong>in</strong>alis (e.i. wonisa da zomis)<br />

monetebis mosaWrelad igive siqebis gamoyenebas Tbilisis zarafxana<br />

ufro adrec mimarTavda, XVIII saukunis I meoTxedSi,<br />

sulTan huse<strong>in</strong> I sefianis monetebis gamoSvebisas [14, 21-22].<br />

526


• Cveni azriT, nadir-Sahis saxeliT moWrili siqebi, romelic<br />

gankuTvnili iyo 6-Sahianis (da ufro mcire vercxlis<br />

nom<strong>in</strong>alebis, iseve rogorc, savaraudoa, oqros aSrefis) mosaWrelad,<br />

gamoiyeneboda ramdenime wlis ganmavlobaSi — h.<br />

1150 wliT daTariRebuli reversis siqebis zedapirze am weliwadis<br />

gasvlis Semdeg, Cveni azriT, amotvifravdnen damatebiT<br />

erTians an orians, ris xarjzedac TariRi xdeboda 1151 an<br />

1152 w. (0-is aRmniSvneli wertili rCeboda Tavis adgilas).<br />

amas gvafiqrebs is faqti, rom bevr h. 1151-1152 ww. daTariRebul<br />

monetaze manZili bolo (1 an 2) da bolosw<strong>in</strong>a (5) cifrebs,<br />

iseve rogorc bolo cifrsa (1 an 2) da samoneto formulis<br />

momdevno elements Soris, gacilebiT naklebia vidre danar-<br />

Cen cifrebs Soris; rCeba STabeWdileba, rom erTiani an oriani<br />

mogvianebiT aris Camatebuli (siqaze amotvifruli).<br />

daskvnis saxiT SevajamebT, rom saqarTveloSi avSarian-<br />

Ta d<strong>in</strong>astiis batonobis periodSi vercxlis monetebi iWreboda<br />

2 gansxvavebuli woniTi st<strong>and</strong>artis mixedviT (1400 da 1200muxudoiani<br />

Tumani), oqros monetebi ki — 3.46-gramiani aSrefis<br />

st<strong>and</strong>artiT; SesaZloa agreTve 11-gramiani mohuris st<strong>and</strong>artiTac<br />

(ibrahimis Tbilisuri `fluric~ Cveni azriT mohuris<br />

1/4-s warmoadgenda).<br />

vercxlis nom<strong>in</strong>alebidan sxvadasxva dros da sxvadasxva<br />

woniTi st<strong>and</strong>artiT moiWra Semdegi: Sahi, mahmudi (2-Sahiani),<br />

abbasi (4-Sahi), 6-Sahiani, nadiri (10-Sahiani), 3-abbasi (12-Sahiani,<br />

marCili). oqroSi iWreboda aSrefi, da, safiqrebelia, agreTve<br />

1/4 mohuri.<br />

monetebis moWris teqnologia pr<strong>in</strong>cipulad ar gansxvavdeboda<br />

jer kidev sefianTa xanaSi danergilisagan. monetis<br />

moWra ramdenime (10) proceduras gulisxmobda da zarafxanac,<br />

safiqrebelia, amdenive calkeul amqars iTvlida.<br />

papuna orbelianis cnoba sulTan ibrahim avSarianis mier<br />

TbilisSi zarafxanis gamogzavnis Sesaxeb Cveni azriT ibrahimis<br />

saxeliT da saTanado legendebiT Semkuli siqebis gamogzavnas<br />

unda gulisxmobdes. es faqti gansakuTrebiT sa<strong>in</strong>teresoa<br />

rogorc saqarTveloSi samoneto saqmis organizaciis,<br />

aseve avSarianebTan Teimuraz II-is politikuri urTierTobis<br />

gaazrebis TvalsazrisiT.<br />

527


naSromSi Tavmoyrili da gaanalizebuli masala, imedia,<br />

xels Seuwyobs saqarTvelos numizmatikuri da, sazogadod,<br />

ekonomikuri Tu politikuri istoriis Semdgom kvlevas.<br />

avtori Tavis sasiamovno movaleobad miiCnevs guliTadi<br />

madloba moaxsenos profesor n. javaxiSvils gaweuli <strong>in</strong>formaciuli<br />

mxardaWerisTvis.<br />

cxrili 1. Tbilisuri monetebis woniTi st<strong>and</strong>arti da<br />

nom<strong>in</strong>alTa sistema (abbas III-sa da nadir-Sahis saxeliT<br />

moWrili safase)<br />

liToni AR AV<br />

samoto<br />

tipi<br />

unikaluri<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

1 Tumani = 1400 muxudos<br />

(7-dangiani (5.37 g)<br />

abbasi)<br />

woniTi st<strong>and</strong>arti<br />

1 Tumani = 1200 muxudos<br />

(6-dangiani (4.61 g)<br />

abbasi)<br />

Aabbas III (nadir Sahis dayenebuli)<br />

abbasi (norm. wona<br />

5.37 g)<br />

Sahi (norm. wona 1.34<br />

g)<br />

Nnadir Sahi<br />

abbasi (norm. wona<br />

5.37 g)<br />

abbasi (norm. wona<br />

5.37 g)<br />

mahmudi (norm. wona<br />

2.68 g)<br />

Sahi (norm. wona 1.34<br />

g)<br />

abbasi (norm. wona<br />

4.61 g)<br />

mahmudi (norm. wona<br />

2.30 g)<br />

Sahi (norm. wona 1.15<br />

g)<br />

6-Sahi (norm. wona<br />

6.91 g)<br />

abbasi (norm. wona<br />

4.61 g)<br />

mahmudi (norm. wona<br />

2.30 g)<br />

Sahi (norm. wona 1.15<br />

g)<br />

nadiri (10-Sahi)<br />

(norm. wona 11.52 g)<br />

528<br />

4.5-dangiani<br />

(18 muxudos<br />

(3.46 g) aSrefi<br />

aSrefi<br />

(norm. wona<br />

3.46 g)


cxrili 2. Tbilisuri monetebis woniTi st<strong>and</strong>arti<br />

da nom<strong>in</strong>alTa sistema (Sahrohisa da ibrahim saxeliT<br />

moWrili safase)<br />

samoneto<br />

liToni<br />

Llegendebi<br />

/ diza<strong>in</strong>i(`tipi~)<br />

B2?<br />

A<br />

B<br />

D<br />

ucnobi<br />

tipis (Z ?)<br />

B1<br />

B1<br />

1 Tumani = 1400 muxudos<br />

(7-dangiani (5.37 g)<br />

abbasi)<br />

AR AV<br />

woniTi st<strong>and</strong>arti<br />

1 Tumani = 1200 muxudos<br />

(6-dangiani (4.61 g)<br />

abbasi)<br />

Sahrohi, I zeoba<br />

ibrahimi<br />

3-abbasi (norm. wona<br />

13.83 g)<br />

abbasi (norm. wona<br />

4.61 g)<br />

abbasi (norm. wona<br />

4.61 g)<br />

Sahi (norm. wona 1.15<br />

g)<br />

Sahrohi, II zeoba<br />

abbasi (norm. wona<br />

4.61 g)<br />

mahmudi (norm. wona<br />

2.30 g)<br />

Sahi (norm. wona 1.15<br />

g)<br />

Sahrohi, III zeoba<br />

abbasi (norm. wona<br />

4.61 g)<br />

529<br />

4.5-dangiani<br />

(18 muxudos<br />

(3.46 g) aSrefi<br />

11-gramiani<br />

mohuri<br />

aSrefi<br />

(norm. wona<br />

3.46 g) ?<br />

`fluri~ =<br />

1/4¼mohuri<br />

(2.76 g) ?


damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. areSiZe T., qarTuli monetebis qimiuri Sedgeniloba (qimiis<br />

mecnierebaTa k<strong>and</strong>idatis samecniero xarisxis mosapoveblad<br />

wardgenili disertacia), Tbilisi, 1950.<br />

2. gabaSvili v., `sparsuli dasturlamali~, stal<strong>in</strong>is saxelobis<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis Sromebi, t.<br />

XXXV-b, 1949.<br />

3. kapanaZe d., qarTuli numizmatika, Tbilisi, Tbilisis universitetis<br />

gamomcemloba, 1969.<br />

4. kapanaZe d., `qarTuli fulis s<strong>in</strong>jadoba~, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis moambe, t. IV, #6, 1943.<br />

5. orbeliani p., (kritikuli gamocema, Sesavali, leqsikoni<br />

da saZieblebi daurTo e. cagareiSvilma.), ambavni qarTlisani,<br />

Tbilisi, mecniereba, 1981.<br />

6. qarTuli samarTlis Zeglebi, 1. xelmwifis karis garigeba,<br />

2. dasturlamali, (teqstebi gamosacemad moamzada, gamokvlevebi,<br />

leqsikonebi da saZieblebi daurTo i. surgula-<br />

Zem), Tbilisi, sabWoTa saqarTvelo, 1970.<br />

7. qebulaZe r., evropuli monetebis mimoqceva saqarTveloSi<br />

XV-XVIII saukuneebSi, Tbilisi, mecniereba, 1971.<br />

8. quTelia T., ~Tbilisis zarafxana 1736-1757 ww. (vercxlis<br />

fuli)~, saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, XXXV-<br />

B. Tbilisi, mecniereba, 1981.<br />

9. Album S., A Checklist of Islamic Co<strong>in</strong>s, Santa Rosa, 1998.<br />

10. Album S., Sylloge of Islamic Co<strong>in</strong>s <strong>in</strong> the Ashmolean Volume 9 Iran<br />

after the Mongol Invasion, Ashmolean Museum Oxford, 2001.<br />

11. Farahbakhsh H., Iranian Hammered Co<strong>in</strong>age, 1975, Berl<strong>in</strong>, Farahbakhsh,<br />

2007.<br />

12. Lang D., <strong>Studies</strong> <strong>in</strong> the Numismatic <strong>History</strong> of Georgia <strong>in</strong> Transcaucasia,<br />

New-York, 1955.<br />

13. Paghava I., Novák V., `Georgian Co<strong>in</strong>s <strong>in</strong> the Collection of the Náprstek<br />

Museum~. (In press.)<br />

14. Paghava I., Turkia S., Bennett K., ~Major Varieties of the Type D 3rd<br />

St<strong>and</strong>ard Co<strong>in</strong>s of Sultan Husayn Issued <strong>in</strong> Tiflis <strong>and</strong> at other M<strong>in</strong>ts~.<br />

Journal of Oriental Numismatic Society, #191, Spr<strong>in</strong>g 2007. P. 19-25.<br />

530


15. Paghava I., Turkia S., Janjgava G., ~Some New Denom<strong>in</strong>ation Co<strong>in</strong>s of<br />

Nadir Shah M<strong>in</strong>ted <strong>in</strong> Georgia~. Journal of Oriental Numismatic Society,<br />

#202, W<strong>in</strong>ter 2010.<br />

16. Tadhkirat Al-Muluk, A Manual of Safavid Adm<strong>in</strong>istration (Translated<br />

<strong>and</strong> Expla<strong>in</strong>ed by V. M<strong>in</strong>orsky), 1943, University Press, Cambridge,<br />

1980.<br />

17. Zeno Oriental Co<strong>in</strong>s Database, http://www.zeno.ru/.<br />

18. Бурнашева Р., `Организация производства и техника чеканки монет<br />

в Бухарском ханстве со второй половины XVIII до начала XX в.~,<br />

Нумизматика и Эпиграфика, т. VI. Москва, Наука, 1966.<br />

19. Давидович Е., История монетного дела Средней Азии XVII-XVIII<br />

вв. (Золотые и серебряные монеты Джанидов), Душанбе, Издательство<br />

Академии Наук Таджикской ССР, 1964.<br />

20. Капанадзе Д.Г., `Комментарии~, Пахомов Е., Монеты Грузии.<br />

Тбилиси, Мецниереба, 1970.<br />

21. Кутелиа Т., Грузия и Сефевидский Иран (по данным нумизматики),<br />

Тбилиси: Мецниереба, 1979.<br />

22. Пахомов Е., `Вес и достоинство медной монеты Тифлиса XVII-<br />

XVIII в.в. Отдельный оттиск из `Востоковедение~, Вестник<br />

факультета Аз. гос. университета, т. III. Баку, 1928.<br />

23. Пахомов Е., Монетные клады Азербайджана и других республик,<br />

краев и областей Кавказа, Выпуск VII. Баку, Издательство<br />

Академии Наук Азербайджанской ССР, 1957.<br />

24. Пахомов Е., Монеты Грузии, Тбилиси, Мецниереба, 1970.<br />

531


532<br />

Irakli Paghava<br />

Member of the Oriental Numismatic<br />

Society<br />

The Weight St<strong>and</strong>ard, Denom<strong>in</strong>ations’ System <strong>and</strong> M<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g Technique of<br />

Tiflis Co<strong>in</strong>s (Afsharid Period)<br />

Summary<br />

The objective of our work was to study the Afsharid gold <strong>and</strong> silver<br />

co<strong>in</strong>age from Tiflis, Georgia (Georgian-Afsharid co<strong>in</strong>age) <strong>and</strong> analyze the<br />

employed m<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g technique. The co<strong>in</strong>s were m<strong>in</strong>ted by the Afsharid adm<strong>in</strong>istration<br />

<strong>in</strong> the name of Abbas III Safavid, Nadir-Shah, Shakhrukh, Ibrahim<br />

<strong>and</strong> aga<strong>in</strong> Shakhrukh sequentially. The silver co<strong>in</strong>s were m<strong>in</strong>ted by two different<br />

st<strong>and</strong>ards: 1 toman = 1,400 nokhod <strong>and</strong> later 1,200 nokhod. The gold<br />

co<strong>in</strong>s were m<strong>in</strong>ted by the 3.46 g ashrafi st<strong>and</strong>ard, <strong>and</strong> later on seem<strong>in</strong>gly by<br />

the 11 g mokhur st<strong>and</strong>ard (the `pluri~ co<strong>in</strong>, mentioned by P. Orbelian should<br />

<strong>in</strong> our op<strong>in</strong>ion constitute the ¼ mokhur denom<strong>in</strong>ation).<br />

Shahi, mahmudi, abbasi, 6-shahi, nadiri (10-shahi), 3-abbasi (12-shahi,<br />

marchili) denom<strong>in</strong>ations were m<strong>in</strong>ted <strong>in</strong> silver; ashrafi <strong>and</strong> possibly also ¼<br />

mokhur were m<strong>in</strong>ted <strong>in</strong> gold.<br />

The m<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g technique did not differ much from that <strong>in</strong> use <strong>in</strong> the Safavid<br />

period. M<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g implied the work <strong>in</strong> 10 stages as presented <strong>in</strong> Tadhkirat<br />

Al-Muluk <strong>and</strong> other sources. These stages are described <strong>in</strong> detail based on the<br />

comparative numismatic material from the region. In our op<strong>in</strong>ion, the P. Orbeliani’s<br />

note on Ibrahim send<strong>in</strong>g `a m<strong>in</strong>t~ to Tiflis implied the central distribution<br />

of dies for produc<strong>in</strong>g the co<strong>in</strong>s <strong>in</strong> the name of this Afsharid ruler locally.<br />

This assumption bears some significance <strong>in</strong> terms of both m<strong>in</strong>t<strong>in</strong>g organization<br />

<strong>in</strong> Georgia <strong>and</strong> the political relationship between the Georgian<br />

government <strong>and</strong> the Afsharids.<br />

Hopefully, our data would further facilitate the research of the numismatic<br />

<strong>and</strong> generally economical <strong>and</strong> political history of Georgia, as well as<br />

that of the Afsharid state.


�����������<br />

533<br />

zurab kvetenaZe<br />

saqarTvelos teqnikuri universitetis<br />

profesori<br />

saWiroa Tu ara saqarTvelos istoriis<br />

`xelaxla dawera~<br />

bolo dros saistorio publicistikaSi, calkeul samecniero<br />

Sromebsa, Tu kerZo diskusiebSi sul ufro da ufro<br />

xSirad vrceldeba mosazreba, rom qarTveli eris istoriuli<br />

ganviTarebis axleburi Sefasebis dro dadga, rom aucilebelia<br />

istoria daiweros `xelaxla~. amgvari mosazrebis avtorebi<br />

Tu calkeuli <strong>in</strong>dividebi, TavianT Sexedulebebs ise gamoTqvamen,<br />

rom cdiloben Crdili ar miayenon qarTuli istoriografiis<br />

korifeebis Rvawls, amboben, rom maT udidesi Sroma<br />

gaswies, didia maTi damsaxureba eris w<strong>in</strong>aSe da a.S. sxvanairad<br />

SeuZlebelicaa, radgan es iqneboda absoluturi WeSmaritebis<br />

uaryofa. magram amgvar Semecnebas pretenzia aqvs imaze,<br />

rom istoriuli mecnierebis did avtoritetTa Sromebi ma<strong>in</strong>c<br />

Tavisi epoqis nayofi iyo, dRes garkveulwilad moZvelda da<br />

amitomac saqarTvelos istoriis bevri monakveTis (Tu mTeli<br />

istoriis) gadaazreba unda moxdes.<br />

gansakuTrebuli aqcenti, rogorc wesi sabWoTa periodis<br />

istoriografiaze keTdeba. ideologiurma wnexma, romelic<br />

komunisturi mmarTvelobis wlebSi arsebobda, marTlac<br />

Tavisi daRi daasva qarTul istoriografias. magram qarTvel<br />

mecnierTa sasaxelod unda iTqvas, rom maT Rirseulad gaar-<br />

Tves Tavi problemas da qarTveli eris istoriis Seswavlis<br />

gzaze waruSleli kvali datoves. sakmarisia gavixsenoT iseTi<br />

avtoritetebi, rogorebicaa ivane javaxiSvili, niko berZeniSvili,<br />

simon janaSia, SoTa mesxia, giorgi Citaia da a.S. am avtoritetTa<br />

saqme Rirseulad ganagrZo momdevno Taobamac. saqarTvelos<br />

istoriis kvleva dResac warmatebiT mimd<strong>in</strong>areobs.<br />

am didi erovnuli da saxelmwifoebrivi mniSvnelobis saqmeSi<br />

Cabmulia mravali qarTveli istorikosi.


cxadia, qarTvel istorikosTa upirvelesi damsaxureba<br />

isaa, rom maT moaxd<strong>in</strong>es qarTveli eris mier ganvlili mravalsaukunovani<br />

istoriis sistematizacia, Seiswavles da daajgufes<br />

wyaroebi, (am mxriv gansakuTrebulia ivane javaxiSvilis<br />

wvlili) ramac ganapiroba, pirvelyovlisa, faqtologiuri,<br />

mwyobri qarTuli istoriis dawera da misi empiriul — istoriuli<br />

analizi. Cvens mier dasaxelebuli yvela avtoritetis<br />

SromebSi aris Rrma mecnieruli analizi (Seudarebelia am<br />

mxriv ivane janaxiSvili da niko berZenSvili) sadac Cans qar-<br />

Tveli eris cxovrebis wesi, meurneoba, samarTali, fsiqologia<br />

da a.S. Tanac saqarTvelos istoriis arcerT metnaklebad<br />

avtoritetul pirovnebas arasodes ar uTqvams, rom misi Sexeduleba<br />

aris dogma da absoluturi WeSmariteba. piriqiT, akademikosma<br />

ivane javaxiSvilma araerTxel gausva xazi im garemoebas,<br />

rom nebismieri axali sityva SeiZleba daibados mecnieruli<br />

kvlevisas. maS rasTan gvaqvs saqme, rodesac saqarTvelos<br />

istoriis `xelaxla daweraze~ saubroben sxvadasxva avtorebi<br />

Tu calkeuli <strong>in</strong>dividebi? pirdapir SeiZleba iTqvas,<br />

rom absolutur diletantizmTan, da ai ratom.<br />

jer erTi saqarTvelos istoria SesaniSnavad daweres<br />

qarTuli istoriografiis korifeebma da mas `xelaxla~ verav<strong>in</strong><br />

dawers.<br />

meore, Tu romelime istoriuli movlena fasdeba sxvagvarad<br />

vidre es pirvelma avtorebma Seafases, es istoriis<br />

sxvagvarad an xelaxla dawera ki ar aris, aramed misi gagrZeleba<br />

da Sevsebaa. magaliTisaTvis aviRoT saqarTvelos istoria<br />

XIV—XV saukuneebis mijnaze. ivane javaxiSvili werda, rom<br />

mefe giorgi VII-s mizanSewonili sagareo politikis warmoebis<br />

unari aklda, rom TemurlengTan ufro frTxili politika<br />

iyo saWiro, vidre Seupovari brZola. magram Semdgomi kvlevis<br />

Sedegad gamoCnda axali Sexeduleba, romlis Tanaxmadac<br />

brZola iyo erTaderTi gamosavali, w<strong>in</strong>aaRmdeg SemTxvevaSi<br />

qarTvel ers sruli gadagvareba eloda. profesorma karlo<br />

tabataZem am problemas miuZRvna monografia `qarTveli xalxis<br />

brZola ucxoel dampyrobTa w<strong>in</strong>aaRmdeg XIV—XV saukuneebis<br />

mijnaze~, sadac warmodgenilia msgavsi Sexeduleba, romelic<br />

iv. javaxiSvilis SexedulebasTan erTad aisaxa `saqarTvelos<br />

istoriis narkvevebis~ III tomSi [4, 402], magram amiT axali<br />

istoria ki ar daiwera, aramed sxvagvari <strong>in</strong>terpretaciiT Se-<br />

534


fasda movlena. miviReT ori sxvadasxva analizi, romelmac er-<br />

TmaneTi erTgvarad Seavso, ise rom qarTveli eris ganwyoba da<br />

pativiscema qarTveli mefisadmi ar Secvlila. an kidev avi-<br />

RoT erekle II-is sagareo politika. igi araerTxel Sefasebula<br />

sxvadasxvagvarad da dResac fasdeba, magram yvela aRiarebs,<br />

rom STamomavloba erekle II-s pativs unda miagebdes imis<br />

gamo, rom saerTaSoriso politikisagan ganwiruli qveynis gadarCenas<br />

cdilobda [7]. analogiuri magaliTebi bevria.<br />

mesamec, saqarTvelos istoria `xelaxla~ an axleburad<br />

dasaweri ki ar aris, aramed SeiZleba daiweros is, rac ar dawerila.<br />

aq mxedvelobaSi gvaqvs ara marto is, rom kvlevis procesSi<br />

SeiZleba raime axali dokumentebi da wyaroebi aRmoCndes,<br />

aramed pirvel yovlisa, qarTuli filosofiuri istoria.<br />

ai, es aris saSviliSvilo saqme. magram gulwrfelad SeiZleba<br />

iTqvas, rom dRes saqarTveloSi ar aris iseTi pirovneba,<br />

an mecnierTa jgufi, romelic am amocanas gadaWris. Cven dRes<br />

gvyavs SesaniSnavi mecnierebi, romelTa damsaxureba didia<br />

qarTuli istoriografiis w<strong>in</strong>aSe, magram qarTveli eris istoriis<br />

filosofiur gaazrebas axali ivane javaxiSvilis, an qar-<br />

Tveli hegelis dabadeba Wirdeba, aseTi pirovneba an pirovnebebi<br />

istoriam, epoqam unda warmoSvas. dRes amis resursi saqarTveloSi<br />

ar aris. Cven amiT imis Tqma ki ar gvsurs, rom warsulSi<br />

yvelaferi ukve gakeTda, viamayoT da davkmayofildeT<br />

qarTuli istoriografiis miRwevebiT da arafris Zieba da<br />

kvleva aRaraa saWiro. dResac iwereba Rirseuli mecnieruli<br />

naSromebi, disertaciebi da a.S. magram kidev erTxel vusvamT<br />

xazs, rom es aris damateba faqtologiur—empiriuli kvlevisa,<br />

romelic ukve arsebobs da esa Tu is avtori mis axal <strong>in</strong>terpretacias<br />

gvTavazobs. es kargia da aseTi kvlevebi gagrZeldeba<br />

magram qarTveli eris imanenturi istoriis dawera<br />

aris sxva, urTulesi procesi da momavlis amocana. es kargad<br />

esmoda ivane javaxiSvils: `TviTeuli xalxis istoriis Seswavlazea<br />

damokidebuli bevris mxriv is mecniereba, romelsac istoriis<br />

filosofias eZaxian da romelic Seadgens Cveni mecnierebis<br />

uzenaes mizans~. [1,10]. es mizani Tavad aseTi masStabis<br />

mecnierma an mecnierTa jgufma unda daisaxos da ganaxorcielos.<br />

Tavad istoriis filosofiac sxvadasxvagavarad esmiT<br />

Tanamedrove s<strong>in</strong>amdvileSi. bevri miiCnevs (da es naSromebsac<br />

535


etyoba), rom Sefasda movlena empiriul — istoriuli da Tu<br />

gnebavT garkveuli fsiqologiuri analizis safuZvelze da<br />

gadaiWra istoriis filosofiis amocana. istoriis filosofia<br />

istoriuli faqtebis, molenebisa da istoriul — empiriuli<br />

analizi ki ar aris, aramed istoriuli faqtebisa da movlenebis,<br />

sagnebis filosofiuri analizia. magaliTad, daviT aRmaSenebeli<br />

didgoris omis w<strong>in</strong> mimarTavs `qristesmier meomrebs~,<br />

mouwodebs, rom mxolod am madliTaa gamarjveba SesaZlebeli,<br />

Tan ukan dasaxev gzas xergavs pr<strong>in</strong>cipiT sikvdili an<br />

gamarjveba. empiriuli analizi am movlenebisa arsebobs: akademikosma<br />

ro<strong>in</strong> metrevelma saTanado wyaroebis gaTvalisw<strong>in</strong>ebiT<br />

da w<strong>in</strong>a avtorebze daydnobiT Seiswavla es faqtebi da<br />

Tavis monografiaSi `daviT aRmaSenebeli~ misca Rrma mecnieruli<br />

Sefaseba. magram siaxle amis Semdeg SeiZleba iyos qar-<br />

Tuli sulis Seswavla, misi fsiqologia. Suasaukuneobrivi<br />

Teocentrizmis ganmarteba da misi asaxva qarTul mentalitetze.<br />

an kidev aviRoT aseve kargad Seswavlili martyofis<br />

ajanyeba, romelic xdeba RvTismSoblis xarebis dRes 1625 w. 25<br />

marts (ax.st. 7 aprili) Tu vityviT, rom es ar iyo SemTxveviTi<br />

movlena, unda avxsnaT ra aris SemTxveva, an ratom ar aris Sem-<br />

Txveva, an Tu aris, aseve, ratom aris SemTxveva. unda ganimartos<br />

xarebis dRis misteriuli arsi da qarTveli eris gamarjvebaSi<br />

am dRis sakraluri mniSvneloba. an kidev alaverdobas<br />

momxdari ajanyeba. qarTvelma da ucxoelma avtorebma araer-<br />

Txel gausves xazi qristianuli marTlmadideblobis rols<br />

qarTveli eris istoriaSi, Sefasda misi garegani arsi, kerZod<br />

is, rom feodalur samefoebad da safeodaloebad daSlil—<br />

daqucmacebul saqarTveloSi qristianoba iyo erTaderTi Zala,<br />

romelic aerTianebda qarTvel ers, rom ar darRveula<br />

qarTuli eklesiis erTianoba. yovelive es airekla saqarTvelos<br />

konstituciaSic, sadac saubaria qristianuli marTlmadideblobis<br />

damsaxurebaze qarTveli eris w<strong>in</strong>aSe. magram qar-<br />

Tuli imanenturi istoria, pirvel yovlisa SeniSnuli da dafiqsirebuli<br />

unda iyos simboluri SemecnebiT, sxvagvari wesrigidan<br />

wamosuli madliT.<br />

Tavis droze genialuri imanenturi istoria Seqmna hegelma.<br />

igi erTgvarad iyo azrSi istoriuli sulis gansaxiereba<br />

[8, 319]. amitomac iyo misi filosofia antipersonalisturi.<br />

qristianoba yovelTvis moqmedebda istoriaSi, igi iyo isto-<br />

536


iuli da aRiarebda istoriis azrs. magram imavdroulad xdeboda<br />

misi Sejaxeba istoriasTan. es iyo qristianobis obieqtivizacia<br />

istoriaSi. qristianoba iRebs Tavis TavSi istorias<br />

da moqmdebs istoriaSi, magram misi sulis gageba istoriul<br />

obieqtivaciaSi SeuZlebelia. qristianobisaTvis nebismieri<br />

adamianuri suli ufro mniSvnelovania, vidre mTeli kacobriobis<br />

istoria imperiebiT, samxedro gadatrialebebiT, ayvavebuli<br />

civilicaziciebiT da a.S. [8, 320]. amitom calkeuli eris<br />

istoriis Seswavlisas udidesi mniSvneloba aqvs am eris mentalitets,<br />

fsiqologias, saazrovno kriteriumebis Seswavlas.<br />

ai, es amocanaa Sesasrulebeli. qarTuli miTologiis, qarTveli<br />

adamianis, qarTuli sulis Seswavlis gareSe `axali~ qarTuli<br />

istoria ver daiwereba. saqarTvelos istoria unda daiweros<br />

ara mxolod misi garegani tragikuli bediT, aramed pirvel<br />

yovlisa misi S<strong>in</strong>agani tragizmiT, TavisuflebaSi gancdili<br />

bediT. qarTvelma unda imsjelos Tavisuflebis gagebaze<br />

saqarTvelos istoriaSi, mis mistiur datvirTvaze; Tavisuflebis<br />

simbolur xasiaTze naturalistur — metafizikur samyaroSi,<br />

mis ant<strong>in</strong>omiurobaze da a.S. ai, ra istoriaa dasaweri.<br />

magram aseTi istoria rCeulma qarTvelebma unda daweron,<br />

romelic Tavad istoriam unda warmoSvas da ara prov<strong>in</strong>ciul —<br />

snobisturi Semecnebis <strong>in</strong>dividebma, romlebic saqarTvelos<br />

istoriis `Tavidan daweras~ mis garegan gadaazrebaSi xedaven.<br />

bolo dros Cven vnaxeT aseTi gadaazrebis Sedegebi: rom didgoris<br />

velze ver daeteoda im raodenobis jari, rac istoriuli<br />

wyaroebiTaa cnobili, amitom ar Rirs daviT aRmaSeneblis<br />

rolis esoden gazviadeba, rom Tamaris dros safuZveli Caeyara<br />

saqarTvelos dacemas, romelsac momdevno epoqebSi hqonda<br />

adgili, rom giorgi saakaZe erovnuli gmiri ki ara stal<strong>in</strong>is<br />

mier wamoweuli ambiciuri feodalia, an sulac moRalate, rom<br />

erekle II gonebrivad ver idga saTanado simaRleze, Torem<br />

aseT Secdomebs ar dauSvebda. gansakuTrebuli `Tavdasxmis~<br />

obieqtia vaxtang VI da a.S. zogierTi avtori ki prov<strong>in</strong>cializmis<br />

pirdapiri gagebis tyveobaSi eqceva da saqarTvelos aRor-<br />

Z<strong>in</strong>ebaSi Tu gadarCenaSi saqarTvelos ama Tu im kuTxis gansakuTrebul<br />

rolze saubrobs am kuTxis `gansakuTrebulobis~<br />

xazgasmiT. prov<strong>in</strong>ciul — snobisturi cnobierebisTvis ucxoa<br />

qarTveli eris ganviTarebis imanenturi gza, es aris absoluturad<br />

diletanturi istoriuli sagnebisa da movlenebis ze-<br />

537


dapiruli xedva, romelic istorias ver gauZlebs. ufro metic,<br />

maS<strong>in</strong>ve dairRveva, rogorc ki gamJRavndeba, magram raxan<br />

aseTi azri ma<strong>in</strong>c gamoCnda, saWirod CavTvaleT yuradReba<br />

gagvemaxvileb<strong>in</strong>a saqarTvelos istoriis kvlevis zogierT aspeqtze.<br />

qarTveli eris filosofiuri istoria ki marTlac dasaweria<br />

da am mamuliSviluri saqmis Sesruleba momavlis amocanaa.<br />

damowmebuli wyaroebi da literatura:<br />

1. iv. javaxiSvili, mamuliSviloba da mecniereba, Tb., 1904.<br />

2. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, t. I—IV, me-5 gamocema,<br />

Tb., 1960-1967.<br />

3. n. berZeniSvili, saqarTvelos istoria, naw. I, Tb., 1948.<br />

4. saqarTvelos istoriis narkvevebi t. III, Tb., 1979.<br />

5. g. yoranaSvili, qarTuli istoriografiis dRev<strong>and</strong>eli<br />

mdgomareoba da perspeqtivebi, Tb., 2008.<br />

6. f. hegeli, istoriis filosofia, Targmani n. naTaZisa, Tb.,<br />

2001.<br />

7. v. guruli, ruseTi modioda Tu erekles mohyavda? gaz. saqarTvelos<br />

respublika, 2008, 22 oqtomberi, #198.<br />

8. Бердяев Н.А., Философия свободного духа, М., 1994.<br />

9. Колингвуд Р.Дж., Идея истории, М., 1995.<br />

10. Хаидегер М., Бытье и время, Санкт-Петербург, 2002.<br />

538<br />

Zurab kvetenadze<br />

Professor of the Georgian<br />

Technical University<br />

Is it necessary that Georgian history `write aga<strong>in</strong>?~<br />

Summary<br />

Recently <strong>in</strong> historical science, historical publicity or private discussions<br />

there is highlighted the idea, that it’s time to appreciate historical development<br />

of Georgian nation <strong>in</strong> new way, that it’s necessary that history write<br />

`aga<strong>in</strong>~.


We th<strong>in</strong>k that ma<strong>in</strong> problem is to realize the way that Georgian nation<br />

passed historically. Great authorities Ivane Javaxishvili, Nico Berzenishvili,<br />

Simon Janashia, Shota Mesxia <strong>and</strong> others perfectly wrote the history of Georgia<br />

<strong>and</strong> no one can write it aga<strong>in</strong>. It’s not necessary to write the history from<br />

the beg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g, but have to write the one that have not been written. We mean<br />

philosophical realization of Georgian history. At that time Ivane Javaxishvili<br />

was also talked about the necessity to write the philosophy of history. Such<br />

history has to be written exactly by such authority or group of authorities.<br />

And such persons are made by history <strong>and</strong> epoch itself.<br />

It’s necessary to create the imm<strong>in</strong>ent history of Georgian nation. It has<br />

to write not only by its external tragic fate, but at first by <strong>in</strong>ternal tragic that is<br />

<strong>in</strong>spired by the war for freedom. Georgian historian has to discuss the concept<br />

of freedom <strong>in</strong> the history of Georgia <strong>and</strong> its mystical importance. We say that<br />

orthodox Christianity had very important role is the history of Georgia, but<br />

it’s necessary to see it <strong>in</strong> symbols <strong>and</strong> other k<strong>in</strong>d of sights that come from<br />

godlike world <strong>and</strong> mention such thought. We th<strong>in</strong>k that it’s exactly the patrimonial<br />

problem.<br />

539


�����������������������<br />

niko javaxiSvili<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori,<br />

ivane javaxiSvilis istoriisa<br />

da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis axali da<br />

uaxlesi istoriis ganyofilebis mTavari<br />

mecnier-TanamSromeli<br />

soliduri samecniero wigni<br />

istoriis mecnierebaTa doqtor, profesor mixeil svani-<br />

Zes, rogorc gamoCenil aRmosavleTmcodnes, kargad icnobs<br />

da saTanadod afasebs ara mxolod qarTvel, aramed ucxoel<br />

mecnierTa farTo wre. igi ukve didi xania, rac sistematurad<br />

aqveynebs Tavis friad sayuradRebo samecniero gamokvlevebs<br />

saqarTvelosa da aRmosavleTis qveynebis istoriis aqtualuri<br />

sakiTxebis Sesaxeb. misi gamokvlevebis mniSvnelovan nawil-<br />

Si monografiulad aris Seswavlili TurqeTis politikuri da<br />

socialur-ekonomikuri istoriis problemebi.<br />

200-ze meti samecniero naSromi qarTul, rusul, Turqul,<br />

frangul da <strong>in</strong>glisur enebze, maT Soris 10 soliduri<br />

wigni — aseTia prof. mixeil svaniZis mravalwliani Tavdauzogavi<br />

mecnieruli kvleva-Ziebis Sedegi.<br />

miuxedavad imisa, rom Rvawlmosil mecniersa da pedagogs<br />

am cota xnis w<strong>in</strong>aT, dabadebidan 80 weli Seusrulda, is<br />

misTvis Cveuli energiiTa da datvirTviT muSaobs.<br />

amis dasturia mecnieris mier ukanasknel periodSi gamocemuli<br />

misi naSromebi, romelTa Sorisac gamovyofdiT wigns:<br />

`TurqeTis istoria~ (Tb., 2007 weli, 582 gverdi, ilustrirebuli),<br />

romelSic gaerTi<strong>and</strong>a manamde sam tomad dastambuli<br />

naSromi.<br />

aqve davsZenT, rom am mravalmxriv sayuradRebo naSromisaTvis,<br />

mis avtors, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis prezidiumis<br />

dadgenilebiT, mieniWa akademikos giorgi wereTlis<br />

saxelobis premia.<br />

540


sxvadasxva dros prof. m. svaniZem samecniero redaqtoroba<br />

gauwia mraval mniSvnelovan naSroms, romlebic qarTveli<br />

aRmosavleTmcodneebisaTvis friad Zvirfasi SenaZenia.<br />

am cota xnis w<strong>in</strong>aT, misi redaqtorobiT gamoica soliduri<br />

samecniero naSromi: `saerTaSoriso urTierTobani axlo<br />

aRmosavleTSi osmaleT-iranis omebis dros da saqarTvelo<br />

(XVI saukune) [gamomcemloba `nekeri~, Tb., 2008, 372 gverdi,<br />

ilustrirebuli].<br />

wigni gamoica akademikos giorgi wereTlis saxelobis<br />

aRmosavleTmcodneobis <strong>in</strong>stitutis egidiT.<br />

naSromi Sesrulebulia avtorTa koleqtivis mier, romelSic<br />

gaerTianebulni iyvnen Semdegi mecnierebi: m. svaniZe<br />

(proeqtis xelmZRvaneli), daviT kacitaZe, Tamaz natroSvili,<br />

kaxaber demetraSvili, rusudan SarumaSvili, nanuli kaWarava<br />

da pavle Tofuria. am wignSi gamoyenebuli zogierTi samecniero<br />

wyaros da literaturis nimuSi Targmnes: cisana abulaZem,<br />

jemSid giunaSvilma, nana janaSiam, Tamar samyuraSvilma da<br />

Tea gagniZem.<br />

am monografiul gamokvlevaSi ganxilulia saerTaSoriso<br />

viTareba axlo aRmosavleTSi, osmaleT-iranis omebi da saqarTvelo<br />

XVI saukuneSi; xazgasmulia `gurjistanis sakiTxis~<br />

aqtualuroba osmaleT-iranis omebisa da diplomatiuri molaparakebis<br />

dros; gaanalizebulia osmaleT-iranis sazavo<br />

xelSekrulebebi da gaSuqebulia antiosmaluri koaliciebis<br />

Seqmnis cdebi.<br />

imavdroulad, yuradReba eTmoba osmaleTisa da iranis<br />

urTierTobas evropis qveynebTan, maT Soris, <strong>in</strong>gliselTa savaWro<br />

eqspediciebis saqmianobas kavkasiasa da iranSi.<br />

wignSi Seswavlilia osmalTa da yizilbaSTa laSqrobebi<br />

saqarTveloSi da qarTveli xalxis brZola dampyrobTa w<strong>in</strong>aaRmdeg.<br />

aRniSnulia aseve qarTvel mefeTa diplomatiuri<br />

svlebi qveynis <strong>in</strong>teresebis dasacavad.<br />

amrigad, zemoT ganxiluli naSromi uaRresad mniSvnelovani<br />

gamokvlevaa da qarTuli istoriografiisaTvis Zvirfas<br />

SenaZens warmoadgens.<br />

541


���������<br />

dodo WumburiZe<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori, ivane javaxiSvilis<br />

istoriisa da eTnologiis <strong>in</strong>stitutis<br />

axali da uaxlesi ganyofilebis<br />

mTavari mecnier-TanamSromeli<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvili<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvils<br />

gamorCeuli adgili uWiravs<br />

Tanamedrove istorikosmkvlevarTa<br />

Soris. is iyo maRali<br />

zneobis, pr<strong>in</strong>cipuli, simar-<br />

Tlis dasacavad gamarTul<br />

brZolaSi ukompromiso adamiani<br />

da es Tvisebebi mis mecnierul<br />

moRvaweobazec aisaxa. man,<br />

pirvelma sabWoTa istorikos-<br />

Tagan, obieqturad gaaSuqa<br />

erovnuli sakiTxi, amxila ruseTis<br />

dampyrobluri politika<br />

saqarTvelos mimarT, misi imperiuli<br />

miznebi da amocanebi<br />

mTeli XIX-XX saukuneebis man-<br />

Zilze. komunisturi reJimis<br />

dros advili ar iyo koniunqturuli<br />

Sablonebisa da stereotipebis<br />

damsxvreva, tabudadebuli<br />

Temebis gaxsna da simarTlis<br />

dawera. xelisufleba<br />

ideologiur dakveTas aZlevda<br />

sazogadoebriv mecnierebas da<br />

cota v<strong>in</strong>me Tu axerxebda ar damorCileboda<br />

am process, pr<strong>in</strong>cipuli da obieqturi kvlevis<br />

meTodis erTguli darCeniliyo. aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvili<br />

swored aseTi mecnieri iyo.<br />

542


didi niko berZeniSvilis saukeTeso mowafem, aleqs<strong>and</strong>re<br />

bendianiSvilma, w<strong>in</strong>a saukunis 50-60-ian wlebSi, rodesac Wirda<br />

sazogadoebriv-politikur da erovnul sakiTxebze wera,<br />

mimarTa socialur Tematikas, am sferos mecnierul Seswavla-<br />

Si sakmaod didi wvlilic Seitana da Seqmna sa<strong>in</strong>tereso monografiuli<br />

gamokvlevebi. maTSi aisaxa qarTuli soflis socialur-ekonomikuri<br />

ganviTarebis sruli suraTi: sasaqonlofuladi<br />

urTierTobis Camoyalibeba, glexTa socialuri kategoriebis<br />

yofa, gansakuTrebiT aRsaniSnavia mecnieris gamokvlevebi<br />

droebiT-valdebul da xizan glexTa <strong>in</strong>stitutebze,<br />

saxelmwifo glexTa begara-gadasaxadebze, mesakuTre glexTa<br />

kategoriis Camoyalibebaze, miwebis yidva-gayidvis da flobis,<br />

sasoflo-sazogadoebebis Seqmnisa da sxva Temebis Sesaxeb.<br />

mecnierma guldasmiT Seiswavla 60-70-iani wlebis bur-<br />

Juaziuli reformebis arsi da Sedegebi, misma naSromma saqalaqo<br />

TviTmmarTvelobebis Sesaxeb am, manamde sruliad Seuswavleli<br />

sakiTxis irgvliv, sruli da amomwuravi <strong>in</strong>formaciebi<br />

misca XIX saukunis bolosa da XX saukunis dasawyisis qar-<br />

Tuli saqalaqo cxovrebiT da<strong>in</strong>teresebul mkiTxvels.<br />

orive samecniero-sakvalifikacio naSromi mecnierma qar-<br />

Tuli soflis Seswavlas miuZRvna da rodesac amowura es Tema,<br />

1968 wels daculi sadoqtoro disertaciis Semdeg Seudga sazogadoebriv-politikuri<br />

da erovnuli sakiTxebis Seswavlas.<br />

TiTqmis aTwleulis manZilze gaweuli muSaobis Sedegad Seqmnili<br />

monografia — `erovnuli sakiTxi saqarTveloSi 1801-<br />

1921 ww.~ — daibeWda 1980 wels da erTgvari Sokiseburi rezonansic<br />

gamoiwvia amdro<strong>in</strong>del sazogadoebaSi. wignis tiraJis<br />

nawili cenzuram moxsna savaWro qselidan, yvela kiTxulobda<br />

da eZebda mis egzemplarebs, radganac pirvelad iTqva oficialuri<br />

gamocemidan is simarTle, rac 1801-1921 wlebSi moxda saqarTvelo-ruseTs<br />

Soris da adamianebma manamdec icodnen, magram<br />

xmamaRla an verav<strong>in</strong> ambobda, <strong>and</strong>a farTo sazogadoebisaTvis<br />

dafaruli iyo. dokumentebi, romlebic saarqivo fondebSi<br />

ido da nawilobriv iyo cnobili mkvlevarTa nawilisaTvis, man<br />

axleburad gaaxmovana,zustad waikiTxa da obieqturi <strong>in</strong>terpretacia<br />

misca maTSi motanil faqtebs. mkvlevrisTvis XIX saukune<br />

saxalxo-ganmaTavisuflebeli omebis, antireJimuli ajanyebebis<br />

mZlavri afeTqebiT iyo sa<strong>in</strong>tereso da epoqas sul axali,<br />

am movlenebis mizez-Sedegobrivi SefasebiT warmoadgenda.<br />

543


mas swamda da kvlevasac im niSniT axdenda, rom ucxoel dampyrobTa<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg nebismieri xalxis brZola yovelgvar pirobebSi<br />

bunebrivi da samarTliania, amitom istorikosma ar unda<br />

Semoacalos mas namdvili S<strong>in</strong>aarsi da mxolod socialuri<br />

moZraobis saxe ar unda dautovos, rogorc amas sabWoTa istoriografia<br />

axdenda. man gaakritika im mecnierTa Tvalsazrisi,<br />

romlebic ruseTTan saqarTvelos `SeerTebas~ dadebiT movlenad<br />

da Cveni qveynisTvis sparseT-osmaleTis agresiisagan Tavdaxsnis<br />

saSualebad miiCnevdnen. wignSi daufaravad iTqva, rom<br />

es iyo ruseTis mier saqarTvelos ZaliT dapyroba, aneqsia da am<br />

savalalo process, samwuxarod, qarTulma mxaremac Seuwyo xeli.<br />

saqarTvelos mefeebma kargad ver Seafases am qristiani mezoblis<br />

politikuri Zala, radgan XV—XVI saukuneebidanve daiwyes<br />

masTan dakavSirebisTvis brZola, rodesac ruseTi jer kidev<br />

ar warmoadgenda raime mniSvnelovan da angariSgasawev saxelmwifos.<br />

ruseTi ki ar exmareboda qarTvel mefeebs, aramed<br />

sparseT-osmaleTis w<strong>in</strong>aaRmdeg brZolisken mouwodebda. mecnieris<br />

samarTliani daskvniT, qarTvelebs muslimanuri garemocvis<br />

w<strong>in</strong>aaRmdeg brZolis maravalsaukunovani gmiruli tradicia<br />

hqondaT, amitom ruseTisagan maT WirdebodaT ara brZolisken<br />

mowodeba, aramed realuri daxmareba. magram misi daxmareba<br />

marto moraluri mxardaWeriT gamoixateboda. qristianuli<br />

erTmorwmuneoba sakmarisi ar aRmoCnda am ori qveynis sam-<br />

Svidobo sagareo urTierTobisaTvis; rodesac gaZlierda, ruseTma<br />

araTu daicva, aramed Tavad daipyro saqarTvelo da osmaleT-sparseTisagan<br />

gansxvavebiT, nom<strong>in</strong>aluradac ki ar datova<br />

misi saxelmwifoebrioba, bagrationebis aTaswlovani d<strong>in</strong>astis<br />

mefoba mospo, misi warmomadgenlebi ruseTSi ZaliT gaasaxla,<br />

gaarusa da saqarTveloSi dabrunebis uflebac waarTva.<br />

mecnierma sruliad daufaravad moitana qarTveli adamianis-<br />

Tvis es gulsaklavi faqtebi: Tu rogori ZaladobiT arRvevdnen<br />

rusi `mokavSireebi~ georgievskis traqtats, rogor ax-<br />

Sobdnen sisxlis zRvaSi patriot qarTvelTa antireJimul gamosvlebs,<br />

ra pirsisxlianebi iyvnen rusi mTavarmmarTeblebi—<br />

knor<strong>in</strong>gi, cicianovi, gudoviCi, tormasovi, markiz pauliCi,<br />

rtiSCevi, ermolovi, paskeviCi Tu sxvebi, ramac wignis didi rezonansi<br />

da sazogadoebrivi gamoxmaureba ganapiroba. mkiTxvelTa<br />

ara marto profesiulad da<strong>in</strong>teresebuli wre, aramed<br />

sazogadoebis yvela warmomadgeneli <strong>in</strong>teresiT kiTxulobda<br />

544


da ecnoboda `Tavisuflebis ligis~ saqmianobas, avtonomistTa<br />

moRvaweobis miznebsa da amocanebs, sxvadasva partiaTa ideologias<br />

da uaxloesi warsulis istoria maTTvis sruliad axal<br />

furclebs Slida. aseve sa<strong>in</strong>tereso da siaxle iyo amdro<strong>in</strong>deli<br />

mkiTxvelisTvis wignis is Tavi, sadac saubari iyo qarTvel `men-<br />

Sevikebsa~ da saxelmwifoebriobis aRdgenaze. manamde, rogorc<br />

oficiozi da misi gamocemebi, aseve disidenturi moZraobis<br />

warmomadgenlebi da maTi literatura social-demokratebs<br />

erTnairad akritikebdnen da antiqarTul Zalad moixseniebdnen.<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvilma aCvena ara marto social-demokrat<br />

moRvaweTa Secdomebi, aramed maT mier gaweuli Rvawlic<br />

saqarTvelos saxelmwifoebriobis ganmtkicebisa da teritoriuli<br />

mTlianobis dacvis saqmeSi, maTi brZola saerTaSoriso<br />

asparezze ruseTis dampyrobluri politikis gamosaaSkaraveblad,<br />

gamoavl<strong>in</strong>a is adamianebi, romlebic partiuli kuTvnilebis<br />

miuxedavad, iyvnen didi patriotebi da qarTveli eris<br />

<strong>in</strong>teresTa uerTgulesi damcvelebi. amaTgan erT-erTs — grigol<br />

lorTqifaniZes SemdgomSi calke gamokvlevac miuZRvna da<br />

misi sazogadoebac Seqmna. amasTanave, ar dajerda am wignSi<br />

fragmentulad asaxul saqarTvelos demokratiuli respublikis<br />

daxasiaTebas da vrceli monografiuli gamokvleva gamoaqveyna<br />

pirveli respublikis saxelmwifo struqturebis, saS<strong>in</strong>ao<br />

da sagareo orientirebis, socialur-ekonomikuri da kulturul-saganmanaTleblo<br />

moRvaweobis Sesaxeb.<br />

mniSvnelovnad gaamdidra qarTuli istoriografia<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvilis 2006 wels gamoqveynebulma gamokvlevam<br />

— `qarTuli erovnuli saxelmwifos ganviTarebis etapebi~.<br />

masSi mecnierma gamoavl<strong>in</strong>a aTwleulebis manZilze dagrovili<br />

didi codna, kvlevis gamocdileba, gamoiyena axali<br />

meTodologiuri mimarTulebani istoriuli kvlevis dargSi<br />

da Seqmna naSromi qarTul saxelmwifoebriobaze uZvelesi,<br />

adreklasobrivi periodidan Tanamedrove etapamde. monografiaSi<br />

qarTuli saxelmwifos tipebi daxasiaTebuli da Seswavlilia<br />

Tanadrouli evropisa da aziis did saxelmwifoebTan<br />

SepirispirebiT, gamovlenilia misi Taviseburebebi, naCvenebia<br />

is safuZveli, riTac qarTuli saxelmwifoebrioba ar daikarga,<br />

miuxedavad imisa, rom mas nom<strong>in</strong>aluri arsebobis forma<br />

rCeboda maS<strong>in</strong>, rodesac imperiebis qveSevrdomobaSi eqceoda,<br />

qarTveli xalxi saWiro dros kvlav aRidgenda xolme srul<br />

545


damoukideblobas. mecnierma dasaxa gzebi qarTuli saxelmwifos<br />

SesaZlo mowyobisa da struqturuli agebis Sesaxeb, gviCvena<br />

misi samomavlo gza.<br />

mkvlevari udides mniSvnelobas aniWebda istoriis codnis<br />

gadacemas axalgazrdobisTvis. is mudam saubrobda didi<br />

ilias damokidebulebaze istoriis mimarT da cdilobda eswavleb<strong>in</strong>a,<br />

an saxelmZRvanelod miewodeb<strong>in</strong>a Tanamedrove<br />

axalgazrdobisTvis sworad Sedgenili, enobrivad gamarTuli<br />

da kargad sakiTxavi wignebi. am mizniT man Seadg<strong>in</strong>a saqarTvelos<br />

axali da uaxlesi istoriis saxelmZRvanelo. misi azriT,<br />

erovnuli Tavisuflebis ganmtkicebisa da demokratiisaTvis<br />

brZolaSi axalgazrdoba Caeba, magram, imis gamo, rom maT kargad<br />

ar ician sakuTari qveynis warsuli, qarTveli eris mravalsaukunovani<br />

istoria, uWirT Tanamedrove movlenebSi garkveva,<br />

qveynisa da eris w<strong>in</strong>aSe dasaxuli mTavari miznebis kargad<br />

gaazreba, am naklis gamosworeba aucilebelia istoriuli<br />

mecnierebis swavlebis gaumjobesebiT, qarTveli axalgazrdobis<br />

codnis donis amaRlebiT. uamisod verc maT gascemen<br />

pasuxs, v<strong>in</strong>c w<strong>in</strong>aswarganzraxviT an ucod<strong>in</strong>robiT ayalbeben<br />

saqarTvelos istorias, ver amCneven qarTveli eris Rirsebas,<br />

mis SemoqmedebiT unars da Cveni qveynis ganviTarebis perspeqtivas<br />

eWvqveS ayeneben.<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvilma udidesi wvlili Seitana 2008<br />

wels gamocemuli vrceli monografiis — `rusuli kolonializmi<br />

saqarTveloSi~ — SeqmnaSi. marTalia, wigns ramdenime avtori<br />

hyavs, magram, garda imisa, rom misi sakmaod mozrdili<br />

nawili ekuTvnis, mecnierma bevri izruna monografiis gam-<br />

Tlianebasa da erTian stilze. mas SeeZlo SeTanxmebulad emu-<br />

Sava jgufTan, daekavSireb<strong>in</strong>a sxvadasxva avtorTa Tvalsazrisebi<br />

da samecniero Sexedulebebi erTmaneTTan, Seekra Tema<br />

<strong>in</strong>dividualuri naSromebiT. Tu es monografia ase sa<strong>in</strong>tereso<br />

da mravalmxrivi gamovida, amaSi batoni aleqs<strong>and</strong>res am niWmac<br />

iTamaSa garkveuli roli.<br />

Rvawlmosilma mecnierma uamravi moswavle aRzarda, is<br />

iyo saukeTeso pedagogi, masTan urTierToba axalgazrdebSi<br />

profesionalizms, samecniero muSaobisadmi gansakuTrebul<br />

<strong>in</strong>teressa da xelmZRvanelisadmi gamorCeuli mowiwebis<br />

grZnobas aRvivebda. is uyvardaT studentebs saqarTvelos sasoflo-sameurneo<br />

<strong>in</strong>stitutSi, Telavis universitetSi, sam-<br />

546


xedro akademiaSi, sadac ramdenime weli kaTedris gamgec iyo<br />

da qarTuli samxedro xelovnebis did saidumloebas istoriuli<br />

gmirebis magaliTiT uziarebda axali, damoukidebeli saqarTvelos<br />

momaval jariskacebs.<br />

Tavmdabali, rbili da mimtevebeli xasiaTis adamiani<br />

mxolod maS<strong>in</strong> aenTeboda xolme, rodesac saqarTvelos istoriul<br />

warsuls v<strong>in</strong>me augad Seexeboda, daamax<strong>in</strong>jebda, icruebda<br />

da ise warmoadgenda, rom qarTveli erisTvis Seuracxyofa<br />

mieyeneb<strong>in</strong>a. oponentebs ara emociebze damyarebul, aramed<br />

dokumenturi masalebiT, saarqivo wyaroebiT ganmtkicebul<br />

pasuxs scemda. gansakuTrebiT tkioda guli, rodesac es oponenti<br />

araqarTveli ki ara, romelime Secdenili Tanamemamule<br />

iyo. umZimesi iyo misTvis ukanaskneli wlebi. ruseTis mier<br />

Cveni qveynis didi nawilis axal aneqsiasa da okupacias mecnieri<br />

mtkivneulad ganicdida, mas adardebda da sicocxles umwarebda<br />

fiqri samSoblos momavalze, dakargul teritoriebze,<br />

bedze, romelic ekuTvnoda ara marto dRev<strong>and</strong>el, aramed<br />

mTel istoriul saqarTvelos, uZvelesi droidan uSores momavlamde,<br />

maradisobamde.<br />

wavida Cvengan didi profesionali, saukeTeso maswavlebeli<br />

da megobari, adamiani, romelsac tkioda da uxaroda sam-<br />

Soblos wuxili da sixaruli, romelic ocnebobda enaxa Zlieri<br />

da mSvidi saqarTvelo. darCa uamravi adamianis Tbili gaxseneba<br />

da uryevi rwmena imisa, rom qarTul istoriografiaSi<br />

aleqs<strong>and</strong>re bendianiSvilis mecnieruli memkvidreoba yovel-<br />

Tvis iqneba Rirebuli da gamosayenebeli.<br />

547


garekanis bolo gverdze gamosaxulia:<br />

mefe erekle II-is mier 1795 wlis 1 maiss gacemuli wyalobis<br />

sigeli, romelSic dafiqsirebulia sityva `Tbilisi~.<br />

(am dokumentis dedani daculia saqarTvelos centralur<br />

saxelmwifo saistorio arqivSi, fondi 1448, sabuTi # 845).<br />

gamomcemloba `universali~<br />

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 22 36 09, 8(99) 17 22 30<br />

E-mail: universal@<strong>in</strong>ternet.ge<br />

548

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!