28.02.2013 Views

Untitled

Untitled

Untitled

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

es kaci ase ilocavs<br />

(avtoportretze warwerili leqsi)<br />

RmerTo, maCvene yanebi<br />

am sarwyavT monayvanebi;<br />

RmerTo, damaswar zafxulsa,<br />

fqvils am wisqvilzed dafqulsa.<br />

yovlad wmindao, damadev<br />

wylurzed wamali samTeli,<br />

SemaZlebine aRvanTo<br />

me Sens winaSe sanTeli.<br />

am wignTa gamleqsavis<br />

gvarisa da saxelis gamocxadeba<br />

1<br />

daviTiani vsTqvi daviT guramisSvilman gvarado,<br />

xilad vsTqvi sityva RvTisa da Ze kacTa norCis mgvanado;<br />

cxovrebis wyaros uxsene xe cxovrebisa Rarado,<br />

amad vsTqvi jvarzed vnebuli cremlni idinoT Rvarado.<br />

2<br />

venaxis Rvino daZvirda, qarTls daemtera ra Wari,<br />

vimcvrive Walas babilo naqaji, danaWaWari;<br />

mosaxseneblad Cemda yrmaT umzade tkbili maWari,<br />

avs sargebelsa ara iqs am usasyidlos vaWari.<br />

3<br />

amisTvis me ar SevsZeZve, rac davrgev igavT xe velad,<br />

ufro advilad aRvlian zed yrmani dasarxevelad.<br />

sasmelad uZRven Termoni, ar cudad dasanTxevelad,<br />

yrmaT Sevavedre es wigni, ar Seqmnan dasaxevelad.<br />

4<br />

odesac brZenman ritorman SoTam rgo igavT xeo da,<br />

fesv Rrma-hyo, Srtoni uCina, zed xili moiweoda.<br />

orgziTve nayofs miscemda, visganac moirxeoda,<br />

leqsi rusTvlisebr naTqvami me sxvisa ver vnaxeo da.<br />

5<br />

viT mxedars-yrmisa mcirisa wkeplasa zedan jdomani<br />

miemzgavsebis cxenosans joxiT rbena da xldomani,<br />

egreTve SoTa rusTvelsa es Cemi leqsT mixdomani,<br />

cudad momixda gvajiTa baZiT umzgavso ndomani.<br />

6<br />

me yrmaTa mzgavsad momixda namcvrevT walkotTa mcvrevani,<br />

bzakaliTa da wiwkitiT monadireTSi revani;<br />

verc xili vhpove, nadirTac Zala ar maqvnda revani,<br />

vai, SemrCa cudsa meTevzes ubralod wyalTa mRvrevani.<br />

7<br />

me rusTvelsa leqss ar udri, viT margalits-Calis Zirsa;<br />

2


magram mimroTic keklucni turfad moikazmen pirsa;<br />

odes maSvrals moswyurdebis, maSin wyali Rvinod Rirsa,<br />

dro mova rom gatkbildebis, xilad sSWamen pantis Cirsa.<br />

8<br />

cxeni marto morbenali muxlmokledic gamaldebis,<br />

sad maRali arcad iyos, mun dabali gamaRldebis.<br />

Tvalan nassa alamazebs, vis lamazi ar axldebis,<br />

am wigns wignad moixmarebs, vinc sxvas wignsa ver mixvdebis.<br />

9<br />

me sawuTrom berwovneba momaxvedra TavSi koblad:<br />

Ze ar momca, arc asuli, Semqna saxl-kar dasamxoblad,<br />

am leqss Tavi mouyare, saca meTqva TviTo oblad,<br />

agebis rom brZanos vinme sityva CemTvis Sesandoblad.<br />

10<br />

me uSvilom es oboli mZliv gavzarde didis WiriT:<br />

rac vicodi sacodneli, mas vaswavle sibrZnemciriT.<br />

movkvdi, damrCa unaTlavi, ver SeviZel me simwiriT,<br />

vinc monaTlavs, me mas vlocav codvilisa Cemis piriT.<br />

11<br />

brZensa kacsa vexvewebi, es oboli maminaTlos;<br />

Tu ram iyos sxvis sjulisa, momiqcios, gamiqarTlos,<br />

an Tu iyos matyuvara, ecados, rom ganmimarTlos,<br />

sxvasi nuras moindomebs mazed metsa usamarTlos.<br />

12<br />

amad vixotbe, Sevkribe cruis sawuTros ybedoba,<br />

me Ze ar damrCa bedkrulsa, es aris Cemi bedoba.<br />

yrmao, Sen Zmobas genukvi, asulo,miyav Sen doba,<br />

vinc waikiTxoT es wigni, mibrZaneT codvils Sendoba.<br />

13<br />

RmerTman Tqven, Zmano cocxalno, gixsnasT yovlisa WiriTa!<br />

gardagiqciosT sicilad, rasac rom RmerTs SestiriTa;<br />

Tqven me codvils mkvdars mibrZaneT cxovneba kais piriTa,<br />

agebis RmerTman damixsnas jojoxeTisa mwviriTa.<br />

14<br />

rac damrCa, ver vsTqvi, mewada, meTqva grZlad, Tavi mecada.<br />

vera vsTqvi, moclas ucdidi, netamca ara mecada!<br />

meswrafa sevdis laxvari, sakvdavad gulsa meca da,<br />

aw amas vRonob, ar vici, qvesknad waval Tu me cada!<br />

15<br />

amisTvisa var mowyeniT, vstiri da ar memRerebis,<br />

pirs Semdebi ars sikvdili, aravis daeferebis;<br />

arc xvewniT, arca qrTamiTa, arc xrmliTa moigerebis,<br />

maSinve qveS amoidebs, visac rom daeZgerebis.<br />

16<br />

mamao, Tavsa mfaravi dagedga kargi karavi,<br />

ganiari da maRali xelTagan moukaravi,<br />

Sig viyav, sadRac gamagde, paRuri amamkar avi,<br />

miT cremli Cemi zRvad gaxda TvalTagan nawanwkaravi!<br />

17<br />

fu, Sen, cruo sawuTrovo, rad ar mZuldi, rad miyvardi?!<br />

Sen yofilxar mware, Sxnakvi, me megone tkbili yandi.<br />

3


aq sakvdavad rad mogyvandi, Tu mun cocxals wamiyvandi?<br />

ratom agre uwyalo xar, sasikvdilod ar Sagwyaldi?!<br />

18<br />

papis papa, bebiani, mamis mama, dedis deda,<br />

mama, deda, Zmani, dani, coli, Svilni, zedi-zeda<br />

RmerTman yvela mas ucxovnos TviT aSoros mas warwymenda,<br />

vinc es wigni ganawigna kiTxvad Ses[a]qcevlad Cvenda!<br />

w i g n i a<br />

T a v i S e s a v a l i<br />

a. qarTvelT ufalTa megvartomobis igavi<br />

1<br />

RmerTo, romelsa gaqonan arsis saydarTa jdomani,<br />

romelman moec mijnurTa trfialT survilis ndomani,<br />

ritorTa-leqsi gulisa siRrme sibrZnisa zomani,<br />

Sen mimaxvdine wadilsa, ar maqvndes cudad cdomani.<br />

2<br />

daviwyo sityva sibrZnisa, pirvel brZenTagan brZnobili,<br />

mis mgrZnobelisa didisa sulisa mier grZnobili,<br />

Sevamko erTi ufali RvTiv zeciT qnvynad mkobili,<br />

qarTvelT spa-jarTa, yovelTa erTa msajulad cnobili.<br />

3<br />

vsTqva ufalT megvartomoba, ar Sorad misxi misxisa,<br />

vin mTqvis me kaci xis darad, damrgis, qve wyali misxisa,<br />

zedan gamomcis nayofi, furceli mkvidrad misxisa,<br />

dargulad Cvenad saCrdilad Srtod monabamni mis xisa.<br />

4<br />

nergad mas vsaxav, ig rac xe isaxa iesesiTa;<br />

vinca gamosca nayofi TvisTa naTqvamTa, xes viTa;Y<br />

Surdul-qviT sZlia mebrZolTa dambadebelis esviTa,<br />

Sto-morCad qarTvelT ufalTa, vinc maze bmul Cans fesviTa.<br />

5<br />

Tumca mijobda Srtod Tqmasa, swored saxeli mewoda,<br />

mexara, me miT mexara, saCrdilad ig qve mewoda,<br />

miT dameSrita saxmili, risganac guli mewoda;<br />

magram ver mivxvdi salbunTa, rom wyluri mexo, mewo da.<br />

6<br />

vera vsTqvi, me ver SeviZel mis xis saxelis wodeba,<br />

sofels ergo da soflelT Tqves: ,,mrudia, ara swordeba’’;<br />

aRiZren erni, izraxes cudisa mideb-modeba,<br />

gayides, mosWres, gamsyidvels mixvda miT cecxlis modeba.<br />

7<br />

saxiT misebriv sxva morCi qveynad ar daibadeba,<br />

me misis xilis WamiTa piri ar gamimwardeba,<br />

magram jer ZirTa saxelTa mwadian gamocxadeba;<br />

wesia saSenT aRmSenTa pirvel safuZvlis dadeba.<br />

4


8<br />

safuZveli ars yovelTa dausabamo pirveli,<br />

mama yovlisa mpyrobeli, caTa da qveynis mWirveli;<br />

miuwdomeli, uzomo, gamouTqmeli, mbrwyinveli,<br />

RmerTi, abelis msxverplisa keTilad Semawirveli.<br />

9<br />

aravina flobs xelmwifed RvTis udidesi Zlieri!<br />

RvTis gamo qmnil ars yoveli, arsmyofobs rac nivTieri.<br />

mas morCileben sulni da uricxvi spa-jari, eri;<br />

man Seiwiros mciredi msxverpli es Cemagieri.<br />

10<br />

erTi vhTqva qveynad ufali, RvTisebr msajulad mqceveli<br />

maswavlebeli uswavlelT, usjuloT momaqceveli,<br />

aRm[m]arTebeli dacemulT, aRmarTulT gardamqceveli;<br />

TvisTa samwysosa cxvarTaTvis sisxlisa damaqceveli.<br />

11<br />

Tqmula sibrZnesTan sigiJe, viTa cocxalTan mkvdaria;<br />

ama uflisa saqebrad brZenic Wkuvazed mcdaria;<br />

me viT SevmarTo ucebman, radgan is miumxvdaria?<br />

magram daviT Tqva: ,,aqebdiT glaxaki da mdidaria!’’<br />

12<br />

mdidari egreT Znel cxondes, egoden SesawiriTa,<br />

viT erTi mwiri mxeveli edems zis oris mwvliliTa.<br />

sarwmunoeba mciredi mTas gardascvliso ZiriTa,<br />

amad ar vdumeb, vritorob goneba-sibrZnemciriTa.<br />

13<br />

misi qeba da gamoTqma brZenTaca uZneldebian:<br />

hqeqen, sCxreken da eZeben, da kvalsac ver mixvdebian;<br />

razomca aRvlen maRlamde, kvlav isev qve brundebian.<br />

me rom ver mivxvde ucebi, magaze rad Semwrfebian.<br />

14<br />

me sibrZnisaebr CemTasa ar davadumeb brZnobasa,<br />

rasaca momcems momcemi Setyobasa da grZnobasa,<br />

didad miiCnevs ufali mwirTagan mcires ZR[v]nobasa,<br />

miT Sevecnevi ucnaur, rasac mivswvdilvar cnobasa.<br />

15<br />

Tu visme Cemi naTqvami Sairi enasebian,<br />

mec uTxra misi pasuxi, Tu guli enas ebmian;<br />

yoveli wuli mSobelTa, mzgavsi mzgavs[s] emzgavsebin,<br />

gind iyo koWl-brma, qaCali, ded-mamaT eTavsebian.<br />

16<br />

momxsenebeli ar mrCebis, maSfoTebs, es maRonebsa;<br />

codvis muxruWiT Sekrulsa, vame, vin mamifonebsa?<br />

Tu ar Sevkreb da ar uZRvni yrmaT ia-vardis konebsa,<br />

cocxalic arvis vaxsonvar, mkvdars vinRa mamigonebsa?!<br />

17<br />

erTbamad frinvelT uwoden Savardensa da Zerasa:<br />

ar sCxreken yvavTa Cxavilsa, bulbulTa tkbilad mRerasa,<br />

farSamagisa Svenebas, bukiotisa bRverasa:<br />

aw rom ar mixmon meleqsed, memarTlebian me rasa?<br />

18<br />

SoTa mRers, mefe Temuraz, arCil mosZaxis Zmureba,<br />

5


mefe vaxtang da iakob [dabla] zils mietkbureba;<br />

begTabeg, nodar, oTari, onana bans eSureba,<br />

dvrinven yaran da mamuka, me msuris maTi yureba.<br />

19<br />

bevrTa da cotas mwvelelni sworeT gavlian berasa,<br />

ganayeneben mSrals calke, amad moiwvels verasa;<br />

sjobs qvemo bolos Sin dgoma SigniT garedam mzerasa,<br />

mReren da mec bans Sevawyob, damgmoben amaze rasa?<br />

20<br />

karg saqmezeda mibaZva ara ra dasaZraxia!<br />

smena, Tqma, swavlis Zieba moZebarTagan axia.<br />

cudis, tyuilis mozRapre sicruis kananaxia,<br />

swavlaze urCi da morcxvi TvaliT ar dasanaxia.<br />

21<br />

es sityva maSin moxsendes uwvrTelsa, ucodinarsa,<br />

gahgrZelebodes ra Rame ZilgamkrTals, dauZinarsa,<br />

eZebdes, veras poebdes saqmesa samjobinarsa,<br />

Tavs iwyevlides, ambobdes ded-mamis Sesaginarsa.<br />

22<br />

saRmrTos rom veras galobdes, imRerdes,,xarTa lalasa’’,<br />

javrobdes, Tavzed iyrides qoqolas da valalasa;<br />

Zvirs uxsenebdes mSobelTa, lanZRevdes Tavis lalasa,<br />

rom ar vswavlobdi, rad ara mcemdian tajganalasa.<br />

23<br />

nu genaRvlebis swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili,<br />

mal gamTeldebis uwamlod misi wylurebis tkivili<br />

ra moizardos, moyvinCldes, mamlureb Seqnas yivili,ufrTxildi,<br />

misgan wyeniTa araze Seqna Civili.<br />

24<br />

rac ara hxamdes Cioras, nu uyri asakenklada,<br />

danabi Tavs nu anebeb variaT dasapeplada!<br />

radgan abram Ze saklavad gamoimeta msxverplada,<br />

Sen gemetebis rad ara Ze wvrTaze gasawkeplada?<br />

25<br />

uwvrTeli ZaRli mixvdebis gareT siciviT TrTolasa,<br />

saWmliTac arvin ganaZRebs, pilwad daiwyebs wrwolasa;<br />

gaswavlebuli pativiT Staqunze Seiqs wolasa,<br />

sjobs yola uwvrTis ZaRlisa, uwvrTelis Svilis yolasa.<br />

26<br />

ZaRli uwvrTeli patronsa aseTs ras dauSavebsa,<br />

rom Svili briyvi, ucebi, ded-mamas ganaTavebsa?<br />

ucodinrobiT aseTsa saqmeebsa iqs avebsa,<br />

gvarsa da naTesavebsa sircxvili sWrides Tavebsa.<br />

27<br />

patronsa ZaRli uwvrTeli mets versa hkadrebs wyenasa:<br />

an purs mostacebs, an xorcsa, an wyals amohkravs enasa;<br />

mSobelTa Svili uwvrTeli arodes miscems lxenasa,<br />

sulTa warwymendas da xorcTa miuTxrobs miT Sercxvenasa.<br />

28<br />

uswavleli ZaRli karSi yefs da gareSamos hfaravs,<br />

nadirs afrTxobs, qurds aSinebs, Znelad rasme mas moparavs;<br />

6


iyvi kaci wamowvebis, RamiT karsac ar misjaravs!<br />

TviT iqnebis gasakmari, vinc am swavlas gamikmaravs.<br />

29<br />

yrma swavlaSi momSviddebis, rkina cecxlSi garbildebis,<br />

uswavleli vaJikaci siberis dros gawbildebis;<br />

rik-fainis dro gardua, veRar gahkravs, Cahbildebis,<br />

swavlis Ziri mware aris, kenweroSi gatkbildebis!<br />

b. swavla moswavleTa<br />

aTTa saxmarTa saqmeTa Cagoneba yrmaTaTvis<br />

30<br />

ismine, swavlis mZebnelo! moyev daviTis mcnebasa,<br />

jer mware Wame, kvlav tkbili, Tu eZeb gemovnebasa;<br />

Tavs sinanuli sjobia boloJam dananebasa, _<br />

Wirs myofi lxinSi Sesuli, Svebad miiTvli vnebasa.<br />

31<br />

dedam ra Svas Ze, pirvelTa WirT aRar moixsenebsa,<br />

Zis sixaruliT dahkargavs ilaos mzgavsTa senebsa;<br />

maSin ixarebs mwidnavi, odes moisTvlis mtevnebsa,<br />

egreT moswavle swavlasa ra srulyofs, ganisvenebsa.<br />

32<br />

swavla sikvdimde Senia, mudam SenTana myofeli;<br />

mas gecilebis veravin, ar aris gasayofeli.<br />

sxvas yvelas maxe ugia, Tavisa gasayofeli;<br />

Tu kacsa codna ara aqvs, gastanjavs wuTisofeli.<br />

33<br />

codna Tan dasdevs mcodnelsa, razomsac daetarebis,<br />

aqvs uxilavi saunje, xeli ar Saekarebis;<br />

arc cxadiT ZaliT waerTmis, arc malviT moiparebis,<br />

Wkuva uxmar ars briyvTaTvis, Wkva codniT moixmarebis!<br />

34<br />

Cemis ucebiT Sevatyev, briyvTaTvis rac Semityvia.<br />

avi da kargi garCeviT, vxedav, rom axlos miwyvia.<br />

minda da swavlis simokliT cal-calke ver gamiyvia.<br />

hgavs uxorTumos spilosa Wkviani kaci briyvia!<br />

35<br />

viT usaWurlod mamaci omSigan gulad lomobdes,<br />

gacofebuli gul-brazad vefxvi uklanWod omobdes,<br />

ver aRasrulos sawadi, rac nebavs, misTvis Ronobdes,-<br />

egreT Wkviani uwvrTeli ver mixvdes, rasac ndomobdes.<br />

36<br />

vsZebne d avera hvpoe ra mjobi am swavla-mcnebisa:<br />

brZensa aqvs Tavis ufleba, sofelSi yofna nebisa;<br />

brZeni sadac ars, darCebis, saunje Tan eqnebisa:<br />

brZeni purTaTvis CemsaviT muxlT arvis moeqnebisa!<br />

37<br />

brZeni sityviTa darCebis, ostati Tavis xeliTa,<br />

xucesi wirviT, vaWari Sors wasvliT-mosvliT ZneliTa,<br />

molaSqre sisxlis qceviTa, mxvneli ofliTa cxeliTa,<br />

7


glaxa karis-kar TxovniTa,_Sena gwads aw romeliTa?<br />

38<br />

zogi xom ZoRan gaCvene Svidiod sarCos Ziroba;<br />

merve_xelmwife darCebis, visac aqvs qveynis mWiroba.<br />

mecxrea_arCenT mwyemsoba, uqniaT menaxiroba,<br />

meaTe_mijnurT survili, trfialTa Senamziroba.<br />

39<br />

mijnuri, mwyemsi, xelmwife, glaxaki, gina mxvnelia,<br />

molaSqre, vaWar, xucesi, ostati, brZen-msityvelia.<br />

aTisav TviTo mogiTxra, romeli risac mqnelia.<br />

romelic ginda, iqone, erT-erTs mohkide xelia!<br />

40<br />

mijnurman unda trfiali gul-marTla Seiyvarosa,<br />

mudam gverT axldes surviliT, arodes gaeyarosa;<br />

umisod Wirad saxevdes yovelsa gasaxarosa,<br />

tkbilad sCndes misTvis sikvdili, sicocxle gaimwarosa.<br />

41<br />

mwyemsoba unda sifrTxiliT, aqvndes mciredi Zilia:<br />

mudam mxned samwysos uvlides, dRe yineli Tu Tbilia;<br />

“mwyemsman keTilman cxvarTaTvis dadviso suli tkbilia”.<br />

vinc brZana, man me maridos uxilavT mxecTa kbilia!<br />

g.<br />

42<br />

xelmwife unda marTali, viT brZenTa dauweria,<br />

brZeni, uxvi da mowyali, mrisxveli zomieria;<br />

sjulmtkiced, swores samarTliT iyos da yvandes eria,<br />

mwysides, mwyemsobis niSani-xelT skiptra-mas uWeria.<br />

43<br />

glaxaki unda mdabali, tkbilisa ena-pirisa,<br />

mlocveli yovlis sulisa, sul didisa da mcirisa;<br />

uyvars, viT iob, ufalsa glaxa momTmeni Wirisa;<br />

sZuls RmerTsa ampartavnoba metadre glaxa mwirisa.<br />

44<br />

unda mxvnelTa da mTesvelTa, mwidvnelTa, gina mbaravTa,<br />

mzis aRmosvliTgan Casvlamde Sig ar Sexedon karavTa,<br />

cxelis ofliTa damwvarTa CirdilT qveS miukaravTa,<br />

rac imuSakon, Wamon da aWamon qveynis mfaravTa.<br />

45<br />

molaSqre unda Wabuki, Tamami, Tav-mdablovani,<br />

mepatroneTa erTguli, morCili, samarTlovani,<br />

8<br />

a.<br />

b.<br />

d.<br />

e.<br />

v.


mxne, amxanagTa moyvare, mamaci, Zalgulovani,<br />

gul-srulad mebrZolT mebrZoli, ar susti, magar-mklovani.<br />

46<br />

vaWari unda sarfisa, samTvralos aras svemdesa,<br />

yomarbazobas eridos, siwmindiT Tavsa scevdesa,<br />

metad uzomod aramsa alalSi ara revdesa<br />

swores adlsa da sasworsa xelSi ar amrudebdesa.<br />

47<br />

xucesi unda mamaci, ar Tu jabani, mxrdalia.<br />

xuces[s] ar eTqmis: “WirSigan ver Seval, saridalia”.<br />

xucesman unda damarxos, Tu kacman suli dalia,<br />

xucesic bevrs rigs danaklebs, Tu meti Rvino dalia.<br />

48<br />

ostati, uflis moSiSi, daviTman qebiT Samosi:<br />

netar ars, vinca naSromi nayofTa TvisTa Wamosa!<br />

coliT ars viT msxmo venaxi kidesa saxl-midamosa,<br />

Svilni xed zeTisxilada urgs tablis gareSamosa.<br />

49<br />

aw brZeni unda sofelSi egreT, viT wminda beria.<br />

cxovrebdes, erT aswavlides, gaxados mecnieria;<br />

brZenman ar unda ikadros, urigo rac ram feria,<br />

brZenis urigod qceviTa baZiT waxdebis eria.<br />

50<br />

aTiv eg iyo, mogiTxar, sxva ara misgan kidia.<br />

romelic ginda, irCie, aiRe, xeli hkidia:<br />

gerCios, glaxaT iare, gerCios, yanas mkidia,<br />

me SenTvis aRar mcalian, ymawvilis vali mkidia.<br />

51<br />

viT Zniad wnori berfuyi daigrixebis wnelada,<br />

egreTve kaci mxcovani ganiswavlebis Znelada,<br />

viT axal morCi vazisa xels miyves safurCnelada,<br />

egreT axali mozardi KYyrma ostats-gasawvrTnelada.<br />

52<br />

erTs sityvas getyvi, mismine, ymawvilo, Sens morCenasa!<br />

Tvals nu axexeb bnelTaTvis, nu hkargav naTliT Cenasa;<br />

nu eSurebi fexiTa ukeTurTaye rbenasa,<br />

xma moudable orRanos, aSiy-maSiyad stvenasa.<br />

53<br />

iqmode gulis Tqmisasa gemovnebisa Tmenasa,<br />

Tavs Tafli, bolos Zirmware nu getkbilebis enasa;<br />

guliT ufrTxode, yuriTa, sasafrxos sityvis smenasa,<br />

miT Saeyrebi sayvarels, Sens lamazs sulis lxenasa.<br />

z.<br />

c.<br />

T.<br />

i.<br />

9


54<br />

alabulaTi nu avseb wmindad garcxilsa menasa,<br />

gagiWirdebis garecxa, Seiq oxvras da qSenasa;<br />

ityvi: ,,ra uyav Cems Tavsa”,_daiwyeb kbilTa RrWenasa,<br />

,,daviT rom kargaT maswavla, me igi rasTvis menasa!”<br />

55<br />

ymawvili unda swavlobdes sacnoblad Tavisadao:<br />

vin aris, sidam mosula, sad aris, wava sadao?<br />

vinca qmna Tixa WurWelad, ras uZRvnis xelfasadao?<br />

viT rema xnarcvs ar Cavardes ulagmo da usadao?<br />

56<br />

unda qalman da ymawvilman dahxuros bage kbilosa,<br />

fexi ar axsnas sabliTa da ena Seborkilosa:<br />

ar misces neba SeZvrisa warbs, wamwams, Tvalis kilosa,<br />

arcavin TviT sxva gakilos, arc sxvisgan gaikilosa.<br />

57<br />

nu metyviT: Cven rad gvaswavle, rac TviT ar gaqvnda zrdiloba?<br />

rad gviqe kacman jabanma mamacTa xmal-mowvdiloba?<br />

ucodinroba avia, maqvs misi gamocdiloba,<br />

CemsaviT sicxiT nu iwviT, monaxeT niav-Crdiloba.<br />

58<br />

soloman brZeni sibrZniTa Tavi ars yovlis brZnebisa;<br />

bevri ram kargi daswera wignebi RvTis brZanebisa;<br />

erTi imasac mouxda gatexa rame mcnebisa,<br />

Tu gijobT nurca mas usmenT, sityva damirTavs nebisa.<br />

59<br />

mrudi xom ara miTqvams ra, amasac vityvi sworsao,<br />

saqmesa TvaliT naxulsa, ar mogonilsa, Worsao:<br />

minaxavs erTi pirutyvi gorsa Tu axalgorsao,<br />

TavisTvis mutruks akeTebs, sxvaT gaukeTebs jorsao.<br />

60<br />

ragind brZen iyos mkurnali, kargad atyobdes majasa,<br />

sxvisas Seityobs, Tavisas veras gaigebs xvanjasa;<br />

TviT sxvas uwamlebs, TavisTvis sxvaze mihyudebs barjasa,_<br />

me ver virge da Tqven garge amad rad mizamT jajasa?<br />

61<br />

Tumca brma var, kidev vxedav qveynad Cemgan ufro brmaTa;<br />

bers gamocdilT ara vhkadreb, mogaxseneb axal yrmaTa:<br />

Tu curvasa ar iswavliT, ver gauxvalT wyalTa RrmaTa,<br />

wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi bmaTa!<br />

g. saqonli[s] SekrebisTvis<br />

62<br />

Wkuva puria saxiTa mWamelTa Sesargebeli,<br />

codna da saqmi[s] xmareba_marili dasawebeli.<br />

beds rom ityvian, ar vici, ra uqo beds saqebeli;<br />

bedman Sekribos, Wkvam fantos, meqnebis ra sargebeli?<br />

63<br />

bedi ars qceva wuTisa, viT dRisa naTob-bindoba,<br />

avdaroba Tu daroba cis moRrubvla da wmindoba;<br />

xan moswvavs namTa simcire, xan alpobs RvarTa didoba,<br />

dRes momcems, xval ki wamarTmevs, amad ara maqvs mindoba.<br />

10


64<br />

beds saqoCriTgan TvalT uCins, qalis saxe aqvs brmisao;<br />

daiarebis qveyanada, xeliT mZebneli qrmisao;<br />

visac xels mohkravs, aiyvans, naxavs, gauCxreks pirsao,<br />

Tu moewona, daiWers; Tu ara, dascems Zirsao.<br />

65<br />

aw bedi, giTxra marTali, me axla mamagondao;<br />

razomca sCxrekden sawuTros, brZenT bedi ar moswondao,<br />

amad arc lxinsa, arc Wirsa grZlad bolo ara hqondao.<br />

bedi mas hqvian, vinc rome ar mokvda, suliT cxondao.<br />

66<br />

Wkvis ukeTesi saqonlad ara ra saqonelia,<br />

magram Tu ndoba guls abrmobs, ar advil saSovnelia.<br />

rac xelT aqvs, masac dahkargavs, umzgavso sapovnelia;<br />

saqonelisa Semkrebi saqmeda sacodnelia.<br />

67<br />

xdoma bnels naTlad aCvenebs, danabrmobs naTlad mxedvelsa;<br />

xdoma mxrdals gahxdis mamacad, Sebedavs Znels sabedvelsa;<br />

xdoma sxvis swavlas miikravs egreT, viT cercvi kedelsa!<br />

ndoma miiyvans mimyolsa Sesarcxvens, warsawymendelsa.<br />

68<br />

filasofosi epikur gvauwyebs, amas gvpirdeba:<br />

agebulobiT myofeli arodes gaRaribdeba.<br />

Tu kaci ndomas mihyvebis, midReSi ar gamdidrdeba,<br />

roca pataras iSovnis, merme dids maekideba.<br />

69<br />

vis siyvaruli daipyrobs da ndoma daimonebsa,<br />

rac TviT ar moswons, mis metsa aRaras moiwonebsa;<br />

vardis konasa dafuSavs, anZalas daikonebsa,<br />

mkvidrs mijnurs zurgsa Seaqcevs, wuT[s] gulze daikonebsa.<br />

70<br />

erTs kidev vityvi igavsa, TqvengniT damerTvis Tu neba:<br />

zogs kacsa saklmad miuCans Tvisi simyralis suneba;<br />

ragind bevrs avsa Svrebodes, ara aqvs misi wuneba,<br />

xaWas gul_tkbilad uyovebs da cols ki ebuzRuneba.<br />

71<br />

aw me saero walkoti mgonia patiosani;<br />

miyvars da mal-mal msurian misTa yvavilTa ynosani,<br />

ganvSordi saRmrTos baRnarTa, vsTme mis bulbulTa osani,<br />

mihvyev sawuTros zRaparTa, Seviqen arakosani.<br />

72<br />

amad viswrafi saTqmelad da ara mcalis sayenad:<br />

Tqmula, saunje uxmari ara-rad gamosayenad.<br />

walkots viSeneb, Sevikreb xilT umjobesTa namyenad;<br />

movisTvli misTa nayofTa marged, ara Tu sawyenad.<br />

73<br />

axla vsTqva Cemi saTqmeli, rac maqvndes Wkuva, gageba:<br />

ugvanaT didTa mZebnelTa patarac daekargeba;<br />

sul rom ara vsTqva arara, is ufro ar evargeba,<br />

mec mreven meranT jogSigan, Tu SevsZel gajagjageba.<br />

d. ukvdavebis wyaros igavi<br />

11


74<br />

romelman cani, viTarca karavani Segvimzadisa,<br />

zed miadgina mnaTobni nivTTa yovelTa mzardisa,<br />

mas qveS qmna viT baR-walkotni, raSigac daviT xadisa,<br />

ig ars mizezi yovelTa, farulisa da cxadisa.<br />

75<br />

modi, msmenelo, ismine, daCumdi, vityvi, su, rasa,<br />

ukvdavebisa wyaroTi mogarTmev savses surasa,<br />

ixmare eqsi, dahxede brZnad brZenTgan naeqsurasa,<br />

gaSinje, saxiT vinc me Srtod giTxar, mohbmia Tu rasa.<br />

76<br />

visganca igi samyaro ars naTlad aRnakeTebi,<br />

misgan ars Zirni da fesvni, morCni yovelTa xeTebi;<br />

igi ars im Srtos Ziri da misive SenaerTebi,<br />

daviTs mohbmia, romelsa Tavzed epoxa zeTebi.<br />

77<br />

winaswarmetyvelT qadages brZaneba RvTis magieri,<br />

gamogvicxades, gvaswaves, gvacnobes sityva Zlieri.<br />

viT Rame bnelsa mziani mohbmia dRe n[a]Tlieri,<br />

egreT abramis yvavili, daviTze nayofieri.<br />

78<br />

daviT Tqva RvTisa magier sityva Zlieri erTia:<br />

gardamoxdeso, viT wvima, sawmiszed monawveTia;<br />

viT man Tqva, naTlad mobrwyinda mis naTlis SenaerTia,<br />

misve daviTis Zed Tqmuli, ieso qriste RmerTia.<br />

79<br />

mamisa sityva saxiTa, viT Srto ZirTagan, exara;<br />

miiba mTaman poxilman, poxierebiT exara.<br />

Zed sixaruli soflisa qalwuls mariams exara,<br />

miT cruv yvna RmerTman kerpiTa cud-moimede mkvexara.<br />

80<br />

sibrZne mis brZnisa ar Zaluc enas gamoTqma bagiTa;<br />

magram naTlad vsTqva naTeli, rac oden miCndes bagiTa,<br />

Ziri venaxTa Srtozed rtod, viT axal-morCi bagiTa,<br />

agreve mzrdeli yovelTa vscanT gasazrdeli bagiTa.<br />

81<br />

ra igi CCvili asakiT saxiT aRmorCda, axevda,<br />

mis umjobessa nasaxsa msaxveli veras saxevda!<br />

miT ikurnoda sneuli, brma TvaliT dainaxevda,<br />

misgamo misi mrxeveli ukvdaveb[a]sa arxevda.<br />

82<br />

mas morCsa sikvdilT momkvleli zed erTi xili ebada;<br />

simwifis Jami mosloda nayofis gamoRebada:<br />

zogs sasikvdineT miaCndaT da zogTa ukvdavebada,<br />

SeinTqvnen erni, aRiZrnen cudisa ganZraxebada.<br />

83<br />

erTa Tqves: misi nayofi ar aris saqeburio,<br />

hkurnebs da erTa acdunebs, saqme sWirs bezelburia;<br />

sjobia, _mocavakvdinoT, nu aris fexzed mdgmurio.<br />

Torem da bevrs ers miiyvans TavisTan eg macdurio.<br />

84<br />

ver icnes, iyo mosili RmerTi kacobriv cmuliTa;<br />

12


kacic Znelia sacnoblad, RmerTs vin icnobda guliTa!<br />

magram naTlad Cnda naTeli, misis daviTis TqmuliTa,<br />

naxes da ver dainaxes im brmiTa Tval_axmuliTa.<br />

85<br />

elmad sWvretden mas marTalsa, naTels bneliT Senamosrad.<br />

amad iyvnen lewa-mtvreviT erTmanerTis Senamosrad;<br />

brZenTa sTxoes: “saxiT SeniT mogvivline Sen amos rad”.<br />

mohxda, naxa brmaTa Tvalman Rawvni cremliT Sena-mosrad.<br />

86<br />

mas ucnaurs mecnierni aTormetni udgnen mcvelad,<br />

amad rome misi saqme maT smenodaT ufro vrcelad,<br />

ar undodaT uJamurad saidumlo gasacrcvelad,<br />

Sescda erTi maTganica, iqmna ucxod zurgmaqcevlad.<br />

87<br />

is erTi TormetTagani iyo moyvare vercxlisa:<br />

man aRiSena samyofi, bnel, saukuno cecxlisa,<br />

sixarbiT naTlad vera scan Saravandedi mze cxlisa,<br />

gayida, sisxli itvirTa ganmwmendi bralTa mrecxlisa!<br />

88<br />

ganmsyidvelman ra msyidvelni gasyiduls Tavs waayena,<br />

ra ixiles misTa mcvelTa, mixvdaT gulSi didaT wyena,<br />

SaeSindaT, dasamalad mirbioden SambTayena.<br />

erTi tirda: “rad gaveqec”, cremlis gubi wanayena.<br />

89<br />

Seipyres, misTvis momzades lursman-kver-gaz-marwuxebi.<br />

mis mSobels esma, daudga avi dRe Sesawuxebi,<br />

ityoda; “vame, mecemis Tavs mexi monaquxebi,<br />

vaime gulo, dagulo, ra mwared gaixuxebi!”<br />

90<br />

Semoexvivnen garSamo, dauwyes Wra da kodeba!<br />

Zis dasjisaTvis dedasa mixvda saxmilis modeba,<br />

Seqna Tavs cema da tyeba, tirili,moTqma, godeba,<br />

miT mis ganmsyidvels nebiTa xvda yelT sabelis modeba.<br />

91<br />

jvars acves ra, moakvdines, aRmdgeneli gardaiqca,<br />

sul SeiZra qveyana da klde ganskda da gardaiqca;<br />

Tvis mnaTobTa Suq-naTeliT bneldeboda mazed ig ca.<br />

neta, rogor moisvenebs suliT, mxsnelo, vinc rom migca!<br />

92<br />

jvarzed mkvdarsa erTman vinme gverds laxvriTa uwyo gmera,<br />

mis laxvriTa naWerTagan Seqnes sisxl-wyalT gardmoCqera;<br />

gaxukvirda, ra ixila, zed dauwyo amod cqera,<br />

man Tqva misi: “WeSmaritad, me es kaci RvTis Zed mjera!”<br />

e. jvarcmis ambavi<br />

93<br />

uriaT gmes da uaryves ufali tkbili ieso,<br />

maT misi swavla moZRvreba ararad miiCnieso;<br />

Aar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SeaCnieso;<br />

orsav gzas wrfels win udebda, xorciels da sulierso,<br />

94<br />

mkvdars aRudgenda, kurnevda keTroans, wyalmankierso;<br />

13


mas TvalT uxelda, ciscisad arCenda eSmakierso;<br />

utyvs enas ZRvnida, yrus_smenas, kuts-sapyars_svlas Svenierso;<br />

purs mcires didad, wyals Rvinod uqcevda:_Wame, svi eso.<br />

95<br />

amis mets aras etyoda: _esevdiT RmerTs zecierso.<br />

mSvidaT cxovrebdiT, nu uzamT erTmaneTs Tqven udierso;<br />

gaikiTxevdeT glaxakTa, asmev-aWmevdeT mSierso.<br />

Rasac keTils iqT, RmerTi Tqven mogagebsT mis magierso.<br />

96<br />

aw, naxeT, misad sanufqod rac maT mas SeamTxvieso;<br />

borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso;<br />

RvTis saidumlo gatexes, gulSi ver daitieso,<br />

TavianT macxovnebeli w[a]mwymendlad miicnieso.<br />

97<br />

ocdaaT vercxlad gayides, isic ki danabnieso;<br />

Seipyres Tvisi damxsneli, sabeli moaxvieso;<br />

magra Seukres xelebi, ufalsa ara sTnieso,<br />

urigo sityva Sekadres, galanZRes, gaaTrieso!<br />

98<br />

yvrimals sces Tvalebakrulsa, hkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?<br />

frCxilTa uyares lerwami, nunebi aatkieso,<br />

avazakzeda gascvales, baraba maT irCieso!<br />

Brali ver poes, dasajes, pilate miusieso.<br />

99<br />

bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso,<br />

SoltiT sces xel-dabanilTa, msxverpls sisxli Seurieso.<br />

daadges eklis gvirgvini, golgoTas miiwvieso;<br />

Sesamoseli gaxades, qlamindi moaxvieso;<br />

100<br />

jvarzed ganakres, xel-fexTa lursmani gauwieso;<br />

wyali iTxoa, miarTves, ZmarSi NnaRveli rieso.<br />

ugmires gverdsa laxvari,_vaime viTa vsTqvi eso!<br />

mokles ubralo, braliTa qveyana Searyieso;<br />

101<br />

mze danabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso.<br />

Tavs kretsabmeli ganapes, bolomdi Sua xieso!<br />

jvariT g[a]rdmoxsnes, wagragnes, tiloSi waaxvieso;<br />

damarxes, mkvdarsac ar endvnen, gars mcvelni Semoxvieso.<br />

102<br />

qmna sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso.<br />

dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!<br />

qmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvi eso.<br />

dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!<br />

dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!<br />

v. tirili RvTismSoblisa<br />

103<br />

modiT, yovelno Svilmkvdarno dedano, SeiyareniT!<br />

Semwynareb[e]li aw Tqveni mariam SeiwynareniT,<br />

ismineT misi tirili, Tqvenc cre[m]lni gardmoyareniT,<br />

suls eciT misgan nug[e]Si, Gguls Wirni ukuyareniT.<br />

14


104<br />

odes ixila mSobelman Ze Tvisi, RvTisa cxebuli,<br />

eklis gvirgviniT mosili, SiSveli, gakicxebuli,<br />

jvarzeda xel-fex mikruli, gverdsa laxvaric xebuli,<br />

aTrTolda, zariT daeca, gaxda viT damarcxebuli.<br />

105<br />

moedva mwared saxmili, Seiqna dadagulobiT;<br />

daewo guli da RviZli, nawlevni gaTangulobiT.<br />

Tqva: damekarga sawuTro Wirnaxul-dakargulobiT,<br />

damiWkna gulis yvavili, gavxdi viT gali rgulobiT.<br />

106<br />

icemda mkerdsa da gulsa, ityebda, esreT tiroda:<br />

viT Stozed morCo axalo, fesv-arsoano Ziro da!<br />

virem Sens CrdilTa qveS vijeq, me Tavi ar memwiroda,<br />

axlac gv[e]drivar, uSenod ar Semqna, ar ga[m]wiro da.<br />

107<br />

vaime TvalTa NnaTelo, sxio mis mzeTa mzisao!<br />

saxiT viT norCo, nayofiT Zir-keTil, Srtov vazisao,<br />

gamarkvevelo, gamwmendo, mnaTobo bnelis gzisao,<br />

Sen iyav Cemi gamRebi samoTxis karT razisao.<br />

108<br />

Ra esma dedis tirili Zes mikruls jvarsa zedao,<br />

SaemuRabna mSobeli da misken gadmoxedao.<br />

gamoeZraxa, ubrZana: eha, nu mtiri dedao!<br />

me waval, Sen Cem sanaclod ione gyvandes Zedao.<br />

109<br />

Ra gaigona dedama xma tkbili Tavis Zisao,<br />

moxsenda mis Zis xelT-Wera, ZuZuT woeba sZisao,<br />

msxverplad isakis sanacvlod movlena ciT verZisao,<br />

miT misman kerZman laxvarman QWra ufro mihkerZisao.<br />

110<br />

gamwoebuli ityoda RawvTa sisxliTa mRebare;<br />

ar viyav mamakacisa mxurvalebisa mxebare;<br />

viT gals uTeslod ucxo xe ebas nayofis mRebare,<br />

egreT Sen me bnels, naTelo, aw viT miSrtebi mTebare.<br />

111<br />

Zeo, Sens Tavsa mnatriden yovelTa ZeTa dedebi;<br />

bednierobas miqebden, moswondaT Cemi bedebi.<br />

aw Cemis braliT iwvian dRes Seni Semomxedebi,<br />

xel-fexT dagrWmia lursmani, laxvriT dagWria gverdebi!<br />

112<br />

vaime laxvar-sobilsa da gulsa dana-vlebulsa,<br />

Senis wylurebis cecxliTa dagulsa, danavlebulsa,<br />

Sens ukan wuTis soflitgan gul-kvnesiT xan-warebulsa!<br />

Zeo, metkbobis sikvdili sicocxle-gamwarebulsa.<br />

113<br />

Zeo, Sens uwin genukvi Cems sulis amorTmevasa!<br />

gemudarebi, nu mizam Sen me amazed Tnevasa;<br />

momkal, winawin wavide, Seni vaxaro evasa:<br />

ieso mova, dagixsnis, morCebi pirvels wyevasa!”<br />

114<br />

15


sofels uxaris, miiRebs aw ganTavisuflebasa;<br />

Cemni iwvian nawlevni, vxedav Sens jvarzed vnebasa,<br />

romelsa yovelTaTvisa daiTmen, iq maTs nebasa.<br />

Sen, Zeo Dda RmerTo Cemo, ufalo, gZRvni didebasa!<br />

115<br />

jvariT gadmoxsnes, wagragnes armenakiTa wmindiTa;<br />

damarxes, kari saflavTa daxures qviTa didiTa;<br />

dabeWdes, mxedarT ubrZanes: saflavs sam dRemdis scvidiTa,<br />

mkvdari aravin mogparosT, mas didad gaufrTxildiTa!<br />

z. moTqma xmiTa Tav-bolo erTi<br />

116<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso,<br />

macxovnebeli Sen maTi wamwymendlad migiCnieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

117<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

RvTis saidumlo gagtexes, gulSi ver dagitieso,<br />

ocdaaT vercxlad gagyides, isic ki danabnieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

118<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

Segipyres Tvisi damxsneli, sabeli mogaxvieso;<br />

magra Segikres xelebi, ufalsa ara gTnieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!<br />

119<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

avazakzeda gagcvales, baraba maT irCieso;<br />

urigo sityva Segkadres, gaglanZRes, gagaTrieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!<br />

120<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

frCxilTa giyares lerwami, nunebi agatkieso,<br />

yvrimals gces Tvaleb-akrulsa, gkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

121<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

brali ver gpoes, dagsajes, pilate mogisieso;<br />

bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso.<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

122<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

xel-dabanilTa SoltiT gces, msxverpls sisxli Seurieso;<br />

dagadges eklis gvirgvini, golgoTas migiwvieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

123<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

Sesamoseli gagxades, qlamindi mogaxvieso!<br />

jvarzed gagakres, xel-fexTa lursmani gagiwieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

124<br />

16


vai, ra kargi saCino ra avad migaCnieso!<br />

wyali iTxove, mogarTves, ZmarSi naRveli rieso;<br />

wmindasa Sensa saRmrTosa gverdsa laxvari mieso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

125<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

mogkles ubralo, braliTa qveyana Searyieso;<br />

mze danabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso.<br />

Tavs ketsabmeli ganapes, bolomdi Sua xieso.<br />

126<br />

jvariT gardmogxsnes, wag[g]ragnes, tiloSi wagaxvieso:<br />

dagmarxes, mkvdarsac ar gendvnen, gars mcveli Semogxvieso.<br />

hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso!<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvi eso!<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

127<br />

vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />

ar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SegaCnieso?<br />

mkvdars aRudgendi, kurnevdi keTroans, wyal-mankierso;<br />

brmas TvalT uxeldi, ciscisad arCendi eSmakierso.<br />

128<br />

utyvs enas ZRvnida, yrus_smenas, sapyarTa_svlas Svenierso,<br />

purs mcires didad, wyals Rvinod uqcevdi,_Wame, svi eso.<br />

amis mets aras etyodi: esevdiT RmerTs zecierso!<br />

mSvidad cxovrebdiT, nu izamT erTmaneTs Tqven udierso!<br />

129<br />

gaikiTxevdeT glaxakTa, asmev-aWmevdiT mSierso;<br />

rasac keTils iqmT, RmerTi Tqven mogagebsT mis magierso!<br />

orsav gzas wrfels win udebdi: xorciels da sulierso.<br />

amis sanufqod Sen maTa sikvdilsa SegamTxvieso!<br />

hqmen sulgrZeleba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso,<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />

c.ukvdavebis wyaros igavT axsna<br />

130<br />

man ucnaurman sacnoblad Tavisa Cena ineba;<br />

viT veSpis mucliT ionas xvda mesames dRes lxineba,<br />

egreT iesos qristesa saflaviT wamodgineba.<br />

misgan cxovrebis wyaroma CvenTvis daiwyo dineba.<br />

131<br />

cxovrebis wyarom daSrita jojoxeTs cecxlis alebi.<br />

zed miesxura, damosa xorciTve mkvdarTa Zvalebi;<br />

Caudga suli ukvdavi, misca aRdgomis Zalebi.<br />

eSmakT daulpo werili, adams garduwyda valebi.<br />

17


132<br />

es is wyaro ars, ZoRanas rom mogiTxarye su riTa,<br />

moiReT wminda WurWelni, waiReT, visac gsuriTa!<br />

viT sawamlavi geqmnebisT WurWliTa uwminduriTa,<br />

gafrTxildiT, Zmano, ar mokvdeT myral-znoanisa WuriTa!<br />

133<br />

ieso qriste eCvena karTa xSulT mcnobT msxdomaresa,<br />

gverd-Wrili, xel-fex nalursmi icnes da ganixaresa.<br />

mibera suli, axara man maTsa saynosaresa,<br />

kvlav qveyniT zecad amaRlda, jda mamis marjvniT mxaresa.<br />

134<br />

qveynad Ze mokles ugbilTa, ar mama zeskneTovani!<br />

igica isev ganaxlda, viTarca orbi frTovani;<br />

Zem xorciT mokla kacebi, cxovel qmna suli mRvTovani,<br />

adams samoTxiT ganZebuls miT munve mourTo vani.<br />

135<br />

mamas da Zesa da sulsa sityviT aqvs ganyofileba,<br />

magram erT RmerTad iTqmian, amas ar unda cileba.<br />

mama uvneblad maRla jda, qve Zes xvda mocakvdineba,<br />

suls raRa Saexeboda, TvalTagan ar ixilveba.<br />

136<br />

erTi ars RmerTi yovelTa qmnulTa, mis mier qmnulisa.<br />

brZenic ara Cans aRmracxi mis saricxvelTa nulisa.<br />

viTar Seswvdebis goneba ucebiT qve danTqmulisa!<br />

aqeT da gaqeqT nuRaras, gesmodesT Cemis Tqmulisa!<br />

137<br />

viTa torua qveyniTgan camdis Seiwyebs stvenasa;<br />

ver uwevs, qveve brundebis, rom veRar SesZlebs frenasa,<br />

egreTve kaci ritori razomc amWervebs enasa,<br />

daSvrebis, viT hxams, ver aqebs mas erTsa RmerTsa zenasa.<br />

138<br />

RmerTi aris TviT xelmwife, TviT ufali, TviT mWirveli;<br />

aravin yavs moziare, aqvs mpyrobloba ucilveli.<br />

RvTisgan nivTobs yovli nivTi, xiluli da uxilveli,<br />

sufevs yovlis sulisagan Zvir-uTqmeli, ukilveli.<br />

139<br />

mas aqeben; angelozni, ca, qveyana, bnel, naTelni,<br />

zRva, xmeleTi, xe, balaxni, mTa, borcvi, tye, maRnar, velni,<br />

pirutyv-mxecni, mfrinvel, Tevzni, veSap, yovlni<br />

qvemZromelni,<br />

cecxli, qari, wyali, miwa, kaci cxovlad pirmetyvelni.<br />

140<br />

mze da mTvare, varskvlavebi, Rrubel-nisli, cissartyeli,<br />

zamTar, zafxul, yinva, sicxe, Tovli, wvima mwyurnebiT mrwyveli,<br />

elva-quxil-mex-tatani, xorSak-setyva xilT mbertyeli,_<br />

yoveli suli aqebdiT ufals ityvis winaswarmetyveli.<br />

141<br />

RmerTman qveynad rac mohfina, yvela CvenTvis ganaCina;<br />

Tval-margalit, oqro, vercxli, spilenZi, Tu qva da rkina;<br />

Wiac CvenTvis amuSaka, WiWnauri aparkina,<br />

Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT rac gvatkina.<br />

18


142<br />

vidgeT, vijdeT, anu viwveT, xansa cudad ar davmzideT;<br />

vstirodeT, Tu vicinodeT; vleqsobdeT, Tu anu vzmideT,<br />

RmerTs vaqebdeT, RmerTs vamkobdeT, RmarTs didebas SevasxmideT,<br />

RmerTs mivscemdeT madlobasa, purs vSWamdeT, Tu wyalsa vsmideT!<br />

T. qarTvelTa da kaxTagan TavianT ufalTan<br />

Seorguleba<br />

143<br />

orTa maT CemTa ufalTa erTad uxsene gvaria.<br />

Tumca ZirTagan Sors iyvnen, Srtod axlos monagvaria;<br />

erTi daviTis Zed Tqmuli, romelman ivno jvaria,<br />

meore vaxtang mexuTe, qarTvelTa mefed mjdaria.<br />

144<br />

iyo is erTi ufali glaxakT nugeSis-mcemeli,<br />

mefsalmune da metyveli, RvTis qebiT bobRnTa mcemeli,<br />

Srto Zirisaebr Tvisisa nayofis gamomcemeli,<br />

mwyemsi cxovarTa damxsneli da mgelTa ar mimcemeli.<br />

145<br />

mas morCilebden qarTvelni, viT wesi iyo monisa,<br />

umisod Wirad miaCndaT cxovreba siamovnisa;<br />

magram kvlav Sescden mis gziTa, ra codvis burman monisa.<br />

Cacvivdnen codvis morevTa, gza ver scnes madlTa fonisa.<br />

146<br />

gul-mankierad Seiqmnen, qmnes samsaxurzed klebani,<br />

dacaiviwyes maT misi uricxvi mowyalebani.<br />

zogierTs visme Seuxda eSmakis manqanebani,<br />

daviT mamisa misisa damusres fsalmunT ebani.<br />

147<br />

gauorgulda spa-jari, eri mimcemi xarkisa,<br />

bagiT pativ-sces, aCvenes guli mtyuvari zakvisa;<br />

uaryves mcneba uflisa, ismines Tqma eSmakisa,<br />

rac Teses, bolos moimkes TavianT namuSakisa.<br />

148<br />

Aswavlidian rCeulni TavianT qveynis mefisa.<br />

waukiTxian brZaneba gamoTargmnili kefisa:<br />

iqmeniT xarkis mimcemni, aRmsrulebelni sefisa.<br />

movida didi Zviroba, dro waxda siiefisa.<br />

149<br />

RvTismSobelman hrqva: iwameT, vin ciT gviwvima manana.<br />

qveynad umamod qalwulsa Ze marwebina, manana,<br />

papad, bebiad iTnia iokime da man ana,<br />

Sesandobelad yovelTa miT codva Tqveni manana.<br />

150<br />

ar daijeres, ara qnes sarwmuno dasajerebi;<br />

dayruvden, brmani Seiqmnen, saqme qnes gasasterebi!<br />

Tumc iyvnen xuces-berebi, maTac kargi qnes verebi,<br />

damcirden madliT moyvrebi, codviT ganmravlden mterebi.<br />

151<br />

dajabdnen gulad mamacni mZleTa mebrZolTa mZlevelni,<br />

nebiT Seiqnen ubrZollad Tavisa mterTa mZlevelni;<br />

cixe ganuRes, SeuSves damqcevi, damamZlevelni,<br />

19


mteri samkvidroT momSlelni, trfialTa wamarTmevelni.<br />

152<br />

ganucvdaT SmagTa xeloba, trfialTa mijnurobao,<br />

ver sZlives mZleTa mebrZolTa, vera qnes gul magrobao,<br />

SeSindnen, trfialT gaeqcnen, Sehkadres uarobao,<br />

wuTs moyvaresa damoyvrdnen, mkvidrsa dauwyes mtrobao.<br />

153<br />

ver gaumagrdnen, odesac mterTa dauwyes brZolani,<br />

neba yves TvisTa merColTa, arvin ineba rColani!<br />

gvirgvinis coli gauSves, xaWasTan Seqnes rbolani,<br />

ymad wauvidnen isasa, iqmnen mamadis qolani!<br />

154<br />

Seiqna didi mteroba, Tqma erTmaneTis Zvirisa,<br />

ampartavnoba da Suri, urcxvad gatexa pirisa;<br />

avazakoba, qurdoba, gzebze dasxdoma mzirisa,<br />

tyveoba, mokvla, taceba_qvrivTa, obolTa, mwirisa.<br />

155<br />

man brZenTa brZenman ra es scna, brZana aReba xelisa,<br />

risxviT gaSveba mis TemTa, gardaxda safarvelisa.<br />

miugo: rjulTa gamryvnelno axalisa da Zvelisa!<br />

Tqvenca ixiloT amier mospolva safuZvelisa!<br />

i.sawyaulis mowyva RvTisagan<br />

156<br />

maT RmerTsa scodes, RmerTman maT pasuxi uyo codvisa;<br />

ca risxviT Suva ganipis, qveyana SeiZrodisa;<br />

venaxT uwvimis setyvani, mzgavsi naxeTqi lodisa.<br />

mkalia dascis yanebsa, qari uqrolis odisa!<br />

157<br />

mougis didi siymili, Semusris Zali purisa;<br />

aRarvin iyvis RviniTa aRmavsebeli Wurisa.<br />

Semcirdis xarTa naxnavi, moswydis nawveli furisa,<br />

yvnis saswauli, ar iyvis kaci mimgdebi yurisa!<br />

158<br />

uecrad mexTa dacema, iyvis elva da quxili;<br />

nami ar gastyvris; golvaman mowvis balaxi, Tu xili.<br />

Wmunviden, arad SeswevdaT codvis unanlad wuxili,<br />

ase hxedevden niSebsa, viT naTels Tval-dawuxvili.<br />

159<br />

gamouvlinis nadirni, mWamelni kacTa xorcisa.<br />

moTxaris mkvdarni saflaviT, cocxalic bevri xocisa:<br />

xmal-kaparWT ridi ar aqvndis, arca xelmexas tyorcisa,<br />

ded-mamaT Svili salxino wamze saWirod moscisa!<br />

160<br />

ucxo ram aqvndis mas mxecsa xerxi da mecniereba,<br />

sacxovars aras awyendis, ver vscni ra aqvndis feroba,<br />

saca rom kacsa Semoxvdis, medgrad ixmaros mteroba,<br />

anazdad ecis, dafliTis, moklis da Seqmnis seroba.<br />

161<br />

arc miT moiqcnen! Sehyara ucxo, uwyalo senebi;<br />

xoca kacni da pirutyvni, cxvarni, Zroxa da cxenebi,<br />

20


kvlav Seayena, maxvilTa sisxliT aRivso xevnebi,<br />

srulad aRsrulda maTzeTa daviTis monaxsenebi.<br />

162<br />

qoronikons qristes aqeT aTas-Svidas-oc-da erTsa<br />

codva maTi umetesad esma, moexsena RmerTsa;<br />

aRmosavliT mteri aRZra, mouwoda kvlav samxreTsa,<br />

RmerTman mtersa mouvlinos, rac qarTls uyves, an kaxeTsa!<br />

163<br />

qarTlis Wirsa vervin mosTvlis, Tu ar brZeni, ena-mWevri!<br />

ifqli RvarZlad gardaiqca, zed mobrunda cecxlis kevri.<br />

erTman mterman aTs maTsa scis, orman wariqcivis bevri,<br />

mcired darCa codvisagan kaci RvTisgan Senawevri.<br />

164<br />

Turqi, sparsi,leki, osi, Cerqez, RliRvi, dido, qisti,<br />

srulad qarTlis mterni iyvnen, yvelam wakra TviTo qiSti!<br />

merme SinaT aiSalnen, Zmam moudva Zmasa yisti;<br />

Tavis Tavsa xmali ices, gulTa moixverdres xiSti!<br />

165<br />

viT mamali sxvis mamalsa dahmterdes da waekidos,<br />

mas cemos da TviT icemos, daqoCros da daekidos,<br />

ra ornive daRalulni ZaRlman naxos, piri hkidos,_<br />

egreT qarTli da kaxeTi darCa TurqTa, lekTa, didos!<br />

166<br />

am ambis Tqma garCeviTa gulman amad ar mineba,<br />

bevri avi gamoCndebis Cveni, maze mercxvineba.<br />

mtersMSaesmis, iamebis, moyvares ki ewyineba.<br />

rasac axla vambob, vgoneb, amazedac mxvdes gineba.<br />

167<br />

tyuili vhTqva, Cemi Tqmuli Seiqmnebis ra savargi?<br />

marTali vhTqva, meSinian, va, Tu gavxde dasakargi!<br />

kacs mis meti ara aqvs-ra sikvdils ukan Tan sabargi,<br />

suls miuZRvis xorcT naqnari: avsa avi, kargsa kargi.<br />

168<br />

aw rom avi ar vaZago, kargi rogor unda vaqo?<br />

avs Tu avi ar uwodo, kargs saxelad ra davarqvo?<br />

kargs kacs viTar daukargo, rac ram sikarkace aqo?<br />

avs kacs kargi viT uZebno, ormos Camsva, Tavs damarqo?<br />

169<br />

pirs- feroba, ukan Zraxva ara Tqmula safarsago.<br />

sjobs tyuiliT qve yofnasa ze simarTliT avibargo;<br />

vazis mrgvelTan is ar vaqo, vinc mis nacvlad ZeZvi dargo,<br />

maze suli ar warswymindo, ra gind xorciT davikargo.<br />

170<br />

marTals vityvi, Seviqnebi tyuilisa moambe rad?<br />

veras uqeb saZagelTa, uferulTa pir-saferad.<br />

me, Tu ginda, Tavic momWran, tani gaxdes gasaberad,<br />

vinc ara hgavs kaxabersa, me ver vityvi kaxaberad.<br />

171<br />

amisTanas mkurnals vaqeb, milesevdes fazar-xuTos,<br />

ar Tu masa, uwamlobiT pirSi suli amamxuTos.<br />

amisTanas batons vaqeb, man erTi yma ganaxuTos,<br />

ar Tu xuTi aRarc erT-qmnas, ase saqme Tavs mourTos.<br />

21


172<br />

marTalia, mZraxvels Zraxna TviT ki avad mouxdebis,<br />

magram farva siavisa qveyanas ar mouxdebis!<br />

wamxdenelTa da mbaZvelTa kidev sxvac ram wauxdebis;<br />

Zraxvave sjobs saZraxavTa, Zraxvas kaci moufTxvebis.<br />

173<br />

amad sZraxven vinc avs Cadis, kulav aRar Caidinos;<br />

sxva gafrTxildes, misebr cremli TvalTa Arvin Caidinos.<br />

kacman unda TaviTganve saqme karga maixdinos,<br />

Torem bolos viT iqnebis, avzed Zraxva daicdinos?<br />

174<br />

vinc rom Zraxvas Takilobdes, nurasa iqs saZraxavsa:<br />

Tavis[i]ca ganimagros, nu afofnebs sxvis nifxavsa.<br />

WeSmaritad codva uZRvis kacsa kacis ganmkiTxavsa,<br />

magram avzed avi iTqmis, kargs aravin gahkicxavsa!<br />

175<br />

amas vswyinob: avni avsa TviT iqmen da sxvas ki sZraxven;<br />

baZiT morcxvic gaurcxvdebis, usircxvilos Tu ar arcxven.<br />

vin dahfaravs maT naTessa, TviT umiwod qviSas farcxven,<br />

qve sawuTros qvitkirsa zdgmen, ze samkvidros fiCxiT facxven.<br />

176<br />

ra gind rome kacman malos, Wiri Tavsa ar damalavs,<br />

ver gauZlebs rac kacs seni gulsa ukods, sCxvlets da msWvalavs.<br />

sxvis ar mkrZalavs rad emduris, vinc Tavis Tavs ara hkrZalavs,<br />

TviT ver xedavs, sxvis saWvretad, Tu ar unda, pirs rad hkalavs?<br />

177<br />

me ki vhfarav, magram Cemi satkivari ara hfaravs;<br />

metad mwared guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs!<br />

ver moviTmen, rom ar davgmo, aRma mxvnelsa, daRma mbaravs,<br />

Cemi codvamc miscemia Cems amamTxvrels, amambzaravs!<br />

178<br />

erTi kaci ukuRmarTad vnaxe erqvanT asxams fTebsa;<br />

kvlav meore misebr mrudsa misTvis kabdos akeTebsa.<br />

mxvnelsa vkiTxe:rad egreT iq? Tqva: Zala xnavs aRmarTebsa,<br />

mfarcxvnelma Tqva: daRma vfarcxav, aRma-xnulsa es marTebsa.<br />

179<br />

vinc rom ise ukuRmarTad, mrudaT xnas da Tesos, farcxos,<br />

is me pursa nuRar maWmevs, rac im fqviliT gamoacxos.<br />

vinc Zmis sisxli gamoicxos, an TviT Zmasa gamoacxos,<br />

misi suli satanama, Tu ar kuprSi, raSi garcxos?<br />

180<br />

rad geSinis marTlis Tqmisa, fu, Sen Cemo ulvaS-biRo!<br />

vinc ar gjera, ase uTxra: mibZandi da naxe TiRo,<br />

me wils nuRaras damideb, rac Sen muniT wamoiRo.<br />

Tu gavmtyuvnde amazeda, me Sen Svideulad gizRo.<br />

181<br />

aw daviwyo Tqma marTlisa, momsmenelno SemokrebiT,<br />

zogni Sina aq bZandebiT, zogni gareT, Semo krebiT,<br />

movitiroT Cven samkvidro TavSi xelis SemokrebiT,<br />

viT davkargeT Cven qveyana Cvenda gareSemo mtrebiT.<br />

182<br />

kaxelebis aRma xnuli qarTvelebma daRma farcxes,<br />

22


uwindeli gaTxunvili darCa kabdo, aRar garcxes;<br />

Zmam Zmas saxre garduWira, mterT kobali TavSi dascxes,<br />

orniv erTad Sexrinkulni dasces qveynad, daanarcxes!<br />

183<br />

ukuRmarTad xvna da farcxvam es nayofi gamoiRo:<br />

mogviTxara qarTl-kaxeTi, Zir-fesvian amoiRo!<br />

Tarj-Tomrian jiRoanni gagvixada, qmna ujiRo!<br />

mxams gityebde mefis biRiT, varsamisa savse mjiRo.<br />

ia. rusT xelmwifisagan qarTvelT mefis vaxtangis<br />

TavisTan mipatij[e]ba<br />

184<br />

aq cxadad iTqmis yvelai dasabam-dasasrulisa,<br />

mefis vaxtangis ambavi, mowyalis, sibrZniT srulisa,<br />

mezedan qarTlis araki, mterTagan gabasrulisa,<br />

merme TviT Cemis Tavisa, dakargul-dabawrulisa.<br />

185<br />

ijda yaenad Sax-Tamaz, Ze Zisa Saabazisa.<br />

man Seqmna bilwad dranjoba, bevri Rvino sva vazisa,<br />

aRar axsovndis simTvraliT xelSi mirTmeva arzisa,<br />

miT samarTali dafasdis cxra qanqrad cxra abazisa.<br />

186<br />

Seyvareboda oriv mas_loToba, meZaobani;<br />

miT dahbneoda, warTmoda Tavisi Wkva da cnobani.<br />

mudam Sin ijdis gancxromiT, ver gasZlis gareobani,<br />

mis gamo veRar SeiZlo man qveynis patronobani.<br />

187<br />

misgan wamxdari saqmeni sxva mogaxseno raRani?<br />

samxreTiT aRZra osmalo, aRmosavleTiT avRani:<br />

CrdiloeTis mxares ruseTsa gilaniT misca davRani,<br />

daRistniT qarTlsa, kaxeTsa waarTo yumaS-yavRani.<br />

188<br />

miT gasaxmilda winwkali, girglad gardiqca sioni,<br />

misgan Seirya metexi, misgan daiqca sioni;<br />

man vaxtang, Ze levanisa, Seipyra bagrationi,<br />

upatiod yvna Svid wlamdis ig didaT sapationi.<br />

189<br />

iyo CrdileTis xelmwife, TeTris ruseTis mWirveli,<br />

TviTmpyrobelobis mimRebi, petre cxebuli pirveli,<br />

pirvel-Jmur-xrmal-rbil, pir-blagvTa mwTobeli, gamompirveli<br />

adidos RmerTman suliTa, bevri yavs mlocvel-mwirveli.<br />

190<br />

viremdis iyo cocxali, ruseTze gardamwvdaria;<br />

brZen-uxvi, marTal-mowyale, samarTal-daumcdaria;<br />

mterTa mebrZolTa yovelTa man yvelas xeli daria,<br />

mokvda da Tvisis anderZiT aw isev saqmobs mkvdaria.<br />

191<br />

petres aqeTni mefeni, romelnic taxtze jdebian,<br />

petres brZanebas mowmoben, mis mcnebazeda dgebian,<br />

gind, uCndesT winaaRmdegad, mas win ar aRudgebian,<br />

ars petres Tqmulni ukvdavni, midReSi ar mokvdebian.<br />

192<br />

23


petres xelmwifis brZanebas srulyofad ara zaroben,<br />

win uZesTYmisi anderZi, miT dganan, miTve mgzavroben,<br />

miTve laSqroben, vaWroben, moduqan-mobazaroben,<br />

miT hkvlen da hkargven, romelnic maT weszed abezaroben.<br />

193<br />

ars mosawoni mnaxvelTa gawyoba rusis jarisa,<br />

aTas-xuTas kacT erTferad tanTa cma, sxma abjarisa,<br />

mwyob-rigad Sesvla-gamosvla, qceva viT brunva jarisa,<br />

damusrva cixis moqloTa, magrovnad danajarisa.<br />

194<br />

kurTxeulmca ars RvTisgan petres xelmwifis xseneba!<br />

ra saqme vaxtang mefisa scna, misi Svela eneba;<br />

zRva gavlo, dahkra avRanTa, solaRs dauwyo Seneba,<br />

daRistans mixvda RvTis risxva, mravalgziT ganawyeneba.<br />

195<br />

xrmlis sifolades sparsTasa Jami ram mixvda lbobisa;<br />

xma daumdabldaT, moulbaT sityvis Tqma amayobisa,<br />

ra naxes cecxli nawvimi yumbarisa Tu bombisa.<br />

vaime, kargTa saTqmelTa Zali ar Semwevs mbobisa!<br />

196<br />

xelmwifem vaxtangs miswera: modi, migiCnev mamado,<br />

iesos qristes miendev, nu mogatyuebs mamado;<br />

gijobs, me zurgi momyudo, gulzeda guli mamado,<br />

merme Sens mterze mimiZRve, viT Tivas cecxleb mamado.<br />

197<br />

mdivanT xelmwifis brZaneba ra Seasrules weriTa,<br />

dabeWdes, Sekres, Sexvies zarqaSis monaWeriTa.<br />

kvlav Cafar-elCTa uwodes saswrafoT gulis ZgeriTa.<br />

uTxres: Tu Cqarad ar ivliT, ver gasZReT mzisa cqeriTa!<br />

198<br />

maT hkadres “toCas sudari”, sityvis Tqma maTi swrafisa.<br />

cxenTa Sesxden da gaqusles, sityva Tqves ra muqafisa.<br />

mesames mwuxrzed, nobaTTa ra cema iwyes dafisa,<br />

Sevles cixe da qalaqi, karebi seidabisa.<br />

199<br />

saRamos Jamsa xalvaTad mefe TviT ijda martoda;<br />

qveynis arevis mizeziT guls sevda mas mimatoda.<br />

maRliTgan naxa, sirbiliT kibeze kaci axtoda,<br />

rasac is kaci ityoda, guliTac mas inatroda.<br />

200<br />

viT siTboT vardman yvavili, suni gamosces iama,<br />

dabuxebulman, nazamTrma mxari aRisxas Wiama,<br />

didis sicxiTa maSvralsa aamos sio-niavma,_<br />

egreT xelmwifis brZaneba mefes ra esma, iama.<br />

201<br />

ra moexsena mefesa ambavi saamuria,<br />

Wmunva ganagdo, garduwmda,guls ekra rac jang-muria;<br />

mal-mal ikiTxis ambavi, brZnad mas miupyra yuria.<br />

kvlav moitanes vaxSami, sufrad gaSales puria.<br />

202<br />

Seiqna wveva Cum-Cumad vazirTa, Tanganmzraxisa,<br />

gagrZelda sma da puroba, xma winwilisa, vaxisa,<br />

24


SaetyobodaT, ganTiad Cacma ar swaddaT Talxisa,<br />

egonaT swored triali mrudis sawuTros Calxisa.<br />

ib. rCeva qarTvelis batonisa<br />

203<br />

Sekrben qarTvelT baton-ymani, erTad Tavi maiyares,<br />

dasxden rigiT, ivezires, win wignebi daiyares.<br />

vinc xedevda bolos saqmes, imaT arad ganixares,<br />

Tqves Tu: ufro wavxdebiTo; magram zogT ki ganikmares.<br />

204<br />

gamkmarvelTa upasuxes: getyviT, Zmano, ver geTnebiT,<br />

vera bZaneT ege rCeva kais WkuiT, kais mcnebiT,<br />

qristianis xelmwifisa xel-debulni SeviqnebiT,<br />

Cven magaze rad wavxdebiT, Tu ar ufro gavkeTdebiT!<br />

205<br />

maT miuTxres: Tu uWko varT, naxavT, bolos gamoCndebis;<br />

arc Cven vswunobT, kargi aris, Tu eg saqme mal moxdebis,<br />

magram mterni Segvityoben, yvela Cvenze wamodgebis.<br />

virem rusni gviSvelian, manam Cveni gardagvxdebis.<br />

206<br />

viTar iremsa maSvralsa wyarosa wyali swyuroda,<br />

egreT mefesa ruseTis xelmwifis naxva suroda;<br />

amjobinebda wasvlasa, Tumca ar mieSuroda.<br />

vinc ar emowmis, mazeda erTgulad ar uyuroda.<br />

207<br />

ra mefis ndoma Seityves, ymaT rCeva Seqnes sxvafrada,<br />

Sehkadres: radgan ar iSliT, sjobs rom wabrZandeT Cafrada;<br />

gars mteri gvadgas amdeni, ass mTas eyofis mkafrada,<br />

vin icis, Cvenzed movidnen, Tqven mogveSvelneT safrada.<br />

208<br />

Tu wabrZandebiT, wabrZandiT, xansa nuRaras dazmiTa;<br />

Tan cota ymani iaxel, nu gaewyobi razmiTa,<br />

farviT iare gzazeda, ar mefeT mosakmaziTa,<br />

mterTa ar gigrZnan sawadi aSkarad anu azriTa.<br />

209<br />

man brZana: viTar vikadro mefeman saqme qurduli,<br />

davfaro qristes kvarTi da qnari daviTis, Surduli;<br />

Tan ar viaxlo spa-jari, Cafrulebr Sevqna ZunZuli,<br />

viTar-Ra vnaxo xelmwife, an ucxo TemTa kunZuli!<br />

210<br />

sjobs, Seviyaro laSqari, vqna misi angariSebi;<br />

jer CemTa winaaRmdgomTa davsce zari da SiSebi,<br />

wavide, ganjis momTxrelTa davdva muqafis niSnebi.<br />

Ra gamovbrunde, kvlav vnaxo rusebis Sub-far-SimSebi.<br />

211<br />

ymaT hkadres: Tu eg xdebodes, Tqven rCevas vin dagcildesa?<br />

kargia, Tu kacs sawuTro grZlad saqmes daaclidesa,<br />

wauborZikos ar fexi gzasa, razomsac vlidesa.<br />

magram raRa vqnaT, Tu lxinsa swraf Wirad Segvicvlidesa!<br />

212<br />

mefem aRara brZana ra, ineba Tvisi wadili;<br />

gulSi daeskvna saqnelad igi pirveli qadili.<br />

25


gaTavda rCeva, gardaswyda! Man maiTxova sadili.<br />

bolos mxedvelTa sacremled gaSales xelis mandili.<br />

213<br />

tiroden, amas ityoden: axla ars Cveni davseba!<br />

ver mogvixdebis kargaTa amdeni wyveta, tmaseba.<br />

mesame kidev moiba, ori sabeli YTavs eba.<br />

sami veSapi erTs lomsa aw viTar moeTavseba?!<br />

214<br />

mefes sZraxevden, ityoden egeviTarsa gmobasa:<br />

sams dids xelmwifes pirs aZlevs, samgan ikeTebs ymobasa!<br />

yeenis spasalaria, Tavs irWvams mis raymobasa!<br />

rusT xelmwifesTan mamaobs, xvanTqarTan Cemobs Zmobasa!<br />

215<br />

Cvens WkvaSi ese saqmeni ar aris mosawonari:<br />

ra samTav cema SaeqnasT, Cvenze maT Seqnan onari,<br />

gars mogveWiros muxruWi, arsiT Cndes mosafonari,<br />

viqnebiT SvilTa CvenTagan ginebiT mosagonari!<br />

216<br />

bevrni bevrs rasme ityoden, magram vin mousminebda?<br />

mefe iyo da brZanebda, iqmoda, rasac inebda!<br />

Semoiyara laSqari, Tvals vervin gardawvdinebda,<br />

wavida, ganjis midamo[s] sisxlis RvarT moadinebda.<br />

ig. mterTagan mefis vaxtangis yeenTan Sesmena<br />

da yeenisgan qarTlis warTmeva da kaxis<br />

batonis micema<br />

217<br />

ragind kaci sneulobdes, gvian moklavs erTi Wiri,<br />

ra meorec zed daerTvis, miT saqme aqvs gasaWiri,<br />

waxdenis dros mama-SvilTac ara hqondaT erTi piri,<br />

arCevdian, ar moswondaT erTmanerTis navezirni.<br />

218<br />

orTav Suva mters eSmaksa Camoegdo raRac Suri,<br />

misgan waxda, dagvianda saqme kargi, dasaSuri;<br />

vera naxes rusT xelmwife, ver aCvenes samsaxuri,<br />

yeenzedac avad darCnen, maT dakarges orgniv puri.<br />

219<br />

erTmanerTis naveziri maT moswondaT amad ara:<br />

mama ruseTs izidevda, Svili yeenisa kara.<br />

maTman svema da sofelma sxva rigad ram moagvara,<br />

verc mamam da verca Svilman mosaxmari ver ixmara.<br />

220<br />

yeenis kars mefe vaxtangs bevrni mterni udgnen mzirsa:<br />

rasac avsa unaxevden, aZaxebden misTvis gzirsa;<br />

yeens hkadres: gagiarmebs vaxtang axSams da azirsa,<br />

piri misca saRalatod eTmandoles_Tqvens vazirsa.<br />

221<br />

esma yeens ra Ralati, iqmna gulSi SenamkrTali,<br />

gamoZebna da Seityo, yovelive scna marTali;<br />

daiWira erTmandole, ganuwesa samarTali,<br />

26


usikvdilod danasaRa, aRmosTxara oriv Tvali.<br />

222<br />

xani gamohxda mciredi, dRe wavida ar mravali;<br />

kidev hkadres: muxanaTobs vaxtang gurjistanis vali,<br />

Tqven giWirs da aras gSvelis, aris ruseTs wamavali.<br />

Tqvenca gmarTebs aw gardaxda, Tqvenzed dadga rac man vali.<br />

223<br />

aw meored mefe vaxtang ra rom yeens Seasmines,<br />

TiTqmis ase ganirisxes, Wkuvisagan Seacdines.<br />

vaxtang qarTlSi brZandeboda, sxvafriv xeli ver awvdines,<br />

CamoarTves qarTli, misces erekles Zes konstantines.<br />

224<br />

konstantines TaTris eniT erqo mamad-yuli-xani,<br />

iyo sanaxavad vargi, mkveTelobiT uCnda fxani,<br />

ispaanis taruRada morWmiT ijda karga xani,<br />

avis kacis Tav-savarcxlad aqvndis kargi mosafxani.<br />

225<br />

jer kaxeTi, merme qarTli, oriv erTad mas uboZa;<br />

yaens saxli eqceoda, svetad, burjad mas uboZa:<br />

moswera, Tu: vaxtang CemTvis rkinis xrmali danaZonZa,<br />

Sen gamoxsen, ganarCie, rac ram maTgan gamokonZa!<br />

id. rCeva kaxis batonisa<br />

226<br />

gabrZanda kaxi-batoni, ganidga karav-sevani;<br />

miixmo mdivan-vezirni, brZana didebulT wvevani.<br />

SemoyoruRes yafiCTa, imgrgvliv moavles devani,<br />

dasxden da Seqnes saqmisa samjobinaris rCevani.<br />

227<br />

ubrZana kaxman-batonma Zmasa, ymaTa da monaTa:<br />

“sibrZniT mihxedeT uRelTa CemTa sasworis wonaTa;<br />

me erTi xmeli kaci var, Ze ar myavs, var berwovnaTa,<br />

rac Tqven gijobdesT, arCieT SvilTaTvis mosawonaTa”.<br />

228<br />

“me RmerTs winaSe ucilod sityvis mTqmeli var marTlisa;<br />

swored garCeva saqmisa wesia mosamarTlisa;<br />

Tumca miboZa yeenma, ar mxams miReba qarTlisa,<br />

amad rom mterTgan damdnarni varT, viT naRvenTi sanTlisa”.<br />

229<br />

“me vaxtangs mefes Sevrigdi, piroba mivec Zmobisa,<br />

Sevfice, viT-Ra vitvirTo es saqme ficTa gmobisa?<br />

Tu me ar davsTmob, aw misgan ufro ar daiTmobisa.<br />

varCev, sjobs ficTa gatexas gatexa am raymobisa!”<br />

230<br />

“esec vici. Semityvia, Wkuva miWris, guli mignebs;<br />

mefe vaxtang am rayamsa arc ismens da arc iwignebs.<br />

Tu qarTlsa vsTxov, ameSlebis, ficxlav idebs xrmalzed ig nebs,<br />

unda rome am saqmiTa ZaRls aWmevdes Zma Zmis Signebs!”<br />

231<br />

“me kaci var xorcieli, sul xom cas ar Savberdebi;<br />

viT vyofilvar miwa-mtveri, isrev ise gahvmtverdebi.<br />

me mtrad sxvanic meyofian, Zmasa rad-Ra davmterdebi?<br />

27


imas isrev qarTli qondes, me Cems kaxeTs davsjerdebi!”<br />

232<br />

“movisveneb sanamdis ver, sanam lekze javrs ar viyri;<br />

me Cems Zmaze samteroda araodes jars ar viyri!<br />

kaxeTs karga ganvamagreb, SemovzRudav, kars Saviyri...<br />

Tqven ras brZanebT amisasa, es asea Cemi fiqri!”<br />

233<br />

kaxT miuges: “vinc daikras Tvisis xeliT TavSi culi,<br />

Tavis nebiT wasawymendlad amoiZros pirSi suli;<br />

rad ginda rom gaibruno RvTis wyaloba kars mosuli;<br />

Sen rom Svili ara gyvandes, ha Zma Seni da Zmiswuli!”<br />

234<br />

“rac RmerTs SenTvis moucia, raRad hkargav Senis nebiT?<br />

Sen ras gavnebs, rom gastexo fici xelmwifis brZanebiT?<br />

Cven Tu imis brZanebasa winaRdgomad SaveqnebiT,<br />

viT Tqven brZaneT: “varT damdnarni”, magiT ufro dacavdnebiT”.<br />

235<br />

“sjobia, rom aRasrulo eg brZaneba, rac win giZe.<br />

Teimuraz miugzavno, Tqveni Zmaa, misi siZe,<br />

mami-Senis ereklesi maze didi amagi Ze,_<br />

Tu gisminos, SeiZine, Tu ara da, ganiRviZe”.<br />

236<br />

man ubrZana: “kaxelebo! gamigoneT, vityvi sworad:<br />

yeens SiSiT TaviTganve gauxdivarT erTi-orad;<br />

axla rodis SegvaerTebs, saqme gvigdo mosaRorad,<br />

qarTli momca ZmaT saCxubrad, amxanagTa mosaSorad”.<br />

237<br />

“erTsa kacsa coli, Svili yvandes tvirTad; zurgT ekidos,<br />

ara qondes saxl-samyofi, fexi vercad moekidos,<br />

ukanidam mteri scemdes, win moyvares waekidos,_<br />

imisTanas ugunursa unda cecxli waekidos”.<br />

238<br />

“marTals vityvi, ar daviSli: mZuls tyuili, sityva mrudi.<br />

me mas mamad movikideb, veSvilebi, Tumca undi;<br />

gars gvartyia viT sartyeli, sul sxva-da-sxva mterTa gundi.<br />

Cven erTmaneTs xmalsa vscemdeT, eg rCeva ars diaR cudi!”<br />

ie.wignis miwera kaxis batonisagan<br />

qarTvelT batonTa: megobrobis Txovna<br />

239<br />

mosTxova gurgens mdivansa qaRaldi, sawer-kalami;<br />

daxata cecxli galavnad, Suva erT gorad walami,<br />

zed oris qveynis igavi, maze TavdaxriT alami,<br />

erTzed daswera “feSqaS-dur”, da meoreze “salami”.<br />

240<br />

miswera vaxtangs: “Sen mama, Cven viyvneT Seni Svilebi;<br />

Tumca miboZa yeenma, me qarTlsa ar gecilebi.<br />

gars mterTgan cecxli gvedebis, Suva Cven vsdnebiT cvilebi,<br />

sjobs, rom Cven erTni SeviqnaT, ageb gveRirsos Zilebi”.<br />

241<br />

“aw gviwyalobeT pasuxi, TqvengniT ra gvebrZanebao.<br />

Tqveni ar Wvreta, Sors yofna gonebiT ar gveTnebao;<br />

28


gvwadian Tqveni gverT xleba, Tumca dagverTvis nebao,<br />

mand giaxlebiT, mogvmadleT mamaSviluri mcnebao”.<br />

242<br />

raRas vagrZeleb sityvasa da vambob yeneb-yenebiT..,<br />

misces wigni da waiRes wamRebTa cxenebWenebiT;<br />

miarTves mefe vaxtangsa mociqulT gamomCvenebiT.<br />

aq naxeT, saqme keTili viT gaborotdes enebiT!<br />

243<br />

mefem ra wigni gaSinja, scna tkbilad miweriloba,<br />

brZana didebulT moymeTa erTbamad Tav-moyriloba:<br />

aCvenaT qveynis igavi, droSisa Tavdaxriloba.<br />

iese mefem ra naxa, javriT xvda warbT Seyriloba.<br />

244<br />

salams, alams, cecxlsa, wamals, feSqaS-durs da qveynis igavs<br />

sTargmnidian vezirebi, ityoden, Tu: es ras mihgavs?<br />

mefem brZana: rac xilia, eg suyvela Cvens baRSi rgavs;<br />

yvela kargad Semityvia, veras vxedav magaSig avs.<br />

245<br />

zogT mtrobiT narma dafares, WoTi aCines nuqarad,<br />

aTargmnes nafeSqaSevi Txovnadve, ar naCuqarad;<br />

simdabliT droSis Tavdaxra Tavis daqnevad, muqarad.<br />

Suva walmad Tqves qarTvelni, gars cecxlad kaxni muSqarad.<br />

246<br />

mefe brZanebda: “magaSi ara aris-ra flidoba,<br />

feSqaS-dur qarTlis moZRvna ars: salam-alami mSvidoba;<br />

gars galavani cecxlisa gareSe mterTa didoba;<br />

walamni Cven varT ornive, gvxams erTmanerTis mindoba”.<br />

247<br />

“amad gvisaxavs erT gorad orisav qveynis walamsa,<br />

mas Rvari veRar Seswvdebis, verc daSlis, verca walamsa.<br />

mSvidobas Txovlobs simdabliT, amad Tavs uxris alamsa,<br />

qarTls isev Cvenve gvanebebs, kaxeTiT gvaZlevs salaams.”<br />

248<br />

“Tu orad dadgas, iqnebis oriv patara gorebi;<br />

daqrolebs qari, gardaqcevs, zRvas SerTavs niaRorebi,<br />

tialT venaxTa mosWamen daTvni, ZaRlni da Rorebi,<br />

warwymendili ars, vinc ra Tqvas ZmasTan Zmis dasaSorebi”.<br />

249<br />

manve brZana: “sjobs varCioT, Cven ubralod ara vbodoT:<br />

marTali vscnaT, rac gvijobdes, gulis zRapriT RmerTs ar vscodoT,<br />

mounaxoT wylurT wamali, zed salbuni mas SemovdoT,<br />

radgan imas mosvla uTqvams, Cvenca gvmarTebs mouwodoT.<br />

250<br />

“aq mobrZandes, Cven gavSinjoT, is moiqces rasac saxiT;<br />

Tumca gvmoyvros, mdablad brZanebs;Tumca gvmterobs_ yadavaxiT;<br />

xilTa tkbilTa da mwareTa Saetyobis gemos naxviT,<br />

Tu vera vsWam xils simkvaxiT, davarbileb, davbeJ qva-xiT”.<br />

251<br />

ig rac rCeva mefem brZana, daemowmnen mas vezirni;<br />

erTmaneTis Sesayrelad danamtkices, Sekres pirni.<br />

magram mazed winaRmdgomni, viT erqvanTa xisa Zirni,<br />

maT keTilTa mogzaurTa gamouCndaT gzazed mzirni.<br />

29


iv. Cxubis Camogdeba qarTvelis bato[n]isa<br />

kaxs batonTan<br />

252<br />

vaxtangs konstantiles wigni moewona, ra gaSinja;<br />

brZana: kargad gausazRvravs, Tu ki aRar gardabija.<br />

man mas kaci gaugzavna,- mobrZandio- dapatija.<br />

es ieses mefis gulsa, viT laxvari, xvda, daRrija.<br />

253<br />

iesem Tqva gulsa Sina: “Cemi Zma ars Cemi mteri!<br />

patimrobiT damabera, damiTeTra Tma da wveri;<br />

agre rogor davbrmavdebi, Seviqmnebi giJi-steri,<br />

me ig orni SevaTviso, me ki davrCe viT oxeri”.<br />

254<br />

“Cemzed igi rad vacino, Cemi dReni misgan vstiri!<br />

sam weliwads bnelSi damsva, ar maCvena mzisa piri;<br />

erTi iyo, isre miyo, man ixsena Cemzed Zviri,<br />

axla orad gamikeTdes, raRad minda me sxva Wiri?”<br />

255<br />

ixmo beri dodoveli, viT mowafe moZRvrad indobs;<br />

ubrZana, Tu: Cemo bero, es Cemi Zma eSmak-flidobs.<br />

aras kacsa ar kadrulobs, ampartavnobs da guldidobs:<br />

me Zma viyav, ar damindo, kax- batonsa viT daindobs!<br />

256<br />

kaxeTSiac didaT wyinobs imis gabatonebasa,<br />

aq Tu mova, ficxlav moklavs, moxveWs imis qonebasa.<br />

radgan madlis moRvawe xar, sTmob am soflis cxrovrebasa,<br />

Sen is sikvdils moarCine, RmerTi mogcems cxovnebasa...<br />

257<br />

raRas vagrZeleb: gagzavna man epifane beria,<br />

miswera kaxsa batonsa: ,,Wkva Tu ar gardageria,<br />

rom moxval, rodis dagindobs, mogklavs, es Seni mteria<br />

Sens sisxlsa vin-Ra mohkiTxavs, kaci xar erTi Reria.<br />

258<br />

Tu magas ityvi, Sen rom gyavs Zma, Seni naxevaria,<br />

eg siZe aris amisi, qali yavs, miT moyvaria.<br />

Sen savarcxeli Semwed gCans, da magas qristes jvaria,<br />

amisTvis egec amisi sawadlis momdevaria.<br />

259<br />

Tu eg yeenma Segityo, wagarTmevs batonobasa;<br />

Sens Zmas xom aras migicems, mterobs qristianobasa.<br />

Tavad TviT brZanebT_ ,,davmdnarvarT, ufro daviwyebT dnobasa”,<br />

aw rom yeeni dahkargo, vin gizams mis odnobasa!<br />

260<br />

me damijere, nu moxval, Torem gaebmi badeso;<br />

nu miecemi nebiTa Senis waxdenis mwadeso;<br />

me Semityvia marTali, rac amaT mogimzadeso,<br />

mkvaxes xilsaviT qva-xiTa dabeJa daiqadeso.<br />

261<br />

mimavalsa win dauxvda konstantiles igi beri,<br />

gardaxda da Tayvani sca, xelSi misca minaweri.<br />

man gaSala, waikiTxa, daiqniva Tav-kiseri,<br />

30


ficxlav ukan gamobrunda, ganamJRavna araferi.<br />

262<br />

misTa laSqarTa ra naxes ukanve gamobruneba,<br />

ukvirdaT: “netar batonma razed icvala guneba;<br />

rad moindoma uwinve, ar iyo misi Tu neba?<br />

jer ki Tqva, merme uku-Tqva, rasTvis ikadra mtyuvneba?”<br />

263<br />

sZraxevden kaxsa batonsa: saqme ver moyavs gzianad,<br />

ujobda qarTvelT batonsa Seyroda Tavazianad.<br />

Zma Zmisa sazianosa Tu ar miiCnevs zianad,<br />

oriv mterTagan daiwvis saxl-sabZel-kalo bzianad.<br />

264<br />

mimavali miuTxrobda amxanagi amxanagsa:<br />

dReis iqiT am saqmiTa niSans vera vxedav kargsa;<br />

ors eZiebs, magram erTsac vxedav misTvis danakargsa.<br />

mis dros naxes, qarTvelebi xels atanden ukan bargsa.<br />

265<br />

daucarcves kax-batonsa jor-aqlemni kidebulni,<br />

dasWres zanduk-mafraSebi, amoiRes Sig debulni;<br />

mieSvelnen, veRar miswvdnen ukan gamokidebulni,<br />

Jami SexvdaT uJamuri, saRamo da bindebulni.<br />

266<br />

kax-batonsa kaxT ayvedres: “uRliT toli gamogeSo;<br />

visic gaqvnda Sen imedi, misgan darCi unugeSo,<br />

taxtis nacvlad dor-suzanic qarTvelT agacales qveSo,<br />

Tu am saqmes ver gazrdidi, gijobda, rom arc ki geSo”.<br />

267<br />

man ubrZanaT: “ras niSns migebT didis valis gardamxdelsa?<br />

vinavarde, saqme vsCxrike, vscan da movel saxadelsa,<br />

axla yvelas aRvasruleb, maga Tqvensa sawadelsa!<br />

viq Tqvensa da mogagonebT rCevas Cemsa awindelsa!”<br />

268<br />

,,ar mindoda, gamarisxeT, SemamyareT gulsa javrni;<br />

me mzasa var, Tqven momzaddiT, SeiyareT axlav jarni.<br />

moirtyeniT saomarni saWurvelni, tanT abjarni,<br />

wavideT da daumtvrioT karni magra danajarni!”<br />

269<br />

“me mindoda yofiliyo CvenSi siyvaruli Zmuri,<br />

Camomegdo rigi-wesi, samarTali baton-ymuri.<br />

ar inebeT, ar mohSaleT erTmaneTSi Tqveni Suri,<br />

codva-brali Tqvens kiserTa, Tu ram mohxdes uwesuri!”<br />

iz. kaxis batonisagan berebis mociqulad gagzavna<br />

qarTvelT batonTan da qarTlis Txovna<br />

270<br />

pirvelad jer es miswera: “me Tqveni naxva msuroda,<br />

kidec wamoval, mogmarTe, saswrafod mameSuroda;<br />

magram momesma, sasmelTa masmevdi, rac ar mwyuroda.<br />

veRar giaxel, amazed nuTu Sen damemduro da?<br />

271<br />

RmarTman icis, vapirebdi saqmes karga monagvarsa;<br />

ar mimindev, saxe ucan maxes, SengniT monagarsa;<br />

31


gangeride, rad momxvie gasacrcvelad mona garsa?<br />

aras gTxovdi, Tu damxsnodi siyrmiT CemiT monagarsa.<br />

272<br />

ege Cemi saqoneli gamogzavne, ar damxuTo.<br />

morielis nakbenarsa, sjobs, momaswra fazar-xuTo.<br />

Sen oTx rigad guli damwvi, aramc me ki ganvaxuTo,<br />

merme damgmob, dasawvavad wamisvao gaZrax uTo”.<br />

273<br />

maT moewera pasuxi advilad mosaSorebi:<br />

vin dagicarcvaT, ar viciT, lar-kidebulni jorebi;<br />

eg Cvens kacs arvis uqnia, gsmeniaT mrudi Worebi.<br />

rac TqvenSi mglebman daWamos, Cven viTar gizRoT Rorebi?<br />

274<br />

kax-batons esma ra maTgan guls laxvrad dasaZgerebi,<br />

kvlav mociqulad gagzavna CiniT rCeulni berebi;<br />

miswera wigni marTali da fici dasajerebi:<br />

“Cven erTmaneTsa nu vaxdenT, Torem wagvaxdens mterebi”.<br />

275<br />

“orgulTa sityvas nu ismen, gafrTxildi, nu mostyuvdebi,<br />

gaswyer, dasWer da daxive mtyuvanT tyuilis gudebi;<br />

Tu ar RvTiT, veras daaklebs mkalias tarbis gundebi.<br />

Tumca lomi xar, veSapTa ver sZlev, grZeli aqvT kudebi”.<br />

276<br />

“girCev, nu aqcev zRudebsa, Sens zurgis misayudebsa,<br />

eride, nu Sli, nu futkni saxiT arwivTa budebsa;<br />

iyav, viT tredi, umanko, ufrTxildi Sensa xundebsa,<br />

Torem klanWs gikvren arwivni, Wirnaxuls gagicudebsa!<br />

277<br />

“nu hgoneb, kaci TviT iyos mdidari ganakeTia,<br />

anu Raribi wamxdari, vis Coxa tanT gascveTia;<br />

erTis aTasad gamxdeli, bevris mimcemi RmerTia,<br />

visac waarTmevs, eqnebis aTasiT aRarc erTia”.<br />

278<br />

“kacs marTebs dablac daxedva, ragind maRlamdis arosa,<br />

siampartavniT xarisxsa Ziri ar ganebZarosa.<br />

batonis upatiur ymas ar SerCebis arosa,<br />

arc RmerTi batons SearCens ymaze saudiarosa”.<br />

279<br />

“batons awyine, gagiwyra, abrale Sensa wyenasa,<br />

aw RmerTic giwyens, icode, ara iq Tu moTmenasa,<br />

damorCileba ufalTa uTqvams daviTis enasa,<br />

Sen Tu Sens ufals ar usmen, nurc Sens monas eWv smenasa”.<br />

280<br />

“yeens umtyuvne, gagiwyra,_aq zixar Semamwyralia;<br />

qarTli wagarTva, me momca, Cemi xom ara bralia.<br />

Tu ar usmine, viqnebi Senebr urCebis mTvralia,<br />

sul momyraldebis qveyana, Tavad mterTagan myralia!”<br />

281<br />

“me Tqvena qarTlsa ar gTxovdi, Tu es ar maqvndes ridado;<br />

Tu ar usmine, yeeni me gamiwyrebis didado;<br />

Sen xom, eg aris, giwyreba, arc Cemzed iyos mSvidado.<br />

32


a erTsac Cven mas miuwyavT, is Cven mogviwyavs Svidado”.<br />

282<br />

“xelmwife Ralats mosZebnis, RmerTi ar dasTmobs gmobasa,<br />

Tu ginda, wignSi gaCveneb, rac miTqvams, mis mowmobasa:<br />

iuda qristes monebda, Cemobda kais ymobasa,<br />

sixarbiT cecxlSi Cavarda, mixvda satanas Zmobasa”.<br />

283<br />

“iudam qriste gayida, vercxli aiRo fasado;<br />

kvlav Seinana, dafanta, danaSauli Tavs ado:<br />

“aw sisxli migec marTali, axla wavide, Tqva sado?”<br />

wavida, Tavi dairCo, es mouvida nasado.<br />

284<br />

“ityvian, sarwmunovebiT petres iuda sjobdao,<br />

Tu Tavi mas ar daerCo, sxvas RmerTi Seundobdao,<br />

amad rom,_ “sisxli marTali miveco”, maRla xmobdao.<br />

petres hkiTxevden qristesa, “ver vicnob”, ficiT gmobdao.<br />

285<br />

“aw Tqvenis sjulis ambavi Tqven umjobesad iciTa,<br />

msmenia, qriste Sesula elusaremSi kviciTa;<br />

mun petres uvars uyvia,_ ver vicnob,_ uTqvams ficiTa,<br />

merme ki Seunania, aw mkvidrobs klde simtkiciTa”.<br />

286<br />

“vinc Seinanebs, Seundobs ufali Tavis codvasa;<br />

wadi da masve evedre, daexsen cudsa borgvasa!<br />

nebiT sjobs gacla mZlavrTagan qva-krebiT gamolodvasa.<br />

vera gTnev, Tu taxts ar dascliT, mivxvdebiT Wra da kodvasa”.<br />

287<br />

“me mogaxseneb marTalsa, tyuilad ara vsCmaxao;<br />

guli mtkiva da Segkadreb, amaze nu damZraxao:<br />

gaqvs narTi avad dasTuli mrudis tarebiT mZaxao,<br />

Tu isev Sen ar dascerav, sargebels veras naxao”.<br />

288<br />

“ityvian erTsa andazas: nems-maxaTs nu scem mRijebsa,<br />

SegerWmis, xelTa danaxev, wagixden mklavTa WiRvebsa!<br />

nu eSuRlebi yeensa, Torem mogiSlis jiRebsa;<br />

ruseTisake gagzavnis, imokleb grZelTa biRebsa!”<br />

289<br />

“mirCevia WeSmariti: Seni saqme danaSure,<br />

Tavsa codviT SebRalulsa wminda wyali Sen asxure!<br />

vis uvar-hyav samsaxuri, wadi, masve emsaxure;<br />

vinc mogxada Tarj-Tomari, imisganve daixure!”<br />

290<br />

“nu mrud-mricxlob, swored gaqvndes Sen eg Seni angariSi,<br />

avs nu iq da avisagan, Tqmula, nuRa-ra gaqvs SiSi;<br />

Tavs TaviTgan gaufrTxildi, arcad uku-agdo WirSi,<br />

Torem bolos aras gargebs simwuxariT kvnesa-viSi”.<br />

iÀ. kaxis batonis mociqulebis daWera<br />

qarTvelis batonisagan<br />

291<br />

33


miuxarodaT diakvnebs saqarTlod gaCafrulebsa:<br />

`gvawirvineben qarTvelni, viSovniT mravals frulebsa;<br />

saqonliT savses movasxamT jor-aqlemT dayaTrulebsa!~<br />

es ar egonaT, sakanSi Cayriden xel-Sekrulebsa!<br />

292<br />

erTman ixumra: vibaneb Tiflis abanos nuriTa,<br />

meorem _ TevziT gavZRebi zurgiel-gelaqnuriTa,<br />

mesamem _ mivibruJebi RviniTa atenuriTa,<br />

meoT[x]em _ kidec dagvToken sabliTa mazmanuriTa!<br />

293<br />

viT mdinare Rvar-SerTuli zvirTs isvrides, sCqerdes didad,<br />

mas qveiTam ver Sebedos, gados rame maze xidad;<br />

gatydes xidi, zed mavalni gaxdes xavsTa mosaWidad,<br />

egreT berebs miuvidaT, rac mogiTxar, magaliTad.<br />

294<br />

mefe daxvdaT javrianad, Sesazari Sesaxedlad,<br />

misgan berebs gauZneldaT pirad sityva Sesabedlad;<br />

gamoiRes wigni wina, miimZRvares safar-kedlad,<br />

miarTves da zozRnad rasme sityvas moyvnen erTob dedlad.<br />

295<br />

mefe wignis kiTxvas moyva, berebs aRar ugdo yuri,<br />

waikiTxa, raRac naxa sityva yifur-amayuri;<br />

pirsa ofli moedina, Tavs daadga sicxis buri.<br />

Tiva cecxls xvda, qarman hqrola, alman Seqna aw gurguri!<br />

296<br />

gaxda viTa nakvercxali, metis wyeniT eqca feri.<br />

berebs uTxra: `rad mogqondaT Tqven aseTi danaweri:<br />

risTvis imas ar urCiveT, zed Tu gesxaT ulvaS-wveri;<br />

Tu ara da wyals ar scvivdiT, Tumca gaRonebdaT mweri!~<br />

297<br />

`rad ara xarT monasterSi, ar ilocavT, RmerTs ar esavT?<br />

gamosulxarT da dasdixarT, enaobT da Cxubsa sTesavT;<br />

CvenTa xrmalTa gamaxulTa magiT ufro Tqven aRlesavT,<br />

RmerTi rogor daidumebs, ara gkiTxavsT magdens Tqvens avT!~<br />

298<br />

gawyra, brZana: `hxedavT buSi sityvebs mkadrebs rogor mqisebs!<br />

ar vici, Tu riT maSinebs, ra xazina uZes qisebs!<br />

me, viT orbsa, mdevs kirkita, damtrialebs, damkiskisebs.<br />

Cemgan igi ras waiRebs, me movitan Tu ar misebs!~<br />

299<br />

ubrZana Tavis moymeTa: `me cecxlsa es mikidebsa;<br />

TviT giJi Wkuvas maswavlis, usjulo me sjuls midebsa;<br />

uyureT cal-gverd Wiansa, ra sityvebs isvris didebsa!<br />

aw xeli hkideT ciqvebsa, mag matyuara flidebsa!~.<br />

34


300<br />

`daiWireT da waasxiT, CayareT Rrmasa xarosa;<br />

Tavs daayeneT daraja, aravin gamoTxarosa.<br />

momzaden Cemi spaspetni, laSqari Seiyarosa,<br />

wavides, mospos kaxeTi, mtris javri amamyarosa!~<br />

301<br />

aw g[a]umJRavndaT rCevani, rac qarTvelT ivezireso;<br />

moxsenda kaxsa batonsa, berebi daiWireso.<br />

maT Tqveni miweriloba diaR Sors daiWireso.<br />

emzadebian salaSqrod, naRara danayvireso.<br />

302<br />

kax-batonsa wina dRiTve mzasa yvanda Tvisi jari;<br />

ig ra esma, wamovida, daiWira avlabari;<br />

nariyala mimbaSs epyra, Sais-taxti, cixis kari,<br />

ra mivida, ficxlav mosca, gaikeTa mun-safari.<br />

303<br />

Semoebnen, daamarcxes, man mimarTa muxran-Warsa;<br />

uTxra: qarTvelT gamawbiles, arc me SavWam imaT javrsa:<br />

Seipira Warelebi, sasyideli misca jarsa,<br />

wauZRva da xelmeored miayena jari karsa.<br />

304<br />

qarTls, kaxeTsa gardexada maSin RvTisa safarvelni,<br />

odes garsa Semoadgnen Tiflis kaxni da Warelni!<br />

gauTendaT somexebsa dRe SabaTi sazarelni,<br />

zogi mokles, zogi dasWres, zogs wagvares sayvarelni!<br />

305<br />

salxinos dRes moqalaqe diaR avad Seaqcives,<br />

wamouxvnes saqonelni, saxl-duqnebi daaqcives,<br />

danamarcxes qarTvelT jari, vaxtang mefe gaaqcives.<br />

TeTrsa mtkvarsa wiTlad Rebda, rac maT sisxli daaqcives!<br />

iT. osmalosagan qarTlis daWera da<br />

qarTvelis batonis ruseTs wabZaneba<br />

306<br />

kaxT naCinCxlT winwkalT daerTo qarTvelTa qari alzeda;<br />

ra igi orni SeSuRldnen, viT qorni garialzeda,<br />

gamoeRviZa arwivsa Cxubsa da maTs yrialzeda,<br />

gariels klanWi man ukra, sxden orniv carialzeda.<br />

307<br />

sjobda idumal enukaT qorT Tvisi sanukaria,<br />

wilad erTs mxari ewiwkna, meores sawiwkaria:<br />

srul ar miecaT mtrisaTvis TavianT sakenkaria.<br />

Tu amas avad vambobde, paRuri amomkaria.<br />

35


308<br />

vaxtangs Zimwaris umware etkbila viTa Saqari.<br />

Zil-gakrTobilman sazRaprod mZinare SeZra xvanTqari,<br />

aRasaSeneblad sra-vanTa gagzavna ori sarqari,<br />

win moumZRvara xuroTa iese-Zma, Ze-baqari.<br />

309<br />

motyuvden xuroTmoZRvarni, ixmares avni xuroni:<br />

ZvelTagan mkvidrad naSenni, saqarTlo-sakaxuroni<br />

moSales, veRar iSenes sra-vani sakvexuroni.<br />

yma da mamuli mtrebs misces, TviT darCnen umsaxuroni.<br />

310<br />

... metad uzomod gajavrden, ver gasZles gulis javrnia;<br />

aCqardnen, veRar gasinjes maT saqme saSinjarnia,<br />

mterT nebiT karni ganuRes magrovnad danajarnia,<br />

kaxT ixmes lekni saSvelad, qarTvelT _ osmalos jarnia!<br />

311<br />

odes scna kaxma batonma, laSqari saraskarisa<br />

saqarTvelosa moadga, viT golsa brbo futkarisa;<br />

winaRmdegoba ar eZlo, qmna maTis sanukvarisa,<br />

win miegeba, miarTva kliteni cixis karisa.<br />

312<br />

osmalo Tiflis Sevida, karebi daxvdaT Ria ra,<br />

iese mefe maT SerCa, maTs moZRvars man aRiara;<br />

vaxtang ruseTsa wabZanda, raWazed gardaiara.<br />

sxvas imis ambavs kvlav getyvi, jer ara gamigia ra.<br />

313<br />

kaxma batonma mimarTa fSav-xevsureTis kidesa,<br />

kaxTa col-SviliT Tvalivsa mZliv fexi moikidesa:<br />

rac xani iyvnen, sarCosa verc sTesdes, verca mkidesa;<br />

rac aqvndaT Tvisi saunje, sul pur-Rvinoze yidesa.<br />

314<br />

Sewuxden kaxni-qarTvelni, miadgaT ra es Wirebi.<br />

SeinTqvnen, Seqnes ficebiT, erTmanerTs misces pirebi,<br />

arCives: `goris cixesa gamouTxaroT Zirebi~.<br />

kaxma batonma momarTa dabdabni da sayvirebi.<br />

315<br />

ieses mefes moxsenda, gors adgas qarTvelT jarebi.<br />

man Seiyara osmalo, iqmna TiflisiT marebi.<br />

moxvden erTmanerTs, daiqca rac maSin sisxlis Rvarebi,<br />

aRabrunebda bevrs wisqvils, Tumca sdeboda Rarebi!<br />

316<br />

vaime, amis saTqmelad piri gamixda mwkalteviT,<br />

ar imarToda laSqari zedavelaze dateviT;<br />

maT Cvenman jarman ajoba pirvel misvlaze SateviT,<br />

36


magram bolos ki damarcxda SinaTve naRalatevi.<br />

317<br />

vai im dRes! osmaloni bevrs ubralos sisxlsa Rvriden.<br />

saca SexvdisT muSa-kaci, glaxa mwirsa Tavsa sWriden;<br />

godors Tavi akliao, cxris urmisa zarSi hyriden,<br />

tanT marxveli ara yvanda, mela-tura gamoxvriden!<br />

k. daviT guramisSvilis lekTagan datyoeba<br />

318<br />

vai im dRisa damswrebsa! aw saTqmeladac Znelia,<br />

kacTagan Tvisi augi sazarlad saubnelia!<br />

codvam mogvicva, naTelsa gars moexvia bnelia,<br />

xelSi naWeri keTili Segveqna saZebnelia.<br />

319<br />

qarTvelT madls codvam dasZlia, ra aRmwonelman awona;<br />

wunebul iqmnen RvawliTa, Tavi veRarvin awona;<br />

mis gamo mterTa maTzeda danacemina aw ona,<br />

aRar sca mtveri marili, arc lukma puri awona.<br />

320<br />

waRma mbrunavma dro-Jamma ukuRma Seqna triali,<br />

frTa mohkra qarTlsa, kaxeTsa, Seaqnevina xrtiali:<br />

mamlebi turam daWama, dedlebi darCa tiali,<br />

midga yovi da yorani danawyebina wkrtiali.<br />

321<br />

moisra xSiri qveyana, gaxda veranad, tramlada!<br />

sul waritaces, Tu vinme SambSi mourCa wamlada;<br />

dadedlebulni SiSiTgan aRar vargoden mamlada,<br />

aRarvin darCa farsagi patronad, qveynis mamlada.<br />

322<br />

kaxs-batons konstantilesa saqme mouxda yalaTi,<br />

tanT xvanTqris qurqi Caicva, dasTmo yeenis xalaTi;<br />

mters damorCilda nebiTa, veRara qna ra ZalaTi,<br />

miendo, Tavis Tavzeda axmarebina jalaTi.<br />

323<br />

rac mogaxsene, moggvara Cven erTmanerTis brZolama!<br />

qarTli osmalom daipyra, kaxeTi lekTa molama;<br />

miT Cvenma sisxlman naRvarman xevnebi sul amolama.<br />

suniT moicva mTa-bari Cvenis mkvdris mZorTa yrolama!<br />

324<br />

me viyav erTi Tavadi, mosaxle gorisubansa;<br />

jvarobas Cveni qal-rZalni icvamden ar avs jubasa;<br />

muniT gamtyorcna sawuTrom, gardamacilva yubansa,<br />

vai, ra karga movsTqvemdi, metyodes vinme Tu bansa!<br />

37


325<br />

mo, yuri migde, mogiTxrob tyved Cemsa wamoyvanasa.<br />

qv[e]ynis waxdenis mizeziT vscxovrobdi sxvis qveyanasa,<br />

sadac uxmoben saxelad, qsnis xevze, lamisyanasa,<br />

mun moyvris muSas Tavs vadeq, mkas upirebdiT yanasa.<br />

326<br />

dilaze avdeq, winawin wavel kaciTa oriTa,<br />

vsTqvi, muSas sadils umzadebT ZroxiT, cxvriTa da RoriTa;<br />

ar Seyriliyo jer muSa, iyvnen mosasvlel SoriTa,<br />

Cven Turme gvnaxes, mogvamarTes lekTa irtozis goriTa.<br />

327<br />

mun axlos wyaro dioda, masTan tye iyo xSirado,<br />

iq mogvep[a]rnen, dagvisxd[e]n TxuTmeti kaci mzirado;<br />

avixsen Tofi da xmali, mivyude muxis Zirado;<br />

im wyalze piris sabanad me mivel Tavis Wirado.<br />

328<br />

Semipyres, wamomiyvanes, xel-fexs momidves genia,<br />

gardmomatares asi mTa, mindori cxra imdenia;<br />

mudamad TvalTa nakadi mduRare cremli mdenia,<br />

maWames duma da xali, maxvrites xinklis wvenia.<br />

329<br />

me dumis Wamas ar vCivi, netavi maZRriv mqonoda;<br />

ar vinaRvlidi, cximiTa rom tuCi gardamqonoda;<br />

me es mimZimda, mxar-SekvriT movyvandi osoqoloda.<br />

vai, rad darCi cocxali, Sen, Tao, Casaqolada!<br />

330<br />

mamiyvanes, ara-RirsTa Rirseulad mimsaxures.<br />

arc masves da arc maWames, arc Camacves, arc damxures.<br />

usasyidlod miRebuli gasasyidlad damaSures.<br />

gavepare, damiWires, rad waxvelo, dampaRures.<br />

331<br />

marto viyav, arvin myvanda me RvTis meti sxva patroni,<br />

arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;<br />

RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni,<br />

xelmeored gavipare, raki hvpoe Jami, droni.<br />

ka. odes datyoebulman urjulos qveyanas<br />

sayvarlis saxe da suraTi veRar naxa, imisi<br />

moTqma daviTisagan<br />

332<br />

saxiT sityva-Sveniero, sxio, mzeTa-mzis saxeo,<br />

veZebe da Seni mzgavsi me aq vercada vnaxeo;<br />

geajebi, nu gamwirav, movhkvde, Sen kerZ dammarxeo,<br />

jojoxeTSi nu Camagdeb, miwyalobe samoTxeo!<br />

38


333<br />

vame Cemo saesavo, tkbilo cxovrebisa wyaro,<br />

gaveyare Sens saxesa, va, Tu veRar Saveyaro!<br />

aw Senve gTxov, Sen Semyaro, vinc gardasTen ca-samyaro,<br />

masac gvedreb, vinc gamyara, misi javric amamyaro!<br />

334<br />

sayvarelo, saxiT Tqmulo, usasyidlo margalito!<br />

vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magaliTo!<br />

gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,<br />

odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo!<br />

335<br />

mtanjven, sTmeo: aw viT dagTmo, viT umankov tredo, gvrito?<br />

Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;<br />

bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito,<br />

amovsZvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito.<br />

336<br />

Sen ieso, wyemso Cveno, CvenTvis sisxlis damanTxeo!<br />

viT cxovari var wymendili, nu damkargav, momnaxeo;<br />

Cemzed mxecTa uxilavTa nu mouSveb Serisxeo,<br />

marcxniv TikanT ganmaride, marjvniv kravTan Semracxeo!<br />

337<br />

samkurnalos cvar-cxebulo, sneulT wylurebis Semxveo!<br />

sneuleba ganmikurne, mo, salbuni momacxeo;<br />

gamagone xma sayvirTa, amoiRe xma mWaxeo,<br />

viT lazares damarxulsa `aRdeq~ _ Tavsa damZaxeo!<br />

338<br />

Cven cxovarTa, wyemsis kverTxo, Zelo cxovrebisa xeo,<br />

Senzed bmuliT Seimusvris Cemi warwymendis maxeo;<br />

Sens CrdilT qveS davjdomilvar, Cemo samoTxis damrxeo,<br />

ganmaSore mavneTagan, avsa nuras SemamTxveo!<br />

kb. odes daviTs tyveobasa Sina scioda da mze<br />

Rrublis gamo TvaliT ara Cnda, imaze Tqmuli<br />

339<br />

msuris qeba da dideba naTlisa warualisa,<br />

mzeTa-mzis vaxSi Tavs maZes, mmarTebs gardaxda valisa,<br />

Wirs sacnauris mzisaca swored gamarTva Tvalisa,<br />

aram-Tu ucnaurisa cnoba gzisa da kvalisa.<br />

340<br />

sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, mzisaTvin Tavi vaxelo,<br />

naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />

mis ukeTesi moyvare sad vpovo, sada vaxelo?<br />

mze miwyens, Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo.<br />

39


341<br />

vai, Tu qveynis gamstrobad viTa Ze dani sad ari,<br />

mzes Rrublis gamo ver vxedav, aw burman danisa dari;<br />

guls mikods sevdis laxvari almasis dani(s) sadari,<br />

ded-mama, Zmani davkarge, ar vici dani sad ari.<br />

342<br />

zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia;<br />

gza-Secdomili vronineb, mazrobs qari da buqia;<br />

masxia civi nabadi, ara maqvs Tbili qurqia.<br />

sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia.<br />

343<br />

mzev, mzisa mamzevebelo, me Sensas veras vzaroba,<br />

miuwTomelo naTelo, sad pirad mTvarob, sad mzoba,<br />

Senis ver xilvis sevdiTa sulsa rasTvisa maZroba?<br />

mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damaZroba.<br />

344<br />

cad momfeneli naTlisa, raT melandebi bnelada!<br />

Cem TvalTa Cinis mpovneli Semqmnixar saZebnelada,<br />

cecxl-ganmvlevelad mcxinvareb, cvarsa apkureb nelada,<br />

cvariT gamnkurne, ver Cavxe biTezdas sabanelada.<br />

345<br />

mzeTa-mzev, mzeman momnaxos, miTxras mSvidoba, salami,<br />

Tavs safarvelad mommadlos Tavis aRdgomis alami;<br />

rom movkvde, Camdvan saflavad, mayaron me miwa lami,<br />

migrilos, cecxliT ar damwos, viT Cala xmeli, walami.<br />

346<br />

ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />

vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!<br />

ganmiadvile gza da svla, metad nu ganmiZnelebo,<br />

TinaTiniTac ganmaTbe, yinviT nu ganmacivebo!<br />

347<br />

vaime! me vin maRirsebs mis mzis yudroSi dasmasa,<br />

mis naTliT Svebas, sixaruls, arTu Wamasa da smasa,<br />

me yinviT damZrals gulzeda saTbunlad xelis dasmasa?<br />

romelic qali maRirsebs, Zmas vanacvaleb, das masa.<br />

348<br />

mzeo, yovelTa mnaTobTa Sen sjobxar manaTobelad,<br />

Tumca ver gxedam TvaliTa, xar Zneli dasaTmobelad;<br />

me yinvisagan damZrali genukvi dasaTbobelad;<br />

gemudarebi, nu gamxdi cecxlzeda dasarTobelad.<br />

349<br />

ismine leqsTa mkiTxvelo, sityva agixsna winada:<br />

Zes RmerTs kacebiT mzed vsaxav, saxiT mzes TinaTinada;<br />

RmerTTa RmerTobiT, mzeTa-mzed mamas vsax Tqmad sasminada.<br />

40


me mzesa veZeb, TinaTin yovl-dRiv Suqs Tvalis Cinada.<br />

350<br />

saxiT igavad saTqmelad mama mzeTa-mzed iTqosa,<br />

Ze RvTisa mxolod-Sobili mze simarTlisa iqosa;<br />

misTvis sawuTros mnaTobman mzem TinaTini irqosa.<br />

es wigni wmindad saxmari aravin gamiCirqosa!<br />

351<br />

sawuTros mzis trfialoba misTan ar ganixseneba,<br />

Zisa mogiTxar mzeoba, Sen mzisa nu geCemeba:<br />

vin sawuTrosa mzesTana miCns TinaTinis Sveneba,<br />

egreTve ZesTan sawuTro mze miCans da mis Teneba.<br />

352<br />

ragind me asre gavgiJde, Tavi vaxalo tinzeda,<br />

mxecni, frinvelni vasero Cemsa xorcsa da tvinzeda!<br />

ig margaliti TaRliTze, oqro gavcvalo sinzeda,<br />

vgoneb arc maSin gavcvalo igi mze TinaTinzeda.<br />

352<br />

sawuTros mzis TinaTini mogiTxra raca feria;<br />

sarkis mzis SuqiT cialsa uwoden qarTvelT eria,<br />

veras xorciels suldgmulsa bWalSi ver dauWeria,<br />

Ze TinaTini minaTobs saxlT kedel-yure, Weria.<br />

kg. mzeTa-mzis vedreba daviTisagan, mzis Txovna<br />

dasaTboblad tiriliTa<br />

Tu simReris xmiTa<br />

(amis xmas ewodebis rusulad mason)<br />

354<br />

mzev! siSoriTa SeniTa<br />

vstir gulze kvnesiT, qSeniTa;<br />

yinva mklavs da marCobs buqi;<br />

ganmaTbe, momfine Suqi!~<br />

355<br />

mzeTa-mzeo, amad vstiri,<br />

sadRac dagifaravs piri.<br />

saqebrad xar sasaluqi,<br />

ganmaTbe, momfine Suqi!<br />

356<br />

mzev, nu gaxdi kargs dars avdrad,<br />

nu Camagdeb yinviT Radrad:<br />

damfufqavs RadarTa TuTqi,<br />

ganmaTbe, momfine Suqi!<br />

357<br />

mzev, Sen xar kargi naruqi!<br />

brZenTagana xar ar uqi,<br />

zegardmo niWi naCuqi;<br />

41


ganmaTbe, momfine Suqi!<br />

358<br />

mzev, maxare Sensa mosvliT,<br />

axliT mmose SesamosliT;<br />

ar maTbobs me Zveli qurqi,<br />

ganmaTbe, momfine Suqi!<br />

359<br />

mzev, momxede piris brwyinviT,<br />

nu damaZrob civis yinviT.<br />

sxivT siTbos giqebs baruqi,<br />

ganmaTbe, momfine Suqi!<br />

360<br />

mzev, sacnoblad Sensa mWvretsa<br />

Ta(v)brus asxam, Seaq retsa.<br />

gimarTavs ver marTla Tvalsa,<br />

ver scnobs Sensa gzasa da kvalsa!<br />

361<br />

razomc enamusikobdes,<br />

brZnad gaqebdes da gamkobdes,<br />

gardixdis ver axad valsa,<br />

ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!<br />

362<br />

mzeda gsaxavs mzis damsaxvels,<br />

miT Segimkobs saxiT saxels;<br />

ferx Seni saca davalsa,<br />

ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!<br />

363<br />

vis uyvarxar, miaCnixar,<br />

Tumc ar icis, sadac zixar,<br />

SenTvis swvavs xorcsa da Zvalsa,<br />

is scnobs Sens gzasa da kvalsa!<br />

364<br />

ze anaTob ca-samyaros,<br />

qve xmeleTsa, zRvasa, wyaros;<br />

giRrublavs Cem TvalTa bnelad,<br />

Semqnixar WkviT saZebnelad!<br />

365<br />

me es saqme didaT mikvirs;<br />

Sen me mwyalob, sad wviT miWirs;<br />

qarsa grils miqroleb nelad,<br />

Semqmnixar WkviT saZebnelad!<br />

366<br />

Sen Semqen da Sen dambade,<br />

42


TvalTa damafare bade,<br />

saWvretlad Semeqen Znelad,<br />

Semqnixar WkviT saZebnelad!<br />

367<br />

Tumca vxedav, daval becad,<br />

WkuviT gsazrav qveyniT zecad,<br />

megulvi Sen Cemad mxsnelad,<br />

Semqnixar WkviT saZebnelad!<br />

368<br />

geajebi, mzeo, Rirs myo.<br />

es wyaloba Sen me miyo.<br />

mixile me brmasa Tvali,<br />

macnobe svlad gza da kvali!<br />

kd. mzeTa-mzis Sesxma da WeSmaritis gzis<br />

Txovna daviTisagan<br />

369<br />

dideba Senda, dideba, saxiT mzeTa-mzeo,<br />

miuwdomelo naTelo, grZelo, Zvelo dReo,<br />

ufalo uflebaTao, mefeT meufeo!<br />

uberebelo, ukvdao, myofo, Seuryeo, _<br />

Sen gaqeb da geajebi dakarguli tyveo,<br />

momixsene mona Seni, nu damiviwyeo!<br />

viT me gTxove, WeSmariti Sen gza mauwyeo!<br />

ke. svinidisis mxileba daviTisa, odes<br />

datyoebulman gamoparva gaivlo gulSia<br />

370<br />

gulman miTxra: adeo! raRaT maicadeo?<br />

Tu ara iq, viT iqnas, rac rom daiqadeo?<br />

jer rac ufalT yalani gedvas, gardixadeo;<br />

sTxoe, Zala man mogces, visganc daibadeo,<br />

kvlav wadi da ganxeTqe mterT maxe da badeo;<br />

mas kacs, RvTisa sayvarels, mihyev, Tavi andeo,<br />

visac daviT xadodes, uflad Sen mas xadeo!<br />

371<br />

aadeo, adeo! guliT maiwadeo!<br />

Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo:<br />

saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo,<br />

mis win ase stirode, iq mas Saebraldeo!<br />

Tu gwads, Sensa sayvarels guliT Seuyvardeo,<br />

SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa cremliT bandeo:<br />

eg rac daviT gaswavla, zed wamali adeo!<br />

372<br />

ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;<br />

43


damorCildi ufalsa, xade, uRaRadeo;<br />

suli, guli musvrili RvTis winaSe dadeo!<br />

sayvareli giyvardes, sxvas nuravis dazdeo,<br />

mis gayrasa, nu ityvi, ragind Tavs awamdeo,<br />

Torem diaR giZulebs, Sen rom sxvasa yvandeo,<br />

daviTisa mcnebaze dadeq, ar gardaxdeo!<br />

373<br />

ahxadeo badeo, TvalTa miec andeo,<br />

scan am leqsTa igavi, Targmne, Tu giyvardeo!<br />

qrTilis puris qerqSia Sig TaTuxi Cavdeo!<br />

qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls-ki sWamdeo.<br />

me es xidi savlelad diaR sworeT gavdeo,<br />

Sen Tu mrudad gaivli, me ra wyalSi v(v)ardeo!<br />

daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.<br />

Sen Tu mruded gaivli, me ra wyalSi v(v)ardeo!<br />

daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.<br />

daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.<br />

kv. swavla Tavis gafrTxilebisa da Sors<br />

wasvlaze mzad yofnisa<br />

374<br />

savargonia, mgonia, es sityva gasagonia;<br />

baR-walkotisa moqmedTa vardi daTeson, rgon ia.<br />

Tu sneulebas ufrTxode, Wame, svi, Sesargonia;<br />

Tavs gaufrTxildi, ar uyo saqmeni urigonia;<br />

dalive sabrZno wamali, daRvare saSmagonia;<br />

RvTad nu grw(a)ms gamoberili dasia, bil, dagonia;<br />

is grwamdes, vinc rom dagbada, mogca Wkuva da gonia,<br />

mas sTxove, yvela man mogces, ars Seni rac sargonia!<br />

Sors wamsvleli xar, mzad gaqvndes nuzli da sabargonia,<br />

daviTis mcneba ismine, ganage gasagonia!<br />

375<br />

es ar Woria, sworia, rac sityva giTxar oria.<br />

qvad ara-wmindaT (m)conari Tqmula kambeCis skoria;<br />

uqmad bevrisa mWameli gaumaZRari Roria;<br />

yur-mZime, lafSi daafluli, zanti, uRono joria,<br />

Tu Cawva, Znelad adgebis, TavSic rom scemo toria.<br />

ver mqneli, didTa metyveli eniTa, viT ritoria,<br />

daezarebis wasvlasa, ragind ar iyos Soria.<br />

Zal-moklebul ars mconari, viTa mdinare mdoria:<br />

mxneman, viT Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria.<br />

mxne iyavn da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!<br />

mxneman, viT Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria,<br />

mxne iyav da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!<br />

mxne iyav da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!<br />

44


kz. locva, odes daviTs tyveobasa Sina moSivda da<br />

RmerTs puri sTxova<br />

(iambiko)<br />

376<br />

mamao, yovlis mpyrobelo, RmerTo mowyaleo!<br />

Cveno gamakacebelo, Semqmnel-dambadeo!<br />

romeli xar caTa Sina arsis saydarzeo,<br />

wminda arsi magalobe, Seni eo-meo.<br />

377<br />

iyavn Cemzed mowyalebiT, Sen damifareo;<br />

saxelisa SenisaTvis aw mamexmareo;<br />

Seni uxvi mowyaleba Sors nu wamgvareo,<br />

movedin mowyalebiTa, isev Semyareo!<br />

378<br />

sufeva warmoavline, madli momfineo;<br />

Seni ganCenili var da Sen damarCineo!<br />

iyavn neba Seni Cemze, Cemo meufeo,<br />

viTarca pirvel mamaTa Sen uwyalobeo.<br />

379<br />

caTa Sina israelTa sazdo uwvimeo,<br />

egreca naTlis svetiTa Rame avlineo,<br />

qveyanasa var ucxosa dakarguli tyveo,<br />

zeda mTasa avarTasa, aw mameSveleo.<br />

380<br />

puri ara maqvs, miboZe, mSian, maWameo!<br />

Cveni SengniT mocemuli, rad damimaleo?<br />

arsobisa purs gamyare, Sambi maZoe!<br />

momec, gvedreb, Seni vali gardaixadeo!<br />

381<br />

Cven gcodeT da Sen Segvindev sulgrZel-mowyaleo,<br />

dRes sadilad ara maqvs-ra, gamomiCineo;<br />

davikrife yovisfCxila da isi vsWameo!<br />

momiteven Secodeba, Tu ram Segcodeo.<br />

382<br />

CvenTana Seni wyaloba nu ganaqarveo,<br />

nadebni Zvelni saxmilni nu gangviaxleo,<br />

Cvenni msxverpli kaenisa nu miamzgavseo.<br />

viTarca abel marTlisa Sen Seiwireo.<br />

383<br />

Cven miutevebT Tu ZmaTa, Senc mogviteveo!<br />

TanamdebTa gardavixdiT, mivcemT raca gvZeo,<br />

maT CvenTa aRnadginebTa sxvaTa nu aZleo.<br />

45


dambadebelo miboZe, es rac viTxoveo.<br />

384<br />

nu Semiyvaneb Rrma zRvaTa, rom ar davinTqeo,<br />

Cven Senad sadidebelad mTlad gangvarineo,<br />

gansacdelsa mogvaride, kargo menaveo,<br />

aramed mixsen, viT moses Sua ganupeo!<br />

385<br />

Cveno mowyalev! es ZRveni giZRven daviT meo,<br />

borotisagan damixsen yovlad aviT meo!<br />

kÀ. samebis vedreba: gzis warmarTvis<br />

Txovna daviTisagan<br />

(iambiko)<br />

386<br />

rameTu gcode, ufalo, viTxov Semindeo!<br />

Seni var mona, wyaloba Sen me dammarTeo.<br />

arsada myavs misamarTi, me Sen mogmarTeo,<br />

sufeva Seni mSvidobiT gamoavlineo.<br />

387<br />

Zali da Rone miboZe, mterTa veyo mreo.<br />

dideba Senda naTelo, erTo, sam-saxeo!<br />

mamisa abramisasa stumrad msxdomareo,<br />

daberebulTa maT berwTa SviliT axareo,<br />

388<br />

Zisa maTisa isakiT Ze moaswaveo.<br />

dammarxvels, damtirebelsa viTxov, miboZeo!<br />

wmindisa samebisao madlo, damfareo,<br />

sulisa Cemis saoxad, rac vTqvi, maxmareo.<br />

389<br />

aw daviT ityvis: dideba, Senda, meufeo,<br />

maradis da ukuniTi ukunisamdeo!<br />

aminTe me bnels sanTeli da maminaTeo,<br />

daviT me Sen gevedrebi, gza warmimarTeo!<br />

kT. Zis vedreba daviTisagan<br />

(iambiko)<br />

390<br />

dambadebelis mamisa sayvarelo Zeo,<br />

aRmipyar xeli, rasaca viTxov, miboZeo!<br />

var viT cxovari wymendili, aw momiZieo,<br />

ieso, wyemso keTilo, kacTa mecxoreo!<br />

391<br />

Tiknad nu gamxdi, marjvniT kravSi gamrieo;<br />

46


ganmaride uxilavTa, mxecT nu SemaWmeo.<br />

ufalo yovlad Zliero, ganmaZliereo,<br />

romelman qalwulisagan xorci ivasxeo,<br />

392<br />

adamianTa xsnisaTvis jvars daemsWvaleo,<br />

mohkal sikvdiliT sikvdili da ganaqarveo,<br />

ixsen adam sakvrelTagan, evas axareo;<br />

saflavTagan aRadgine mkvdreTiT lazareo.<br />

393<br />

Sen gaxsen Cemi kruleba da warmavlineo,<br />

viT gamyare samkvidrosa, isev Semyareo.<br />

ieso Zeo RvTisao, es Seismineo!<br />

leqsisa amis Semwyobi, daviT, acxoneo,<br />

imis suls miec Sveba da mec ganmisveneo!<br />

l. Txovna gamleqsavisagan<br />

394<br />

Tomav, daviT meo, am wigns mogarTmeo!<br />

waikiTxe, Sen gaSinje, kargad Seityeo,<br />

romelic xma Sen Segewyo, mec is Sevawyeo.<br />

Tu ram SenTvis mameparos, SenTvis gardiwyeo.<br />

395<br />

tansa rac ginda uyavi, Tavs nu Semiryeo.<br />

ukacraod nu viqnebi, Zmao, amazeo,<br />

rom es sityva Semogkadre, ver giTavazeo,<br />

Sens qalTa-mzes bevriTa sjobs Cemi mzeTa-mzeo,<br />

396<br />

qveyanazed arcad aris im silamazeo.<br />

Tu naxevde, ikadrebdi mTxvevnas fexebzeo.<br />

gamovarCive me ifqli, Sen Saxvete bzeo,<br />

Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo.<br />

397<br />

gamovarCie me ifqli, Sen Sexvete bzeo,<br />

Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo.<br />

Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo!<br />

la. sizmari daviT guramiSvilisa<br />

tyveobasa Sina<br />

398<br />

xma mesma Zilsa Sinao: `ras xvriv, rasa fSvinao!<br />

aq ras uwevxar saZilod, ratom ar waxval Sinao!~<br />

fexi wamomkra wynarada, joxiTa damaSinao:<br />

`ratom ver bedav wasvlasa, agre ram SegaSinao?<br />

47


399<br />

damawvenelman aq Senman aq aRar dagawvinao;<br />

masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao,<br />

adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!<br />

masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao.<br />

adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!<br />

adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!~<br />

400<br />

mZinares ase megona, cxadia, _ ar sizmaria;<br />

vsTqvi, Tu: tyve vinme mosula, CemsaviT patimaria.<br />

me uTxar: Tu ram SageZlos, Sens Tavsa moexmaria,<br />

ar geSinian, gza ici, Sen wadi, me ki maria!<br />

401<br />

me miTxovnia RvTisaTvis, rac Cemi saTxovaria:<br />

aw Cemi winamZRomeli ars qriste macxovaria,<br />

man mwyems-keTilman momnaxos me warwymedili cxvaria,<br />

Sen ver gendobi, ver gicnob, ar vici vina xaria!<br />

402<br />

man miTxra: visac Sen ambob, Senzed wyaloba misia;<br />

Senad joxiTa sacemrad me iman gamomisia.<br />

man brZana: farexT gareTa rad dagdebula isia,<br />

rad ar eSinis mgelTagan, Ramea, gana dRisia?!<br />

403<br />

me uTxar: Tumca agrea, kaci yofilxar wmindao,<br />

oRonc amdeni macale, viSovno qalman-windao,<br />

fexTa Cavicvam, wamoval, aq yofna me ar mindao!<br />

dumna, aRara miTxra-ra, diTxans xma gaikmindao.<br />

404<br />

erTi es ki Tqva: ar vici me Senis qalman-windisa,<br />

gzas gaZlevs cremlni moyvasTa, ukan Zmisa da win disa;<br />

CemgniT eg iyo moTxroba, niSnad mocema windisa!<br />

Tu miendobi, dagfaravs madli sulisa wmindisa!<br />

lb. tyveobiTgan gaparva daviTisa<br />

405<br />

gulzed mqonda moxazuli cxovrebisa wyaros Rari,<br />

vitire da gardvadine me imaze cremlTa Rvari.<br />

RmerTsa vsTxove: miwyalobe Sen aseTi winamZRvari,<br />

uvnebelad gardmataro qristianTa mterT samZRvari.<br />

406<br />

vaxsene RmerTi, wamovel siTac xsna meguleboda,<br />

guli tiroda, cremliTa Tvalebi meguleboda,<br />

aRar megona, me Tu-Ra guli-Ra meguleboda,<br />

vityodi, vai, moyvasno CemTvis dakargulebo, da!<br />

48


407<br />

dRisiT wimanZRvrad mze myvandis, RamiT uWvretdi mTvaresa,<br />

mivendev SvidTa varskvlavTa mas CrdiloeTis mxaresa;<br />

RamiT SiSvels mTas movadeq Suva daRistnis aresa,<br />

mun Jamsa rasme Seveswar sicocxlis dasamwaresa.<br />

408<br />

astyda qari da daiwyo setyva, elva da quxili,<br />

wam-da-wuT elvis zariTa Tvalebma Seqnes wuxili;<br />

arcad Cnda Tavis safari, mazed Semeqna wuxili,<br />

Tavs davixvive sartyeli, wavswev, tans aras ufTxili.<br />

409<br />

setyvisa TavSi dacemis SiSiTa pirqve mxobilsa,<br />

gulman mTqva: adeq, ielvebs, ipovni gamoqobilsa.<br />

avdeq; iela, mivad(e)g kars mTa-xvrels lod-gaZrobilsa,<br />

mivel da maSig ukuvsZver, vmadlobdi mxolod-Sobilsa.<br />

410<br />

damedva didi imedi, vTqvi, Turme RmerTi mfaravsa;<br />

Tu CemTvis kargi ar swaddes, ar damadgamda karavsa;<br />

damixsna wvima-setyvasa, qarsa sastikad mbzaravsa,<br />

rac kaci RmerTsa endobis, RmerTi kargs uzams, ar avsa.<br />

411<br />

vsTqvi, Tu: eh, RmerTo, Sena xar Cemebr cdomilTa mxsnelia;<br />

Tu ar SengniTa, winaswar saqmis Setyoba Znelia;<br />

Tvaleb-daxuWvils mwolares gars mertya Rame bnelia,<br />

guliT macnobe wina-gza da vpoe saZebnelia.<br />

412<br />

setyvam gardiRo, gamovel. ufalsa msxverpli Sevswire:<br />

ar myvanda saRmTod zvaraki, mxurvales guliT Sevstire;<br />

arc maqvnda samRTo werili, codnaca maqvnda me mcire,<br />

`RmerTo, damixsen mterTagan!` es locva gavizepire.<br />

lb. odes daviT avis dRisagan Sewuxebuli<br />

svindisis mxilebiT elvisagan gamoqobili<br />

klde ipovna da imas Saefara, iqidam<br />

gamosulman iloca<br />

413<br />

Sen, RmerTo erTo, xilulTa me veras dagadarebo,<br />

ar vici, zixar, Tu swevxar, frinav, Tu fexze darebo.<br />

naTlad vTqva, Zvel-dRed xelmwifob, mziT dResac Sen adarebo,<br />

ukvdavxar, gnebavs visica, acocxleb da amkvdarebo.<br />

414<br />

mama xar dausabamo, ara gaqvs dasasrulia,<br />

sityva gaqvs Zed moTxrobili, gvsmenia aq mosulia.<br />

ara xar RmerTi mtyuari, gaqvs WeSmariti sulia.<br />

erTi xar, magram am sityviT samad xar gaeqsulia.<br />

49


415<br />

mze da sxivi da naTeli viT samad galeqsulia,<br />

ig samiv erTi mze aris, ar calke gaqsaqsulia;<br />

egreT mama da egreT Ze, da egreT wminda sulia,<br />

visac sameba ara swams, sjulTagan gardasulia.<br />

416<br />

RmerTo, caTa da qveynisa mpyrobelo, Semamkobelo,<br />

mamav da Zeo da sulo, winaswar saqmis mcnobelo!<br />

Cvenad xsnad, Senad saqebrad mis mTiT mis lodis mZrobelo.<br />

me, daviT, mixsen mterTagan, mamis daviTis mTnobelo!<br />

417<br />

saxiT, viTarca sawmiszed, cvaro zegardmo wveTilo,<br />

agarakTagan uTeslod Ziro morCada xeTqilo;<br />

gamouTqmelad naTqvamo, mTiT lodo gamokveTilo,<br />

mixsen cxovari wymedili, ieso mwyemso keTilo!<br />

418<br />

mexo, quxilis isaro, mterT gulze dasarWobelo,<br />

daviTis vardo, abramis yvavilo dauWknobelo.<br />

gansjad cxovelTa da mkvdarTa samarTlis gamambWobelo,<br />

marcxeniT TikanT maride, marjveniT kravTa mxmobelo!<br />

ld. vedreba RvTis-mSoblisa daviTisagan,<br />

odes im zeiT Tqmuls lod-gamokveTils kldes<br />

Saefara avis dRis mizeziT<br />

(bolo erTi)<br />

419<br />

mTav RvTisav, mTao poxilo, daviTis sagalobelo,<br />

viT agarako zegardmo cvarisa Sematkbobelo,<br />

aRmogvicevne uTeslod nayofi, Sesamkobelo.<br />

momec nayofi keTili, iesos qristes mSobelo!<br />

420<br />

sityva ZlierTa msmenelo, ucnaurisa mcnobelo,<br />

sarwmunoebis xarisxo, sjulisa mtkiced mpyrobelo,<br />

qristianeTa zRudeo, mfarvelo, garsa mRobelo,<br />

Sen damifare, damicev, iesos qristes mSobelo!<br />

421<br />

saxiT abramis karao, RvTis tevniT gulTa myrdnobelo,<br />

sjulT kidobano, mosianT RvTis mcnebis Casawyobelo,<br />

viT Seuwvelo mayvalo, saRmrTo cecxl-ganuqrobelo,<br />

mixsen, nu damwvav saxmiliT, iesos qristes mSobelo!<br />

422<br />

quxilo mterTa mkveTelo, elvav sulT manaTobelo,<br />

elisabedis momkiTxo, mis yrmis mis mucliT mkrTobelo.<br />

50


viT samoselo uxrwnelo, SiSvelTa damaTbobelo,<br />

Semmose madliT SiSveli, iesos qristes mSobelo!<br />

423<br />

barbarozT sjulTa damxsnelo, sp(a)rsT siwmindisa mTxrobelo,<br />

cecxlTa Tayvaniscemisa damSreto, damacxrobelo,<br />

RvTis s(a)msxverpleo, furneo, cxovrebis purTa mcxobelo,<br />

ganmaZRe madliT mSieri, iesos qristes mSobelo!<br />

424<br />

cxovrebis wyaros enbazo, mbanelTa ar samznobelo,<br />

kanas wylis Rvinad msmevelo, meqorwileTa mTrobelo;<br />

kvlav kldeo wylisa momcemo, israelT cremlTa mSrobelo,<br />

masvi me madliT mwyurvalsa, iesos qristes mSobelo!<br />

425<br />

nayofiero venaxo, viT vazo morC-uWknobelo,<br />

ukvdavebisa mtevanTa mokvdavTa mosarTlobelo,<br />

maCrdilebelo nergo da keTilTa SrtoTa mynobelo!<br />

migrile codviT sawvavsa, iesos qristes mSobelo!<br />

426<br />

sityvisa mRrTisa xorciTa mtvirTvelo, damadgnobelo,<br />

RvTis Zisa kacad aRmzrdelo, miT kerpTa damadnobelo,<br />

adamis mxsnelis dedao, ZiT evas maxarobelo,<br />

Sewuxebulsa maxare, iesos qristes mSobelo!<br />

427<br />

sibrZnisa RvTisa savanev, taxt-saydar-dasajdomelo,<br />

keTilmorwmune mefeTa gvirgvinad mosaxdomelo;<br />

xido wiaR-myvanebelo, kibev, caTamdis mwdomelo,<br />

gza simarTlisa maswave, iesos qristes mSobelo!<br />

428<br />

mis siZis mRviZrad damxdomo, SuaRam ZilTa mfrTxobelo,<br />

gauqrobelis lampriTa qalwulTa wina mswrobelo;<br />

sulelTa lampar-SretilTa mrekelTa karTa mxSobelo,<br />

mowyalebisa kar-miRe, iesos qristes mSobelo!<br />

429<br />

zeciT RvTis sityvis sayviro, qveynad kacT mosaTxrobelo,<br />

arsis saydrisa sasanTlev, lampar-grZlad-gauqrobelo;<br />

mis mTiebisa dedobiT bnel qveynis manaTobelo,<br />

Sen ganminaTle goneba, iesos qristes mSobelo!<br />

430<br />

viT mamaT-mamis Surdulo, mTav, lodis gamamtyorcnelo,<br />

damamtvrevelo kerpTa da sawuTos RmerTTa mxocelo.<br />

pirvel wyevisa werilTa bralisa aRmamxocelo,<br />

mixsen dedao RvTisao da Cemo xat-salocvelo!<br />

431<br />

51


daurRvevelo zRudeo, godolo Seuryevelo,<br />

caTagan dautevnelTa wiaRTa damatevelo;<br />

mariam qristes dedao, asulo sionevelo,<br />

Sen meox-meyav codvilsa, qalwulo, RvTisa mxevelo!<br />

432<br />

Sen gevedrebi, ciskaro saidumlosa dRisao,<br />

naTelo Saravandedo sacnaurisa mzisao,<br />

dedao muclad mRebe[l]o gamomxsnelisa tyvisao,<br />

tyveobisagan damixsen, mSobelo RvTis sityvisao!<br />

433<br />

naTelo da brwyinvaleo, Tqmulo aRdgomisa xato,<br />

sityvierTa cxovarT qnaro da uxilavT mxecT damsxarto;<br />

tarigis da wyemsis dedav, me nu damiteveb marto,<br />

Zali momec, gardmaxtune, sadac damxvdes codvis flato!<br />

434<br />

Sen saqebrad ritorica ars, viT Tevzi, uxmo, utyvi;<br />

me viT vityvi, Sens qebasa, nawvarTi var viT pirutyvi,<br />

miWirda da Cems mavneTa SengniT kverTxi gardaurtyi.<br />

viT enbazo, ganmiwminde me codvisa bralTa tutyi!<br />

le. odes zeiT xsenebulis gamoqobil kldidam wamosuls<br />

daviT guramiSvils ucxoni Sexvden da<br />

maTis SiSiT muxli moeWra<br />

435<br />

romelmanc mTaman damfara, mas mTazed im setyvebiTa,<br />

mec im mTas msxverpli Sevswire, rac giTxar im sityvebiTa;<br />

merme avdeq da wamovel tiriliTa da tyebiTa;<br />

sul gavanedle gamxmarni Sambnar[n]i cremlTa rwyebiTa.<br />

436<br />

koWamdis setyvas vapobdi, fexebi maqvnda SiSveli.<br />

yvelazed guli magrobda, arazed viyav mSiSveli.<br />

vsTqvi Tu, ras mizams macduri, an mgeli, an daTvi, Sveli?<br />

Savepovebi aravis, Tu, RmerTo, Sen ki miSveli.<br />

437<br />

aw yvela wvrilad ver movsTvli, rac maSin gardamxedia,<br />

sami dRe SambSi vswolilvar, maRla ar amixedia,<br />

win gzisa Sekvris SiSiTa wasvla ver gamibedia,<br />

SimSilisagan muceli mimkvria ferdzed ferdia.<br />

438<br />

Cems ukan mdevarT gardvurCi im woliT dRiTa samiTa,<br />

xuTi dRe-Rame vicxovre Svidis tyemalis WamiTa;<br />

dRisiT jagnarSi vsZvrebodi, mindvrad vidodi RamiTa,<br />

dRe TerTmetamdis viare yofa-qceviTa amiTa.<br />

52


439<br />

Tumc ar meWama me puri Tbil-Taja javaxuria,<br />

arc mesva Rvino kaxuri, ar viyav nabaxuria;<br />

aTis dRis mSiers momerTva sadili sakv[e]xuria,<br />

mouwevari kvinCxi da mkvaxe me kowaxuria.<br />

440<br />

perangi mecva axali, ar Zveli me tanze narma,<br />

muxlT qveiT gavxdi SiSveli, SemomecviTa ze narma;<br />

didTa WirTagan vnebuli odes mcna mamam zenarma,<br />

man gamomirwyo wyluli da miSva mgrgenma da mzrzenalma.<br />

441<br />

meTormetes dRes movadeq wylis pirsa me uWalosa,<br />

SambSi vsZver viTa niblia, vsTqvi, arvin ar ambWalosa.<br />

Savxede, gaRma lewevden maTraxis cemiT kalosa;<br />

vsTqvi Tu, agebis ufalman aq mixsnas sakankalosa.<br />

442<br />

cotas xans ukan momadga me ori kaci naviTa,<br />

megona, amas mkiTxevden: `mand ras akeTeb, daviTo?<br />

isev gabrundnen, SeSinden, Cemis uqoCros TaviTo,<br />

me munve davrCi, davRondi, vsTqvi, Tu: wavide saiTo?<br />

443<br />

ra mnaxes, maTis SiSiTa mec ameSala balani,<br />

muxli momeWra, wamerTo tanSi Rone da Zalani,<br />

Sors veRar wavel, ukuvswev, mun axlos iyo Calani.<br />

gardavixade iqica, rac RvTisa medva yalani.<br />

lv. ucxoT naxvis SiSiT muxlTmoWris dros<br />

daviTis locva da galoba<br />

444<br />

RmerTo, momxede, vedreba mismine, gamigoneo!<br />

muxl-moRebu[l]var, ar Zalmics aqedam daZvris Roneo;<br />

codvis muxruWiT Sekrulsa momiSvi, momifoneo,<br />

merme Sen gzaze mimiZeRv, sad gindes, wamiyoneo!<br />

445<br />

ieso wyemso keTilo, Cemebr warymendilT mpovelo.<br />

Cavardi codvis xnarcvSia, vscade da ver amovelo<br />

brZane: `Zis TxovniT mamasa sTxove, rac gindes, mTxovelo~,<br />

viTxov, Semindev codvani, ros mkvdari ganmacxovelo.<br />

446<br />

aw neba Seni Cemzeda aRsruldes aRsasruliTa.<br />

minda da veRar davZrulvar ZalTagan ganasuliTa;<br />

Tu mixsni, isev gmsaxuro qristianisa sjuliTa,<br />

Tu ara, momkal xorciTa, oRond nu w[a]mwymend suliTa!<br />

53


galoba<br />

447<br />

mamav, Seni Zeo, viTxov, miboZeo;<br />

viqcevi, qveskneTs vardebi, misvet-miboZeo,<br />

rad gZinavs, aRdeg, ufalo, aw ganiRviZeo,<br />

modi, gammarTe wel-gulSi, sul davibRunZeo.<br />

RmerTo, daviTis mTnevelo, mamao da Zeo,<br />

is mterni Cemi mdevnelni devne, ganaZeo,<br />

Sen gamirkvie daviTsa, rac win gza miZeo!<br />

448<br />

mWameo, msmeo, Cemo tanTa mcmeo!<br />

ver mogeSvebi cocxali, Tunda mawameo,<br />

miboZe sazdo sulisa, mSian, maWameo,<br />

kidec Semmose, siciviT sul vkrki am Rameo,<br />

bala-CalaSi davsZvrebi, viTa RalRa, meo;<br />

mivxvdi, viT mwyeri alalTa dRes mterTa Rarmeo,<br />

daviTis Zev, daviT mixsen me aqadaRmeo!<br />

lz. Svela RvTisagan daviTisa, tyveobidam<br />

gamosvla saruseToSi<br />

449<br />

daRamda, sxva dRe gaTenda, arvin Cnda Cemi mdevari,<br />

dilaze adre wamovsdeg uZilo, Ramis mTevari;<br />

wamovel, gzazed ufalman miboZa sazdo mdRevari,<br />

ori kitri da sazamTros naWeri me naxevari.<br />

450<br />

sazamTro sicxiT damWknari xelSi meCvena me cxlada<br />

wyali axlos mxvda mdinare, vikakve gasarecxlada;<br />

kitri ubidam gamcvivda, gulze mamedva cecxlada,<br />

rom momeyida miRirda as oqrod, aTas vercxlada.<br />

451<br />

wyalman waiRo, mivdive, vecade, ver daviWire;<br />

bewvi mwyda misis devniTa, mec wyalSi ar daviZire,<br />

RvTisagan gulsa Semaklda, vayvedre, ase vitire:<br />

Tu momec, raRaT wamarTvi, aw ase rad gaviwire?<br />

452<br />

Senis wyalobiT izdebis yoveli dabadebuli,<br />

aw me Sevqnilvar rasaTvis me SengniT gardagebuli?<br />

Tu ar gindoda CemTvisa, rad damxvda ganmzadebuli;<br />

Tu ara, rasTvis wamarTvi sazdo ubeSi debuli?<br />

453<br />

merme ra movel gonebas, masve dauwye vedreba,<br />

Semindve eseviTari umecrebiTa yvedreba;<br />

rac avi miyo, dagiTmo, aw imas ra Saedreba,<br />

54


magrame ase mSiersa ar Zalmic grZlad gzazed reba.<br />

454<br />

Tavs davgme, uTxar SimSiliT ra guli dagiymedia?<br />

marxuloba da sasjeli gonebis gasawmendia;<br />

memTvraleTaTvis macdurni maxeTa daarwymen dia,<br />

nebieroba xorcisa sulisa warsawymendia.<br />

455<br />

movidodi da vstirodi, movsTqvemdi Cemsa ziansa,<br />

RvTis sabodiSos sityvebsa vityodi Tavaziansa;<br />

uecrad alags movadeq turfasa, lamaziansa,<br />

msxmoiaresa baRnarsa, atmians da vaziansa.<br />

456<br />

davRune Tavi, ukuvsZver vaznarsa Sina burvilsa,<br />

aRmovirexve yurZniTa, movrCi SimSilsa, mwyurvilsa;<br />

magram RvTisa ki mrcxvenoda me codviT pir-Semurvilsa,<br />

vetyodi, rad ar mivendev Senis sayvarlis survilsa?<br />

457<br />

kitri momec da wamarTvi, ver moviTmine TmeniTa;<br />

Sevswuxdi, maze gayvedre, gcode piriTa, eniTa.<br />

Sen, RmerTman, igi damiTme sulgrZelebiTa SeniTa.<br />

aw umjobesic momage pilpilad savse teniTa.<br />

458<br />

riT gardvixado me, RmerTo, egeviTari valoba,<br />

rac Sen momage savsebiT uricxvi Seni wyaloba?<br />

uwvrTnel var, ara vici ra daviTis fsalmunT galoba.<br />

gTxov, umecarsa Semindo Cemi codva da braloba!<br />

459<br />

Turme winaswar xedevdi Sen Cemsa gzasa, kvalebsa;<br />

Svebis wyalobas uzemdi Cemsa xorcsa da Zvalebsa;<br />

me ver vxedevdi, gcodevdi, libri damkroda Tvalebsa,<br />

aw xorcman gcoda, xorcs hkiTxe, suls nurasa sTxov valebsa.<br />

460<br />

xorcsa aqvs danaSauli, sulisa ara bralia;<br />

sulia Rvino keTili, xorci WurWeli myralia;<br />

xorci am soflis gemoTi nebierobiT mTvralia,<br />

suli im sofels dasjisTvis, SiSiTa sul gamqralia.<br />

461<br />

es sityva CemTvis sxvas uTqvams, axla miuTxrob mec sxosa;<br />

unda meRvinem saRvine kargvarad gamorecxosa,<br />

ganeyrevinos, gawmindos, rac SigniT mwikvli ecxosa,<br />

Tu misgan waxdes Rvino-Ra, me TavSi keti mecxosa.<br />

462<br />

eh, RmerTo, Sena amRere es Cemi satyeb-satiri,<br />

55


Wursa znovansa maxmare saZel-mawawur-xapiri;<br />

aRmomiwminde mwikvlTagan guli, goneba da piri.<br />

codviT namtvrevTa nabZarni madliT gaxizi, Sakiri.<br />

463<br />

aw Seismina ufalman xma vedrebisa Cemisa,<br />

daRonebulsa momago Jami nugeSis cemisa;<br />

xma samReralTa masmina, ara Tu zarT dacemisa.<br />

saydars darekes, gamoxda zriali zarTa cemisa.<br />

464<br />

ra Semomesma zaris xma, gulman damiwyo Zgerani,<br />

zezed wamovdeg, daviwye burviliT gamomzerani;<br />

Sevxede, saydris karzeda pirjvars daiwyes werani.<br />

vTqvi, Tu: ucilod aq aris Cemi bedi da werani.<br />

465<br />

gardaixada ufalman, Cemi emarTa rac vali,<br />

mkra sixaruli gulisa, anazdaT Wkvazed Samcvali,<br />

ase miama, piridam gavyare yurZnis marcvali;<br />

saCqarod wasvla mominda, ar viyav xanis damcali.<br />

466<br />

kidev Sevxede, gavSinje, garCeviT davinaxeo;<br />

TavT ialqanni qalTani devTa rqad gamovsaxeo;<br />

vTqvi, Tu: vai, Tu macdurman damirwyo rame maxeo,<br />

mun misvla veRar gavbede, Sors wasvla ganviZraxeo.<br />

467<br />

mas baRSi xili davkrife, sagrZali movimzadeo;<br />

zogi ubeSi Caviwyev, zogi kalTaSi Cavdeo.<br />

kvlav svinidisman mamxila: bindamdis moicadeo,<br />

dRisiT nu waxval, aramca mogidgas vinme badeo.<br />

468<br />

wavel, ukuvswev Calasa, sad ufro iyo xSiria,<br />

RmerTman Tqvens mterTa Seyaros, rac me amityda Wiria,<br />

wamodga koRos laSqari, ra SevsZar Calis Ziria,<br />

me damarCobden ucilod, Tu ar dameco piria.<br />

469<br />

ra Semawuxes metadre, vityodi gajavrebuli:<br />

vinc unda iyos, mivide sicocxle gamwarebuli.<br />

aRar davdive, wamovxti, wamovel gaCqarebuli,<br />

mun axlos kalos lewevden, mivel viT dabarebuli.<br />

470<br />

miucxoes da Semokrben mun Cemi gamSinjvarebi,<br />

Semomexvivnen garSamo kacTa da qalTa jarebi;<br />

marto perangiT mosilTa yelzed ekidaT jvarebi;<br />

mivel da jvarsa vemTxvive, viwere zed pirjvarebi.<br />

56


471<br />

erTman miuTxra meores: `dai xlebao, lazari!~<br />

`xleba~ ra mesma, dameca me sixaruliT Tavzari;<br />

muxlebma ryeva damiwyes, ze tanma Seqna zanzari,<br />

veRar daignes svetebma da gardaiqca tazari.<br />

472<br />

rusulad `xleba~ purs erqva, uwinve gamegonao;<br />

sanamdis is ar axsenes, me rusi ar megonao,<br />

ra rom Tqves puris saxeli, me iman momifonao;<br />

am sixarulman damSala javriT Sekruli konao.<br />

473<br />

rogorc rom erTman yazaxman me maSin mamiarao,<br />

roca rom myvanda, mivlida mets mamaCemi arao;<br />

Sevbraldi, gulzed mimiqva, mkocna da cremli Rvarao,<br />

swrafad moened momgvara fxovleli ianvarao.<br />

474<br />

wyals gamiyvanes naviTa, saydarSi Semiyvaneso,<br />

damawerines pirjvari, xatebsa maTayvaneso;<br />

kvlav mixmes samdivnoSia, mayvires, mayayaneso,<br />

mkiTxes: `vina xar, sad mixval, rad iyav lamisyaneso?<br />

475<br />

Sevamoklo aw, ra mergo, rac viuben amdens xansa?<br />

Tergidame solaRs wavel, solaRidam aStraxansa;<br />

muniT moskos mefe vaxtangs, baqars _ San[a]ozsa xansa _<br />

viaxel da Tayvansa vec; brZanes: `sWvrite jabaxansa~.<br />

476<br />

miwyalobes maT saxelo, momces jabadarbaSoba,<br />

RmerTaman bevrjel gagiTenosT xareboba, qristes Soba!<br />

kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba:<br />

zma, Sairi, galobani, CangT kvra, mRera, TamaSoba.<br />

477<br />

javaxiSvils gamaleqses, moSaires Cemebr cudsa,<br />

pirad mWlesa, tanad xmelsa viT nuJrians xesa mrudsa;<br />

rac me uTxri, mas miaCndis viT narcecxla ukan kudsa,<br />

bevrjel ase imwvitinis, kotviT Zirs dascemdis qudsa.<br />

lÀ. mefis vaxtangisa da Zisa misisa baqarisa<br />

darubands wabrZaneba<br />

478<br />

eqvsis wliT winaT Cems uwin qarTlidam wabrZanebulni,<br />

ra mivel moskos, vixile mefe da qarTvelT krebulni;<br />

romlisac xelmwifisagan mun iyvnen dabarebulni,<br />

imisTvis veRar mieswraT, miT iyvnen gamwarebulni.<br />

479<br />

57


erTs _ dids petres _ da ors sxvasa moSlodaT wuTisofeli:<br />

warTmodaT mokled samyofi, eSovnaT grZlad samyofeli;<br />

miT sevda vaxtang mefesa gonebis dasayofeli<br />

scemoda gulsa, ganeWra grZlad filTis Sasayofeli.<br />

480<br />

amazed iyo mglovare, cremli amisTvis zdioda:<br />

sami xelmwife zedi-zed mokvdeno, _ guli stkioda;<br />

Tavisas, Tavis qveynisas ubedurebas Cioda:<br />

gagrZelda saqme, gaZnelda, raRa vsTqva, ra varCio, da?<br />

481<br />

odesac anna xelmwife ruseTze gardamwdomare,<br />

brZen, uxvi, marTal, mowyale, samarTal-daucdomare,<br />

gvirgvinosani taxtzeda mefem ixila mjdomare,<br />

maSin Seiqna saqmisa moxsenebisa mdomare.<br />

482<br />

mefe wadga xelmwifesTan, cremliT Rawvni danasvela,<br />

moaxsena: _ TqvengniT varo arc mSieri, arc SiSvela.<br />

amasa gTxov, Semiwynaro, brZano Cemis qveynis Svela!<br />

_ Seismina xelmwifema, rac man sTxova, mosca yvela.<br />

483<br />

man ubrZana: me miWiravs zRvis midamo gaRma mxari,<br />

solaRsa da darubandsa, baqosa dgas Cemi jari;<br />

mun mibrZandi; saWurWlisa mudam mza ars Ria kari,<br />

laSqari da xazinani, viT genebos, maixmari!<br />

484<br />

mivscem yvelas brZanebasa CemTa spaTa, spis marTavTa,<br />

amirTa da amilbarTa, aTasis-TavT, asis-TavTa:<br />

Tqvens brZanebas morCilebden, kargT iqmode, gina avTa;<br />

Tavs sakvdavad ar zogviden, saca moiqnevden xmalTa!<br />

485<br />

mefem mdablad xelmwifesa Tayvani-sca, hkadra pirad:<br />

RvTaebr uxvi mowyaleba hqeniT Cemze, ara Zvirad;<br />

vmadlob Tqvensa wyalobasa, me-Ra minda sxva ganZi rad?<br />

dReis iqiT ena Cemman qeba Tqve[n]i warTqvas xSirad.<br />

486<br />

win wadga da taxtze mj[d]omsa xelmwifesa xels akoca:<br />

xelmwifeca wamoudga, gza mefesa dauloca:<br />

`RmerTman ase gagimarjos, rom ar iyos bevri xoca~.<br />

_ sadRegrZelo dauliva, TviT brZana da masac mosca.<br />

487<br />

wamovida petrebuxiT, mefe moskos Camovida.<br />

moemzadnen mama-Svilni, qarTvelni yva vinca-vin da,<br />

wasvla wyliTa daamtkices, brZanes: `eqvsi navi gvinda~.<br />

Seqnes navis Senebani, miT erTi Tve gamovida.<br />

58


488<br />

navSi CavsxdiT da wavediT Tokebisa xelis weviT:<br />

xan Cqara da xan wynarada, xan verc daZvriT, xan ki ryeviT,<br />

win etiki migviZRoda, edilisa wyals davyeviT.<br />

Cveni avad siaruli sams Tves ukan SevityeviT!<br />

489<br />

viremdis zRvaTa bagemdis Cven CavidodiT naviTa.<br />

gardatrialda sawuTro mrudisa sabrunaviTa;<br />

win svimon abramisSvili dagvxvda ambiTa aviTa,<br />

aRavso guli mefisa mravliTa saWmunaviTa!<br />

490<br />

moaxsena: `Samaxia Tamaz-xanma daiWira!~<br />

mefes esma, TavSi xeli Semoikra da itira:<br />

esreT moTqva: `Cemi bedi asre rogor gaiwira,<br />

gza arcaiT warmemarTa, win erTi ram amexira!<br />

491<br />

axla ra vqna, sad wavide? gza Semeqna daxlaTuli,<br />

qari qris da afra-gaSliT var xomaldiT zRvas SerTuli.<br />

brZanebani win wasula xelmwifisa xel-CarTuli<br />

RmerTman Tqvens mters warumarTos, viT me gza maqvs warmarTuli.<br />

492<br />

dRes rac sazareli sityva maismina Cemma yurma,<br />

es sul wyalSi jdomam miyo, siarulma bayayurma!<br />

pirSi lukma gamamaZro Taraqamam nadi-yulma,<br />

raRa vqna da ra vivargo sevdiT gul-RviZl danayulma?<br />

493<br />

_ Tu davbrunde ubrZaneblad, mkiTxon, ra maqvs me saTqmeli?<br />

Tu wavide darubandsa, me viqnebi riRas mqneli?<br />

RmerTo Cemo, es ra miyav? momivline saqme Zneli,<br />

sul sicofed Semiracxe, rac visibrZne me sabrZneli!~<br />

494<br />

kvlav brZana: `gaval darubands, iqiv sjobs sxagan dgomasa,<br />

iq mouyuro, Tu saqme ra moxdes Samadgomasa;<br />

rac uwin saqme wamxdara, wuxiliT ra vargo masa,<br />

sjobs momavlisas ufTxilde saqmisa ar waxdomasa!~<br />

495<br />

gabrZanda mefe xomaldiT darubandisa kidesa,<br />

mRdelni samRdelod mosilni movidnen, xeli hkidesa,<br />

cixidam TeTri alami gaSales, gardmohkidesa,<br />

rusTa zarbaznis SilingiT gars cecxli moukidesa.<br />

496<br />

laSqarni TofTa isroden, xucebi rekden zarebsa,<br />

ase gvegona, xmisagan ca iZvris, mTa zanzarebsa:<br />

59


ar vgvandiT abuCs stumarTa, arca ubralos mgzavrebsa,<br />

cotad miT gveca nugeSi mun misvlad danazarebsa.<br />

lT. Tamaz-xanisagan Samaxiisa da ganjis aReba da<br />

osmalosagan Tiflisis dacla<br />

497<br />

aw mogiTxra nadi-yuli an vin iyo, risa mqneli;<br />

iyo erTi Taraqama elTa Tavi xvarasneli,<br />

imis gamo Sah-Tamazma miiyena saqme Zneli,<br />

Tvisis nebiT, misis xeliT gardaicva yelze wneli.<br />

498<br />

ase rome Sah-Tamazma saqme ase moigvara,<br />

loToba da meZaoba metad didad Seiyvara,<br />

misad wamlad nadi-yuli, viT brmam, wina aRimZRvara,<br />

beWedi da saxelmwifo, jari sul mas miabara.<br />

499<br />

TviT im saqmiT nebierad jda gancxromiT, amo SvebiT, _<br />

moifona xrmal-kap[a]rWi, mSvildT sabeli qmna moSvebiT,<br />

misgan xnarcvSi uku-varda, aRar iqmna amoSvebiT.<br />

maSindelno sisxlTa tbano, aw rodis-Ra aRmoSrebiT?!<br />

500<br />

es gauSvaT, igive vsTqvaT, rac gaewyos bolo Tavsa,<br />

kargi wviTgan davaneloT, cecxli mouboloT avsa.<br />

RmerTi kargsa rad uzemda mas bilws, meZavs da mloTavsa?<br />

avis mqnelsa avis saqmiT RmerTi saqmes mourTavsa.<br />

501<br />

ra nadi-yul Sah-Tamazsa saqmis Tavi ver unaxa,<br />

daiWira, dapatimra, darajas qveS Seinaxa;<br />

gaTamamda nadi-yuli, Tofi marTa, xmali Calxa,<br />

mouqniva winaRmdgomTa, gan[a]dina TavSi Caxa.<br />

502<br />

nadiyuloba ganagdo, man dairqo Tamaz-xani:<br />

daimona yizilbaSni, viTa mgelman cxvarni, Txani;<br />

ganimravlna beglar-begni, yul-noqarni, uzbaS-xani,<br />

gaikeTa metad kargi man Tofxana, jabaxani.<br />

503<br />

ra Tamaz-xan Sah-Tamazsa amisTana saqme uyo,<br />

imisTanas RalatiTa yelze gardaacva gulyo;<br />

ormo-bnelSi Cagdebulsa Tavi aRar amouyo,<br />

yovls xelmwifes acodina, Tavi Tvisi sacnaur-yo.<br />

504<br />

ruseTs gagzavna despani, sityva miswera aseTi:<br />

`Cven Tqvenis taxtzed dajdomiT Tvisis wyalobiT gvcavs RmerTi,<br />

mokvda Sah-Tamaz yeeni, mas Svili darCa arc erTi,<br />

60


saxelad virqvi Tamaz-xan, me daviWire sparseTi~.<br />

505<br />

mas, Tamaz-xanis despansa, saxelad erqo xulufa,<br />

misces mas didi pativi petrebuxs, kargi ulufa,<br />

iman scna vaxtang mefisa saqme da ganZraxuloba,<br />

vinc uTxra, kargad vera qna idumalT damarxuloba.<br />

506<br />

xulufas uTxres: _ vaxtang Tqva _ `me wavaxdino suxavi,<br />

is aris Cemis qveynisa damwveli, cecxliT mxuxavi;<br />

SamaxiaSi yumbara vyaro mexisebr mquxavi,<br />

Tu RmerTman eg ki maRirsa, sxva ra maqvs Sesawuxavi!~<br />

507<br />

mefe rom gaRmiT wabrZanda, xulufam gzavna Cafari;<br />

miswera wigni Tamaz-xans, gaimagreo safari,<br />

aw vaxtang mefem saomrad aiRo xmali da fari,<br />

ganZraxuloba ars misi Samaxiaze farfari.<br />

508<br />

Tamaz-xans esma, eoca, iqmna mkbeneli nekisa,<br />

suxavis jari man Seqmna, viT isom amalekisa,<br />

jer Samaxia dalaSqra, qveyana mospo lekisa.<br />

kvlav xma asmina ganjasa osmalos karTa rekisa.<br />

509<br />

erTs dRes Tamaz-xan Tavis jars miuZRva ase xerxiTa<br />

aTi-aTasi aTasTa ganasresina fexiTa:<br />

ganjis karebi damusra zalayinisa jexiTa,<br />

Tiflisi nebiT dacales, gavles becebiT, xexiTa.<br />

m. Tamaz-xanisagan rusT xelmwifis ferTmaSalTan<br />

wignis mowera da Tavisis qveynebis Txovna<br />

510<br />

Tamaz-xan solaRs miswera, vis aqvnda amilbaroba:<br />

`Tu megobari brZandebiT, Cemze ar gmarTebsT Zaloba;<br />

gardmaxdevineT sxva-rigad, Tu ram memarTos valoba,<br />

Tu ara, Cemis qveynisa xelmwifem miyos wyaloba.<br />

511<br />

solaRs, daruband armoans, Tqven ra xeli gaqvsT baqosa?<br />

dasabqveli mbaqvelman arc agre unda baqosa;<br />

rada xnavT, anu rad sTesavT Tqven Cemsa saTambaqosa,<br />

anu baJs, davRas, rad iRebT saduqnes, saqulbaqosa?<br />

512<br />

Tu ar dauTmobT erTmanerTs, is Camoagdebs mtrobasa;<br />

dascaloT, TqvenTvis mibZandeT, isi sjobs mand magrobasa.<br />

me rome vsinjav TqvengniTa mag Cemis qveynis pyrobasa,<br />

magdeni bolo ara aqvs Cemsa da Tqvens moyvrobasa~.<br />

61


513<br />

mas amilbarma miswera: `Tqven CemgniT nu gewyineba,<br />

vinemdis karze mivswerde, Tqven qeniT es moTmineba.<br />

rac me iqidam momesmis, Tqven CemgniT mogesmineba;<br />

me sixaruliT dagicli, Tumca xelmwifem ineba~.<br />

514<br />

male movida karidam xelmwifis gvamansaria<br />

`solaRis cixe moSaleT, dascaleT gaRma mxaria~.<br />

sanamdis TviTon amilbar cixes ar dasca baria,<br />

manamdis dasaqcevelad xeli veravin garia.<br />

515<br />

Tamaz-xan Tamazxanoba gardirqo, man inajiSa,<br />

Tamaz-xanisebr sefuri Sah-Tamaz ver ivarjiSa;<br />

nadiyulobis ZaliTa saxelad irqo nadi-Sa.<br />

jer arcada Cans sp[a]rseTSi nadi-SasTana fadiSa!<br />

516<br />

man, nadi-Saman yeenman, Sah-Tamazs xnarcvi uTxara:<br />

xlmiT SeaSina TurqeTi, daRistani da buxara.<br />

rusT xelmwifesac moswera: _ `gameca, baqos nu xara~.<br />

indoeTisa xelmwife dadrka, mas Tavi uxara!<br />

517<br />

vaxtangs mefes mouvida am nadi-Sas Cafar-elCi.<br />

ebZana, Tu: mobZandio, Sens qveyanas aras verCi;<br />

me giCveno Senis mtrisa Tavi Suva ganaxeCi,<br />

damijere, ar dakargo, rac me xelSi CagaCeCi.<br />

518<br />

ar wavida, ar miendo, misi ymobac iTakila,<br />

sityva misi mas guls eca, TvalTa qacvi, viT askila;<br />

viTa smoda pirveliTgan, miT ixsena, miTa kila,<br />

Tqva: `mec unda damborkilos, viT Sah-Tamaz daborkila~.<br />

ma. rusTagan gaRma mxris dacla da mefis<br />

vaxtangis aStraxans gabZaneba<br />

519<br />

rusT darubandi dascales, yizlarisake aresa:<br />

mefe vaxtangca mibrZanda aStraxnis are-maresa,<br />

iq uvaresad Saeswra ambavsa sawyinaresa,<br />

maSin Tqva: wuTo sofelo, fu Sen da Sens moyvaresa!<br />

520<br />

wyeulo, cruo, macduro, ase rad damemtereo?<br />

cxra rigi Wiri Semyare, erTsa ar damajereo;<br />

guls mqonda xmali gaCrili, aw Subic damaZgereo,<br />

arc mamkal, arc damarCine, matare zere-qvereo.<br />

62


521<br />

mefem ubrZana Tavis Svils: `Sen, Svilo Cemo baqaro,<br />

ismine Cemi naTqvami, tkbilo, viT Taflo, Saqaro:<br />

veRarcad waval aqidam, viqnebi, radgan aq varo,<br />

Cvens daqceulsa ojaxzed unda, rom Sen isarqaro.<br />

522<br />

ar vici raRac etlzeda Seviqen, davibadeo:<br />

me bevrs vecade, ar iqna, aw axla Sena scadeo,<br />

veRar SeviZel moweva, davberdi, mSvildi davdeo,<br />

rac unda waxdes, gakeTdes, me mas aRaras davdeo.<br />

523<br />

romelic kaxni, qarTvelni qarTlidam gardmogvyolia,<br />

zogs qarTlSive yavT col-Svili, zogs aq SeurTavs colia;<br />

qarTlurad miec neba da rusulad `dai olia~,<br />

rogorc ujobdesT, ise qnan, miTam arc erTi myolia.<br />

524<br />

mTxoven da mivscem veravis, me ver vitvirTav amasa:<br />

me wauxdine qveyana, Svilic gauce mamasa?<br />

me RmerTi mizams ras kais, ormo uTxaro, Wa masa.<br />

sjobs uWmelobiT sikvdili sayveduriTa Wamasa!<br />

525<br />

me yvelas davscem dastursa, Seviq TavianT nebasa,<br />

amas ki vityvi rCeviTa, daugdeb erTsa mcnebasa:<br />

kaci xom vercad waua sikvdilsa, RvTis brZanebasa,<br />

magram nuravin Seiyris Tavisis nebiT snebasa.<br />

526<br />

Svilman Sekadra mamasa: `Sen ra gaqvs aw saWmunavi,<br />

razed Seqmnilxar, ar vici, Senis cxovrebis mwunavi?<br />

ra axla ican sawuTro dasabamiTgan mbrunavi,<br />

mibrZane, misi Semxebi vin darCa gauTxunavi?!<br />

527<br />

kaci Tavs veras gauva cruis sawuTros mdurvasa,<br />

unda, rom kacman gauZlos, Wirs Seyris cxrasa Tu rvasa.<br />

sjobia isev molxena wuxilsa, Wmunva-urvasa,<br />

girCev, daexsen magdensa cremlsa da oflSi curvasa.<br />

528<br />

erTs mogaxseneb rCevasa, maze nu gamiwyrebiTa;<br />

isi sjobs, moskos wavideT wynarad, nebivrad rebiTa;<br />

iqiv vicxovroT, viT uwin vscxovrebdiT Cvenis krebiTa,<br />

javrs daiviwyebT, odesac xelmwifes SaeyrebiTa.<br />

529<br />

ubrZana: aRar viqnebiT rogorc viyaviT Cvenao;<br />

misTvis vimalvi sircxviliT, ar minda gamoCenao,<br />

63


mravalis cremlis deniTa davhkarge TvalTa Cenao,<br />

aseTi seni Semyria, Znelia gardarCenao.<br />

530<br />

wamaiCoqes qarTvelTa, Tavs waiSines xelia,<br />

itires bevri mefis win da Rvares cremli cxelia;<br />

Sekadres: `rasTvis Seqnilxar viT velad mrboli xelia,<br />

brZanebT: `vemalvi sofelsa,~, ege ra gasamxelia?<br />

531<br />

Cven gagviSvia qveyana Tvramet-cxrameti welia;<br />

samsaxuriTa TqveniTa gvtkiva zurgi da welia,<br />

namsaxurobis Cvenisa ege ra sasyidelia?<br />

Tqven mand dabrZandiT da Cvenzed ase aiRe xelia!~<br />

532<br />

mefem ubrZana tiriliT: `Tqven marTals ambobT yvelasa;<br />

gimsaxuriaT Tqven bevri mSiersa da SiSvelasa,<br />

magram ras mizamT, vecade me Cemis qveynis Svelasa,<br />

ar iqna, riT-Ra gardvixdi me Tqvensa sasyidelasa?<br />

533<br />

viTxov, SemindoT, Cemzeda Tqven hqeniT rac saqnelia,<br />

eniT daglocav, mis meti sxva ra maqvs saqonelia?<br />

RmerTman mogagosT muqafa, CemgniT gardaxda Znelia,<br />

sadac krul iyvneT mterTagan, mun RmerTic Tqveni mxsnelia!<br />

534<br />

erTi ambavi momesma, me gasagonlad menasa,<br />

didaT merCivna sikvdili me cocxals imis smenasa;<br />

amaze vstiri, cremliTa vavseb qvevrsa da menasa.<br />

me Tqveni sxvaTa micema ver vaTqmevine enasa!<br />

535<br />

raca vsTqvi, javriT ege mklavs, maCivlebs, eg matirebsa,<br />

wyeuli wuTi-sofeli, rac ar mwads, mas apirebsa.<br />

ar vici, rogor gardurCe mWvals gulze danaWirebsa,<br />

Tu ar mdomodiT, gagcemdiT, ar SeviyridiT Wirebsa!~<br />

536<br />

ra es ismines qarTvelTa, kvlav ufro SemosZaxesa,<br />

Tavs iqiT-aqeT awyvetden, axliden qvasa da xesa;<br />

hkvirobden Cveni mWvretelni, mgonia, kidec gvZraxesa!<br />

maT ar icoden, Tu Cvena gavebiT ragvars maxesa.<br />

537<br />

mefem gvibrZana: `qarTvelno, kaia, nuRar stiriTa,<br />

Tqven gaigoneT yuriTa, rac me mogiTxra piriTa:<br />

rac saidumlo gsmenodesT, xma-maRla mas nu hyviriTa,<br />

nurc Tqven swuxT, nurc me mawuxebT, guli maqvs savse WiriTa.<br />

538<br />

64


guls nu iCvilebT, iyaviT gulisa gamagrebiTa,<br />

Cems Svils baqarTan mibrZandiT xelierTpirad krebiTa;<br />

Tqven is wagiZRvesT saiTac, ukan miyeviT rebiTa,<br />

mis ukiTxavad wina-win Tqven nurcad waeCrebiTa!<br />

539<br />

asre mogviTxrobs Targmansa am igavis xis mrgvelia:<br />

ars morCileba saqebi, urCeba saZagelia.<br />

mwyemsi ufTxili samwysosi advilad damkargvelia,<br />

samwysos umwyemsod mavalTa SeSWams tura da melia~.<br />

540<br />

gamoesalmnen mefesa qarTvelni muxlzed xveviTa,<br />

mdabla Tayvanis-cemiTa, xelsa da ferxze mTxveviTa;<br />

win dauyenes tboreni cxelis crem[l]isa nTxeviTa,<br />

imaTi Tavis raxuni ismoda qva da xe viTa.<br />

541<br />

wavidnen, baqars SesCivles: `mefem raRac qna iWvia,<br />

namsaxurobis sanaclod mogvago ese niWia;<br />

aw Tqvena xedavT TvaliTa, rac jiRa TavTa gvirWvia,<br />

sul gamogvyara qarTvelni, darCa aTi-Ra biWia.<br />

542<br />

aw mama-Tqveni Tumca rom Rrmad saqmis gamCxrekelia,<br />

werilTa TargmniT viT rogorc ione damaskelia,<br />

magram es avad ifiqra, aq gaikeTa kelia.<br />

TviTan aq dgebis martoka, Cveni Sors gamrekelia~.<br />

543<br />

baqar Tqva: `eg Semityvia me Tqvengan ufro adreo;<br />

nu momikvdebis Svilebi levan da aleqsandreo,<br />

bevri miuTxar mama-Cems, eg saqme rad ikadreo?<br />

ar damijera, avad qna aq dgoma man metadreo.<br />

544<br />

vera vnaxe ra magisi Rrmad saqme minawdomare,<br />

razedac midga, ar darCa is saqme wauxdomare!<br />

me Svili var da eg mama, ara var winaRmdgomare.<br />

me moskos waval, Tqvenc moxvalT, eg iyos aqa mjdomare!~<br />

545<br />

gvibrZana: male wavideT, ara sjobs aq grZlad dgomao,<br />

gza wagvixdebis, mogvaswrobs, axloa Samadgomao;<br />

caricinamdis wyliT wasvla migvaCans, navSi jdomao,<br />

caricins iqiT moskomdi etleb-unebiT xldomao.<br />

546<br />

yovelman kacman sagzaod SevqeniT momzadebani,<br />

Tav-Tavis sajdoms navSigan nuzlTa da bargTa debani.<br />

vswuxdiT mefisa gayrisTvis, gvwvevda saxmilTa debani;<br />

bevrman davswyevleT mas dResa Cven Cveni dabadebani.<br />

65


547<br />

Cven wavediT, ig mun dadga, saqme moxda areuli;<br />

aTiode kaci darCa, xabazi Tu mzareuli;<br />

sxva iman yma ar indoma, ar memkvidre, ar euli.<br />

viTa godolT mSenebelni, gavxdiT ena-Sareulni.<br />

mb. daviT guramisSvilisagan sawuTos<br />

soflis samduravi<br />

548<br />

nu miendobi, sawuTro mtyuvani ars da upiro!<br />

ar daiWirvis xelSia, ragind rom bWali uWiro;<br />

dRes rome lxini mogagos, xval ver mourCe uWiro,<br />

amad sjobs, xorci uvarhyo, sulsa uloco, uwiro.<br />

549<br />

naTobs da bindobs sawuTro, qcevadi, mobrunavia!<br />

wams myudro qari aqrolis, wuTze damusris navia,<br />

yoveli lxini muxTlisa kvlav isev saWmunavia,<br />

erTi dro grZlad ar SegrCebis, kargi sTqva, gina avia.<br />

550<br />

vicnob, mec viyav sofelsa gancxromasa da Svebasa;<br />

miyvarda, kargad mimaCnda, vcdilobdi ar gaSvebasa.<br />

axla Tqvenc xedavT aw Cemsa mis gamo pirquSebasa,<br />

guli dauwvavs saxmiliT sulTqvnasa da uSebasa.<br />

551<br />

moklea ese sofeli, kacs ar SerCebis wam erTo,<br />

rac momeboZa Tavidgan, bolo-Jam isev wamerTo!<br />

man damikvanZa, muxTalma, me raca mexvewa-merTo,<br />

mis gamo sevdiT me guli, viT SeSa, cecxlze wamerTo.<br />

552<br />

wyeulman, cruvman, macdurman, fexT qveS ilinWa momigo:<br />

pirvelad moyvrad meCvena, tkbili ram sityva momigo,<br />

gameTamaSa, macdina, sacxovrebeli momigo,<br />

ra wamaxdina, gamkicxa, `rad hqeno~, niSnic momigo!<br />

553<br />

amad vemduri sawuTros, Torem sxva ra maqvs sadao?<br />

sad momiyvana sad myofi, kidev mivyevar sadao!<br />

mama, deda, Zma TvaliTa veRara mxedavs, a dao,<br />

ZeTa da asulTaganac gamxada uRirsadao.<br />

554<br />

me sawuTroman mimiRo, rac sabadisi mebada,<br />

misgan darwymuli maxeni Tavsa ze gardmomebada.<br />

or-gziT krul Semqna mterTagan, xelTa sabeli mebada,<br />

miT vstir, TvalT cremli mibnelebs, dReni mCans me Ramebada.<br />

66


555<br />

mSvilds momiwiva muxTalma, isari gulSi mamaso,<br />

ar momca Ze, arc asuli, arvin miZaxis `mamaso~.<br />

man damiCagra goneba da mteri Tavsa mamaso.<br />

davjeq da leqsva daviwye, vsTqvi, Tu: viSvileb amaso.<br />

556<br />

amazed aris Cemi da cruis sawuTros Cxubia,<br />

sad kacs ar unda, wariyvans, yelze sabeli ubia;<br />

misTvis vstir cxelis cremliTa, sveli maqvs kalTa-ubia.<br />

me msurda erTi, ar momca; vis ar surs, misca tyubia.<br />

557<br />

sam-oTx rigad muxanaTman guls laxvari mamaRera.<br />

sul matira Cemi dReni, araodes ar mamRera.<br />

viT boloki mqna avre[x]i, amayoCa, amaRera.<br />

Tesl-aSretiT gamaxmo da unayofod damabera.<br />

558<br />

Semqna uSrto, unayofo, viT xmelis xisa galia;<br />

guls damasva samWedurad, laxvrad sevdis sagalia;<br />

zdian cremlni TvalTa CemTa, swvavs, viT TevzTa sagalia.<br />

ase miCans sra samyoflad, viTa mfrinvelsa galia.<br />

559<br />

orgemage ars sawuTro: xan notiobs, xan ki gvalavs;<br />

dRes rom kargi win gimZRvaros, ukan mogadevnebs xval avs.<br />

nu endobi, mogatyuebs, isars isvris, mSvilds ki malavs.<br />

mas davnatri, vinca swored svlad sawuTros gzas gahkvalavs.<br />

560<br />

ors miagebs kacs sawuTro, ara erTsa danajerebs:<br />

xan moawyens, aatirebs, xan moalxens, anamRerebs.<br />

erTnairad ganataros, ase arvis danaberebs.<br />

viT uqmnia miwa WurWlad, isev miwad ganamtverebs.<br />

561<br />

midis-modis es sofeli, qartexilTa zRvisebr Relavs!<br />

ukan dasdevs dro da Jami, mis naqselavs qsovs da sTelavs.<br />

is mWle kaci cels ras aqnevs, rasa sTibavs, rasa scelavs?<br />

amad vswunob sawuTrosa, sul bnelia, rasac elavs!<br />

562<br />

amisTvisa var facicad, viTa Tavs mterdanasxami,<br />

misis cecxliT guli Cemi vals Wirisofldanasxami.<br />

mowyvetila mosagrilad wylurze wyali danasxami:<br />

guli ase daukuwavs, viT galesils danas xami.<br />

563<br />

naRvliT dreni Semimoklda, aRara maqvs, damelia;<br />

yvela mwared gardameqca, rac ram tkbilad damelia.<br />

mZorTa CemTa SesaWmelad mzas ars tura da melia.<br />

67


aw wamoval mec TqvenTana, sad Zma micdi, da melia.<br />

564<br />

viT Tavs mivsce mosveneba, viT mivago amo mrbolsa?<br />

sasikvdilod mivswurvilvar, yelSi suli amobolsa.<br />

axaldabas nuRar xaro, meZaxian, amo bolsa!<br />

aw rom me iq wamiyvanon, vin gamizrdis am obolsa?<br />

565<br />

miTxar, mtero, davis TxovniT daviTisgan moige ra?<br />

rad uyvedre uSobelsa, berwob, vera moige-ra?<br />

imas Svilad vervina sjobs, daviT vinc Zed moigera,<br />

vinc gamoTqva, is iSvila, mteri imiT moigera.<br />

566<br />

me rac vSobe, Svilad vsjervar, es Tu mzrdelman gamizarda,<br />

vzrdi momRerlad, me Tu Cemi simRera ar gamizarda.<br />

Tumca ena gasareklda, guli misTvis gamizarda,<br />

magram mefeT samsaxuriT es sazrdelad gamizarda.<br />

mg. mefis vaxtangis amier sofliT micvla da<br />

qarTvelT TavadTa da aznaurT rusT xelmwifis<br />

samsaxurSi ganweseba<br />

567<br />

aq naxeT wuTis soflisa, cru, matyuara, flidisa,<br />

misgan sibnele naTlisa, zedan gardakvra bindisa!<br />

ymani viyveniT keTilni mis cxebulisa didisa,<br />

gvwyalobdis, uxvad gvaZlevdis, swavliT Svilureb gvzrdidisa.<br />

568<br />

mas mogvaSora muxTalman, gza dagvibnela savali,<br />

sad ra gveSovna mudregad, sargebliT gvTxova savali!<br />

rac man moiRo, ar iTqmis Cvens Tavze gardasavali,<br />

Tu getyvi, mwared guls damwvav, Semxuxav, Semtusav ali!<br />

569<br />

vai, ra boZi waiqca, saxl-kari Tavs dagveqcao!<br />

lxini, Sveba da siame sul Wirad gardagveqcao.<br />

Cven ymani davrCiT, patroni wavida, Sors gagveqcao,<br />

gafTxildi, Senc ar dagveqce, RvTis maca, magra deq cao!<br />

570<br />

mefe mogvikvda, viqmeniT Cven mwared oxer-tiali!<br />

miT dagvibnelda sawuTros SuqTa brwyinva da Wyrtiali;<br />

mogvwyda wel-guli, SevqeniT, viT umxrod Citman, frtiali,<br />

daviwyeT, viTa wiwilTa ukruxobiTa, wkrtiali.<br />

571<br />

mis dros rusTa Tqves: qarTvelno, es Tqvenca gagegoneba,<br />

TviT qriste brZanebs: `Znelia orTa ufalTa moneba~<br />

68


iwameT erTi ufali, Tumca genebosT cxovneba,<br />

an wadiT, anu dadeqiT, Tavs nu mieciT Roneba.<br />

572<br />

Cven oc wels iqiT stumarsa ver uzamT Tavazasao,<br />

Semogvewevis Tu aras, mudam ver vaWmevT mzasao.<br />

Tu rom dasdgebiT, Cven TqvenTvis movmzadebT kargs mazasao;<br />

Tu ar dasdgebiT, dro aris mibrZandebodeT gzasao.<br />

573<br />

qarTvelni scden da gatexes mefis vaxtangis mcnebao:<br />

win wauares baqarsa, saqme qnes Tavis nebao.<br />

sworeT im gzazed wavidnen, saiTac iyo snebao.<br />

aravin uwyis, muniTgan cocxali vin ixsnebao!<br />

574<br />

ifices kaxTa, qarTvelTa: `CvenSi ar iyos Suria,<br />

Cven sul didTa da pataraT cxovreba gvaqvndes Zmuria;<br />

davsdgeT, Tu sadme wavideT, erTad viZebnoT puria~.<br />

mec gaverive, mekeTa, raki mas movkar yuria.<br />

575<br />

ra igi fici gardaswyda, gulSi ar qona Surisa,<br />

xelmwifes arza miarTves: `Cven Tqveni ymoba gvsurisa;<br />

laSqarSi wasvla gvebZanos, dro aris samsaxurisa!~<br />

xelmwifes esma, iama, brZana mogdeba yurisa.<br />

576<br />

Tavis vezirebs ubrZana, saymo garigdes maTio:<br />

TavadTa ocdaaTi da aznaurTaTvis aTio;<br />

Tu ar aRsrulden, kideve aT-aTi maze sarTio,<br />

mieciT Tanasworada, ara iyos ra xlaTio.<br />

577<br />

Sursa ra esma siswore, erToba man iwyinao:<br />

rkina rbili da foladi, Tqva, ganaswora vinao?<br />

marTebelTana dagvCxuba, avrigad Segvasminao,<br />

aT-aTi isev mogviWres, sxva ki mogvigdes winao.<br />

578<br />

Suri uvaryo, visac rom Wkva qonda natamalia,<br />

Sejda da gardaexvewa, ixmara cxeni malia.<br />

me myvanada cudi jaglagi, miT vercad davemalia,<br />

gajavrebuli momixda, gardmomiWira xmalia.<br />

579<br />

Surman daCagra da mokvda yaflanisSvili tetia,<br />

Surman ciciSvils adamas daartya TavSi ketia;<br />

daSavebuli mec SuriT daviarebi xetia;<br />

dambnelebia goneba, Tavze mexvevis retia.<br />

580<br />

69


Surman me didaT damkoda, xmali Semomkra misrisa,<br />

msxvils Svilebs yeli damiWra, wvrilebi fexiT misrisa;<br />

cecxliT damiwo saxl-kari, vame, javri mklavs mis srisa!<br />

viT aRlesili laxvari, miT sevda gulsa misrisa.<br />

581<br />

mas meSurnesa pirvelad ara aqvnda-ra Zalebi,<br />

gamoaCina bolos dros faruli danakrZalebi;<br />

gvimtyuvna, xorci TviT Wama, Cven mogviyara Zvalebi,<br />

xe varjovani dagvaxmo, ayovna nakunZalebi.<br />

582<br />

ganaborota keTili, Surman auba Tvalebi.<br />

wina aRuZRva brma brmaTa, ariva gza da kvalebi.<br />

dabenZRa, daarioSa, oqros moriva rvalebi.<br />

gardaxdevinos ufalman, rac Cemi edvas valebi!<br />

583<br />

viT Txasa cxvari, mivendev upiros, moRalatesa.<br />

wamiZRva, samWmo miCvena, Tavs wamayena flatesa.<br />

miTxra, Tu: `ager safoTli, kargia, vinc iq gaxtesa~.<br />

TviT gaxta, me Sig Camagdo, hgavs eSmakobiT antesa.<br />

584<br />

Sevscdi da mwyemssa w[a]uvel, gaudeq mrudaT Zovnasa.<br />

aw davhkargulvar TavTaTvis, aRar moveli povnasa.<br />

uZRebebaman ra miyo, xedavT am Cemsa Sovnasa<br />

simsuqnisaTvis davikvli, ZaRlni SesWamen qonasa.<br />

585<br />

avad momixda umxroda gafrena, qmna navardisa!<br />

sad amosuli xnarcviTa kidev meored vardisa;<br />

vaime, mama-dedisa, Zmis damkargavi var, disa,<br />

veRar mnaxavi moyvrisa tan-lerwam, pirad vardisa.<br />

586<br />

Cveni giTxra samsaxuri, sxva ra gveqna amis meti;<br />

aTas-Svidas-oc-da-cxramets xoTinis kars vTxliSeT keti,<br />

oroc-da-ors findriRavans cecxliT gamovbugeT Sveti.<br />

oroc-Cvidmets brusis korols SeuryiveT taxtis sveti.<br />

587<br />

ormoc-Tvramets brusman dagvkra, Tavsa dagvaxviva reti.<br />

me Cems Zmebsa damaSora, luwisgan davrCi kenti.<br />

maRdeburxis cixeSigan damsva kareb-danakleti.<br />

muniT vixsen, Sin wamovel, qeri vxan da yana, feti.<br />

588<br />

fetvi bevri moviyvane, magram vera vSWame mWadi.<br />

me momiTxres: `mandedame axla adeq, sxvagan wadi!~<br />

Zal-unebriv wamiyvanes, sadac ara viyav mwadi,<br />

vame tkbilo sicocxleo, rom Sen ase gamimwardi!<br />

70


wigni b<br />

md. simRera daviT guramisSvilisa,<br />

tyveobidam gamosvlis dros<br />

daviTis Sesxma<br />

1<br />

vinc rome saxlSi SemiSva, gamaTbo, gamamSuSao,<br />

damidga kargi sadili, win RviniT savse SuSao,<br />

man SemikveTa: imRere, daviT, is `Cemo yurSao~.<br />

kvlav Sen me rasac SemikveT, viqnebi Seni muSao.<br />

2<br />

amad me esreT Sevawyev qeba daviTis SesxmiTa,<br />

ese Sairi bolo-erT erTmanerTzeda SesxmiTa.<br />

`Cemo yurSaos~ sanacvlod Caxruxauli es xmiTa<br />

miuTxar, gamxiarulden Rvinisa Tasebze sxmiTa.<br />

daviTis Sesxma pirveli<br />

3<br />

moiqca daviT kais sadaviT,<br />

RvTis uRlisake miiRo qedi.<br />

maRliT daswiva, mdabalT awviva,<br />

erTad Seyara vake da qedi;<br />

adida mama mis qnaris xmama,<br />

Ze _ sityva misi _ ZalTa moqmedi.<br />

Ze daviTs rqada RmerTman uqada:<br />

rqa aRgidgino, miT mterTa rqendi.<br />

4<br />

mamas vsax Zirad da Zes Srtod pirad,<br />

viT usaxevda mas mamis gverdi,<br />

daviT axevda da mas arxevda,<br />

Srto maiwoda zeidam qvemdi,<br />

iTvis-itoma daviTis Stoma,<br />

rqad aRamorCa Tvisi gamrqedi:<br />

moeba zeda, aRzarda Zeda<br />

man mzrdeli, Tvisi, miT mixvda bedi.<br />

5<br />

viTa namyeni, gamosayeni,<br />

ukvdavebisa xilT mosarTlvedi,<br />

ugbilT ixiles, arad ixiles,<br />

mohkveTes, hkadres: `avs xils ibemdi~.<br />

ig mokveTili, nayof-keTili<br />

isev gancxovlda, me miT vilxendi,<br />

mtriT dacemuli, cecxls micemuli<br />

sagril-saCrdilad me mas virxevdi.<br />

71


6<br />

man damayena, wamoayena<br />

man mzeTa-mzeman Saravandedi,<br />

bnelSi mgdebare gamoved gare,<br />

viTa davRamdi, isev gavsTendi!<br />

Ze mogveboZa, gvesvet-gveboZa,<br />

me daqceuli misgan avSendi,<br />

daviTs, daviTo, mixamda viTo,<br />

egreT nugeSsmca da mad vaqebdi.<br />

7<br />

daviT ar vaqo, mkiTxon, ra varqo;<br />

kaco, Sen iyav giJi Tu brZeni?<br />

vaqeb mitoma, daviTis Srtoma<br />

zed gamoiba kargi yurZeni.<br />

vinc igi Wama, RmerTi iwama,<br />

berTa da berwTa misca sul Zeni;<br />

miT aRiSenes da daiSvenes<br />

saxl-kar-midamo, gare fuZeni.<br />

8<br />

daviTs urokavs, me ar mirotavs,<br />

marTali miTqvams, rac msmia Tqmuli;<br />

mis sanufqada, rac mas uqada,<br />

RmerTman uboZa, aRxda aRTqmuli;<br />

mas misca Zeni, Wkviani, brZeni,<br />

qveyanazeda qebiT ganTqmuli,<br />

mis SrtoTa xili, brmaT TvalT amxili,<br />

svimionisa mklavTa aRqmuli.<br />

9<br />

daviTs mrokavsa Seumkob kavsa,<br />

rasac kaviTa qve ig iwoda,<br />

misTvis fundruki, viTa gundruki,<br />

sTnda, RvTis winaSe ms[x]verplad iwoda.<br />

sulo codvilo, xorcT dakodilo,<br />

gijobs malamad Sen ig iwo, da,<br />

Sen man gagkurnos da ar dagkrulos,<br />

vinc Sens naqnarsa saswvriT giwonda.<br />

10<br />

daviT isama, man ganisama,<br />

aramTu igi erTi dakarga;<br />

bobRniT, ebniTa, hpova ZebniTa,<br />

samad erTi mze mogvfina karga.<br />

rokviT-samebiT, cxonda samebiT,<br />

Tqva Tu: dasia RmerTad ar varga!<br />

sanamdis reka, kerpni gareka,<br />

Tan ganatana TavianT barga.<br />

11<br />

72


daviT rCeulman, RvTis miCneulman<br />

mterTa sarqenlad Ze rqad qadaga;<br />

ig daixara, misgan ixara,<br />

viT Ziri Tvisi Srtoze rqad darga!<br />

beTlems dabada, kanas daba, da,<br />

vin wyali Rvinod ganabadaga,<br />

RmerTi gvacnoba, kerpTa Tqva jmnoba,<br />

ilekro adno, xe wva, qva daga.<br />

12<br />

daviT RvTis qebiT, Surdulis qvebiT,<br />

iqmna SeWurvil, gmirTa mjobneli,<br />

fsalmunT galobiT da RvTis wyalobiT<br />

mterT saqme uyo, dasaja [bneli];<br />

qnar-winwil-ebniT man pova ZebniT,<br />

romelic gvaqvnda Cven saZebneli,<br />

mogvfina mzeda RvTis sityva Zeda,<br />

man gangvinaTla savane bneli.<br />

13<br />

daviT qnarebiT buqna qna rebiT,<br />

sjulis kidobans uroka wina:<br />

melqolam naxa, dagmo, dasZraxa;<br />

mefe xltis viTo yrma pawawina;<br />

colman gakila, qmars eTakila,<br />

wyromiT rqva: vroke me imisTvina,<br />

vinc umetesad, me ukeTesad<br />

mamis-Senis wil taxtzed majdina.<br />

14<br />

da kurTxeul ars ufali, romelman gamomirCia,<br />

ufros mamisa Senisa Rirs myo da me mimiCnia<br />

dacadginebad, mflobelad erisa israelisa.<br />

amad vmRer uflis winaSe, var SuSprad mSleli xelisa.<br />

me. odes daviT guramisSvili<br />

kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla,<br />

imis monasibad RvTis-mSoblis Sesxma<br />

1<br />

Cem sayvarlis momyvanelo Zed, mariam qalo,<br />

saxiT oqros sasanTleo, lampar-ganumqralo,<br />

zmirin-gundrukT sakmevelo, saynoselad alo,<br />

qalwulT gvirgvinT samkaulo, Tav-jiRoanT alo,<br />

usasyidlo margalito, Zvirfasisa Tvalo,<br />

anTrak-almas-safirono, iagundo-lalo,<br />

cxovrebis wylis iaTuRo, oqrov, ara rvalo,<br />

masvi wyali da mapkure, cocxal-mkvdari valo!<br />

2<br />

zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,<br />

yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,<br />

73


codvis lias ukuvardi Rrmad Sig davefalo,<br />

Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo,<br />

Tayvansa gcem, geajebi, viTxov Semiwynaro,<br />

mimkvdarebuls mamaSvelo ukvdavebis wyaro;<br />

masva, mkvdari ganmacocxlo, Sens Zes Semamyaro,<br />

viT wesia sayvarlisa, trfials Semayvaro,<br />

mavne-macdurs ganmaride, Zelo, qristes jvaro!<br />

Cemi cremli zed idine, cxovrebis wylis Raro,<br />

gaufTxildi, cud-ubralod arcad damiRvaro,<br />

daviTs win ZRvnad warumZRvare, RvTis ZRvenT winamZRvaro!<br />

sxva xma<br />

mowyalebis karo, Sens zRurbls movekaro,<br />

usaxlkaro varo, viTxov, Semifaro!<br />

viT mowyale xaro, codvilT meoxaro,<br />

rac me mogiTxaro, Sen miT ganmaxaro,<br />

maxumr-mamasxaro, macin-maxarxaro,<br />

daviTis mterT xaro ZiriT aRmosTxaro!<br />

mv. xarebobis dRis Sesxma:<br />

`axa wminda kopales~ sanacvlod samRerali<br />

qal-qalwulman mariam wmindad Tavi atara;<br />

yovlis kais saqmiTa Tavi RmerTsa ayvara.<br />

ocdaxuTs marts gabriel angelozman axara,<br />

zegardamo mokiTxva hrqva: yrma Svao patara!<br />

qalwuls Zniad aRuCnda, SekrTa, ganasadara:<br />

`mamakaci ar vici, eg moxdebis ragvara?~<br />

man rqva: `sulis wmidiTa Zal-maRlisam dagfara!~<br />

kvlav qalwulman madlobiT RmerTsa xeli Seyara:<br />

`sityvisaebr Senisa meyavn~, _ sxva ara Tqva ra.<br />

vsTqvaT im yrmisa SobiTa dagvemarTa sarfa ra.<br />

gaizarda aw yrma ra, sca da kerpni gayara,<br />

TviT Segveqna RmerTada, dagvico da dagvfara,<br />

ganiyida, jvars ecva, CvenTvis sisxli daRvara.<br />

rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.<br />

ganiyida, jvars ecva, CvenTvis sisxli daRvara,<br />

rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.<br />

rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.<br />

mz. RvTis-mSobl[i]s micvalebis<br />

dRis Sesxma<br />

1<br />

gixarodesT angelozT dasno<br />

da wmindano Tqven bevrad asno!<br />

2<br />

dedofali meufis deda<br />

qveyniT zecad aRmovals Tqvenda!<br />

3<br />

74


mociqulni tyebiT, godebiT,<br />

mglovareni saxmilT modebiT,<br />

4<br />

cremlovani uZRvian wina<br />

aRtacebuls RrubelTa Sina!<br />

5<br />

dedam suli Zes misca xelTa,<br />

meSiniso haeris mcvelTa:<br />

6<br />

Zeman deda haerTa Sina<br />

aravisgan ar SeaSina.<br />

7<br />

aRaxveniT, mTavarno, bWeni,<br />

movals nugeST-cemani Tqveni,<br />

8<br />

sanatreli aw Tqven mieri.<br />

patiosan da saxieri!<br />

9<br />

viT mosianT dasaqadebi<br />

kidobani sjulTa sadebi;<br />

10<br />

viT karavi ig wamebisa,<br />

saxl-savane ars samebisa;<br />

11<br />

dedofali RvTisa-mSobeli,<br />

mowyalebis karT ar mxSobeli,<br />

12<br />

viT abramis vani, karavi,<br />

egreT mcveli, Cveni mfaravi.<br />

13<br />

RvTis deda ars sjulT kidobani,<br />

Zisa mier aqvs wmindobani!<br />

14<br />

misTvisa gvaqvs Cven mindobani,<br />

qveynad misgan ars mSvidobani.<br />

15<br />

misgan damcrda gulT-didobani,<br />

miT ganwesda Zmoba-dobani;<br />

16<br />

75


avis saqmis jmna. ridobani;<br />

uSverT sityvis xmis kmindobani!<br />

17<br />

ugalobdiT mas mgalobelni<br />

bobRniT mwyobriT, tkbilad mxmobelni!<br />

18<br />

daviT mefe qnar-winwiliTa,<br />

rokviT, cekviT, wina-win vliTa,<br />

19<br />

ugalobdes sjulT kidobansa,<br />

qnars etyodes aw TviTon bansa!<br />

20<br />

RvTis-mSobelo, vadidebT Sensa<br />

micvalebis Senisa dResa!<br />

21<br />

Cven gamovsTqviT Seni galoba,<br />

Sen yav Cvenzed Seni wyaloba;<br />

22<br />

gviTxove Sens Zes sayvarelsa,<br />

nu agvxdis Cven RvTis safarvelsa;<br />

23<br />

codva Cveni Sescvalos madlad,<br />

wagviyvanos Cven mand pir-naTlad!<br />

mÀ. Tavisis codvis mogoneba da<br />

sasinanulo sityvebi<br />

daviT guramisSvilisa<br />

1<br />

vame codvils da unanelsa,<br />

keTilT saqmis me uqonelsa,<br />

2<br />

miqceul var samRvTos gzisagan<br />

CveulebiT avis znisagan:<br />

3<br />

codvis myvar var, ara madlisa;<br />

bnelisa da ara naTlisa.<br />

4<br />

viTar warvsdge sjad RvTisa wina,<br />

viT davmkvidrde wmindaTa Sina,<br />

5<br />

76


viT iqnebis Cemi cxovneba<br />

zakviT savse maqvs me goneba!<br />

6<br />

me sawyali daRonebuli,<br />

codvisa var damonebuli;<br />

7<br />

tkbilad miCans crui sofeli,<br />

wuTi anazdisa myofeli.<br />

8<br />

vame, vame, sulo codvilo,<br />

xorciT daWril da dakodvilo!<br />

9<br />

ara gaqvs ra Sen mosawoni,<br />

qristes saswvriT Sen asawoni.<br />

10<br />

rac imruSe, aq Sen isiZve,<br />

mun sasworsa zeda isi Ze.<br />

11<br />

aw nu gZinavs, adeq, iRviZe,<br />

SuvaRames movals is siZe:<br />

12<br />

ar dagiStres Seni lampari,<br />

sameufos dagexSas kari;<br />

13<br />

TvalTa cremli Sen awanwkari,<br />

nu xar[o] gves-glispis mzakvari,<br />

14<br />

Tumca gsuris sulis cxovneba,<br />

daviT rac grhqva, gxams gagoneba!<br />

Tumca gsuris sulis cxovneba,<br />

daviT rac grhqva, gxams gagoneba!<br />

daviT rac grhqva, gxams gagoneba!<br />

mT. aRdgomis dRes yrmaTagan samRereli<br />

1<br />

aRdga qriste da aRmoiyvana adamiani!<br />

braleulebi, bnelSigan bmulni, borgliniani!<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

2<br />

gverd gangmerilman gvapkura sisxli, gvyvna grilovanad,<br />

77


damRerdeT dabdabs, daviTs durduks, did-didroanad,<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

3<br />

evas elxina, erodiasa eldani eca:<br />

vame, viwvio, veras vityvio, vixsnebi verca!<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

4<br />

zrunavs zarganxdiT, zarobs, zuzia zatikobasa,<br />

Àerni [À]etyoden Àerodiasa ÀeSmakobasa!<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

5<br />

TamaS-TulobiT, Tavis TxovniT Sen, Tavxedo, briyo,<br />

irono iro, ione, mohkal, iman es giyo!<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

6<br />

kapas-kaxpobiT, kais kacis kvlad, kadnierebiT,<br />

leqs-RviniT mTvralsa, lxinad mjdomares lmobierebiT,<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

7<br />

mefes mosTxove: `mohkveTe Tavi marTlis metyvelsa~.<br />

nu gikvirs, mis wil nacvlad miece navTT tbas, cecxls mwvelsa!<br />

aliluia, aliluia, aliluia!<br />

obolni<br />

1<br />

dideba Senda ufalo, Sen[a] xar kacTa moyvare,<br />

geajebi, rom Semindo, me visac rame movpare!<br />

Tumca gvarduci vercxliTa vavse, yelamdin movyare,<br />

isev cud iqmna Ce[m]Tvisa, gvarduciT ver wamovyare.<br />

2<br />

cruvman sawuTrom rac momca, isev imanve wamarTo,<br />

viT xmeli SeSa sawvavad me cecxlsa zedan wamarTo;<br />

aw riTRa unda keTilad me Cemi saqme warvmarTo.<br />

an israelad riT gavxde, an riTRa me viwarmarTo?<br />

3<br />

RmerTo, Semindev aw Cemi naqnari codva da brali;<br />

Sors ganmaride urigo me saqme finTi da myrali,<br />

Sen damimSvide me guli RrZuvi, ficxeli da mwyrali,<br />

rom ar Seviqna RviniTa me Wirveuli da mTvrali.<br />

4<br />

vai, Tu movhkvde codvili kaci avis zniT me zrdili,<br />

wamerTos dReni mziani, Rameni ca-mowmendili;<br />

78


mdgomares zRvisa Wvretani, ca varskvlav-mTvariT Wedili.<br />

ukeTes vnaxav veRaras xorc-mkvdari, sul-warwymendili.<br />

5<br />

vai, Tu movkvde umadlo, Seviqna codvis zieri,<br />

davkargo xorcis simaZRre, suliTac viqna mSieri;<br />

misTvis momadges risxvani zegardmo, RvTiv zecieri,<br />

srulad wamerTvas qveynada, me maqvndes rac nivTieri.<br />

6<br />

vame, Tu Sors gzas wavide, sagZlad vera-ra waviRo,<br />

win mebaJeni damixvden, rac mTxoon, is ver gaviRo,<br />

qristes win wavdge qed-drekiT, Tavi ver maRla aviRo;<br />

sasworSi codva daWarbdes, umadlom ver gardaviRo.<br />

7<br />

vame, Tu Cemi sikvdiliT guli aravis stkiodes,<br />

gul-umxurvalod tirodes, gangeb xmamaRla kiodes,<br />

ubralod iwirplebodes, cremli ar xarbad zdiodes,<br />

ra mnaxos Tvaleb-wuxili, Cemzed avs rasme Ciodes.<br />

n. simRera qal-kaxeTis jvarobas<br />

sanaclod saTqmeli<br />

yrmav, goneba ugunuri agoniareo,<br />

Tavs nu gaxdi uRonoda, aRoniareo;<br />

iqiT-aqeT miixede, aTvaliareo,<br />

scan sawuTro muxanaTi, salmobiareo.<br />

ars gza viwro, ormo-xnarcvi moganiareo,<br />

gaufTxildi, ar Cavarde, amod iareo,<br />

nu gaxdebi ufalTana gulmankiareo.<br />

gullmobilad ena-piri almobiareo,<br />

Seiyvare sayvareli, anebiareo,<br />

araferi miayeno saudiareo;<br />

rac gecodos, Seinane, mRrdels aRiareo;<br />

iloce da imarxule da eziareo,<br />

ar Sescvalo ubedurad sabedniareo,<br />

daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo.<br />

ar Sescvalo ubedurad sabedniareo,<br />

daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo,<br />

daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo.<br />

na. sityva ese RvTisa<br />

sityvisa-sityvad Sewyobili da sw[a]vla sayvarlisa,<br />

RvTisa da kacisa Zisa, yrmaTaTvis simRerad _ `eeo,<br />

meo, qalo qalTa-mzeo~-s sanacvlod saTqmeli<br />

1<br />

eeo, meo, aqeT momxedeo,<br />

79


as momiTxrobs sayvareli, yuri daugdeo!<br />

2<br />

aravina ars ufrosi RvTisgan udideo,<br />

RvTis sityvasa _ kacTa Zesa _ sityvas mismendeo.<br />

3<br />

gzasa romelsa xvidode, win daixedeo,<br />

faTerakians safrxesa arcad Cavardeo.<br />

4<br />

Tavs aseTzed nu ixareb, bolos inandeo;<br />

aseTs nuras moivaWreb, rom dasziandeo.<br />

5<br />

mcan, me var Seni moyvare, Sen me giyvardeo,<br />

nuraodes damiviwyeb, mudam gaxsondeo.<br />

6<br />

vinc girCevdes Cems gayrasa, hkar da ganagdeo,<br />

vinc me momdevs gauyrelad, mec imasa vzdeo.<br />

7<br />

me sul yovelTvis Seni var, Tu Sen gindodeo:<br />

var Wirnanaxi Senzeda, Torem ras dagdeo.<br />

8<br />

Tu ar ici, rac miqnia, getyvi, icodeo,<br />

rom Senc imis sanufqoda saqmes iqmodeo.<br />

9<br />

odes mamiT da suliTurT Zem vimoqmedeo,<br />

miwa-wyali da qar-cecxli erTad Sevmzadeo.<br />

10<br />

Cavbere suli cxoveli, kacad gavxadeo,<br />

qveynad yovli nivTieri, rac rom davbadeo,<br />

11<br />

kacis saxmarad gavxade, sul win daudeo;<br />

yvelas movrive sibrZniTa, rasac SevsWideo.<br />

12<br />

kvlav dedakaci Semwed mas uqmen, umzadeo,<br />

davarqvi orTav saxeli, ganuzogadeo.<br />

13<br />

kacsa adam da dedakacs eva uwodeo,<br />

davsxi samoTxis baRSigan, mcneba daudeo.<br />

14<br />

uTxar, yovlis xilisagan im erTs ar sWamdeo;<br />

80


Tu SeSWame, usacilod sikvdiliT mokvdeo.<br />

15<br />

mcnebas gardaxda, SeWama; gavswyer, ganvagdeo,<br />

adam davswyevle: WiriT da ofliT purs SWamdeo;<br />

16<br />

kurosTavTa da balaxis TesliT rCebodeo,<br />

miwa iyav da miwadve iqce, gamiwdeo.<br />

17<br />

eva davswyevle: Sen, SvilTa kvnesiTa Sobdeo,<br />

qmars aqvndes Senzed ufleba, Sen umcrosobdeo.<br />

18<br />

ra safarveli naTlisa gardavexadeo,<br />

TavianT neba vamyofe, yuri daugdeo.<br />

19<br />

adam miuTxra satanas: Tu ram icodeo,<br />

evasa stkiva muceli, wamlad danadeo.<br />

20<br />

satanam uTxra: magisi Cemzed maagdeo,<br />

me Sen rac gTxovo saxsrada, imas momcemdeo:<br />

21<br />

suli giraod momec da amas daswerdeo,<br />

TaviT, coliTa, SviliTa naTesavamdeo,<br />

22<br />

sanamdisin uSobelsa Sobilad vscnobdeo<br />

da ukvdavi mokvdebodes, manam Sen gyvandeo _<br />

23<br />

adam miugo: egreT vyo, viT Sen iTxovdeo!<br />

mihyida suli, Cavarda jojoxeTamdeo.<br />

24<br />

Sembralden, guli gamwyrali me davimSvideo,<br />

qveynad wyalobis TvaliTa gardmovixedeo.<br />

25<br />

mo[v]lindi sityva mamisad, Zed davibadeo,<br />

ganvkacdi, qveynad viare da ganviyideo;<br />

26<br />

visaje nebsiT, jvarzeda gardmovekideo!<br />

movhkvdi, sisxliTa CemiTa brali ganvswmindeo!<br />

27<br />

mamaman Ceman madida, viT Zem vadideo,<br />

81


adamis aRnadginebi gardavixadeo.<br />

28<br />

saflaviT aRvsdeg, sikvdiliT sikvdili vsTurgneo,<br />

jojoxeTSigan satana risxviT mivbnideo;<br />

29<br />

davabi magris jaWviTa, cecxlsa, navTSi vsdeo,<br />

marjvniT dausvi iuda, marcxniv erodeo;<br />

30<br />

mivel, adams da evasa xeli movkideo,<br />

aRmoviyvane sxvanica, arvin davagdeo.<br />

31<br />

aw Senc adamis tomi xar, miT Semecodeo;<br />

sofelsa Sina patara xoWiWiT egdeo.<br />

32<br />

migiRe, ZiZas miggvare, ZuZus mogkideo;<br />

gasvi, gaWame, Cagacvi, CCvili gagzardeo;<br />

33<br />

gaswavle, gagaostate, kacad gagxadeo,<br />

mogirTev ze-qve savane, colic gibedeo..<br />

34<br />

jereT qveyanad cocxali, giTxar, cxovrebdeo,<br />

merme ra mokvde, zecada ganisvenebdeo.<br />

35<br />

rasac me SenTvis gavsjilvar, viTar movsTvlideo!<br />

aw me rogor ar mewyinos, waxde, gascruvdeo?<br />

36<br />

me damTmo, aRar mindomo, sxvas miuxvideo,<br />

an mterman sadme dagTrugnos, mohkvde, wamirwymndeo!<br />

37<br />

aw nu xar gaubedavi, gijobs, gabedeo,<br />

gaqsuebuli nu xval Sors, axlos mamendeo.<br />

38<br />

nu grcxvenis CemTan mosvlisa, nu damerideo,<br />

Tu Cems sawyensa raSigme Tavi Canagdeo.<br />

39<br />

an gemTxva rame soflisa, miT daikodeo,<br />

aw es ars misi wamali, wylulzed daideo:<br />

40<br />

Cems saxlamdis moawio, amdens ecadeo,<br />

82


ac mawyine, misi miTxar: gcode, Semindeo!<br />

41<br />

Tu gul-mxurvlad es bodiSi Sen maixadeo,<br />

merme Seni gansveneba Cemzed moagdeo.<br />

42<br />

Tu viTar gagaymawvilo, aRar daberdeo,<br />

ara gaqvndes ra sajavro, sul ixarebdeo,<br />

43<br />

Tu ar sxvas visme ucxoTa, marto me mxadeo,<br />

es yvela SenTvis mza aris, rac rom giqadeo.<br />

44<br />

me Sen sxvas aras genukvi, RmerTi adideo:<br />

me SenTvis nebsiT momkvdarsa mamigonebdeo,<br />

45<br />

mag Cems werilsa wignebsa waikiTxevdeo.<br />

rac rom anderZad damegdos, aRasrulebdeo:<br />

46<br />

Raribs aWmevde, mSiersa mwyurvals asmevdeo,<br />

SiSvels Semosde uZlursa, sneuls naxevdeo.<br />

47<br />

sapyrobileSi mWmunvarTa nugeSsa scemdeo,<br />

patimars, tyvesa, ucxosa Seiwynarebdeo.<br />

48<br />

Seimsubuqe codvani, virem avswondeo,<br />

aseTis saxiT meCvene, gnaxo, mamwondeo.<br />

49<br />

aseTs codvils numca gnaxav, rom gagirisxdeo.<br />

maqvs sapyrobile aseTi, Tu Sig Segagdeo,<br />

50<br />

dauSretelis cecxliTa unda iwodeo.<br />

gWamden gvelni da bayayni, matlSi eflodeo,<br />

51<br />

eSmakni cecxlis maTraxTa gcemden, miZaxdeo:<br />

vame daviwvi, miSvele, RmerTo, momxedeo!<br />

52<br />

nu goneb, kidev xelaxla viSva da movkvdeo,<br />

an misebr jojoxeTSigan meRa movideo;<br />

53<br />

an, viT mama-Sens adamsa, xeli movkideo,<br />

83


ise Sen xeli mogkido, an Samebraldeo.<br />

54<br />

unda iyo da itanjo ukunisamdeo,<br />

daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />

55<br />

isev xorciT Seinane, rac xorciT scodeo,<br />

Torem suliT veras irgeb, Sen es icodeo!<br />

daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />

56<br />

Torem suliT veras irgeb, Sen es icodeo,<br />

daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />

daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />

57<br />

adeq, adeq, nuRar swevxar, zezed wamojeo;<br />

Tavs gevlebis qurd-mparavi, mas udarajeo.<br />

58<br />

gaufrTxildi, ar daTxaros Seni saunjeo,<br />

mRilT saWmelad rad inaxav, gaxsen, daxarjeo;<br />

59<br />

ori givis satrfialo, oriv gasinjeo,<br />

romelic Cndes ufro mkvidrad, mas ebRaujeo.<br />

rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.<br />

60<br />

romelic Cndes ufro mkvidrad, mas ebRaujeo,<br />

rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.<br />

rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.<br />

61<br />

ade, ade, ar daszarde, rac dagpatijeo.<br />

aRe piri RvTis saqebrad, nu gaimunjeo.<br />

62<br />

nu aWmunveb mkvidrs mijnursa, wuTi daRrijeo,<br />

Tu suliT gsyrs gansveneba, xorci gasarjeo.<br />

63<br />

rad ganSordi Sensa mxsnelsa, rad daixvanjeo?<br />

nu xval gzasa ukeTursa, nu gardiqajeo!<br />

rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo!<br />

64<br />

nu xval gzasa ukeTursa, nu gardiqajeo!<br />

rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo,<br />

rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo!<br />

84


nb. simRera ferxisuli `ager miRmar axos~<br />

sa[na]clod saTqmeli<br />

eSmakeulT axosa angelozman mnaxosa,<br />

mweros jvari qristesi, gulzed gamomsaxosa;<br />

Tvisi mWreli laxvari lesos, gaimaxosa;<br />

Cems mters gulzed aZgeros, ara wynarad axosa.<br />

Seurisxdes, daTaTxos, mWaxed SeuZaxosa,<br />

ganecale, ganSordi, nu xval daviTs axlosa,<br />

nuraodes gaivli, sadac is esaxlosa.<br />

kacman unda siwmindiT Tavi Sainaxosa,<br />

araferi boroti guliT ganiZraxosa;<br />

TviT eridos saZraxavs, sxvasa ara sZraxosa,<br />

viT swads sxvam ar umarcxos, TviT sxvas ar umarcxosa,<br />

rac TviT exnas-eTesos, anu daefarcxosa,<br />

is moimkos, galewos, daifqos da acxosa.<br />

unda kacman keTilad swavla Seiracxosa,<br />

aTis mcnebis sityvebi gulSi daimarxosa,<br />

gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa.<br />

aTis mcnebis sityvebi gulSi daimarxosa,<br />

gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa,<br />

gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa.<br />

ng. odes daviT guramisSvili<br />

brusiaSi datyovda da Tu ram<br />

aqvnda Tavisi sacxovrebli,<br />

isic daekarga, imisTvis<br />

tirili<br />

1<br />

viTa cxovari gza Secdomili<br />

mgelT warsatacad farexTa gare,<br />

egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,<br />

aseTi saqme me mogigvare!<br />

2<br />

gavxdi glaxaki da davrdomili,<br />

Tumca sawuTros moviangare;<br />

var carialze me dajdomili,<br />

saunjisagan kars gareT mdgare.<br />

3<br />

davhkarge igi oqros beWedi,<br />

romliT niSnul ars Cemi Svebadi,<br />

aw meqcevian vani gebadi<br />

me saukuno gansvenebadi.<br />

4<br />

sizmrad vixile, kars gareT vrekdi,<br />

qorwilSi Sesvlad SigniT viwevdi,<br />

85


qriste, miboZe aseTi bedi,<br />

Sensa mas qorwils meca miwvevdi!<br />

5<br />

mterman ganmZarcva me Sesamkeli,<br />

tanT saqorwine Sesamoseli,<br />

va, Tu miT viqna gareT mrekeli,<br />

qorwilsa Sina veRar Semsvleli!<br />

6<br />

Sen xar, ufalo, aw Cemi mSveli,<br />

qristev, Semmose madliT SiSveli,<br />

petre da pavle, samoTxis mcveli,<br />

nu meqnebian karTa damxSveli!<br />

7<br />

nu gZinavs, sulo, aw ganiRviZe,<br />

rom ar Seiqna lampar-Sretili,<br />

SuaRamisas movides siZe,<br />

gareT ar darCe kar-dakletili.<br />

8<br />

nu xar suleli, zarmac-udebi,<br />

ar dagekargos qristes qorwili,<br />

numca iqnebi wildaudebi,<br />

sainaxisa ar irgo wili.<br />

9<br />

vame, codvilsa da ub[a]druksa,<br />

me vin maRirsebs aseTs mazmansa,<br />

rom damigrexdes sanTlis patruqsa,<br />

an zeTs misxemdes Cems mqrals bazmansa!<br />

10<br />

var me mterTagan mwared gacrcvili,<br />

tanT saqorwine sacmelT xeuli:<br />

sul damkargvia zeTi da cvili<br />

da sakerase gorglad xveuli.<br />

11<br />

qristev, ganmkurne brma-yru-sapyari,<br />

rom me aginTo bazma-lampari,<br />

momec locvaSi TvalT cremlT wanwkari,<br />

rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!<br />

momec locvaSi TvalT cremlT wanwkari,<br />

rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!<br />

rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!<br />

nd. meore daviTis Sesxma<br />

rusulis simReris xma: ne dam pokoiu,<br />

86


poidu staboiu.<br />

1<br />

abrah[a]mis RmerTi, sabaoTi erTi,<br />

moqmedi yovelTa mkvdarTa da cxovelTa,<br />

yovlisa mpyrobeli,<br />

2<br />

ars Cemi gamCeni, Semnaxav, damrCeni,<br />

me igi mrwams mamad, ar qaCali mamad.<br />

dambadebels vesav!<br />

3<br />

sasoebas mamas daviT sTxovda amas:<br />

mama, Seni Zeo, viTxov, miboZeo<br />

Sesavedrebelad;<br />

4<br />

suli-wminda farvad Tavs madgio karvad!<br />

RmerTs sTnda daviTisa, isma sityva RvTisa<br />

zegardamo qveynad.<br />

5<br />

mosca saTxovari, qriste macxovari,<br />

sadideblad RvTisa, Ze ig daviTisa,<br />

WeSmariti RmerTi.<br />

6<br />

friad sayvareli, mcveli da mfarveli.<br />

man dagvidva sjuli, daxsna daxvanjuli,<br />

jvars ecva CvenTvis!<br />

7<br />

me misTvis Tavs videb, vaqeb da vadideb,<br />

mrwams da aRviareb, vdgebi Tu viareb,<br />

ugalobeb me mas!<br />

8<br />

mdidar var Tu mwiri, lxini maqvs Tu Wiri,<br />

vimReri Tu vstiri, qnari maqvs Tu stviri,<br />

zed davmReri amas!<br />

ne. rusulis simReris xma:<br />

CTo za priCina, vseRda kruCina.<br />

1<br />

ismineT erno, gulT mecnierno,<br />

me davsZrav bagebs, mogiTxrob kargebs;<br />

migdeviT yuri.<br />

2<br />

sityvav Zliero, RvTiv zeciero,<br />

87


Txrobilo maRliT, smenilo dabliT<br />

Zed wodebulad;<br />

3<br />

kurTxevad Cvenda, ar SesaCvenad,<br />

RmerTad cnobilo, kacaT Sobilo<br />

qalwulisagan;<br />

4<br />

umamod qveyniT, udedod zeciT,<br />

romel movlindi da qveynad vlidi,<br />

ieso qriste.<br />

5<br />

mwyemso keTilo, nayof-keTilo,<br />

var gaxdomilad cxvari cdomilad,<br />

aw momiZie!<br />

6<br />

modi saZebrad, vgdivar sad mTxreblad,<br />

gamkurne Wiri, mTxrebls axsen piri,<br />

aRmomiyvane!<br />

7<br />

damixsen bneliT, tanjviTa ZneliT;<br />

nu mimcem mgelTa, matlTa da gvelTa,<br />

melT SesaWmelad!<br />

8<br />

amad gadideb, mavnes marideb,<br />

xar Cemi myvari, mrwams Seni jvari<br />

sarwmunovebiT.<br />

9<br />

amad gigalob, me Sena mwyalob,<br />

CvenTvis jvarcmulo, sayvarlad Tqmulo,<br />

aw Semiyvare.<br />

10<br />

aRmipyar xeli, mwvavs cecxli cxeli,<br />

mapkure wyali, damSrite ali, _<br />

wva daminele;<br />

11<br />

tkbilo ieso, mxams ganvileso<br />

wamlad sasmelad, wlurze sasmelad<br />

me sisxli Seni!<br />

12<br />

SengniT vikurno, ar davikrulo,<br />

ar gavxde wbilad, eSmakTa Svilad, _<br />

viyo me Seni.<br />

88


13<br />

SengniT xmobilad, keTil-Sobilad<br />

vixsenebode, Sen mamad myvande<br />

ganuSoreblad.<br />

14<br />

qristes macxovars, gTxov am saTxovars,<br />

maride cxovars, saca mglis xro ars,<br />

mixsen maTgana.<br />

15<br />

me daviT ese vxan da viTese,<br />

vin xarT Wkva[T]m[yo]fni, ese nayofni<br />

brZnad moimkeviT.<br />

16<br />

`arananinas, Tarananinas~<br />

ese sjobia, RvTis samkobia:<br />

aliluia!<br />

ese sjobia, RvTis samkobia:<br />

aliluia, aliluia,<br />

aliluia!<br />

nv. mesame daviTis Sesxma<br />

polSis simReris xma<br />

1<br />

aw me aRviZrav enasa,<br />

vadideb RmerTsa zenasa;<br />

viwyo me galoba,<br />

miyos man wyaloba.<br />

man qmna vaJ-qaloba,<br />

misca trfialoba.<br />

2<br />

me Cems sayvarels Samyaros,<br />

ar SemaZulos, mayvaros.<br />

maqvs trfialT wildeba,<br />

mwvavs saxmilT kideba;<br />

amisTvis mindeba<br />

qeba da dideba.<br />

3<br />

daviT Tqva RvTisa qebani,<br />

ukra qnar-winwil-ebani,<br />

RvTisave nebiTa<br />

kargisa mcnebiTa<br />

ipova ZebniTa!<br />

adida ebniTa!<br />

4<br />

89


aTZals alyani aubna,<br />

ukra, RvTis qeba aubna;<br />

orRanos dabera,<br />

qnarzeda damRera,<br />

fsalmuni aRwera,<br />

RmerTs guli ajera.<br />

5<br />

aqebda RmerTsa caTagan,<br />

yovelTa misTa ZalTagan,<br />

iroka, isama,<br />

sabaoT iwama,<br />

mamis da Zisama<br />

da sulis Tqmisama.<br />

6<br />

sTnda RmerTsa qnarTa xmobani,<br />

daviTis kargi ymobani.<br />

winaswr Tqmulia,<br />

yuriTa smulia,<br />

viTar aRTqmulia,<br />

Zed saxel rqmulia.<br />

7<br />

mosca Ze brZeni, Wkviani.<br />

Seiqna mefe sviani.<br />

qalwulsa axara,<br />

Zed muclad saxa ra,<br />

madliTa dafara;<br />

yrma iSva patara.<br />

8<br />

`dideba maRalTa Sina<br />

RmerTsa~ _ galobden maSina.<br />

zegardmo Txrobili,<br />

qveynada Sobili,<br />

kacTa Zed mkobili,<br />

RmerTada cnobili.<br />

9<br />

ieso qriste saxelad<br />

ewoda dasaZaxeblad, _<br />

gamoCnda mxsnelia,<br />

ganaTlda bnelia!<br />

saxmili nelia,<br />

aRara Znelia!<br />

10<br />

xma gvesma gasaxareli:<br />

mogveca Ze sayvareli!<br />

aw erno ixareT,<br />

sibrZneni ixmareT,<br />

90


ac mogcaT, ikmareT<br />

es nu gaikmareT.<br />

11<br />

Zed sityva RvTisa movlinda;<br />

kacTa Zed qveynada vlida:<br />

sneulTa ulxenda,<br />

brmaTa Tvals uxelda,<br />

mkvdarTa aRudgenda,<br />

wyals Rvinod uqcevda.<br />

12<br />

ver icnes, vecxlzed gayides,<br />

zurgzeda jvari ahkides,<br />

galanZRes, gakicxes,<br />

Tval-akruls TavSi sces:<br />

vin gcao? _ mas kiTxes,<br />

maT sisxli Tavs icxes.<br />

13<br />

sajes, braleul gaxades:<br />

tanisamosi gaxades.<br />

ubralo dasajes,<br />

golgoTas jvars acves,<br />

ekali Tavs adges,<br />

naRveli mas asves.<br />

14<br />

ugmires gverdsa laxvari,<br />

gamoxda sisxli da wyali.<br />

Seiqna mSobeli<br />

Tval-creml-uSrobeli,<br />

guliTa mlmobeli,<br />

laxvarTa msobeli.<br />

15<br />

dajda satyebrad, godebad,<br />

TavTa xlad xe-qva-lodebad,<br />

gulsa saxmilis modebad,<br />

Sesabral-Sesacodeblad.<br />

vai, ra Sesazaria<br />

misi moTqma da zaria!<br />

godeba anu aria,<br />

mTqmelTaTvis yvela mwaria!<br />

nz. aria<br />

romel ars godeba,<br />

rusulad: ax kak skuSno.<br />

1<br />

va, ra maqvs didi mowyena,<br />

sada ars Cemi molxena!<br />

91


mwared saxmiliT dagulsa<br />

laxvari damsmia gulsa.<br />

2<br />

nawlevni, RviZli da guli<br />

Semqnia cecxliT daguli;<br />

piri Semkvria wyeniTa,<br />

vera miTqvams ra eniTa!<br />

3<br />

momixda me sazareli,<br />

satiri dasazareli;<br />

miT dRe maqvs ar saxareli,<br />

momikles me sayvareli!<br />

4<br />

sityva _ Zed RvTisad Txrobili,<br />

qalwulisagan Sobili,<br />

uriaTagan gmobili,<br />

Seiqna laxvarsobili!<br />

5<br />

mSobelsa Tvisi Sobili,<br />

daWrili, gverdgapobili,<br />

win edva muxlzed mkvdaria,<br />

zdioda sisxlis Rvaria.<br />

6<br />

Tavs dastiroda mSobeli,<br />

RawvT ar cremliTa mSrobeli.<br />

eWira xeliT xelia,<br />

sawylad gardegdo yelia.<br />

7<br />

tiroda: RvTiv didebulo,<br />

Sen CvenTvis Tavdadebulo,<br />

gixile jvarzed vnebuli,<br />

xel-fexi sisxlis Rebuli.<br />

8<br />

vai Cems TvalTa Cenasa,<br />

Sens ukan Cems darCenasa!<br />

vai me am dRis damswrebsa,<br />

Sens gulze xelis damkrebsa!<br />

9<br />

Zev, rad gamxade oxrada,<br />

satirlad da saoxrada?<br />

odes giWvretdi Sen pirsa,<br />

ukuviyridi me Wirsa!<br />

10<br />

92


Sen, sayvarelo aw Cemo,<br />

saxiTa, mzes migaCemo,<br />

mzev, Caxe, Seiqna bneli,<br />

me saqme momixda Zneli.<br />

11<br />

mzev, waruali naTeli<br />

damiSrti, viTa sanTeli;<br />

dRe damiRamdi mziani,<br />

miT momivida ziani.<br />

12<br />

mzev, Senis piris saxeni<br />

aw Cemi iyo mamlxeni,<br />

Senis pirisa saxiTa<br />

gamoxsnili var maxiTa.<br />

13<br />

Tavs damcemia aw bade,<br />

Sen geajebi: amxade,<br />

brmas aRmixile Tvalebi,<br />

macnobe gza da kvalebi!<br />

14<br />

Zeo, me guliT meneba<br />

Senis saxelis xseneba;<br />

magram ver SesZlo enama<br />

da TvalTa cremlTa denama.<br />

15<br />

vaime, es ra vnaxeo,<br />

Sen miwaSigan gmarxeo!<br />

Svids maxvils guli vaxeo,<br />

vsWri da imaze vaxeo.<br />

16<br />

adamis wylurTa Samxveo,<br />

misTvis sisxlisa damTxeo!<br />

wadi, salbuni mas cxeo,<br />

eva ixsen da mnaxeo.<br />

17<br />

eva tirs: vame, wavxeo,<br />

momixda eSmakT safrxeo!<br />

RvTis mcnebas me gardavxeo,<br />

miT jojoxeTSi Cavxeo.<br />

18<br />

maqvs satanjveli Znelia;<br />

saxl-samyofeli bnelia;<br />

xorcs mWamen matlni da gvelni:<br />

suls miwven cecxlni mdagvelni.<br />

93


19<br />

tkiviliT viRrWen kbilsao!<br />

vesav iesos tkbilsao,<br />

romelman ivno jvaria,<br />

dansTxia sisxlis Rvaria.<br />

20<br />

zegardmo sityvav RvTisao,<br />

da qveynad Zev kacisao!<br />

mifone, gaxsen kruleba,<br />

gankurne Cemi wylureba.<br />

21<br />

ufalo tkbilo ieso!<br />

gamoTqva vinc leqsi eso,<br />

Seundev Senacodari,<br />

naSfoTi danaborgari!<br />

nÀ. simRera<br />

romel ars amisis xmis simRera rusulad:<br />

neTu zlosTi nadomnoieu, umenSiT mne peCal moiu.<br />

1<br />

rqva: dideba, RmerTo, Senda, cad da qveynad rac aRSenda!<br />

daviT xmiTa nestvs afSvenda, gigalobda viTa gSvenda:<br />

RmerTo, miyav wyaloba, me Seni vsTqva galoba;<br />

Sen gaqebda yoveli, SengniT rac a cxoveli, suls aqSenda.<br />

2<br />

Cemsa kacad mxatvels, msaxvels, rac me Zalmics, giqeb saxels,<br />

SobiTgan brmis Tvalis amxels, is me mamxels Cemsa samxels,<br />

arsis saydrad mjdomelo, qeba miuwdomelo,<br />

mzgavsi Seni sadari vsZebne, aq arcad ari, verc vxvdi mnaxvels.<br />

3<br />

vame, sibrZne ara maqo! viT Sen gixams, viTar gaqo?<br />

Sensa saxels rac davarqo, mteri Cemi miTa vbaqo;<br />

ars Cemis RvTis saxeli: mamis TanamZraxveli<br />

Ze, mwe Cemi ars, qriste, mteri miwa davqiSte, xrmlad is maqo!<br />

4<br />

me damwvarsa da dagulsa, saxl-samkvidro dakargulsa,<br />

sevdis mWvlita gaTangulsa, wasawymendlad gabargulsa,<br />

is myavs nugeST mcemeli, mterTa ar mimcemeli:<br />

qriste CvenTvis jvars ecva, miT nugeSi Cve[n] gveca sawyals gulsa.<br />

5<br />

gzas matare kargs satarels, nu amxdi me Sens safarvels;<br />

Semamyare me sayvarels, Cemis gulis gasaxarels.<br />

ze sityvao RvTisao, qve Zev daviTisao,<br />

94


tkbilo ieso qriste, gauyrelad maWvrite Cems sayvarels.<br />

6<br />

Sen xar Cemi amgeb-mSeni, siyvaruli me maqvs Seni;<br />

amad mindi: turfad Sveni, suni gidis karg safSveni,<br />

aw momfine sulia, mamiT gamosulia;<br />

mixsen saynosT karia, mterTgan Senakaria, danaxSeni.<br />

7<br />

mWirs me saqme sakicxeli, veras viTmen gul-ficxeli,<br />

me Sen gcode uricxveli, misTvis damwvavs cecxli cxeli,<br />

Sen damasxi wyalia, damiSrite alia,<br />

mxsnelo, kacTmoyvareo, sevda ukumyareo! var Wkva-Txeli.<br />

8<br />

me am wignis gamleqsveli, tvinTa mfantvel-g[a]mqsaqsveli,<br />

amad vstir, var cremliT sveli, sawuTros kargs aras veli;<br />

cru ars wuTisofeli, anazdisa myofeli,<br />

mZmobeli, Tu mdobeli, _ aris daundobeli da mZmacveli.<br />

nT. simRera daviTisa: zubovka<br />

romel ars rusulad amisi xma: kazak duSa pravdivaia<br />

1<br />

zubovkidam momavalman vnaxe erTi qali,<br />

metad turfa, Svenieri, maze damrCa Tvali.<br />

Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,<br />

misman eSxman dacamlewa, Semimusra Zvali.<br />

2<br />

vkiTxe: mzeo, sidam moxval, xar sad wamavali?<br />

geajebi, macodine Seni gza da kvali;<br />

SenTvis guli qvaT gardmeqca, gaxda, viT klde sali,<br />

masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali.<br />

3<br />

xma gamomca, gagulisda, sityva miTxra avi:<br />

`avo kaco, viT gabede, Sen me mTxove Tavi?<br />

bulbulT nacvlad vard-kokobman rad dagisva yvavi.~<br />

miT avstirdi, cremli vRvare zRvaTa SesarTavi.<br />

4<br />

ase miTxra: `Camomexsen, gamecale, mari,<br />

ar mindixar, ar miyvarxar, sxva myavs kargi myvari, _<br />

Sengan Tvalad ukeTesi, vaJi-kaci qmari~.<br />

ra es mesma, javriT cxvirsa wamedina Zmari.<br />

5<br />

miTxra: `SengniT numca msmia sityva magis meti~.<br />

aiRo da damiSina TavSi didi keti.<br />

davrecrecdi, gardaviqec, damexvia reti;<br />

Sav[v]ebraldi, Tavs damad[g]a, viT bnels, naTlis sveti.<br />

95


6<br />

ra movbrundi, daixara, xels momkida xeli;<br />

amayena, ase miTxra: `rad Seqnilxar xeli?~<br />

me miuTxar: SenTvis gavxdi ase Wkvaze Txeli,<br />

Sen rom mwunob, miT medebis gulsa cecxli cxeli!<br />

7<br />

merme tkbilad damiyova, kidec gamicina;<br />

ase miTxra: `aq nu vsxedvarT, gvnaxos aravina.<br />

axla avdgeT, Cven wavideT TavTavisTvis Sina;<br />

kulav sadme amoivli, me dagxvdebi wina~.<br />

8<br />

sad wavida, vera vnaxe, Cemi sayvareli,<br />

man damigdo saimedo sityva saxareli.<br />

me mis monas numc amxdia misgan safarveli!<br />

sad miWirdes, mameSvelos, sxvas aRaras veli.<br />

9<br />

dampirda, Tqva: `kidev moval~. aw me imas veli:<br />

misTvis vstiri, cremliTa maqvs ube, kalTa sveli.<br />

sikvdilis dros me mis meti aravin myavs mSveli.<br />

man gamiRos samyofisa kari Sesasvleli.<br />

10<br />

im Cemisa sayvarlisa samsaxuri msursa,<br />

aha, misTvis gamijnurda, guli misTvis xursa,<br />

imedi maqvs, rasaca vsTxov, momcems, ara Sursa,<br />

ukvdavebis wyals miboZebs, cxovrebisa pursa.<br />

11<br />

RvTisgan viTxov, ar gamyaros me mis siyvarulsa,<br />

sxvas ukeTes[s] vis viSovni silamaziT srulsa?<br />

Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,<br />

saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa sisxliT gabasrulsa.<br />

12<br />

aw, Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?<br />

qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.<br />

qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;<br />

geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />

qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;<br />

geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />

geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />

Á. simRera<br />

amisi xma romel ars rusulada: CuvsTuiu skorbi<br />

luti vsiakao minuti<br />

96


1<br />

sayvarelman sityva avi miTxra, gulsawvavi:<br />

neta rad viyo Senia,<br />

saxiT avrigad Svenia!<br />

2<br />

me vardi var bulbulT mrTavi, yvavs rad mogce Tavi?<br />

me misTvis ar mikadra man,<br />

SeirTo sxvam. pir-badraman.<br />

3<br />

miTxra: mZulxar, ar miyvarxar, zinzlis sunad yarxar;<br />

me ar miynose, vardia,<br />

anZalas zed Sevardia.<br />

4<br />

gamiwyra da mcema joxiT, gamamagdo qoxiT.<br />

veRar mivsulvar Sinao.<br />

man ase SamaSinao.<br />

5<br />

karis-karad daval glaxad, tanT macvia Talxad;<br />

Seviqen glaxa-mwiria,<br />

sayvarlis ganawiria.<br />

6<br />

misgan damwvar-dadaguli Cemi gaxda guli;<br />

mwvavs misis cecxlis alia,<br />

gamoyrCis natusalia.<br />

7<br />

me misTvisa vsWmunav, vstiri, marida man piri;<br />

Cemzed aiRo xelia,<br />

mamidva cecxli cxelia!<br />

8<br />

riT davkarge gaxareba, giTxra aRsareba:<br />

mibrZana rac brZanebani,<br />

ver davimarxe mcnebani.<br />

9<br />

mibrZana: Tu me Sen gindi, gaqvndes Cemi ridi,<br />

eride Cemsa wyenasa,<br />

avs nu aubneb enasa!<br />

10<br />

Tu Sena xar Cemi myvari, nu xar gulmzakvari,<br />

iyav Sen gulmarTalia,<br />

rogorc rom samarTalia.<br />

11<br />

97


Cemi mcneba daimarxe, Tavi Sainaxe<br />

Tu Cemi Tavi gindao,<br />

iyav yovlisfriT wmindao.<br />

12<br />

Tumca gnebavs Segiyvaro, gxams ar gameyaro;<br />

gverT maxlde gauyrelada,<br />

migaCnde sayvarelada.<br />

13<br />

rac me iman SemikveTa, me is ar mekeTa;<br />

momiTxra rac saqnelada,<br />

yvela meCvena Znelada.<br />

14<br />

Senc damgmobdi, Tu icode, rac me imas vscode;<br />

Seviqen misi urCia,<br />

me aubzue tuCia.<br />

15<br />

mkvidrs sayvarels gaveyare, wuTi Seviyvare;<br />

SememTxva didi codvani,<br />

misTvis maqvs SfoTva-borgvani.<br />

Áa. reuli<br />

es rusulad: polno, polno. ne prelSCaisa.<br />

1<br />

kmara, kmara, nuRara scodav, suls agebis mixvdes Sveba,<br />

aw daswynardi, nu SfoTav-borgav, nu gaqvs zmirinT zinzlad fSveba!<br />

2<br />

Cumad iyav, nu gamagoneb, mag saqmes iqs arca steri.<br />

saZuls alxen, sayvars aRoneb, Seqnilxar Sen Tavis mteri.<br />

3<br />

saZags saqmes kacs veras uqeb, kaci karg saqmiT iqneba.<br />

suls ki amWlob, xorcs ki asuqeb, aw cxovneba viT iqneba!<br />

4<br />

mokle aris es cru sofeli, kacsa grZlada ar SerCe[bis],<br />

ars kacT suli ukvdavmyofeli, xorci sikvdils ver [morCebis].<br />

Áb. reuli<br />

axali SemoRebuli qarTulad<br />

1<br />

xorcia miwa talaxi, sawuTros fexiT nalaxi;<br />

suli usxeul myofeli, aqvs saukuno sofeli.<br />

xorci mkvdar-xmeli balaxi, ayoebulad nanaxi:<br />

suli cxovrebis mpyrobeli, viT bazma gauqrobeli.<br />

98


2<br />

xorcTaTvis dRisa savalsa sagrZals waiReb mravalsa;<br />

ar gebralebis sulia, usagZlod Sors wasulia.<br />

xorcs acmev vaxSsa da valsa, suli SiSvela davalsa,<br />

xorcs gifSvnis muSkis sunia, suls agdis natisunia.<br />

Ág. dinari<br />

`patara qalo Tinao~-s sanaclod samRerali<br />

1<br />

vaqoT, vadidoT vinao? _ RmerTi maRalTa Sinao,<br />

vinca Seamko qveyana, Rame dRed ganabrwyinao;<br />

zRviT, xmeliT, xiTurT, balaxiT mTa-borcvi aRmofinao,<br />

yoveli nivTisagani maSigan ganaCinao;<br />

Cven, kaci, miwa da wyali Segvzila, aRgvadginao,<br />

mogvca sibrZne da dagvidva qmnuli yoveli winao.<br />

Cvenc gvmarTebs msxverpli SevswiroT _ daviT Tqva _ imisTvinao.<br />

2<br />

aqe, adide Senao, vinca Sen aRgaSenao,<br />

Sen _ Savi miwa, talaxi _ rom agre dagaSvenao:<br />

Cagidga suli cxoeli, dagawyebina qSenao,<br />

galaparaka, gasmina, mogca piri da enao;<br />

dRe gagiTena naTeli, giboZa TvalSi Cenao,<br />

ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao;<br />

mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao<br />

ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao,<br />

mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao,<br />

mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao.<br />

Ád. zmiani Sairi daviT guramisSvilis Tqmuli<br />

1<br />

mefeo, RmerTman nu mogces wuxili, Wmunva, vi[Soba].<br />

nu mogiSalos nadimi mudam dReT sul mejli[Soba];<br />

laSqari mogces uricxvi, ar hqondes angari[Soba],<br />

man mogaxmaros, sad gindes, vinc dRes qalwulTgan i[Soba],<br />

2<br />

[mogvni]Wa RmerTman Ze Tvisi da iSva dRes uSobeli,<br />

r[qva bi]ndis ferad mcnobelno, micaniT me ucnobeli!<br />

a[ba ga]SinjeT varskvlaviT, mogvnTa scnes ra sacnobeli,<br />

Si[Soba] xelis werilTa ganagdes gamampWobeli.<br />

erTs dRes aRdgomac iyo da xarebobaca; diaRac<br />

cioda moskos da imis monasibaT Tqmuli<br />

moskos qalaqs mzes ve[lodi]T da ver gnaxeT aq[su daro]!<br />

sol[aR dgoma] gvirCevn[i]a, aq sicocxle gvaqv[s udaro];<br />

ka[pas qa]r[sa mWvali] ekras, ras gviSveli, vTqvaT, sudaro;<br />

Sen gahkurne mwu[xareba] adgomav, da qvav-sudaro!<br />

99


erTma qarTvelman Tavadis-Svilma moskos qorwili qna<br />

da cotad mdads puris s[a]uWmelo daugvianda; agreve<br />

manamdis qorwils iqmoda, ors dabals aznaurTan<br />

idga fsonaTa imaTze metsa xarjevda, imis<br />

monasibaT Tqmuli.<br />

daRa[mda, di]la gaTenda, mdads puri ar uWamia,<br />

[ejibi]s piri gaxseniT, xelzed aRirseT namia;<br />

i[q orwili[ans kacTana daxarjis Tvalis wamia;<br />

eg mec ar[mefe]reboda, rac magas dauwamia.<br />

erT dRes batonebma daviT guramisSvilis xalaTis<br />

boZeba ganiZraxes, imis monasibad Tqmuli<br />

siuxvis ko[ka ba]tonsa win udgas, viTa kulada,<br />

i[q udi]s mowyalebani RaribTa gasak[u]rnada;<br />

[axal uxi]lavs, ZvelT mcmelTa guls ar gauxdis wylurada<br />

a[q aTi bi]Wi vaxlavarT, marto me gulnaklulada!<br />

amicana zmiani<br />

1<br />

aw zmobs mle[qseli]; mza[sa var, cxeli] [maqo] mwvadebi, darbazs waiRiT.<br />

me[fe iq ari], sadac taxt[zeda] zis dedofali morTuli jiRiT.<br />

[mas tiki]s Rvino win u[dgi mi]niT, [mas ra] svams mefe daiwyebs RiRinT,<br />

aswevs fexebsa, Seyofs da gayofs, gulzed mi[i]kravs orisav mjiRiT.<br />

2<br />

cocxalni Soben mkvdarTa da mkvdarni cocxalTa badeben!<br />

amas ar avxsni, sanamdis me sofels ar miqadeben;<br />

ase TqmisaTvis msmenelni rad danaSauls madeben?<br />

TviTanac male axsnian, Tumca rom maiwadeben.<br />

Áe. simRera<br />

romel ars rusulad amisi xma: uletela zazulinko<br />

Ceres dubinu<br />

1<br />

vsTqvaT, rac vardman Tavis Tavzed | qna saqme avi:<br />

SeiZula man bulbuli, | iyvara yvavi.<br />

2<br />

bulbulman scna, baRs Semoswyra, | mTad qna navardi,<br />

askilzeda daibuda, | ganagdo vardi.<br />

3<br />

vardman uTxra: me, bulbulo, | aki giyvardi;<br />

ratom agre ganmeSore, | xom ar giyardi?<br />

4<br />

100


ulbulman hrqva: vardo, Tumca | gaqvs kargi feri,<br />

CemTvis iyav uferuli, | ar Semiferi.<br />

5<br />

Seni kargi silamaze | ars CemTvis urgi,<br />

guls sakonlad rom migikri, | maqcivi zurgi;<br />

6<br />

sakocnelad moxveulsa | maridi piri,<br />

sxvas axari SexvevniTa, | me ki matiri.<br />

7<br />

me gaWmevdi, me gasmevdi, | me gacmevdi tanT,<br />

Sen daxarbdi mcires ZRvenTa |sxvisgan monatanT.<br />

8<br />

me ese mklavs, miT laxvari | guls gamiyare;<br />

Cemgan Tvalad uvaresi | Sen Seiyvare.<br />

9<br />

rac mogiTxar, miT wamixda | me Senzed guli,<br />

Sens sacolqmrod me survili | maqvs dakarguli.<br />

10<br />

aw me waval, davikargvi, | aRar mindixar,<br />

wadi masTan, ganisvene, | myvari visic xar.<br />

11<br />

radgan ase momigvare | me Sens SesarTavs,<br />

is Tu ginda, qrmad SeirTev, | neba damirTavs.<br />

12<br />

fu Sen cruo sawuTroo, | xar araferi!<br />

vards yvavs SerTav, askils bulbuls, | ars ra saferi?<br />

Áv. simRera<br />

romel ars amisi xma rusulad: ax, skoliko<br />

cvela vletax molodix!<br />

1<br />

va, ramdeni yvavis zafxuls axalni,<br />

ar vicodi javri droTa, avT xani;<br />

yovelTvis me viyav misis imediT,<br />

arasa vpyrobdi CemTa siTavxediT,<br />

sasmenlad ar mindoda.<br />

2<br />

baRad vijdi masTan, visac vyvarobdi,<br />

vardTa suniT, yvavilT WvretiT vxarobdi;<br />

ara maqvnda kvnesa, vai da viSi,<br />

101


arca warwymendisa ridi da SiSi,<br />

vnaRlobdi arasfersa!<br />

3<br />

cxovrebasa Cemsa miT vatarebdi,<br />

moyvaresa Cemsa Tavs vayvarebdi,<br />

ganvscxrebodi, viSvebdi, vixarebdi,<br />

javrTa da sevdaTa me viqarvebdi<br />

mas baRSi SeqceviTa!<br />

4<br />

Samadgomam mouwoda yinvasa,<br />

siyviTlesa da foTolTa cvivnasa;<br />

mameSala me miT wuTi-sofeli,<br />

gamicudda yvela maSi myofeli,<br />

wamixda Wirnaxuli.<br />

5<br />

ayrevinebs zamTari foTolT xeTa.<br />

uxdens sikvdili kacT kargTa saxeTa!<br />

aw gafTxildiT, visaca Wkuva gqondesT,<br />

rome ara warswymndeT, _ suliTa scxondeT, _<br />

CemsaviT nu moscdebiT.<br />

6<br />

vai moklebulsa siberiT brmasa,<br />

netavi matebuls mozardsa yrmasa!<br />

berikaci daRma midis gorviTa,<br />

yrma aRmarTzeda yinulzed corviTa,<br />

bers umZims, yrmas msubuq Cans.<br />

Áz. amicanad igavi, asaxsnelad advili<br />

1<br />

viremdis ganaxldeboda Zveli dRe-Rame mziani,<br />

ifqli kalozed eyara ganurCeveli, bziani;<br />

axalman dReman ganwminda RvarZlian nakmaziani,<br />

mis dRiTgan moCans garCeviT sargebeli da ziani.<br />

2<br />

sanam dRe Zveli dRes axals Cven dRed ar gagviTenebda,<br />

manamdis Cvensa daSlilsa veravin aRaSenebda;<br />

ra dRe gaTenda axali, qveyanas danaSvenebda,<br />

yuriTac kargsa gvasmenda, TvaliTac kargs gvaCvenebda.<br />

ÁÀ. anbanzed Tqmuli daviTisagan<br />

pirveli Tavidgan da meore bolodam<br />

adam brma gveliT da eva ver[a] zogven Àe Tmenasa,<br />

im krulman laxvrad miago nebiT or-piri JRerasa;<br />

rac sityva tkbilad urCiva, ferxT-qveS Ralatobs yvelasa,<br />

102


Sig Cans cden Znel wyvlad Wmunvarni, xsnil Ãnarcvs jden he Äiebsa.<br />

Äi hi jojoxeTad Ãden, xvdaT Wra, wyvla Znel cecxl CeniT;<br />

Sigan yrian RadarT qveSe, fufqavs uyT tba, sulT rjis JeniT.<br />

pirs oxrevdin naRvliT misTvis, lxini kvnesiT iwvarTeniT,<br />

Tayvans ÀciT, zenars vedreT, es did gvemiT bma axseniT.<br />

* aSiaze wiTuriT: `es bolos striqoni orjel unda~. strofis bolo<br />

taepebs yvelgan uzis cifri 2.<br />

* danarCeni teqsti Camogvaqvs sqolioSi: `romelic rom zeiT xsenebuli<br />

sami sauflo locvani arian iambiko, romelic rom yovels striqons<br />

Tavad wiTluriT uweria, is aravin Sescvalos amisTvisa, rome imas sxva<br />

moqmedeba aqvs _ calke wiTlis TavdaRma CamokiTxvasa~. (wiTuriT naweri<br />

gamocemaSi dabeWdilia Savi SriftiT).<br />

* avtori SeniSnavs: `es bolos sityva orjer unda~. qveiTac yvelgan<br />

saTanado adgilas miwerilia cifri 2.<br />

*<br />

yoveli strofis pirveli taepis meore naxevari samjer meordeba (red.).<br />

* axla iqneba rom wamkiTxvelma saCqarod waikiTxos da razedac<br />

naTqvamia, is zma, ver Seityos; amisaTvis wiTeli xazebi Camitanebia; rac<br />

xazsa da xazs Sua sityva aris imazed aris naTqvami. (SeniSvna avtorisa).<br />

w i g n i g<br />

ÁT. godeba daviTisa, sawuTos<br />

soflis gamo tirili<br />

1<br />

guli Rondeba, viwyo godeba:<br />

vai sawuTro, cruo sofelo!<br />

borgna-bodeba, rac magondeba:<br />

vai sawuTro, cruo sofelo!<br />

suli mSordeba, xorci Smordeba:<br />

vai sawuTro, cruo sofelo!<br />

rad mSva dedaman, Savman bedaman,<br />

vai sawuTro, cruo sofelo!<br />

2<br />

gamzarda WiriT, ZuZuT da piriT,<br />

sxvas mimca qiriT, fasiTa ZviriT,<br />

103


evrjel matiriT muclisa mSivriT,<br />

maSinve gican, rac Sigan giZcan!<br />

3<br />

rasac Jam gnaxe, vscan Seni saxe,<br />

Sen CemTvis safrxe dagerwyo maxe;<br />

Tavs viec qva-xe da SemovsZaxe,<br />

moyev tirilsa, kivil-yvirilsa!<br />

4<br />

xar satirali, ar sacinari:<br />

xar saWirali, ar salxinari,<br />

gaqvs sawyinari Canadinari,<br />

mosulxar qurdad, matyueb cudad!<br />

5<br />

vinc Sen mogendos da ar dagxedos,<br />

_ vityvi, ubedos, umam-udedos,<br />

swavla-uxvedros, gardauxedos, _<br />

waiyvan mrudad, ar naTlad, bundad!<br />

6<br />

me amad vstiri, ara gaqvs piri,<br />

Semaqen Wiri, saqme saWiri.<br />

me SengniT mwiri, var ganawiri,<br />

razomc an[a]Tob, sul muxanaTob!<br />

7<br />

xar saZageli, arad sargeli,<br />

dasakargveli, gardasageli,<br />

kargs aras geli, cxvarsa mWam mgeli,<br />

miZmob Tu midob, mainc ar mindob!<br />

8<br />

amad gemduri, var ubeduri.<br />

midgi sacudri, mqen uwminduri;<br />

maqvs Tavxeduri me sayveduri,<br />

rac rom maWame, sul CamaSxame.<br />

9<br />

macin-matireb, malxin-maWirveb,<br />

naTels mabireb, bnels mimaRireb:<br />

rasac apireb, ver gamakvireb,<br />

wuTo da undo, ar marTal, mrudo!<br />

10<br />

amad SemZuldi, yofilxar cudi,<br />

mtyuani, mrudi, mparavi, qurdi;<br />

visac Sen undi, yels aZes xundi,<br />

zurgTa hkidia tvirTi didia.<br />

11<br />

guli ar magrobs, amaze Cagrobs,<br />

mze-mTvare badrobs, dari ki avdrobs:<br />

yinva xorcs mazrobs, sicxe suls maZrobs,<br />

suli da xorci oriv daxoci!<br />

12<br />

me amad vhyivi, vhyviri da vhkivi,<br />

ver ganvarkvivi Seni kivkivi;<br />

Tbili da civi orive mtkivi,<br />

saiT gaviqce, rom ar waviqce?!<br />

104


13<br />

damivse vani, karav-sevani,<br />

baRT xeivani, gars galavani,<br />

ded-mama, Zmani, gamyare dani,<br />

saca rom Samqen, mun aRara mqen!<br />

14<br />

roca davkacdi, Wkvas maSin Savscdi,<br />

lamaz qals Savxvdi, mijnurad gavxdi.<br />

amaze wavxdi, mcnebas gardavxdi,<br />

rogorc vigeme, egreT vigveme!<br />

15<br />

amas vsCivi, ver ganvarCivi,<br />

rac Sen mirCivi, me miviCnivi<br />

zed damaCnivi, rac damaCvivi,<br />

Tu maWmev tkbilTa, Camamtvrev kbilTa.<br />

16<br />

maWame mware, gza sworeT ware,<br />

aw nu gamyare kai moyvare.<br />

misTvis mwuxare aw gamaxare,<br />

TvaliT maCvene, nu SemaCvene!<br />

17<br />

amad ar mSveni, arasfrad Sveni,<br />

iqcevis Seni nageb-naSeni.<br />

myavs movaxSeni, TavSi wamSeni,<br />

modis sikvdili xmal-amowvdili.<br />

18<br />

Tu xar RviZili, raRa ars Zili?!<br />

Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!<br />

Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!<br />

iyav erT-erTi, iwame RmerTi!<br />

19<br />

rac CamovsTvale, Sen SemogTvale,<br />

dResa, Tu xvale Cemi movale<br />

momaswrobs male. vercad vemale,<br />

sikvdili celsa mkravs gul-micelsa.<br />

20<br />

umzgavso mtilo, kar-dakletilo,<br />

nexviT gavsilo, ar gaxvetilo,<br />

momzade tilo, sakrwyil-satilo,_<br />

Semgragvnen tansa, Tan warsatansa.<br />

21<br />

es ars qadili, Seni wadili:<br />

vaxSam-sadili, xvarblis wandili!<br />

gamatan sagrZlad, gamgzavni sad grZlad,<br />

imasac sxvani SesWamen Zmani!<br />

22<br />

ese gaqvs kargi Sen CemTvis bargi:<br />

sabralos sulsa, xorciT gasulsa,<br />

mimicem xelTa haeris mcvelTa,<br />

Semabmen yelTa codvis sabelTa!<br />

23<br />

Semkvren, Semkonen, ar momifonen,<br />

105


myis wamiyonen, ar damiyovnen;<br />

madls amiwonen, ar mamiwonen,<br />

codvani sZleven, cecxls mimaZleven!<br />

madls amiwonen, ar mamiwonen,<br />

codvani sZleven, cecxls mimaZleven!<br />

codvani sZleven, cecxls mimaZleven!<br />

o. iseve godeba, sxva rigi xma<br />

Tumca sityva da Zal[i] isiv aris,<br />

iqnebis kaci am rigs xmas ufro gaewyos.<br />

guli Rondeba, viwyo godeba!<br />

borgna-bodeba, rac magondeba.<br />

suli mSordeba, xorci Smordeba!<br />

rad mSva dedama, Savma bedama?<br />

wuTo sofelo, cud samyofelo,<br />

vame, sikvdilo, sulTa mZrobelo!<br />

godeba gameorebaa winare leqsisa, oRond umoZaxilod, ris magivrobas aq<br />

axali, mexuTe da meeqvse taepebi asrulebs. nimuSad pirveli strofi<br />

ibeWdeba.<br />

oa. sikvdilisa da kacis Selaparakeba da ciloba<br />

1<br />

yvelas gvewvevis sikvdili, gvmarTebs dauxvdeT mzaTao,<br />

is Cvenken modis, Cven misken, vercad auqcevT gzaTao.<br />

vigonoT oTxi saqme es, ar uTqvamT umecarTao,<br />

sikvdil, sasjeli, genia, sasufeveli caTao.<br />

2<br />

amisTvis mwydebis weli da ukana zurgis malebi,<br />

mova da momklavs sikvdili, mas vercad davemalebi,<br />

gaveqce, vercad wauval, cxenebic myvandes malebi,<br />

Saveba, veras danaklebs Cemni Tofni da xmalebi.<br />

3<br />

sikvdili qrTams ar aiRebs oqros, vercxls, arca rvalebsa;<br />

arc aras gvismens xvewnasa, arc aras Segvibralebsa;<br />

gardgvaxdevinebs vaxSiTurT mama-papisa valebsa,<br />

dag[v]xocs da matlTa SegvaWmevs, gvamgzavsebs Tavis Zvalebsa.<br />

pasuxi kacisa<br />

4<br />

106


sikvdilo, mikvirs me Seni, neta raSi gaqvs Zalebi?<br />

tanzeda xorci ar gakravs, xar cariali Zvalebi;<br />

Tagvis soroebs migigavs cxviri, piri da Tvalebi.<br />

amdenis sulis xociTa ratom ar daiRalebi!<br />

pasuxi sikvdilisa<br />

5<br />

sikvdilman uTxra: berkaco, vismine rac itartare,<br />

ymawvilni vxoce wvrilebi, patara ar vapatare;<br />

Sen berikaci cocxali magdens xans fexzed gatare,<br />

aw Cemic naxe mxat[v]roba, rac Cemzed Sen imxatvare.<br />

6<br />

gauwyra, uTxra: berkaco, sityvebs rad mkadreb avsao!<br />

jer SenTvis ara mcalian, cels usvam salesavsao;<br />

roca gavlesav, Tavs mogWri, Sen cols Cavacmev Savsao;<br />

sul amogiwyvet moyvasTa, gvarsa da naTesavsao.<br />

pasuxi kacisa<br />

7<br />

sikvdilo, didad gemduri aTTaTvis, gana cxrisaTvis,<br />

barsa da niCabs amzadeb Cemis saflavis TxrisaTvis.<br />

matlni, gvelni da bayayni, mimelis gamoxvrisaTvis,<br />

rom ar gaZago, rad gaqo celiT Tavisa WrisaTvis!<br />

8<br />

sikvdilo, me Sens Zagebas wignad vswer sams-oTxs furcelsa;<br />

valala Sensa maqebels, Senis sikeTis mfucvelsa!<br />

kacs rome seni Seyaro, brWvali hkra gulsa, mucelsa,<br />

gana im seniT ver moklav, raRad umzadeb mun celsa?<br />

9<br />

sikvdilo, Seni igavi ara gavs farsags igavso,<br />

Zvlebi xar, mkvdari, usulo, celi kargs mTibavs gigavso;<br />

Tu Sen gvTib, Sen gvWam, Sens naWams vin gixvets, giwmends, gigavso?<br />

Tu arvin gixvets, uTuod nexviT nifxavi Sig avso.<br />

pasuxi sikvdilisa<br />

10<br />

kaco, ara var mTibavi, arc me mWameli Tivisa.<br />

iamebian saWmelad, ar vici, is finTi visa?<br />

kacsa daukods gul-RviZlsa sasmlis sma metad civisa,<br />

udrood mucliT vinc kvdebis, tyuilad Cemzed Civisa.<br />

pasuxi kacisa<br />

11<br />

RvTisgan wyeulo sikvdilo, amdenis saklavT xociTa<br />

kidev mWle xar da mSieri, ver gamaZRarxar xorciTa.<br />

rac Sen me cremlni madine, viwminde xelsaxociTa,<br />

imdeni mexi Tavzeda dageca zegardmo ciTa!<br />

107


pasuxi sikvdilisa<br />

12<br />

ara var xorcis mWameli, arc Tivis mTibav-mxveteli,<br />

suli var, RvTisa brZanebiT samsaxurisa mWvreteli;<br />

[var] xorcielTa yovelTa mxoceli, amomwyveteli,<br />

arvin darCebis qveynada TvalT naTeldauSreteli.<br />

pasuxi kacisa<br />

13<br />

sikvdilo, Tu xar martoka, qveyanas rogor uxvalo?<br />

aRmosavleTs da dasavleTs, samxreTs, CrdiloeTs sul xvalo<br />

agre anazdad mqceveli risagan gamosulxaro,<br />

gamagebine marTali, ar vici ra, vswuxvaro.<br />

pasuxi sikvdilisa<br />

14<br />

kaco, ara var martoka, bevrni maxlavan senebi,<br />

sxvadasxva Wirni uricxvni, ver mosTvlis kacis enebi;<br />

ars bevrni mokvdavT momkvlelni cal-cake gasaxsenebi,<br />

mravalni xocen erTmanerTs me CemTvis ganvisvenebi.<br />

pasuxi kacisa<br />

15<br />

axla ki gaqeb, sikvdilo, mamwyinda Seni Zageba;<br />

senebi sTqvi da gamxsenda civebiT aZagZageba;<br />

eg mec vicodi, magrame me gamogkiTxe gangeba,<br />

sikvdil-sicocxle, orive, arian RvTisa gangeba.<br />

16<br />

sikvdilo, Senad saqebrad Camagde gulisxmaSia.<br />

turfa xar Tvalad, tanada, sulad erCevi jarSia;<br />

tanzeda dibis qaTibi, gixdebis kabis arSia.<br />

fexzed wiTeli CaxCuri, mwvane kemuxtis maSia.<br />

pasuxi sikvdilisa<br />

17<br />

kaco, rad Sens Tavs ver xedav, TviT gonjo dabrecilo, da,<br />

rom dasjeq Cemad sakicxrad, wignsa swer sasaciloda,<br />

aw meca magis pasuxad Tavs mogWri usaciloda,<br />

mis amar gagxdi, vinc givis sanugeS-sagenciloda.<br />

18<br />

kaco, TvalT giCans, ar giWirs nemszeda Zafis ageba,<br />

Cemis igavis sacnoblad rad Sen Tvalebi ageba?<br />

viTarca mxatven mxatvarni ise gegonos ageba,<br />

rom Sen moiRe Cemzeda gamoxrulT mkvdarT kacT Zageba.<br />

19<br />

kaco, rodisac mokvdebi, Sen Cemebr saxe gecvlebis,<br />

Zvleb-gamoxruli gaxdebi, tanT xorci Semogeclebis.<br />

108


sanam tvini giZs, Zvlebidan matli ar gamogeclebis,<br />

mis dros ki veRar maZageb, Sen CemTvis aRar geclebis.<br />

pasuxi kacisa<br />

20<br />

ras meparebi, sikvdilo, gana ar vici, moxvalo!<br />

yovelTvis mzaTa dagxvdebi, Tunda dRes, Tunda mo xvalo;<br />

ra ginda CemgniT, rad mdevni, Sen mWleo, tanT Camomxmaro!<br />

veWob,Sen ase ggonia, aravin myvandes momxmaro.<br />

pasuxi sikvdilisa<br />

21<br />

gawyra, ganrisxda, sikvdilman goneba gaificxao,<br />

kacs SeuWexa xmamaRla, daTaTxa, rada mkicxao!<br />

vic unda gyvandes momxmaro, me imas ar gikiTxao,<br />

aw me Sen ase gagxado, mSierman mgelman viT Txao.<br />

pasuxi kacisa<br />

22<br />

sikvdilo Cemis SeWmiTa ver gasuqdebi mwavada,<br />

Sen RmerTi cecxlis tbaSia Cagagdebs dasawvavada,<br />

es Cemi suli zecada ukvdavis xorciT wava, da,<br />

wamogijdeba zeidam wakulvad, saprawavada.<br />

23<br />

am sityvazeda gardawyda maTi pWoba da ciloba;<br />

sabralos bers-kacs ar SerCa sikvdilis Tavs aciloba,<br />

ras wams galesa, Semokra, ara sca xanT-dacliloba,<br />

sikvdilis mzgavsad gauxda kacs tanT xorcT Semocliloba.<br />

ob. kacisa da sawuTrosagan ciloba da pWoba,<br />

erTmaneTis Zviris xseneba<br />

1<br />

hai, hai, es sawuTro ras tyuis da ras upirobs:<br />

Tavs ra uyo, a, im kacsa, naxeT, bolos ras upirobs!<br />

odes adam iqmna kacad, cvad samoTxe moebara,<br />

misman xilman amogvwyvita, netamc ara moeba ra!<br />

2<br />

mas dRes aqeT valad gvaZes, Cvenzed aris rac es sesxi,<br />

netamc vinme ZiriT gWrides, CemTvis, Sxamo, ras xes esxi!<br />

Tumca sesxi Svils dasjida, rad iRebda mama valsa?<br />

hxedavT soflis simuxrTlesa, am kacisken mamavalsa?<br />

3<br />

naxeT, sesxman mamisaman Svils mohgvara movale siT!<br />

celi xelTa uWeria, pirs mouwyobs, mova lesiT.<br />

cudi ram xar, sawuTrovo, Sen zneTa gWirs radgan ase,<br />

109


me es mikvirs, rom vera gTmob, Tu kargi xar, rad ganase?<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

4<br />

sawuTrom uTxra: Sen, kaco, rada mwer samasxaroda?<br />

Sen me sicruis xmas miyri, Sen ufro cruvi xaro, da;<br />

Sen Cemis Zviris xsenebiT Casagdebi xar xaroda,<br />

TviT c[u]do, cudi rada var, uCemod ra gixaroda?<br />

5<br />

dasabamiTgan mogiTxra ricxvi Cemisa xnisao:<br />

Svid-aTas-oras-oTxmoc-da orisa me var wlisao,<br />

Sen me sawuTros meZaxi, wlisa samoc-da- cxrisao,<br />

me kide bevrs vZleb, dro aris Seni saflavis Txrisao.<br />

6<br />

ras medavebi, ra ginda, ra mmarTebs Seni valia?<br />

rad crud sawuTrod maxseneb, rad dagbrmobia Tvalia?<br />

TviT Sen xar crui da wuTi da adre wamavalia.<br />

Senc im gzazed xar wamsvleli, sad mama-papaT kvalia.<br />

7<br />

Sen metad guli matkine umsgavsos saubariTa,<br />

aw ras giSaveb, rada mgmobs piriTa sagmobariTa?<br />

me RvTisagan var mkobili, ciT, qveyniT, mTiTa, bariTa,<br />

Sen miwa-wyalo, qar-cecxlo, mjobixar, Tqvi, aba, riTa?<br />

pasuxi kacisagan<br />

8<br />

kacman hrqva: RmerTman dambada Tavis mzgavsebiT mefedo,<br />

me Seni Tavi ymad momca, mosamsaxured, sefedo.<br />

Sen mtrad Semeqen, ar mindob, Semqnixar sisxlTa mCqefedo.<br />

sadac idumal gavivli, damdev ZaRliviT myefedo.<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

9<br />

sawuTroman hrqva: rac brZaneT, eg sityva sul marTalia;<br />

magram Tqven vera xelmwifobT, rogorc rom samarTalia.<br />

avi da kargi gaSinjoT, amisTvis gqonan Tvalia,<br />

me ra brali maqvs, gardagxdesT Tqven mamis-Tqvenis valia.<br />

10<br />

Tu ki var Tqveni orguli, mtyuvani daundobeli,<br />

raRad mendobiT, rada xarT moyvare, mZmobel-mdobeli?<br />

veWob, is iyos orguli, vinc gaxlavT winamZRomeli,<br />

Tval-guli xarbi, angari, muceli gauZRomeli.<br />

11<br />

Sen Tvalebi RmerTman misTvis mogca, _ xedo saxedari,<br />

sul gamoscna avi-kargi, rac nasaxi saxed ari.,<br />

daixsovno, rac gardagxda awin gardasaxedari,<br />

gzazed ase frTxilad vlide, viT vidodes saxedari.<br />

12<br />

Tu gwads, am igavs agixsni wasulsa, winaswarebsa:<br />

110


sadac rom viri daeflvis, im gzazed aRar warebsa;<br />

erTxel rom gemod genaxos, meored rad SWam mwarebsa?<br />

qnamdis gxams SiSiT wanwari, iq raRa gawanwarebsa?!<br />

pasuxi kacisagan<br />

13<br />

kacman miugo: me Senman qmnulebam mamawyinao:<br />

xan dabneldebi Ramisebr, xan dResaviTa brwyinao:<br />

xan sicxiT damwvav, damdagav, xan siciviTa myinao,<br />

netar, es rogor Sen mkadre, xvidode viT yroyinao!<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

14<br />

sawuTrom uTxra: rad wyinob, rac giTxar eg igavia!<br />

daexetebi urigod, agimCeria Tavia;<br />

win ar ixedav, ar Sinjav, gza kargia Tu avia,<br />

qvas fexs wamokrav, wagaqcevs, Cemi ra danaSavia?<br />

15<br />

ar ascildebis dacema ufTxilod gzazed marebsa;<br />

uzomoT bevris mWamelsa simaZRriT guls dasZmarebsa.<br />

me keTilad var nazavi, vinc zomiT momixmarebsa;<br />

misTvis var avi uZRebi, vinc sakmars ar ikmarebsa.<br />

16<br />

aw, miTxar, Sen rom CemTana Cxubob da sul kamaTobo;<br />

mlanZRav da maTrev, mayvedreb: `ratom bindob da mnaTobo~.<br />

ra ziani gWirs, ar vici, Senzed ras muxanaTobo,<br />

roca dagcxebis, gigrileb, roca Segciva, gaTbobo.<br />

17<br />

rac giamebis, gaameb; gemriels gaWmev, gasmeo;<br />

mravals rigs ferad-feradsa Tavs gxurav, tanzed gacmeo.<br />

mogiwven Tvalad lamazsa qalsa Tu dedakacs meo,<br />

axla Tqven brZaneT, mefeo, Tqven miwyalobeT rac meo!<br />

pasuxi kacisagan<br />

18<br />

kacman miugo: valala Sensa civsa da Tbilebsa,<br />

axla mec getyvi pasuxsa mag sityvis gasawbilebsa;<br />

Tumca Sen maWmev saWmelTa kargsa, gemriels, tkbilebsa,<br />

sul CamaSxameb bolos dros, tkiviliT damglej kbilebsa.<br />

19<br />

makvexeb ferad sacmelTa, oqrosa, vercxlis Rilebsa;<br />

aw dagdgomia Tvalebi, SeuWamia mRilebsa;<br />

sul daglejila, gamcvdara, gvanan ZaRlT daRerRilebsa,<br />

sul damixoce moyvasni, erTic ar daRinRilebsa.<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

20<br />

sawuTrom uTxra: sawyalo, yofilxar metad briyvia,<br />

111


ar Sinjav avsa da kargsa, umzgavsos sityvebs ityvia!<br />

mxcovan xar dedis mucliTgan, ra Tavi gamogiyvia,<br />

mas aqeT gmoneb, jeraca vina var, ver Segityvia.<br />

21<br />

Cemi kacisa mkvleloba SenTvis vis ulaybebia,<br />

netamc vnaxavde, cemiTa Semovamtvrio ybebia!<br />

veWvob, Sen ara gsmenia, yofila rac ambebia:<br />

ars kacTa mkvleli pirveli papaSeni da bebia.<br />

pasuxi kacisagan<br />

22<br />

kacman uwyina: rad miTxar Sen me urigo papasi?<br />

ara msmenia, myolodes, bebia agre kapasi.<br />

maT ewyalodaT sakeWnlad cxvari duqardiT naparsi,<br />

isini kacs ar mohklevden? _ sca,xma gamoxda tyapasi!<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

23<br />

sawuTros Tavi gautyda ube aevso sisxliTa.<br />

kacs uTxra: WkuviT iqcevi woniT arc erTis misxliTa;<br />

bebiaSeni gamoZRa vaSliTa, edemis sxliTa,<br />

miT mogvleniaT sikvdili. Sen Cemzed rad xar risxviTa?<br />

24<br />

RmerTman mogagos muqafa, ar kargo kaco, Sen avo;<br />

gkiTxos, Svidwilad mogiwos Cems TavSi joxiT Senao,<br />

dagaglaxakos, dagSalos, rogorc rom agaSenao,<br />

wagarTos pirSi suli da sunTqva, fSvinva da qSenao.<br />

25<br />

ra davaSave Senzeda, ra saqme wagixdineo?<br />

gamomicxade, mamxile, ar vici, macodineo.<br />

gauSinjavad, anazdad Tavs sisxli gardmadineo.<br />

bewvi miwyvite, ubralod kinaRar mamakvdineo.<br />

pasuxi kacisagan<br />

26<br />

kacman hrqva, Tqmula brZenTagan: sawuTro kacs ar indobso;<br />

Tu maindomeb samoyvrod, arc giZmobs, arca gidobso.<br />

sityviT angelozs emzgavsis, guliT ki eSmak-flidobso.<br />

Tavs mogaCvenebs siwmindiT, ZaRliviT arawmindobso.<br />

27<br />

gabasruli xar mwikvliTa, arodes ganirecxebi,<br />

vinc rome Sena gexebis, fisiviT zeda ecxebi.<br />

sadeblad kakans mohyvebi, roca ar daikvercxebi,<br />

magram ki dasdeb vera ras, mucliTve daifercxebi.<br />

28<br />

vinc mogendobis, ar indob, ara gaqvs erTi piria;<br />

aseTis saqmis mqneli xar, xan vimRer, xan ki vstiria.<br />

bevrs misdgomia SengniTa lxinis mlodnelTa Wiria,<br />

Seni vardisa konebi gulzed mWvlad danaWiria.<br />

112


pasuxi sawuTrosagan<br />

29<br />

sawuTrom uTxra: ra gcode, ratom ar metyvi pirsao?<br />

rada mcem, anu rad mlanZRav, Tavze rad masxam mwvirsao?<br />

ar vici, me Tavs rad madeb qveynis lxinsa da Wirsao!<br />

TavianT nebiT Svrebian, vinca mRers, an vinc tirsao.<br />

30<br />

ramdenic unda gamiwyre, me ver davfarv marTalsa;<br />

mociquli var, mogiTxrob brZenTagan SemonaTvalsa.<br />

mefe brZandebiT, TvalrebiT nu SvebiT avs samarTalsa,<br />

gafTxildiT, xnarcvs ar CavardeT, brZnad gardavlebdeT gzas Tvalsa.<br />

31<br />

erTxel xom damec laxvari, axla meore dam[e]c sxo?<br />

marTlis TqmisaTvis me TqvengniT TavSi kombali damecxo.<br />

Tqvenman Zmam mokla Zma Tvisi, me sisxli misi damecxo,<br />

Tu rom Tqven wminda brZandebiT, kargsa iqT, Tu gardamrecxo.<br />

pasuxi kacisagan<br />

32<br />

kacsa ra esma es sityav, eoca, gaukvirdao;<br />

ufro Zalian garisxda, Tavs cecxli maikidao;<br />

Tqva Tu: es cruvi sawuTro neta ras gardmekidao?<br />

papa-bebia mixsena, axla Zmebs maekidao!<br />

33<br />

sawuTros xmali uRera: Tqvi, Torem gagWri orado,<br />

tansa ZaRlebsa SevaWmev, Tavs dagigoreb gorado;<br />

bebiasi da papisa, Zmebisa, rac sTqvi, Worado,<br />

nu meubnebi igaviT, gamomicxade sworado!<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

34<br />

sawuTrom uTxra: mogiTxrob, Sen yuri migde apao;<br />

ars eva Seni bebia, kain _Zma, adam _ papao,<br />

eva RvTis mcnebas gardaxda, vaSli Wama da ylapao;<br />

kain Zma mokla, abelis sisxliT qveyana Txapao.<br />

35<br />

Segasmen, Seni yurebiT Tu bana gamoRebula,<br />

TaviTgan kacis sikvdili kacTagan SemoRebula;<br />

abelis sisxlis RaRadi caTamdis aRonebula,<br />

mas Sexebia irise, wiTlad mis gamo Rebula.<br />

pasuxi kacisagan<br />

36<br />

kacsa ra esma, dafiqrda, Tqva: ase iyos agebo<br />

ar Semomakvdes ubralod, xrmalsa qarqaSSi vagebo;<br />

bodiSs movixdi Tavmdablad, masTan dagebas vagebo,<br />

kvlav vkiTxav wvrilad ambavsa, vaubneb, vaqadagebo.<br />

113


37<br />

xrmali qarqaSSi Canago, Tavs qudi maixadao;<br />

sawuTros Tavi daukra, bodiSi maixadao:<br />

Tu rom eg sityva CemTvisa uwinve gangecxadao,<br />

rac me Sen mwikvli gayvedre, kmarda mis sarecxadao.<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

38<br />

sawuTrom uTxra bayiTa: raRa ars bodiST xdiloba?<br />

nu gewyinebisT, ar giCans mefuri zne da zrdiloba.<br />

mefes ar marTebs usjelad kacis kvlis siadviloba.<br />

ar gxamdaT agre advila Cemzeda xrmal-mowvdiloba.<br />

pasuxi kacisagan<br />

39<br />

kacman hrqva: viTxov Semindo, rac me vqen yia-myraloba:<br />

nuRar iqnebis Cven Suva erTmaneTisa mwyraloba,<br />

Sen rom momiTxar yvedrebiT cecxl-qar da miwa-wyaloba,<br />

ra igavia, ar vici, miyav Targmnisa wyaloba!<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

40<br />

sawuTrom uTxra: Tu ki Sen ici xrmliT, joxiT Senao,<br />

samoc-da-cxris wlis kaci xar, eg rad ar ici Senao?<br />

RmerTman rom kaci dabada, oTx nivTiT aRaSenao,<br />

miwiT, wyliT, cecxliT, qariTa, CaberviT misca qSenao.<br />

pasuxi kacisagan<br />

41<br />

kacman hrqva: mimZims is sityva, gulzed damaCnda daRada,<br />

Sen rom sTqvi: `qveyniT caTamdis abelis sisxlma RaRada~<br />

ors Zmasa mTeli qveyana saxnad, saTesad, baRada<br />

ratom ar eyoT, es mikvirs, erTmanerTs xocdnen raRada?<br />

pasuxi sawuTrosagan<br />

42<br />

sawuTroman hrqva: jabans kacs guls uklavs sxvis mamacoba:<br />

TviT kargkacoba ar Zalucs, sxvisa Surs kargi kacoba,<br />

kainis ambis smenasa sjobs yurSi TiTis dacoba.<br />

abelis msxverpli RmerTsa sTnda, kain qmna amad Zmacoba.<br />

43<br />

kain RmerTs msxverpli Seswira, Tavisi namuSakevi,<br />

xeTa, balaxTa nayofi, naxnav-naTesi, namkevi;<br />

msxverplSi uriva nakmazi, TviT ipriana narkvevi,<br />

RmerTman Seutyo, uvaryo naRalat-naeSmakevi.<br />

44<br />

Seswira msxverpli abelman RvTis mosawoni, qebuli,<br />

114


Tavis samwysoSi pirveli, rCeuli, gasuqebuli.<br />

Seiqmna kain SuriTa damwvar, gulCaTuTqebuli,<br />

simwuxarisa oflisa deniTa TavxviTqebuli.<br />

45<br />

RmerTman ubrZana: kain, rad SeiWvna Seni piria?<br />

gulis wyromisa ofliTa svelxar, Camogdis mwviria;<br />

scode, marTliad ar ganhyav, arc marTla Semamwiria,<br />

aw Sensa Senve msTavrobde, SenTvisve daiWiria!<br />

46<br />

kain miuTxra abelsa: erTad gavideT velada,<br />

romlisa risme saqmisa erTmanerTisa Svelada.<br />

abel usmina, Zmas wayva gulmarTla, uzakvelada,<br />

kain mxars keti gaidva abelis dasakvrelada.<br />

47<br />

kain hrqva abels: Sen RmerTsa rad uZRven Cemzed metia?<br />

_ mouqniva da danartya uecrad TavSi ketia.<br />

abelis Tavis naxeTqi cas moxvda anasxletia,<br />

misgan cis mSvlidzed sisxli swveTs, jeraca ar Seswyvetia.<br />

* saTauris zemoT xelnawerSi carieli adgilia datovebuli SeniSvniT:<br />

`zamTari daixatos~. poemis pirveli eqvsi xanis mesame, meoTxe da mexuTe<br />

taepebs uzis cifri 2, xolo aSiaze avtoris xeliT miwerilia: `es cifri<br />

aris, rom r[ac] gaswvriv leqsi[a], orjel unda i[T]qvas bolomdis~.<br />

wigni d<br />

wigni ese mxiaruli zafxuli*<br />

rusulad amis xmis simReras ewodebis `vesela vesna~,<br />

Tqmuli misive, daviT guramiSvilis.<br />

a. zamTar-zafxulisa da qarebis brZola<br />

erTs qals rusuli `vesela vesna~<br />

CemTvis saxmilad Camoekvesna.<br />

imiT Cemi guli<br />

iqmna dadaguli,<br />

medebis ali!<br />

2<br />

viwvi, vidagvi mwared sawyali;<br />

aravina myavs, damasxas wyali.<br />

RmerTo geaJebi<br />

wyliT savse geajebi<br />

Sen momaSvele!<br />

3<br />

ucebiT brmasa mixile Tvali,<br />

Seni macnobe me gza da kvali.<br />

momec me Setyoba,<br />

karg-sityviT Sewyoba<br />

SemaZlebine!<br />

115


4<br />

ijda zamTari brolis taxtzeda;<br />

xeli xed edva far-xmal-laxtzeda,<br />

mzad yvanda laSqari _<br />

Tovl-yinva, mas qari _<br />

moswonda Tavi!<br />

5<br />

jarT myvanebelad, evros amirad<br />

yvanda kekiad mopirdapirad;<br />

Semdegad mas lifsi,<br />

zefiros fvinqsi,<br />

boria, notos.<br />

6<br />

zafxuls amirad hyvanda kekia,<br />

sad evros idga nacarqeqia,<br />

Semdegad argesti,<br />

apili erRasti,<br />

Traske livontos.<br />

7<br />

argestim uTxra: dro aris, lifsi,<br />

ade, gameca, ra qveSa ifsi!<br />

es lifsman iwyina,<br />

ufrosad gayina<br />

lilo-leRmani.<br />

8<br />

lifssa da argets SaeqnaT Cxubi,<br />

argest sajdomTa lifss Sasca Subi, _<br />

daiWra ra lifsi,<br />

ixmo man fvinqsi,<br />

miuTxra masa:<br />

9<br />

argests Savebi, nacze daviWer.<br />

ukacraod var, Sards veRar viWer!<br />

aw axla Sen ici,<br />

viT gaqvndes Sen fici,<br />

Sen gaisarje!<br />

10<br />

argest dayuCdsa, qrolisgan dadga,<br />

fviniqsis brZolad erRasti adga.<br />

gardaudga wina,<br />

laSqrad axlda wvima,<br />

fviniqs[s] yva Tovlni.<br />

11<br />

fviniqs erRastis wamouqrola,<br />

Tovlis xorSakiT dauwyo srola.<br />

erRastim mas Tofni,<br />

wvima da qar-Wyopni,<br />

mas Seayara.<br />

12<br />

gatyda, amoswyda fviniqsis jari,<br />

ver moixmares Tvisi abjari;<br />

CausveldaT Tofni,<br />

116


Tavs daesxaT Wyopni,<br />

delgma-Rolfoni.<br />

13<br />

erRasts etyoda zefiros gmiri:<br />

kmara, daCumdi nu maRla yviri.<br />

nuRar hqri Tbilada,<br />

Tvar gagxdi wbilada!<br />

dalaSqra TrTviliT.<br />

14<br />

ra zefirosma Seqmna muqara,<br />

apiliotma fexs mouCqara:<br />

dahbera man Tbili,<br />

ganugdo mas TrTvili,<br />

mzec moexmara.<br />

15<br />

evrosTan iyvnen boria, notos<br />

da kekiasTan Traske livontos,<br />

mun Suamavloben,<br />

mSvidobas cdiloben<br />

erTmanerTSia.<br />

16<br />

am qarebs garda sxvani qarebi<br />

daundobelni, arzaqarebi,<br />

iyvn[en] Sors wasulni,<br />

qveynad daqsaqsulni,<br />

mun vercad vnaxe.<br />

17<br />

ra esma evros[s] jaris gatexa,<br />

borias, notoss SemouWexa:<br />

Tqven aq rada xarTo,<br />

ratom ar waxvalTo?<br />

Cvens jars uWirso!<br />

18<br />

amas wyinobda evros amiri,<br />

avad sebmula zefiros gmiri.<br />

apiliotio,<br />

qmnila meotio<br />

zefirozisa.<br />

19<br />

aRdga CrdieTiT boria qari,<br />

guliT ficxeli, xel-fexiT cqari,<br />

mZlafrada gayina,<br />

suyvelas awyina,<br />

visac semoxvda.<br />

20<br />

sad zafxulisa vlida TareSi,<br />

sul gauyina maRla haerSi;<br />

aseTi cioda,<br />

mkvdari Zirs cvioda<br />

maRliTgan dabla.<br />

21<br />

Traskem borias kargaT umtera,<br />

117


wamougirgla, sul ganumtv[e]ra;<br />

haerSi axveta,<br />

dauwyo man Jleta<br />

borias laSqars.<br />

22<br />

boria dadga, wamodga notos,<br />

Traskec dayuCda, aRdga levontos.<br />

xvda lomsa lomia,<br />

Seiqna omia<br />

metad Zlieri!<br />

23<br />

notos dahyvira levontoss mWaxed:<br />

levontos daxvda gulmagra, mkvaxed;<br />

dgen gabotebiTa,<br />

scemdnen totebiTa<br />

erTmanerTs TavSi.<br />

24<br />

amir kekiam ixmara xerxi,<br />

evross mostexa zarbazniT fexi;<br />

aseTi SaSWexa,<br />

evros qna tanT grexa<br />

SiSisagana.<br />

25<br />

ipyra kekiam xelT evros qari,<br />

srulad damarcxda zamTris laSqari!<br />

gaiqca Cafari,<br />

sad iyo zamTari,<br />

xelT ipyra xrmal-fari.<br />

Sejda raSzeda!<br />

26<br />

odes moxsenda, sityva Cafrisa,<br />

jaris simarcxe, moSla safrisa,<br />

wamodga zamTari,<br />

xelT ipyra xrmal-fari.<br />

Sejda raSzeda!<br />

27<br />

sadac banakad dga gazafxuli,<br />

xrmalgalesili, Subgamaxuli,<br />

mimarTa zamTarman,<br />

javriT, viT afTarman,<br />

mas Seutiva!<br />

28<br />

zafxuls miugo avi sityvani,<br />

gardaayara Tavsa setyvani.<br />

zafxulman Tofxana<br />

styorcna, Tavs mohfxana<br />

mexiT zamTarsa.<br />

29<br />

mzeman msaxura zafxuls ketilad,<br />

zamTris sicive Sescvala Tbilad.<br />

gaiqca zamTari,<br />

raSs staca fafari:<br />

118


dasces kiJina!<br />

30<br />

Sejda kekia, iyo cxen-Cqari,<br />

daawyebina Subsa zanzari;<br />

gamoudga mdevrad,<br />

ukan mosawevrad<br />

miyva zamTarsa.<br />

31<br />

ar Camoexsna kekia qari,<br />

sanam ar CaZvra qveskneTs zamTari.<br />

aiRo alafi,<br />

gardasxa Ravs lafi<br />

da gamobrunda!<br />

* am saTauris zemoTac SeniSvnaa: `aq unda zafxuli daixatos~.<br />

b. zamTris damarcxeba da zafxulis<br />

gamarjveba da wyemsT pirobis deba *<br />

32<br />

zamTars wauxda aw Wirnaxuli;<br />

zurmuxtis taxtzeddajda zafxuli.<br />

Semokrben yovelni<br />

mun sulni cxovelni<br />

da miuloces.<br />

33<br />

gacvda, gaZvelda civi zamTari,<br />

Semoecarcva tanT safari.<br />

zafxuli ganaxlda.<br />

sacmeli Tan axlda<br />

ferad-feradi.<br />

34<br />

zamTriT gacrcvilni, SiSvel-titvelni<br />

axliT damosa, gaxada Zvelni.<br />

misca man brZaneba,<br />

dasrTo svlad man neba<br />

patimrad myofTa.<br />

35<br />

tanTa Canacva mwvane kabani,<br />

ara aqvT siciviT TrTola-babani.<br />

Tbilni qarni hberven,<br />

xmiT mfrinvelni mReren,<br />

ganaqvT WikWiki.<br />

36<br />

ambobs torua, galobs bulbuli,<br />

tkbilad mosZaxis ofofs guguli;<br />

SaSvi ambobs zilsa,<br />

msmeni ikrTobs Zilsa,<br />

dvrinavs qedani.<br />

37<br />

119


sxvani mfrinvelni amboben bansa:<br />

qvemZromT xma esmisT, saxls xdian bansa:<br />

Cayrilni xaroda<br />

ze gasaxaroda<br />

amoZvren velad.<br />

38<br />

mzgavsad- mzgavsadman ipova toli,<br />

yvelam danerba Tavisi coli.<br />

gamovida doli,<br />

gaizarda moli,<br />

xeTa foToli.<br />

39<br />

mxiaruls zafxuls moyavs yvavili;<br />

mowyenil zamTars Tan gayva TrTvili.<br />

aw wyemsni xaroben,<br />

vin visa yvaroben,<br />

pirobas sdeben:<br />

40<br />

`vin vis gvindodes, erTad vaZooT;<br />

saerTo iyos, vinc rame vpooT~.<br />

samT qalT sixaruliT<br />

cxvarni siaruliT,<br />

wanasxes Walad.<br />

41<br />

mirekes CigvTan. sad vardis ferad<br />

yvavilni naxes, mun dasxden mRerad.<br />

imReroden tkbilad,<br />

karg-xma-gawyobilad<br />

Saeqceoden.<br />

42<br />

yvavilT gahqonda gaSlils bibini;<br />

daglijes, dawnes misi gvirgvini.<br />

rac qali iq iyo,<br />

yvelam TviTo iwyo<br />

TavisaTvisa.<br />

43<br />

martos ver swnevda TeTrs vardiansa,<br />

wavida Walas Sors, bardiansa,<br />

yvavilTa saZebrad,<br />

kargisa sakreflad<br />

Tavis konisTvis.<br />

44<br />

moesma SoriT nestvTa xmobani,<br />

egona qalTa TamaSobani.<br />

siTac esma stvena,<br />

miyva iqiTkena<br />

yvavilT krefasa.<br />

45<br />

aRmarTi avlo, ra gardixeda,<br />

mun mwyemsi daxvda da wyali sCqerda.<br />

SeSinda, Sahyvira,<br />

gaqceva apira,<br />

120


veRar gabeda.<br />

46<br />

mal-mal Sahyvira: vame, vameo!<br />

ra dRe meqnebis, an ra Rameo!<br />

mas mwyems[s] gaukvirda,<br />

Tqva `ra gauWirda?~,<br />

swraf gamoiqca.<br />

47<br />

mivida, hkiTxa: `vin xar, ra moxda?<br />

ra Segayvira; win ra Semogxvda?~<br />

xeli xels mohkida,<br />

TvalT cremli moswminda,<br />

sca nugeSini.<br />

48<br />

qalman ra naxa im wyemsis piri,<br />

sul daaviwyda, rac Wirda Wiri;<br />

mwyemsi Seuyvarda,<br />

fexT qveS Seuvarda,<br />

Sescina pirsa.<br />

49<br />

qalman miuTxra wyemss: `sayvarelo,<br />

dRes Cemo mcvelo da damfarvelo!<br />

mec sityvis dasturi;<br />

rac vsTqva, migde yuri,<br />

mismine Tqmuli.<br />

50<br />

radgan Sen gaxdi Cemi Zal-Rone,<br />

rac mogaxseno, es gamigone;<br />

dRes SengniT mefona,<br />

xsna aRar megona<br />

Cemis Tavisa.<br />

51<br />

es kona wnuli iyos Senia,<br />

me vardi Semqen, iyav Sen ia;<br />

gaSinje, Senc naxe<br />

Cemis piris saxe,<br />

Tu gTndes, miTnie!~<br />

52<br />

mwyemsma qals uTxra: `nu asCqardebi,<br />

jer Senve gaqvndes Seni vardebi;<br />

cota moicade,<br />

saqme gamoscade,<br />

Seityve marTla.<br />

53<br />

jer daiviwye kvnesa da viSi,<br />

Tqmula: `siyvaruls Se[i]qso SiSi~;<br />

xar guliT SemkrTali,<br />

ar vici marTali,<br />

giyvarvar Tu ar!<br />

54<br />

cotas xans saqmes daugdoT yuri:<br />

RvTiuri aris Tu eSmakuri;<br />

121


dRes SeviyvareniT _<br />

rad SeviyareniT,<br />

vscnaT erTmanerTi.<br />

55<br />

Tumca mTnavs, msuris SenTan dawola,<br />

magram SiSiTa gulSi maqvs Zrwola.<br />

vinc rom dagvinaxavs,<br />

dagvgmobs, dagviZraxavs,<br />

uwesurs saqmes~.<br />

56<br />

qalman miuTxra: `ram SegaSina?<br />

Cven orT xSirs tyeSi gviyurebs vina?!~<br />

mwyemsma ra ismina,<br />

guliT gaicina<br />

am sityvazeda.<br />

57<br />

qalman mwyemss hkiTxa: `gasacinari<br />

CemgniT ra gesma? miTxar, vin ari<br />

aq Cveni mnaxavi,<br />

rom iqnas mZraxavi?<br />

visgan geSinis?~<br />

58<br />

mwyemsma qals uTxra: `Tu Sen momismen,<br />

sanam vityode Cems Tqmuls, moiTmen,<br />

visica maqvs ridi,<br />

an me SiSi didi,<br />

getyvi yvelasa.<br />

59<br />

Sen yuri ugde Cems laparaksa,<br />

me marTals getyvi, ar Tu araksa:<br />

yovels xorcielsa<br />

ver naxav tielsa,<br />

ar yvandes toli.<br />

60<br />

odes qmna RmerTman adam da eva,<br />

sjulad uwesa erTad Seqceva,<br />

erTad dawola,<br />

SeyofiT wulT yola<br />

ars mieriTgan.<br />

61<br />

vinc unda naxos loginzed mwoli,<br />

arvin dasZraxavs, gverT uwves coli.<br />

aqvT uSiSrad Zili,<br />

Seyofa maT tkbili<br />

sjulierebiT.<br />

62<br />

qmarni da colni Seyvarebulini<br />

guliT arian gaxarebulni,<br />

Tavis saxl-karada<br />

sxedan aSkarada,<br />

ar damalulad.<br />

63<br />

122


Sesaqcevelad dadian baRad;<br />

uSiSrad, urcxvad xumroben laRad<br />

xeli-xelT kidebiT,<br />

TamaSiT, WidebiT<br />

xeT qveS mwvaneze.<br />

64<br />

uSjuloebiT Seyvarebulni<br />

tyeSi dadian Separebulni,<br />

jagebSi Zvrebian,<br />

avs saqmes Svrebian,<br />

aqvT didi SiSi.<br />

65<br />

saqmis SiSi maqvs oTxis-xuTisa,<br />

Cxikv-Sav-eklisa, kacisa, RvTisa.<br />

amaT SeaSines,<br />

kidec Searcxvines<br />

ded-mama Cemi.<br />

66<br />

rac maT undodaT, verc is qnes karga,<br />

mravali qrTamic maT daekarga;<br />

rac maT maeparaT,<br />

arc is daefaraT,<br />

gamoumJRavndaT~.<br />

67<br />

qalman mwyemss uTxra: wvrilad miTxaro,<br />

eg rogor qmnila, an Sen vin xaro?<br />

Sen Sematyobine,<br />

me gamacnobine<br />

Seni Tavio.<br />

g. mwyemsisagan Tavisis mamisa da dedis ambavis<br />

Tqma da Tavisis saxelis gamocxadeba<br />

68<br />

iyvnen erTs dabas mosaxle orni,<br />

glexni, simdidriT, saqonliT sworni.<br />

ornive Wkviani,<br />

marTalni, RvTiani,<br />

kacni keTilni.<br />

69<br />

orTav samZaxloT eWiraT Tvali,<br />

magram arc erTsa ar yvanda qali.<br />

surdaT maT moyvroba,<br />

ar avad mopyroba<br />

erTmanerTisa.<br />

70<br />

yvandaT orTave sacolod Zeni,<br />

momzadebulni, Wkviani, brZ[e]ni,<br />

mamaTa morCilni,<br />

dedaTa _ viT CCvilni,<br />

RvTis morwmuneni.<br />

123


71<br />

amaT mouxdaT erTs dRes qorwilni,<br />

orTav miecaT erTs Rames Svilni:<br />

erTs vaJi, yrma wuli,<br />

meores asuli<br />

RmerTman uboZaT.<br />

72<br />

maT qnes piroba, vTxoTo RmerTsa,<br />

Tu daizardnen, vrToT erTmanerTsa.<br />

ufalman ineba,<br />

maT locvis smineba,<br />

dazarda didni.<br />

73<br />

iyvnen qal-yrmani saxiT Svenier,<br />

mSvid, mdabal, keTil, guliT mecnier,<br />

erTisa xnisani,<br />

Teqvsmetis wlisani,<br />

erTad Sezrdilni.<br />

74<br />

ra biWs dauwyo gulisTqmam brZola,<br />

maiwadina gogosTan wola.<br />

gogom Tqva uari!<br />

uTxra Ti: `nu ari<br />

jer Sensa gulsa.<br />

75<br />

jvar-dauwerlad ege saqneli<br />

nu gCans advilad, codva ars Zneli.<br />

RmerTsa ewyineba<br />

sawolT Segineba<br />

uSjuloebiT.<br />

76<br />

aw rom damiwve da muclad viRo,<br />

qveynad rogorRa xma amoviRo?<br />

Tumca var sacolo,<br />

Svili rom mayolo<br />

merme raRa vqna?!<br />

77<br />

Cven dagvarqmeven bozT, meZavTs, mruSebs,<br />

da Cven Svilebsa nabiWvrebs, buSebs;<br />

saxeli gatydebis,<br />

qveyana astydebis<br />

Cvens saZraxavaT.<br />

78<br />

ityvian, rasTvis ar iqorwines<br />

da warimZRvares maT winawin es;<br />

saqme qnes urcxvada,<br />

gvirgviniT ukurTxada<br />

Svili iyoles.<br />

79<br />

Tu visme vetyvi me sityvebs mkvaxebs,<br />

is ficxlav amas me wamomZaxebs:<br />

`me viT mkicxav, urcxo,<br />

124


TviT saqme hqen ucxo,<br />

saunamuso!<br />

80<br />

gvari mosTxare da naTesavi;<br />

sircxviliT dasWer suyvelas Tavi;<br />

saqme hqen kaxpuri.<br />

SenTana qalT puri<br />

aRar eWmebis!<br />

81<br />

mcire xans Tavi ver Sainaxe,<br />

sjuli da mcneba ar daimarxe;<br />

Tav-dauWerlada,<br />

jvar-dauwerlada<br />

buSi ganagde!~<br />

82<br />

me es maqvs ziTvad da ase minda,<br />

Sen mogitano me Tavi wminda.<br />

mis dros vinca mnaxos,<br />

ara ra me mZraxos,<br />

urigo saqme.<br />

83<br />

sjobs qali mokvdes da daimarxos, _<br />

urigo saqme ar daiZraxos:<br />

qalT saxelT gatexa<br />

ars TavT mexT daWexa<br />

mSobelTa TvisTa.<br />

84<br />

namusianad mqceveli qali<br />

ars margaliti, Zvirfasi Tvali;<br />

unamuso qali _<br />

qva fiqali, mqrqali,<br />

qrmis saflavT lodi.<br />

85<br />

qals gasaTxovars saqmrod moweuls<br />

ujobs siwminde sacmels Zoweuls;<br />

uwmindurTa qalTa<br />

oqro-qsovilT kalTa<br />

dahfaravs vera.<br />

86<br />

qalT danaSvenebs pirT kalva-xalva<br />

da umetesad farva da krZalva,<br />

Tavis mTlad Sanaxva,<br />

mcnebaTa damarxva<br />

sjulTa da wesTa.<br />

87<br />

sjobs margalitsa, oqrosa, vercxlsa,<br />

kaci ar vardes sircxvilis cecxlsa.<br />

gTxov, ar Semarcxvino.<br />

da Semanaxvino<br />

Tavi dromdisa.<br />

88<br />

125


qveyana dagmobs Cvens ded-mamaTa:<br />

`rad daanebes Tavi amaTa,<br />

udaburs Walasa,<br />

xSir balax-Calasa,<br />

ar moarides!<br />

89<br />

rad ar icoden, ar aqvndaT iWvi:<br />

Teqvsmeti wlisa gogo da biWi<br />

rom erTad Seyares<br />

erTmanerTs ayvares,<br />

amas iqmoden?!~<br />

90<br />

mexsen, nu gavxdiT Cven ubedurad<br />

Cvens ded-mamaTa, mas sayvedyrad<br />

nu davadebT Tavsa,<br />

nu viqT saqmes avsa.<br />

mterT niST sagebsa.<br />

91<br />

odes davsxdebiT mefe-dedoflad,<br />

pirzed dagvesxmis Cven Wiris oflad,<br />

TavTa SercxveniTa,<br />

ar Cven molxeniTa<br />

gveqnebis sxdoma.<br />

92<br />

ded-mama gvetyvis: `rad SegvarcxvineT?<br />

qveyanas Tavi daaZraxvineT.<br />

rasTvis maipareT<br />

Tqven ar daifareT<br />

qalwulebani?~<br />

93<br />

me, Sens sacolos, Sens SesarTavsa,<br />

nu iq, sircxviliT nu mamWri Tavsa!<br />

sjobs, gamomWra yeli<br />

da ar maxlo xeli<br />

jer saimisod.<br />

94<br />

Tu Sen me gamxdi sasaciloda,<br />

me mogikvdebi usaciloda.<br />

Sen waiSen Tavsa,<br />

tanT Caicvam Savsa<br />

Seiq nanvasa!~<br />

95<br />

biWman ar ugdo gogos Tqmuls yuri,<br />

sityva Sewmasna man eSmakuri.<br />

[hrqva]: `jvaris dawera<br />

arcada Cans jera,<br />

movicdi vera.<br />

96<br />

bebia mokvda, papac mikvdeba,<br />

miT Cven qorwili gvigviandeba.<br />

mowyeniT arian,<br />

aravis scalian<br />

126


Cvens saqorwilod.<br />

97<br />

marTals mogiTxrob, me ver moviTmen;<br />

Sen male dagTmob, Tu ar momismen!<br />

Sen qali xar wminda,<br />

moloznoba ginda,<br />

me sxvas movnaxav!~<br />

98<br />

biWi Semoswyra, wavida gangeb:<br />

Tqva, SeSindeso es gogo ageb.<br />

sxvis gogos stumrobiT,<br />

TamaSiT, xumrobiT<br />

aCvena Tavi.<br />

99<br />

gogom ra naxa sxvasTan misuli,<br />

javriT amoxda mas TiTqmis suli.<br />

metadre ewyina,<br />

guli mas etkina,<br />

SeSinda didad.<br />

100<br />

ifiqra: `vai Tu, sxvaze scdeso.<br />

misgan col-qmroba Cven wagvixdeso;<br />

man sxva Saiyvaros,<br />

me guls gamiyaros<br />

sevdis laxvari!<br />

101<br />

biWs uTxra: `mwadda, geqna RvTis ridi:<br />

SjulT uwesurad qalwulTa xidi<br />

jer ar dageSala,<br />

mcired dagecala,<br />

da ara hqeni.<br />

102<br />

sxvasTan codvaSi Sens Cagdebasa<br />

esev sjobia, viq Sens nebasa.<br />

Camoexsen sxvasa,<br />

magiT RvTis risxvasa<br />

nu miiyeneb.<br />

103<br />

radgan ar iSli, Sen matan Zalas.<br />

xval erTad cxvari wavasxaT Walas.<br />

iq neba Senia,<br />

rac ginda qenia!~<br />

darTo nebani.<br />

d. locva gogosi da<br />

Txovnisa[e]br saqmis mosvla<br />

104<br />

SuvaRam adga, gogom iloca,<br />

CoqiT miwaze muxliT icoca,<br />

man Tqva: `RmerTo Cveno!<br />

127


col-qmrobis gamCeno,<br />

Sen geajebi!<br />

105<br />

Romelman Seqmen adam da eva,<br />

abrams da sarras miec kurTxeva,<br />

yav Cvenzed wyaloba,<br />

Cveni vaJ-qaloba<br />

Sen daifare!<br />

106<br />

Cvenc Tumca mcneba ver davimarxeT,<br />

SjulT uwesurad Cven ganviZraxeT<br />

xval erTad Saqceva,<br />

Sebma Tu gaqceva,<br />

yav neba Seni.<br />

107<br />

ukuTu jer-ars ese saqnelad,<br />

nuras gagvixdi saqmesa Znelad;<br />

Senis miSvebiTa<br />

gvaxare SvebiTa<br />

Cven erTmanerTTan.<br />

108<br />

ukueTu ara jera-ars ese,<br />

SiSi, sircxvili Cvens gulSi Tese;<br />

mcneba ar-marxuli,<br />

Cveni ganZraxuli,<br />

Sen mogviSale~.<br />

109<br />

biWi gulisTqmiT gacxarebuli<br />

adrian adga gaxarebuli;<br />

cxvari gamoreka,<br />

gogos kars dareka,<br />

dro ars, adeqo!<br />

110<br />

odes mirekes cxvari Walakad,<br />

biWma gaxada gogo malayad.<br />

ra rom daaRira<br />

da qna daapira,<br />

Cxikvma Seyvira!<br />

111<br />

ase SeukrTo maT Cxikvman guli,<br />

ndoma SaeqmnaT maT dakarguli.<br />

TrToliT, caxcaxiTa,<br />

moSlilis saxiTa<br />

wamoxtnen Cqarad.<br />

112<br />

cotas xans ukan ndomas movidnen,<br />

sxvas xmels foTlians tyeSi Sevidnen.<br />

iq esmaT Zriali,<br />

CaCuni, Sriali,<br />

xmelis foTlis xma.<br />

113<br />

rogorc undodaT, verc iq Saeqcnen;<br />

128


kaci egonaT, SaSvTa gaeqcnen.<br />

is gogo da biWi,<br />

sadac iyo RiWi,<br />

wavidnen, SaZvren.<br />

114<br />

ar daixeda man ndomiT wina,<br />

saCqarod gogo wamoawvina;<br />

sadaca eyara<br />

mravlada ekala,<br />

dasca mazeda.<br />

115<br />

sabralom gogom titveli naci<br />

zed danaxiva, sad iyo qacvi.<br />

ra rom is itkina,<br />

gogom imwvitina<br />

gamwoebulman.<br />

116<br />

biWsa hkra wixli, Sors gardagora;<br />

iq im biWs daxvda qveS eklis gora.<br />

orTave tirili,<br />

daiwyes yvirili,<br />

metis simwoviT.<br />

117<br />

mun Turme kaci SeSasa sWirda;<br />

yvirili esma, `Tqva ra gaWirda?!~<br />

mivida, man naxa,<br />

maT Tavsa dasZaxa:<br />

`ra gayvirebsTo?~<br />

118<br />

maT vera Tqves ra, CavardaT ena;<br />

SiSiT, sircxviliT guls mixvdaT wyena.<br />

man kacman ra naxa,<br />

dagmo da dasZraxa,<br />

orniv dalanZRa!<br />

119<br />

kaci ukanve gabrunda Cqara,<br />

orTav dasTxova didi m uqara:<br />

`rac migiparavTo,<br />

ver dagifaravTo<br />

qurdoba Tqveni.<br />

120<br />

Tqvens ded-mamasTan gkiTxav magaso,<br />

orTav ekali mand ram dagaso?<br />

Tqven rada sZvrebodiT,<br />

mand rasa SvrebodiT,<br />

iq gaTqmevinebT~.<br />

miugo biWman: `es sjobs magaso,<br />

me Sen karg-gvarad sasmeli gaso;<br />

dagidla Wedili,<br />

win vercxliT Wedili<br />

dagidga kula.<br />

122<br />

129


qrTamad mogarTva oqro da vercxli,<br />

rom ar mogvidva sircxvilis cecxli.<br />

agavseb ZRveniTa,<br />

Cvenis SarcxveniTa<br />

Sen ra gergebis?<br />

123<br />

is kaci iyo maTi moyvare,<br />

imav soflisa, ar Sors mosamZRvre.<br />

axlo naTesavi,<br />

erTad mxvnel-mTesavi<br />

ganayofobiT.<br />

124<br />

guliT uyvarda biWis mamasa,<br />

mama biWisa agrev kacs masa.<br />

mis gamovisada<br />

saqme qna Rirsada<br />

im biWisa.<br />

125<br />

ase Tqva gulSi: qrTams rom dampirda,<br />

modi gamovscdi, vscnob, rogor Rirda!<br />

uTxra: `ar gagcemo,<br />

Tu rasme mamcemo~;<br />

iama biWsa.<br />

126<br />

biWman daukla msuqani cxvari,<br />

puri iSovna man gamamcxvari:<br />

gozauriT Rvino,<br />

gulTa saRiRino<br />

daudga wina.<br />

127<br />

mamas mohpara man vercxlis Tasi, _<br />

iyo woniTa dangi aTasi, _<br />

misca mas fasada,<br />

Sen sTqvao arsada<br />

Cveni saqmeni.<br />

128<br />

gaZRa, daiTro, wamodga kaci,<br />

daloca qacvi, titvela naci:<br />

`vinc ekalzed dasci,<br />

axive, zed acvi.<br />

RmerTman dagzardosT!<br />

129<br />

me dRes ekalam kargs beds Semyara! _<br />

mRvdelman akurTxos, sadac eyara! _<br />

mas aSoros cecxli<br />

maSovnina vercxli,<br />

damaTro RviniT!<br />

130<br />

am jams waviReb, qalaqs gavyidi,<br />

karga gamiva, Tasia didi;<br />

bevrs mamcemen abazs,<br />

cols uyidi kabas<br />

130


SvilTa Coxebsa~.<br />

131<br />

aiRo kacman cxvris tyavi Savi,<br />

narComi xorci mouxarSavi,<br />

rac rom edga wina,<br />

Tqva: `waviReb Sina~,<br />

sul wamoxveta.<br />

132<br />

Tqva: davpatijeb Cems megobarsa,<br />

CemgniT advilad ar sagmobarsa;<br />

am biWis mamasa<br />

Seugbob amasa,<br />

daudgam wina~.<br />

133<br />

ipyra xelT kacman is gozauri,<br />

man biWman Seqmna aurzauri:<br />

`Tu ki ar gvindobo,<br />

eSmakob-flidobo,<br />

eg rad migaqvso?~<br />

134<br />

kacs waekidnen gogo da biWi:<br />

`rad gahleqseo naci da RiWi?<br />

amad dagqrTameTo,<br />

gasviT, gaWameTo,<br />

rom dagefara!<br />

135<br />

radgan Sen agre gamogvacxade,<br />

ekalze dagvsxi, nacs wamogvxa[d]e,<br />

Cven rad mogceT fasi,<br />

mogvec Cveni Tasi~<br />

kacs daeWidnen.<br />

136<br />

kacman Tasi ar daaneba;<br />

maT kacs dauwyes lanZRva gineba.<br />

biWs joxi ucxuna,<br />

sisxliT uTxuna<br />

Tavi da piri.<br />

137<br />

biWi moCivrad gagzavna wina,<br />

TviT ukan miyva, mivida Sina;<br />

dawva, daiZina,<br />

adga, maiwyina,<br />

dahkida Tavi<br />

138<br />

colman miuTxra:`ram dagafiqra,<br />

Sen SegemTxvia: an aq, an iq ra?~<br />

kacman Tqva:~mikvirso,<br />

saTqmelad miWirso,<br />

rac vnaxe sizmrad.<br />

139<br />

micvalebulni mama da deda<br />

131


orniv javrobden me da Senzeda:<br />

Svilma da rZalmao<br />

gvtanja, gvawamao<br />

siZviriTao.<br />

140<br />

aRar mogvigdes Tvali da yuri,<br />

maT ar gvaWames Cven lukma puri,<br />

xma-maRla yioden,<br />

sikvdilTan Cioden,<br />

samarTals sTxovdnen.<br />

141<br />

ganesamarTla maTTvis sikvdilsa,<br />

jer rZalsa vhkiTxavT, mas ukan Svilsa;<br />

imaT Tqves saWmeli,<br />

anu Tu sasmeli<br />

raT dagiWiresT?<br />

142<br />

me Savexvewe, uTxar: nu sCiviT,<br />

gamogigzavniT wyliT, naviT, tiviT.<br />

samis dRis borjliTa,<br />

didisa sasjliTa<br />

mZliv davexrwive.<br />

143<br />

am sams dReSia Cems ded-mamasa<br />

Cven Tu ar uzamT aRaps, Wamasa,<br />

wamova sikvdili,<br />

cel-xmal amowvdili<br />

Sin mogvixdeba.<br />

144<br />

jer Sena gkiTxavs mas sakiTxavsa:<br />

pasuxs ver miscem, Sen mogWris Tavsa,<br />

mas ukan me mkiTxavs,<br />

vimarTleb me ki Tavs,<br />

Sen dagabraleb!~<br />

145<br />

colman miugo:`Sen saqmes vhkvirob.<br />

Sen misTvis sikvdils risTvis mipirob?<br />

cxvar-Zroxa gyavs bevrni,<br />

savse RviniT qvevrni,<br />

gidgs fqvili beRliT.<br />

146<br />

ratom aCivleb Sens ded-mamasa,<br />

ratom ar uzam aRaps, Wamasa?<br />

maqvs puri damcxvari,<br />

aw Sen dakal cxvari,<br />

moxade qvevrsa.<br />

147<br />

male qen saqmes nuRar ayeneb,<br />

karzed sikvdilsa nu mamayeneb;<br />

Tu ar kmara puri,<br />

damec Sen dasturi,<br />

me gamovacxob~.<br />

132


148<br />

qmarman colisa sityva gakmara:<br />

`oci puri gaqvs, eg rasa kmara!~<br />

coli adga Cqara,<br />

man aRara Tqva ra.<br />

Seqna purs-cxoba.<br />

149<br />

wamodga kaci; rac rom iniTa,<br />

tikni datena kargis RviniTa,<br />

yvanda naCuqari,<br />

kargad nasuqari,<br />

dakla fur-berwi.<br />

150<br />

ori cxra cxvari, oci batkani,<br />

gasw[y]vita batT xma, qaTamT kakani;<br />

sasmeli, saWmeli,<br />

sanTeli, sakmeli,<br />

Canawyo navSi.<br />

151<br />

mRvdelT uTxra: `saqme mzad daiWireT,<br />

roca movideT, maSina wireT~.<br />

Casxa navs xarjTana,<br />

atana mas Tana<br />

mzareuliTurT.<br />

152<br />

sadac im biWis saqme man naxa,<br />

mis axlo saydars mama emarxa;<br />

iqa gaistumra,<br />

yvela iq istumra,<br />

vinc rom undoda.<br />

153<br />

man dahpatija sul mezobelTa,<br />

biWis da gogos Semqmnel mSobelTa<br />

man daukra Tavi,<br />

uTxra: mzaT maqvs navi,<br />

mewvieniTo.<br />

154<br />

biWis ded-mamam kaci galanZRes,<br />

Tqves: `mtris aRapSi vin ZaRli gaZRes!<br />

Sen mogvpare cxvari,<br />

puri gamomcxvari,<br />

Rvino da Tasi.<br />

155<br />

Tasi gTxoes da Sen ar mieci,<br />

Svilsa da sarZlos orsav gvieci;<br />

naczeda ec RiWi, ekliT gogo-biWi<br />

Sen dagvixive!<br />

156<br />

Cven ver moviTmenT gulis tkivilsa,<br />

xval Cven vapirebT Senzed Civilsa,<br />

arcada waxvide,<br />

unda Sen moxvide<br />

133


samarTalSia!~<br />

157<br />

kacman goneba ar aRaCqara,<br />

winaaRmdgomi man ara Tqva ra,<br />

Cumad Tavis wina<br />

gulSi gaicina<br />

biWis tyuilzed.<br />

158<br />

man kacman uTxra biWis mamasa:<br />

`gTxov yuri ugdo, rac vsTqva, amasa.<br />

jer nu asCqardebi,<br />

Sen nu gasjavrdebi<br />

gauSinjavad.<br />

159<br />

yvelas mogiTxrob Cemis piriTa,<br />

WirSi Cavardi rasac WiriTa,<br />

rasac mizeziTa,<br />

an rasaca gziTa<br />

me vqen qurdoba.<br />

160<br />

me sxvaga viyav, ra movel Sina,<br />

saxlSi damixvda mearavina.<br />

me ase mSioda,<br />

rom guli mtkioda.<br />

metis SimSiliT.<br />

161<br />

me Sens saxlSia smisa, Wamisa,<br />

agrev xmareba WurWel-jamisa<br />

maqvnda Cveuleba,<br />

xSirad wveuleba<br />

gardamxdomoda.<br />

162<br />

wamovel Sensa, Semovel Sina,<br />

avadmyof mamas Sensa eZina;<br />

me damixvda Sina<br />

aqac aravina<br />

marto mis meti.<br />

163<br />

mas gaRviZeba ver gaubede,<br />

mivel kidobnad, ukuvixede,<br />

Tassa da sams pursa,<br />

saRvinisa yursa<br />

davavle xeli.<br />

164<br />

gamovitane, Cavdgi uremSi,<br />

Sevabi xar, me wavel tyeSi;<br />

SeSisa saWrelad,<br />

Rvinis smiT Tval-Wrelad<br />

mivel Walasa<br />

165<br />

ra rome Rvino TavSi Semijda,<br />

puriT rom gavZex, xorcic maminda;<br />

134


xorcisa ndobiTa,<br />

adgom-dajdomiTa<br />

Rone wamerTva.<br />

166<br />

mag Sens Svils yvanda mun sacxovari,<br />

mivel da vsTxove es saTxovari:<br />

`agremc gagzrdis RmerTi,_<br />

naWeri me erTi<br />

maWame xorci!~<br />

167<br />

guda miCvena da xelsaxoci,<br />

miTxra:`waiRe, Tu maqvndes xorci~.<br />

daukar mas Tavi,<br />

me uTxar: maS, Savi<br />

Wedili davklaT.<br />

168<br />

cota rom Cven aq mwvadad SeviwoT,<br />

sxva sul saRamos Sina waviRoT.<br />

Tqva: ver gavbedao,<br />

mama da dedao<br />

gamiwyrebao!<br />

169<br />

aRara vsTqvi ra, CemTvis davsCumdi,<br />

sad SeSas vsWridi, iqav gavbrundi;<br />

sad sZovda Wedili,<br />

xorciT daymedili<br />

wavawydi zeda.<br />

170<br />

wamovepare, davavle xeli,<br />

maSinve daniT gamo[v]sWer yeli;<br />

ra gavxade tyavi,<br />

kaWkaWi da yvavi<br />

sul zed momatyda.<br />

171<br />

ra gamovSigne, cecxli avanTe,<br />

mwvadi daudev, Sens Svils mivmarTe.<br />

mas uTxar: wamodi,<br />

Cvena vsWamoT mwodi;<br />

miTxra: `vin mogca?~<br />

172<br />

gamoucxade, ar daufare;<br />

uTxar: me Sena cxvari mogpare,<br />

mwvadi wamovage,<br />

me maqvs sanovage,<br />

modi SaveqceT.<br />

173<br />

SemomiZaxa: `ras mexumrebi,<br />

me dasaklavni sad myvanda cxvrebi?~<br />

Seqna man tirili,<br />

Tavs cema, yvirili:<br />

`mamas ra uTxra?!~<br />

174<br />

135


uTxar: magaze Sen ra gawuxebs?<br />

mama-Sens TviT me gavscem pasuxebs.<br />

miviyvane, davsvi,,<br />

vaWame da vasvi,<br />

ganvaZRe karga.<br />

175<br />

roca daiTro, aiRo Tasi;<br />

miTxra: `am TasSi mogvec ra fasi?<br />

amdeni qurdoba,<br />

da ar daundoba<br />

Sen ar SegrCeba~.<br />

176<br />

me uTxar: Zmao, rac mamiparavs,<br />

TvaliT Cans yvela, ar damifaravs.<br />

Tumca mamepara,<br />

mxamda damefara<br />

SenTvis eseni.<br />

177<br />

rac me miuTxar, ar damijera,<br />

sacemrad joxi man mamiRera!<br />

miT me amiCqarda,<br />

guli gamijavrda, ver moviTmine<br />

178<br />

Tasi wavarTvi, saxrec ucxune,<br />

Tavpiri sisxliT gardauTxune;<br />

moeSvela coli,<br />

jer ar Tanamwoli<br />

sjulierebiT<br />

179<br />

imas naczeda davkar ekali,<br />

uTxar: Sen ra grjis, jer Sen xar qali,<br />

rad ar grcxvenian,<br />

rodisa gSvenian<br />

jer eg saqmeni?!<br />

180<br />

Sen Svils miZaxdi, me mCandi mamad,<br />

amad mogeqec ase Tamamad.<br />

Sens ukiTxavada<br />

saqme vqen avada,<br />

dagikal cxvari.<br />

181<br />

bevrjer micodavs, Sen Segindvia,<br />

dids sawyenzedac Tavs ar gidvia;<br />

gTxov, esec Semindo<br />

da ara gamyido<br />

cotas saqmisTvis<br />

182<br />

upatiuri rac Svils gikadre,<br />

bodiSs movixdi xval dilas adre;<br />

gizRav me Sen cxvarsa,<br />

pursa gamamcxvarsa,<br />

Tassa da Rvinos.<br />

136


183<br />

aw wamobrZandiT nu malodinebT!<br />

Tqvenis gayriTa cremls nu madinebT!~<br />

miuTxra tkbilada:<br />

`nu gamxdiT wbilada<br />

Tqven amisTviso~.<br />

184<br />

biWis mamam Tqva: `dRes dagvacale,<br />

Cven movifiqrebT, wamovalT xvale.<br />

SevityobT marTalsa,<br />

Svils vkiTxavT da rZalsa<br />

mag Sens naTqvamsa.<br />

185<br />

rasac Sen ambob, Tu marTalia,<br />

Seni yofila Cvenzed valia;<br />

Cems Svils umtyuvnia,<br />

rac SenTvis uvnia.<br />

rad ar gismina?<br />

186<br />

xaric dagekla, aras getyodi,<br />

Tu ar mizRvevdi, me aras gTxovdi,<br />

aram Tu Sen cxvarsa,<br />

pursa gamomcxvarsa<br />

ar dagiTmobdi.<br />

187<br />

es saqme avad me gamaSinjes,<br />

simarTlis samZRva [r]s maT gadabijes,<br />

momiTxres mrudada,<br />

majavres cudada,<br />

amas ar davsTmob.<br />

188<br />

Svilsa da sarZlos orsav g[a]vjoxav,<br />

maTis cemiTa guls movioxav!<br />

rad ar dagijeres,<br />

joxi rad giReres,<br />

rad Semogkadres?~<br />

189<br />

kaci wamodga, daukra Tavi.<br />

uTxra:`rac gcode, Tu Sen xar mTnavi,<br />

suyvela gadadev,<br />

nuRarasa dasdev!<br />

adeq wavideT.<br />

190<br />

Tu maT dalaxav mizeziT CemiT,<br />

guli damewvis me maTi cemiT;<br />

ra icis sakadri,<br />

eqnebis ra yadri<br />

kacisa ymawvils?<br />

191<br />

me misTvis Sens Svils aras vemduri,_<br />

arca ra maqvs ra me sayveduri,_<br />

saqme vqen avada,<br />

137


me var pirSavada<br />

SenTan da masTan.<br />

192<br />

Svilsa da sarZlos tkbilad xma gaec,<br />

iq wamosvlisa dasturi daec;<br />

sarZlos deda-mama,<br />

sadaca maqvs Wama,<br />

iq iqnebian.<br />

193<br />

Tqvenis jalabiT, viTxov, mobrZandeT,<br />

amisgan ufro ar davgviandeT,<br />

xval mRrdelni gvicdian,<br />

rigs ar gardixdian,<br />

sanam ar mivalT~.<br />

194<br />

biWis mamama aRara Tqva ra,<br />

xelierTpirad kacs gayvnen Cqara;<br />

naviTa, tiviTa,<br />

kargis pativiTa<br />

wavidnen wyliTa.<br />

195<br />

meores dResa naviT gadaxden,<br />

momzadebulni maT mRrdlebi daxvdnen;<br />

kaci mRrdels gaendo,<br />

gulSia rac edo,<br />

yvela miuTxra.<br />

196<br />

rac rom enaxa gogo-biWisa,<br />

ekalzed gorva, SerWma RiWisa,<br />

malviTa, farviTa,<br />

sityvisa parviTa<br />

gamoucxada.<br />

197<br />

mRvdes Saexvewa: `nu etyvi ersa,<br />

nurc moyvaresa da nurca mtersa,<br />

marto Sen icode,<br />

es saqme icodve,<br />

uSvele rame!<br />

198<br />

biWis mamasa ara scalian;<br />

deda moukvda , glovobs Zalian.<br />

mamac yavs avada,<br />

gaxda Zval-tyavada,<br />

male mokvdebis.<br />

199<br />

rac mergeboda aw me Cem wilad,<br />

me dRes mzaTa var mis saqorwilad,<br />

me misTvis vqen xarji;<br />

rasac Tqvena gagrji,<br />

mogarTmev fassa.<br />

200<br />

me ki nu gamcem, rac mogaxsene,<br />

138


wirvas ukana TviT ganaxsene:<br />

Cemi ara sTqva ra;<br />

moswrafebiT, Cqara<br />

TviT brZaneT swavla.<br />

201<br />

saydars wirvaze Semokrbebian,<br />

maTi ded-mamac aq iqnebian.<br />

biWs, gogos mdomares,<br />

erTada mdgomares<br />

naxavT TvaliTa.<br />

202<br />

mis dros ubrZaneT maT ded-mamaTa:<br />

`rad jvars ar daswerT aw Tqven amaTa?~<br />

mizezsa ityvian,<br />

ariso miT gvian<br />

maTi qorwili.<br />

203<br />

Tu mogaxsenon simgloviariT,<br />

misad pasuxad Tqven es uTxariT:<br />

`saqmes viq amgvarsa,<br />

dRes davswer maT jvarsa,<br />

Sors nu daiWerT~.<br />

204<br />

mRrdelman miugo mas kacs moZRvruleb:<br />

`mag Sens sawadels sul aRvasruleb.<br />

jer Cven dafarviTa,<br />

malviT, gaparviTa<br />

amas vecadneT;<br />

205<br />

iq waviyvanoT gogo da biWi,<br />

sadac SerWmiaT qacvi da RiWi.<br />

imaTac vhkiTxav,<br />

wignsac waukiTxav<br />

Seginebulsa~.<br />

206<br />

kacman miugo: `aq momicadeT,<br />

biWs Semovgzavni, mas hkiTxeT, scadeT.<br />

mas ubrZaneT yvela,<br />

rac imisTvis Svela<br />

gwadian Tqvena~.<br />

207<br />

kacman idumal biWs acodina:<br />

`mRrdeli giZaxis saydarsa Sina~.<br />

is biWi wavida,<br />

saydarSi Savida<br />

marto mRrdelTana.<br />

208<br />

mRrdelman biWs uTxra: `me Sen bedsa gwev,<br />

dRes jvarsa dagwer, Sens colTan dawev~.<br />

biWi xels emTxvia,<br />

muxlsa moexv[ia],<br />

mRrdels moaxsena:<br />

139


209<br />

`viT aRsruldebis Tqveni brZaneba?<br />

jer samagisod ded-mamaT neba<br />

ar Cans CvenTvisa,<br />

rome SegveTvisa<br />

Cven erTmanerTi~.<br />

210<br />

mRrdelman miugo: `ded-mamaT nebas<br />

me gamogitan, vamcneb maT mcnebas.<br />

Sen SenTvisa iyav,<br />

pirica daiyav,<br />

nuravis etyvi.<br />

211<br />

nurca dedasa, nurca mamasa,<br />

nuravis etyvi saqmes amasa;<br />

Sen nuraze swuxar,<br />

sacolos ki uTxar<br />

malviT yurSia<br />

212<br />

Tqven es saqmeni nu gaqvT saeWvoT!<br />

gaipareniT, sadac Sag[e]rWoT<br />

qacvi da ekali;<br />

Sena da eg qali<br />

orniv iq damxvdiT!<br />

213<br />

jer Tqven locvasa iq wagikiTxav,<br />

undixar Tu ar, qalsaca vkiTxav,<br />

masukan ki vswirav;<br />

saqmesa gavpirav<br />

Tqvens ded-mamasTan~.<br />

214<br />

rogorc rom mRrdelman biWs daabara,<br />

biWma sacolo mun ganapara.<br />

mRrdeli da is kaci,<br />

sad iyo is qacvi, oTxniv mun Sekrben.<br />

215<br />

odes Tqva mRrdelman, urTxeul-a-a-ars~,<br />

kacs gaecina, mRrdelman Tqva: `ra ars?<br />

ra mwame Sen cili;<br />

rada gaqvs sicili,<br />

ra mainaxe?~<br />

216<br />

kacman miugo: `viT aRuTqveni,<br />

am alags mixvda kurTxeva Tqveni,<br />

iyo dalocvili;<br />

gamaxsenda, sicili<br />

miT momivida~.<br />

217<br />

roca rom mRrdelman Camoiloca,<br />

biWsa da gogos brZaneba mosca;<br />

uTxra: `wadiT farviT,<br />

wirvas daeswariT<br />

140


orniv erTada.<br />

218<br />

Tqvens ded-mamasTan saqmesa Tqvensa,<br />

me gavarigeb suyvelas dResa~.<br />

biWi, gogo Cqara,<br />

mRrdeli, kaci wynara<br />

wavidnen saydars.<br />

219<br />

biWman gzazeda gogos miuTxra:<br />

`Cven xom gvirgvini, mRvdelman gvikurTxa,<br />

wavideT Walasa,<br />

ukuvsZvreT Calasa, wirvas ras davdevT?~<br />

220<br />

gogom miugo: `rada xar briyvi?<br />

`ras davdevT wirva~ magas rad ityvi?<br />

raman gagastera,<br />

Seityev Sen vera<br />

raca qna mRrdelman?<br />

221<br />

wigni ukiTxa Cvens qacvzed xevas,<br />

Sen mas uZaxi gvirgvinT kurTxevas?!~<br />

_ Sors dauWira.<br />

maja dauWira<br />

biWma gogosa.<br />

222<br />

gogom uxrinka, xelidan dasZvra,<br />

xel-fexianad man tani daZra,<br />

ukan gamoeqca,<br />

mRrdels fexT qveS moeqca,<br />

esreT miuTxra:<br />

223<br />

`im biWs egona, jvari dagvwere,<br />

bevri miuTxr, ver davajere:<br />

dameWida Zalad,<br />

mimaTrevda Walad,<br />

me gamoveqec!~<br />

224<br />

mRrdelma siciliT gogos hrqva: `wadi,<br />

male iqnebis, risac xarT mwadi!<br />

nu geSiniano,<br />

ar aris gviano,<br />

es saqme Tqveni!~<br />

225<br />

mivida, mRdelman zarebs dareka<br />

yoveli eri saydars Sareka;<br />

wirva ismineTo,<br />

dgoma iTmineTo,<br />

gareT nu dasdiT!<br />

226<br />

rodesac rome mRvdelT Jami wires,<br />

kvlav qadagebas moyvnen, gapires;<br />

iwyes igavada,<br />

141


ara ig avada<br />

ded-mamaT hkiTxes:<br />

227<br />

`erTs udabursa mTasa, ReleSi<br />

mSiersa mgelsa win edvas leSi,<br />

iqnebis, daindos<br />

da piri ar hkidos?~<br />

maTa Tqves:`ara!~<br />

228<br />

agzebuls cecxlzed rom Tiva idos,<br />

morCebis, rome ar waekidos<br />

saxmils mgzebaresa,<br />

Tivas mdebaresa?~<br />

Tqves: _ `ar moarCens?!~<br />

229<br />

mRrdelman miugo: Tu eg ki iciT,<br />

Tqven rad ara xarT sSjulis simtkiciT?<br />

rad Tavsa ar idebT,<br />

da ara aridebT?<br />

gogoebs biWebs?<br />

230<br />

mindvrad, mTad, Walad erTad dadian,<br />

vin icis, Tu ras codvas Cadian,<br />

garCeulsa sjulsa<br />

rad xdiT daxvanjulsa<br />

da aras naRvlobT?!<br />

231<br />

droT mosuls qal-vaJT raRas ayovnebT,<br />

rad jvars ara swerT, aw rad aRonebT?<br />

rasaTvis waaxdenT,<br />

sjulTa gadaaxdenT,<br />

ara gCansT codvad?<br />

232<br />

rad emsgavsebiT qistsa da didos,<br />

kerpTa msaxurTa, sjuliT uwmindos?<br />

uSiSrad, urcxvada,<br />

gvirgvinT ukurTxada<br />

col-qrmobas SvrebiT~.<br />

233<br />

biWis mamam hrqva: saqme amgvari<br />

Cven mogvixdao, misTvis maT jvari<br />

veRar davswereTo:<br />

Savi SavkereTo;<br />

varT mgloviare.<br />

234<br />

deda momikvda, mama sulzeda<br />

miZes da vstiri mudam sul zeda.<br />

win midgas gubeni,<br />

maqvs kalTa-ubeni,<br />

cremliT dampali!<br />

235<br />

sevdiT goneba maqvs dakarguli,<br />

142


WirSi var, lxinsa ar maZlevs guli;<br />

amisTvis damdgara<br />

da aRar mamxdara<br />

maTi qorwili~.<br />

236<br />

mRrdelman miugo: `jvaris daweras<br />

uqorwiloba mouSlis veras.<br />

dRes davswer maT javrsa,<br />

mogarCen maT jvarsa,<br />

adroeT qorwils.<br />

237<br />

dRevandels qorwils es kaci cdilobs,<br />

rom daulaxavs, bodiSsa xdilobs,<br />

mzaTa aqvs mas xarji,<br />

Tavisi naxarji,<br />

Semosawevrad~.<br />

238<br />

biWis mamam Tqva: `am saqmes vkvirobT,<br />

ver gagvigia, rogor apirobT;<br />

Cven Tumca gveTneba,<br />

vasruloT TqvenT neba,<br />

rogor moxdeba?<br />

239<br />

mas maspinZloba aqvs aRapuri,<br />

aw gadarCebis mas raRa puri,<br />

rom misis xarjiTa,<br />

moyruleb garjiTa<br />

Cven is gavsarjoT?~<br />

240<br />

im kacman uTxra biWis mamasa:<br />

`oRonc nu moSli saqmes amasa,<br />

aRapsa, Wamasa<br />

me uzam mamasa<br />

masukan, sxva dros~.<br />

241<br />

daiyoliv[e]s, darTo nebani,<br />

Svils dauloca qorwinebani . . .<br />

ra dasweres jvari.<br />

kacTa, qalTa jari<br />

Sekrben qorwilad.<br />

242<br />

mis dros im kacis coli atirda;<br />

`ra atirebso?~ _ eri gahkvirda!<br />

mRrdelman im kacs hkiTxa.<br />

galanZRa, gakicxa,<br />

rada scemeo?<br />

243<br />

kacma Sefica:`ar micemia,<br />

mimowmebia, rac aq Temia!<br />

Tqven hkiTxeT yvelasa,<br />

TviT Cems col lelasa,<br />

Tu misTvis meces~.<br />

143


244<br />

mRrdelman miugo: `Tu ar gicia,<br />

razedac tiris, me ar vicia.<br />

Sen gecodineba,<br />

misi cremlT dineba,<br />

miTxar, rad aris?~<br />

245<br />

miugo kacman: `TviT mogaxsenos,<br />

hkiTxe, Tu misTvis me rame mevnos.<br />

rad mas aqvs yvirili,<br />

Tavs cema, tirili,<br />

arca me vici~.<br />

246<br />

mRrdelman dedakacs hkiTxa: `dedao,<br />

miTxar Sen stiri aw razedao?~<br />

man mRrdels rqva kankaliT:<br />

`rasaTvis dagvkaliT<br />

Tqvenis xeliTa?~<br />

247<br />

mRrdelman miuTxra: `rogor dagkali?<br />

gamagebine me gza da kvali,<br />

aseTi ra vqeni?<br />

sawyeni aw Tqveni<br />

Sematyobine!~<br />

248<br />

uTxra:`aRapi rom mogviSale,<br />

orniv col-qmarni movkvdebiT xvale~.<br />

SiSiT wanwarevda;<br />

sityvasa warevda<br />

xandaxan sxvasac.<br />

249<br />

mRrdelman dedakacs miuTxra, hkiTxa:<br />

`xval Tqven mohkvdebiT, miTxar, vin giTxra?~<br />

man Tqva: `Cemi qmari<br />

Zilad wva, sizmari<br />

naxa man egreT~.<br />

250<br />

miugo mRrdelman: `motyuebulxar,<br />

Sen magazeda nurasa swuxar.<br />

ar aris eg swori,<br />

gsmenia Sen Wori;<br />

Wors nu ahyvebi!<br />

251<br />

rac swadebia Sens qmars saqnelad,<br />

ara ndomia qveynad saTqmelad.<br />

misTvis daufaravs,<br />

saqme mouparavs,<br />

vera gndobia.<br />

252<br />

rac Sengan qmarman dRes saqme kargi<br />

qna, sulisaTvis ars didi margi.<br />

aRapsa, Wamasa<br />

144


Senis qrmis mamasa<br />

es urCevnia<br />

253<br />

dReis aRapad aw ese kmara,<br />

rom WirTa Sina Zmas moexmara;<br />

nu xarT Tqven ucebi,<br />

zogni tutucebi<br />

dedakacebi.<br />

254<br />

adeq, wavideT, davsxdeT, vilxinoT,<br />

davlioT Rvino da viRiRinoT;<br />

ras qvian sizmari,<br />

tyuis Seni qmari,<br />

gangeb uqnia!~<br />

255<br />

eficeboda Tavis cols qmari:<br />

`tyuilad giTxar me is sizmari;<br />

Tu gamJRavndeboda,<br />

aRar moxdeboda<br />

dRes es saqmeni.<br />

256<br />

Tu SenTvis meTqva, sxvagan gamcemdi,<br />

arc ara magdens xarjsa mamcemdi,<br />

saqmes waaxdendi,<br />

aRar maaxdendi,<br />

gamajavrebdi.<br />

257<br />

me Sen tyuili amitom giTxar,<br />

me kargad gicnob, Sen rogoric xar;<br />

rasaca maismen,<br />

wamzed ver maiTmen,<br />

maSinve ityvi.<br />

258<br />

adeq, wavideT, nuRara stiri,<br />

Sen daibane xeli da piri.<br />

Cven migvelian<br />

eriTurT mRvdelian<br />

qorwilad sxdomas~.<br />

259<br />

wamoayena da wariyvana,<br />

saCqarod cremli man maibana.<br />

mividnen qorwilad;<br />

mayars xrmal-mowvdilad<br />

Seaswra Tvali.<br />

260<br />

colman qmars uTxra: `ager sikvdili,<br />

rogor mzad gvidgas xrmal-amowvdili!<br />

veWv, Sen vera xedav,<br />

Sen misTvisa bedav<br />

aq Seqcevasa~.<br />

261<br />

mas kacs ukanve gaeqca coli,<br />

145


qmari uZaxda ukan gamyoli:<br />

`ram gardagriao,<br />

es mayariao<br />

xmal-amowvdili~.<br />

262<br />

colma qmars uTxra, `wavalo Sina,<br />

vinc unda iyos, man SemaSina,<br />

guli miRondeba.<br />

sul is magondeba,<br />

rac naxe sizmrad~.<br />

263<br />

kaci mobrunda, guls mixvda wyena;<br />

Tvisi sidedri gamouyena.<br />

dedam Caagona,<br />

iqav maiyona<br />

is dedakaci.<br />

264<br />

dasxden sadilad CirdilT qveS grilad,<br />

moyvnen lxins wynarad, Rvinis smas wvrilad.<br />

Sada Saapares,<br />

sevda ganaqarves<br />

mgloviareTa.<br />

265<br />

gamarTes lxini zmiTa, SairiT,<br />

galobiT, mReriT, CangiT, dairiT;<br />

fundruk-xuntrucebiT<br />

qal-vaJni xucebiT<br />

iqmoden samas.<br />

266<br />

odes axades qals pirbadia,<br />

pirT sanaxavad vercxlis badia,<br />

oTxis wlis Wedili,<br />

rqeb oqroT Wedili,<br />

miarTva kacman.<br />

267<br />

adga, wavida malviT mun kaci,<br />

sadac SetWmodaT qal-yrmaTa qacvi,<br />

man gaTiba moli,<br />

maTi dasawoli<br />

mun ganamzada.<br />

268<br />

roca dro iyo, wauZRva wina,<br />

oriv saZilod iq danawvina.<br />

mdadi, Zma, mayari<br />

ar iyvnen gamyari,<br />

gverT udgnen mcvelad.<br />

269<br />

man mefem cixes aRar axana,<br />

Tavs wanayvira naRara-xana;<br />

styorcna zarbazani,<br />

gauxda zaTqani,<br />

daCexa kari!<br />

146


270<br />

is zarbazani rom man dascala,<br />

magdeni xani aRar acala;<br />

xelaxla gatena,<br />

ganiSna karTkena<br />

zarbaznis tuCi.<br />

271<br />

daadva cecxli. ra SaifeTqa,<br />

gastyvra, gauxvda zemo Tavs xeTqa.<br />

RmerTmani auwva,<br />

rasac wams dauwva,<br />

mucel-qmnul Seqmna.<br />

272<br />

is gogo Cemzed gaxda orsuli,<br />

ra dro Seiqmna Sobad mosuli,<br />

me viSev; saxelad<br />

maT dasaZaxelad<br />

marqves `qacvia~.<br />

e.mwyemsisagan im qalis ukanve gabruneba da<br />

gayrisaTvis simwuxare da tirili mwyemsisagan<br />

273<br />

Tqva mwyemsman: `vTqvaT,rom kaci davqrTamoT,<br />

mas mivsceT vercxli, vasoT, vaWamoT,<br />

imiT davifaroT,<br />

rac ram moviparoT,<br />

imisgan movrCeT.<br />

274<br />

vinc rom arc smiTa, arca WamiTa<br />

ar moigebis misebr qrTamiTa<br />

imas raRa uyoT,<br />

piri riT dauyoT<br />

rom dagvifaros?!”<br />

275<br />

qalman mwyemss kiTxa: `vin ars ageTi,<br />

rom ar miiRos man s[a]mSi erTi:<br />

verc movigoT qrTamiT,<br />

verc smiTa da WamiT?”<br />

mwyemsman Tqva: `RmerTi!<br />

276<br />

RvTisa meSinis, jer yrma var wminda,<br />

Amas vekrZalvi, Tumca rom minda;<br />

SiSiTa, ZrwoliTa<br />

SenTana woliTa<br />

jer ver vixareb!<br />

277<br />

wadi,sadac gyavs Sen megobari,<br />

nu Seiqnebi maTi mgmobari!<br />

pirobiT iyaviT,<br />

napovni iyaviT,<br />

147


iyareT wili.<br />

278<br />

Tu RmerTi Cems Tavs Sen gargens wilad<br />

mSobliT vikurTxviT Cven saqorwilad.<br />

SegirTav colada,<br />

gverT dasawolada.<br />

vyof sjulierad”.<br />

279<br />

qalman gaSinja,ar iyo avi:<br />

wamodga,mwyemssa daukra Tavi,<br />

mwyemsma pirs akoca,<br />

karg sityviT daloca<br />

da gaistumra.<br />

280<br />

wavida qali,gzas ganeSura.<br />

dasaRamovda,mzec Caewura.<br />

sidamec movida,<br />

iqiTve wavida<br />

sirbil-ZunZuliT.<br />

281<br />

mwyemsman ifiqra,metad Sewuxda.<br />

Tvalni sawvimrad mas auquxda:<br />

Tqva:Wkva wamivida,<br />

Ees ra mamivida,<br />

ram damabnela!<br />

282<br />

ase Seviqen ucodinari,<br />

ver movifiqre samjobinari.<br />

gauSinjavada,<br />

saqme vqen avada<br />

aCqarebulad!<br />

283<br />

RvTisa wyaloba ganvagde bedi,<br />

Axlos mosuli SoriT morbedi.<br />

Mme bedi da wera<br />

Sevifere vera,<br />

ganvagde nebiT.<br />

284<br />

Cemis gayrisa ar iyo mwadi,<br />

me ki miuTxar, `ukanve wadi~.<br />

Walas udaburSi<br />

martoka gauSvi<br />

me sayvareli!<br />

285<br />

rad sacxovari arcad gavyare,<br />

mas Tan ar gavyev, rad gaveyare,<br />

es rad ara vqeni,<br />

rasTvis Seviqeni<br />

ase ucebi?<br />

286<br />

viqmen zarmacad, daZvra damzarda,<br />

mas Tan ar gavyev, saca damgzavrda<br />

148


gavxade oxrada,<br />

sakvnes-saoxrada,<br />

Cem satirlada.<br />

287<br />

vame,Tu RmerTman me es miwyinos,<br />

me dasawvavad is aRmityinos,<br />

rom Cemi trfiali<br />

gavxade tiali,<br />

me ganveSore!<br />

288<br />

xorcs vesaTnoe mconarebiTa,<br />

suls ki ar gavyev ukan rebiTa,<br />

Seviqen udebad.<br />

saxmilTa udebad<br />

viT gardavrCebi?<br />

289<br />

vame Tu, sulo, giswras Ramema<br />

da SegaSinos gzazed ramema!<br />

Ddagixvdes gzis mcveli,<br />

avazak,mzir-mZarcveli,<br />

ar gyvandes mSveli!<br />

290<br />

vame, Tu, sulo, Rvimesa bnelsa<br />

Cavarde sadme Sen xnarcvsa Znelsa,<br />

Exvewo Sens mxsnelsa,<br />

Sen aRmomyvanelsa<br />

Dda ar gisminos!<br />

291<br />

gajavrebulman ar gigdos yuri,<br />

iZios rame man Senzed Suri;<br />

aRar gagikiTxos,<br />

saqme gagikicxos,<br />

niSnic mogigos.<br />

292<br />

vame Tu,sulo,giyaron wili,<br />

sxvas visme ergos Senzed qorwili!<br />

Seviqna me wbili.<br />

Sen,_suli me tkbili_<br />

miT damekargo?!<br />

293<br />

Sen aseTs visme xelT Cauvarde,<br />

rom imas guliT Sen ar uyvarde.<br />

Mman ara gaxaros,<br />

Cagagdos Rrma xaros,<br />

Mmogidvas cecxli.<br />

294<br />

vame Tu, sulo, ar gahqvndes madli;<br />

mrudad mexmaros kod-saswor-adli,<br />

man gza agirios,<br />

codva mogirios<br />

Cems naqnars madlsa!<br />

295<br />

149


vame Tu, sulo, ar mogiwonon!<br />

CemgniT mowyuli,rac mogiwonon!<br />

codvaman dasZlios,<br />

saxmils migaZlios,<br />

dauSretelsa.<br />

296<br />

vame Tu, xorcic, ar darCes mTeli,<br />

mokvdes, daudges TvalTa naTeli;<br />

yurebiTa smena,<br />

sasaubrod ena,<br />

mas moeSalos.<br />

297<br />

vame Tu, xorcic uZravad, tani<br />

gaxdes vanidam mal gasatani<br />

ayroldes, asundes<br />

sayvarels ar surdes,<br />

misiRa Wvreta.<br />

298<br />

aRara iamos dasanaxavad,<br />

male waiRos dasamarxavad;<br />

miwas miabaros,<br />

miniCb-miabaros<br />

da gamobrundes.<br />

299<br />

vame Tu, xorcic SeWamos mgelman,<br />

anu miwaSi matlman da gvelman.<br />

rad vqen saZagelman,<br />

sawvav-sadagelman,<br />

ar gavyev sulsa!<br />

300<br />

xorcs gverT daudeq tialad suli;<br />

mSivrad gauSvi Sors gzas wasuli,<br />

ar gayva sagZali,<br />

eqmnebis ra Zali<br />

siarulisa?<br />

301<br />

vame Tu, sulo, Sena gciodes,<br />

anu gwyurodes, anu gSiodes;<br />

an rame gtkiodes,<br />

miT cremli gdiodes,<br />

CemgniT guls gakldes!<br />

302<br />

RmerTo,nu mizam codvis pasuxsa,<br />

nuras momivlen saqmes sawuxsa;<br />

Sen,Cemo gamCeno,<br />

momkvlelo,damrCeno<br />

Sen geajebi!<br />

303<br />

iesos qristes,RmerTs macxovarsa,<br />

Tayvans gcem da gTxov am saTxovarsa:<br />

im Cems sawyals sulsa,<br />

Sors gzas wasulsa,<br />

150


Sen maexmare!<br />

304<br />

mas Cems sayvarels, RmerTo, moyvare;<br />

davSorebulvar,aw Samamyare<br />

guliTa marTliTa,<br />

piriTa naTliTa<br />

Seurcxvenelad!<br />

v.qalis mSvidobiT misvla Tavis<br />

amxanagebTan da napovnzed wilis yra<br />

305<br />

qali mivida,sad yvavils hkrefden<br />

ar wasuliyvnen, mas qals eZebden<br />

mosTqmiden, tiroden,<br />

xma-maRla yviroden,<br />

saxels uZaxden.<br />

306<br />

mirboda Qqali,Soridam naxes,<br />

ager movao, maT daiZaxes.<br />

imaT gauxardaT,<br />

didaTa uyvardaT<br />

maT erTmanerTi.<br />

307<br />

mivida,hkiTxes:` sad gaipare,<br />

amdens xans piri rad daifare?”<br />

Tqva:`yvavilT sakreflad,<br />

kargisa saZebrad<br />

gavyev Walasa”<br />

308<br />

rogorc Soridam stvirTa xma esma,<br />

an rac ambavi mas uTxra mwyemsma,<br />

TavT gardasavali,<br />

viTar vlo savali,<br />

miuTxra yvela.<br />

309<br />

maT hrqves: `gvegona,gikbina gvelman,<br />

anu SegWama daTvma da mgelman;<br />

vstirodiT, vsCiodiT,<br />

tyeSi davsdiodiT,<br />

Sen dageZebdiT.<br />

310<br />

Sens ZebnaSia vhpoveT mutruki,<br />

gasuqebuli kargi tutruki:<br />

xval Cven wili vyaroT,<br />

erTada SevyaroT,<br />

vinc rame vpoveT”.<br />

311<br />

meores dResa wilTa sayrelad<br />

cxvari garekes WaliTgan velad;<br />

jvaredinTa gzaTa<br />

151


wils iqmoden mzaTa<br />

ucxos mgzavrTaTvis.<br />

312<br />

mwyemsis magiar joxi danasves,<br />

quid daxures,Coxa Caacves;<br />

maT TvalTa samxelad<br />

uwodes saxelad<br />

`qacvia-mwyemsi~<br />

313<br />

zed gamoabes napovni viri,<br />

mas aoudves pirSi aRviri.<br />

TviT gandgnen ganzeda,<br />

jvaredins gzazeda<br />

danawyves wili.<br />

314<br />

visac epovna sul araferi,<br />

man wilad dadva koWbiTa feri;<br />

mutrukis mpovnelman<br />

wilSi gamTxovnelman<br />

tar-kviristavi<br />

315<br />

man qalman dadva nemsi da Zafi,<br />

gardazdioda Tavs oflis qafi<br />

qna SiSiT kankali,<br />

Tqva: `RmerTo, mamkali,<br />

Tu sxvas xvdes mwyemsi.<br />

316<br />

RmerTo momxede me ubadruksa!<br />

mwyemsis sanaclod viris mutruksa<br />

nu margen wilada<br />

me gasawbilada,<br />

argine sxvasa!<br />

317<br />

ar ganvaSoreb Sens uRels qedsa,<br />

oRond nu gamyri mas Cemsa bedsa,<br />

me imisTvis xelsa<br />

guls saxmilsa cxelsa<br />

nu mamikideb!<br />

318<br />

sadac rom iyos is Cemi suli,<br />

iyos dafarul SengniT daculi;<br />

saca iyos bneli,<br />

gasaZlisi Zneli,<br />

mas ganaSore!~<br />

319<br />

qalebma SoriT Seaswres Tvali,<br />

naxes,rom mgzavri ars mamavali;<br />

gardaudgnen wina,<br />

wilis yrisaTvina<br />

daukres Tavi.<br />

320<br />

movida kaci WkvaTamyofeli;<br />

152


hkiTxa: `ra gaqvsTo gasayofeli?~<br />

qalTa joxi cmuli,<br />

viri zad dambuli,<br />

aCvenes kacsa.<br />

321<br />

uTxres: `joxzed rom Coxa acvia,<br />

saxelad hqvia `mwyemsi qacvia~<br />

viri xom viria,<br />

uZes aRviria,<br />

oriv Cans TvaliT~.<br />

322<br />

kacman qalT uTxra: `wadiT samTave,<br />

erTad daniSneT Cxirni sacnave;<br />

qudSigan CayareT,<br />

TvalT xeli mafareT.<br />

me ki amovkref~<br />

323<br />

qalebma uTxres: `mzaTa gviwyvia,<br />

Sen xom dawyoba ar Segityvia?<br />

TvalT rad daifaravT,<br />

xom ar maiparavT,<br />

gvicnob verc erTsa~.<br />

324<br />

man cariali qaRali xelTa<br />

qalT misca,uTxra: `wilTa sayrelTa<br />

niSnebzed mousviT,<br />

xani gamouSviT<br />

mun erTi wuTi.<br />

325<br />

rac mag qaRaldzed daiwereba,<br />

TqvengniT is ufro daijereba.<br />

vis ra eferebis,<br />

maSi ewerebis,<br />

aq momitaneT.<br />

326<br />

me wavikiTxav, Tqven gaigoneT;<br />

gind daiwuneT, gind maiwoneT~.<br />

xma ver amoiRes,<br />

qaRaldi waiRes<br />

samTav qalebman.<br />

327<br />

TavianT niSnebs zeda mousves<br />

cota ram xani maT magouSves.<br />

qaRal[d]zed daaCnda<br />

beWdisebr daasxda<br />

maTi niSnebi.<br />

328<br />

kacs moutanes werili qalTa.<br />

kacman gaSala Tavisi kalTa,<br />

uTxra, dadeviTo,<br />

yuri ugdeviTo.<br />

aiRo xelTa.<br />

153


329<br />

`carials qaRalds Tqvens xelSi naWers<br />

zed etyobian, Tqvenc xedavT nawers;<br />

ugdeviT yuria,<br />

ar gmarTebT Suria<br />

erTmanerTisa.<br />

330<br />

visic wilad Zes mun koWbiT feri,<br />

man qmari Zebnos Tvisi saferi!<br />

Tu vera ipovnos,<br />

man suli icxovnos,<br />

qmnas moloznoba.<br />

331<br />

visic wilad Zestar-kviristavi,<br />

imisi iyos tan, viris Tavi.<br />

ase ambobs mweri:<br />

`mas Seusxdes mweri,<br />

odes zed Sejdes~.<br />

332<br />

visic wilad Zes Zafi da nemsi,<br />

imisi iyos `qacvia mwyemsi~,<br />

uwodos aq masa,<br />

nu gastex aRTqmasa,<br />

rac RmerTs aRuTqva!<br />

333<br />

naxeT col-qmrobis bidi da wera,<br />

safers saferi rogor afera<br />

maT Suvamavali<br />

ar yvandaT mravali,<br />

TviT xvdnen erTmaneTs.<br />

z. qacvia-mwyemsisagan mamasTan mociqulis<br />

gagzavna da colis SerTvisa dasturisa da<br />

mamobrivis kurTxevis Txovna da mamisagan<br />

kurTxeva<br />

334<br />

odes qacviam ambavi wvrilad<br />

Seityo,qali mas ergo wilad,<br />

guliTa lmobilad,xelTa aRpyrobilad<br />

madlobda RmerTsa.<br />

335<br />

mamasTan gzavna man mociquli:<br />

`kaci Sevqnilvar me mowifuli,<br />

gTxov, kurTxevas mamurs; colis SerTvis<br />

dasturs<br />

Tu damcemT, dro ars~.<br />

336<br />

mamam ubrZana: `colis SerTvisa<br />

jer dro ara gaqvs, iyav SenTvisa;<br />

Sen xar oci wlisa, ver gizam qorwilsa<br />

Mme Sen udrood~.<br />

154


337<br />

Svilman miugo: `erTs sityvas vityvi_<br />

gTxov, ar miwodo me misTvis briyvi_<br />

Sen qen samarTali swore da marTali,<br />

nu sji TvalRebiT~.<br />

338<br />

Svilman dauwyo mamasa pWoba,<br />

`rad ar gaxsovnso Seni biWoba,<br />

Cxikv-SaSv da RiWoba, qacv nacvTa mirWoba,<br />

welT Teqvsmetoba?!<br />

339<br />

Sen ratoma qen, rad maixdine,<br />

Teqvsmeti wlisam rac Caidine?<br />

sacolo acdine, nacs sisxli adine<br />

ekalzed xeviT.<br />

340<br />

bevri gexvewa da ar ismine,<br />

ase gaxurdi, ver daiTmine!<br />

Mme rogor gismino da rogor viTmino<br />

oci wlisama?!~<br />

341<br />

Tavi daukra mZimed mamasa:<br />

`Sen nu iwyeno, rac vsTqvi, amasa;<br />

me vsTqvi xumrobiTa, ara gulwyromiTa,<br />

rac mogaxsene~.<br />

342<br />

mamam ubrZana: `Sen Svilo Cemo,<br />

Sen magisTvisa me ara gcemo;<br />

ar aris Woria, suyvela sworia<br />

Seni naTqvami.<br />

343<br />

nu geSis, Svilo, wamodeq axlo,<br />

gloco, gakurTxo, Tavs xeli gaxlo!~<br />

Svilman xels akoca, mamaman daloca<br />

am sityvebiTa:<br />

344<br />

`RmerTman gakurTxos dambadebelman,<br />

caTa da qveynis amageblman;<br />

giwvimos cieri, ara gqmnas mSieri<br />

pur-RviniT, zeTiT!<br />

345<br />

esreT mogrios Sen SenTa mterTa,<br />

viT ereodes qari bzeT, mtverTa;<br />

mamaman da Zeman, viT dedisa sZeman<br />

gzarda, man gzardos!<br />

346<br />

sulman wmindaman dagcos, dagfaros,<br />

giZRves, simarTlis gzazed gataros:<br />

kai beds Segyaros, sayvarels gayvaros,<br />

guliT gaxaros!<br />

347<br />

coli mogces da asulni,Zeni,<br />

155


viTa sol[o]man, Wkviani, brZeni;<br />

misebr gagamdidros, mkvidrad dagamkvidros<br />

saxliT da kariT.<br />

348<br />

RmerTman gacococxlos mravali weli,<br />

magrad gimyofos zurgi da weli;<br />

ar Segyaros seni, Znelad mosasveni,<br />

gamyofos mTlada.<br />

349<br />

yma mogces bevri, glexi, mdabio,<br />

gamonos nebiT, rom ar arbio;<br />

gqmnas keTil msajulad, arvin yos tanjulad<br />

usamarTlobiT.<br />

350<br />

RmerTman aRgavsos gardametebiT,<br />

cxvriT, ZroxiT, qaTmiT, ixv-tred-batebiT;<br />

gimravlos Rorebi, aqlemni, jorebi,<br />

etleb-unebi.<br />

351<br />

saaqaosa gaxaros guliT,<br />

saiqiosa gacxovnos suliT!..~<br />

ra esreT daloca, Tavzeda akoca,<br />

esreT ubrZana:<br />

352<br />

`wamodeg, Svilo, aiRe Tavi,<br />

Zebne, monaxe Sen SesarTavi;<br />

aRaxile Tvali da monaxe qali<br />

Senad sacolod~.<br />

c. mamisagan rCeva da Cveneba, Tu rogor[i]<br />

coli SeirTos<br />

353<br />

Svilo, monaxe qali aseTi.<br />

WeSmaritebiT swamdes mas RmerTi.<br />

moiyide kaci, gina dedakaci,<br />

mas aZebnine.<br />

354<br />

eride kaxpas, urcxvs, loTs da kapas[s],<br />

Torem giginebs ded-mamas, papas;<br />

mal-mal gizams Cxubsa, gaimaxvavs Subsa,<br />

gaZgerebs gulsa.<br />

355<br />

gaqvs, Tu ara gaqvs, ar gagikiTxavs;<br />

getyvis: `ar macmev SaidiST nifxavs!<br />

mogidebs yistebsa, wamogkravs qiStebsa,<br />

Cagamtvrevs cxvir-pirs~.<br />

356<br />

anCxli da urcxvi, Tu aris mruSi,<br />

zed Semogjdebis, Tu xeliT uSvi;<br />

mogidebs mizezebs, Semogkravs miT dezebs,<br />

dagiCxvlets gverdebs.<br />

156


357<br />

saiTac unda, iqiTken warebs,<br />

gardmogiWirebs maTraxebs mwarebs;<br />

agidebs aRvirebs, gatirebs, gayvirebs,<br />

ise gatarebs.<br />

358<br />

Tu cols mieci qmarzed ufleba<br />

qmari liaSi ukuefleba;<br />

gaisvreba lafiT, mis WuWys sapnis qafiT<br />

veRaravin garecxs.<br />

359<br />

iso ziraqSi brZenman daswera<br />

dedakacisa pyroba da Wera;<br />

kar-gvarad qadagebs, aqebs da aZagebs<br />

isu dedakacT.<br />

360<br />

umjobes arso lomT-veSapTana,<br />

vidre borotis dedakacTana.<br />

kacisa cxovrebas, ase ganSorebas<br />

gvauwyebs isu.<br />

361<br />

nu gsurs lamazi pir-sirinizi,<br />

aras gaamebs, Tu aris bozi.<br />

bevri yavs mas mteri, mdevneli da mWeri,<br />

maxis damrwymeli.<br />

362<br />

Znelia, mcvelman is ase dacos,<br />

rom mtacebelman ar waritacos;<br />

mzirs udgas mparavi, ver SesZlebs mfaravi<br />

mis sifrTxilesa.<br />

363<br />

ragind rom mcveli ikrTobdes Zilsa,<br />

mainc ver SesZlebs bevrsa RviZilsa;<br />

ra rom Tvals daxuWavs, mas mteri abuWavs<br />

ZaliT Tu nebiT.<br />

364<br />

TviT qalsa marTebs, rom Tavi dacos,<br />

qmars Tavi Tvisi arcad wartacos;<br />

ar ganSordes mfaravs, ar mieces mparavs<br />

Tavisis nebiT.<br />

365<br />

Tu qalman Tavi TviTon ar daco,<br />

ramdenic unda Sen imamaco,<br />

ver SesZleb dacvasa, Tu Seiqs tacvasa<br />

TviT Tavsa Tvissa.<br />

366<br />

bozi lamazi bevrs kacsa acdens;<br />

rogorc rom unda, isre moaxdens,<br />

mosTxris kacs, waaxdens, mcnebas gardaaxdens,<br />

mohklavs da warswymends.<br />

367<br />

Tumca Seadga lamazi bozi,<br />

157


Znelad gardurCes kaTalikozi,<br />

rom ara acdinos da gardaxdinos<br />

sjulsa da wessa.<br />

368<br />

nu ginda bozi, anCxli da loTi,<br />

Tu ar gindodes Sens saxlSi SfoTi;<br />

amaTa zdevs Cxubi, xelT xmali da Subi<br />

uWiravT mzaTa.<br />

369<br />

nu gsurs qalT qmroba Sav Tval-warbisa,<br />

romlisac guli sxvasTan warbisa;<br />

Segiyris maraqas, wagarTmevs baraqas<br />

saxlsa da karsa.<br />

370<br />

Tu qalsa Tvisi qmari ar uyvars,<br />

vardiviT fSvides, ityvis: `fu, sul yars!~<br />

izizRebs midgomas da axlos mijdomas<br />

Tavis qmrisasa.<br />

371<br />

qmris moRalate QTunda qmarTan wevs,<br />

romelic uyvars, guli masTan swevs;<br />

qmars axsenebs arad, kuros kais gvarad<br />

miapyrobs pativs.<br />

372<br />

qmars rom undodes masTan mideba,<br />

etyvis: `damexsen, me ar mindeba~<br />

malviTa, farviTa, qurdulad parviTa<br />

ucxos ki miscems.<br />

373<br />

qmarTan pirzeda wyals ar Seisxams,<br />

kuros rom naxavs, xalebsac isxams;<br />

qmarTan pirs atirebs, myvarTan lxins gapirebs:<br />

orgulibs asre!<br />

374<br />

qmarTana Seiqs tiril-wuwunsa,<br />

da kurosTana stvena-wruwunsa<br />

qmars miiCnevs Wirad, kuros misaWirad<br />

Tavsa Saircxvens.<br />

375<br />

qmars Tavzed sabans gadaafarebs<br />

xels kurosaken gardaaparebs;<br />

qmarsa eniT titins, kuros xeliT Ritins<br />

dauwyebs malviT.<br />

376<br />

romelic qali qmars sxvazed gascvlis,<br />

saunjisagan Tavis saxls dasclis;<br />

gaxdebis SiSveli, waxdebis, mimSveli<br />

veRarvin Semoss.<br />

377<br />

maswavlels damSlels veRar iTavsebs,<br />

vinc TviTon unda, saxls imiT avsebs;<br />

saxls mosTxris, daavsebs, dastaqnebs daavsebs<br />

158


RviniT, sxvaT asmevs.<br />

378<br />

Tavis qmars uzams aseTs xumarsa,<br />

ar gamouwyvets saxlSi stumarsa.<br />

kuros siyvaruliT, misis sixaruliT<br />

maspinZlobs mal-mal.<br />

379<br />

cruvsa da mavnes suyvelas dasxams,<br />

arays da Rvinos wyalsaviT asxams;<br />

aras ugdebs yursa, Rvinosa da pursa<br />

saxlSi gamoswyvets.<br />

380<br />

kuros umzadebs kargsa sadilsa;<br />

da aRusrulebs gulis wadilsa;<br />

Rvinos asmevs wylurad, qmars gauxdis wylulad<br />

sulsa da gulsa.<br />

381<br />

kuros miarTmevs qada-nazuqebs,<br />

gatenils yveruls, kargad nasuqebs;<br />

roca sadils aWmevs, yava-Cais asmevs<br />

xilsac miarTmevs.<br />

382<br />

mal-mal miarTmevs aray-Rvinosa,<br />

unda, rom kurom gauRimosa;<br />

malviT uzams Tvalsa: `Sen mTxov rasac valsa,<br />

mogarTmev male!~<br />

383<br />

ayurebinebs qmarsa sawyalsa;<br />

swyuris, ar asmevs mas cvarsa wyalsa.<br />

Sian, SesTxovs pursa, aras ugdebs yursa,_<br />

myvarTan aqvs guli.<br />

384<br />

qmars etyvis: `adeq aiRe waldi<br />

da SeSisaTvis tyeSigan wadi;<br />

gamogicxo mWadi, giqmna SeWamadi<br />

WinWris fuSruki~.<br />

385<br />

rodesac rome qmars gaityuebs,<br />

qveSagebs gaSlis, baliSebs, yuvebs;<br />

myvars mokidebs xelsa, moexvevis yelsa,<br />

Cakocnis tkbilad.<br />

386<br />

ukuwvebian rbilad Staqunsa<br />

da moyvebian Cqarad qaqunsa;<br />

sabralos qmars qveSa miwa, qva da SeSa<br />

egebis xmelad.<br />

387<br />

SeirTev, Svilo, coli aseTi,<br />

es saqme sWirdes imas arc erTi;<br />

eride amasa, mismine mamasa<br />

es rCeva, Svilo!<br />

388<br />

159


qals nu uvaryof Tvalad nasobiT,<br />

nu gwads sicocxle welTa asobiT.<br />

oRonc fxizlad vlides, qmars ar sxvazed scvlides,<br />

ar iyos anCxli.<br />

389<br />

amgvari coli ar giorgulebs,<br />

gaufrTxildebis Sens baRSi rgulebs;<br />

dascavs, daifaravs, aras maiparavs<br />

Sens saqonelsa.<br />

390<br />

saxl-kars miugdebs Tvalsa da yursa,<br />

baraqas dasdebs Rvinos da pursa.<br />

Tu miiCnev tkbilad, arc is gagixdis wbilad,<br />

ar gagcvlis sxvazed.<br />

391<br />

erTmanerTisa gulmindobilad<br />

Zili, RviZili geqnebisT tkbilad.<br />

qveS dagigebs rbilad, zed dagxuravs Tbilad,<br />

dagawvens Zilad.<br />

392<br />

aravin wagarTmevs Sen imas ZaliT,<br />

arca mogparavs mas qurdi malviT<br />

ar geqnebis SiSi, misTvis kvnesa, viSi,<br />

arc ara fiqri.<br />

393<br />

Tu kacs ara aqvs marTali Zili,<br />

sikvdili aris misTvis RviZili;<br />

vardebis gonebas, daiwyebs Ronebas,<br />

waiRebs fiqri.<br />

394<br />

Tu kaci rasme saoxravs oxravs,<br />

Tavisis tanis Zvalebs gamoxravs;<br />

bevrisa urviTa, SvidiTa Tu rviTa,<br />

danamWlobs xorcsa.<br />

395<br />

kaci mimyoli sevda-fiqrisa<br />

sikvdilisaken qarTebr miqrisa:<br />

fiqri ar asvenebs, auSlis avs senebs,<br />

danasneulebs.<br />

396<br />

javri udrood kacs danaberebs,<br />

aseTs laxvarsa guls danaZgerebs;<br />

masac ar ajerebs, mohklavs, ar aberebs<br />

meti naRveli.<br />

397<br />

raki damexavs elva-quxili,<br />

daisetyvebis yana Tu xili,<br />

ras argebs wuxili? mkvdar-Tval-dawuxili<br />

veRar adgebis.<br />

398<br />

lamazis colis patroni kaci<br />

ars fiqrisagan Sors warnataci,<br />

160


misTvis SiSneulobs da misTvis sneulobs,<br />

Sin ars, Tu gareT.<br />

399<br />

fiqrobs: vai, Tu dedali Wreli<br />

vidodes sadme frTa-dauWreli;<br />

CemTan ki budobdes, sxvaTa kvercxs udebdes,<br />

me ki vkvebevde!!<br />

400<br />

ityvis: vai, Tu gafrindes Sorsa,<br />

Tavisis nebiT mieces qorsa;<br />

iman iTvaltvinos, me ki amadrtvinos<br />

misis naRvliTa!<br />

401<br />

ityvis: vai, Tu es mina Cemi<br />

iyos visime sxvis minaCemi;<br />

Sig asxas man wyali, damagdos sawyali<br />

me uWurWloda.<br />

402<br />

ityvis: vai, Tu es Cemi coli<br />

avis saqmisa iyos gamyoli;<br />

me ara uyvarde, saynoslad uyarde,<br />

sxvasa sunevdes!<br />

403<br />

ra ars lamazi dedali Wreli<br />

Tu ki ar uyvars sakenkis myreli?<br />

ra xeli eyrebis, masamc Saeyrebis<br />

xrinw-wit-wiwaki!<br />

404<br />

Sen geyolebis Savi dedali,<br />

Sens saqaTmoSi kvercxis mdebali;<br />

amas ityvis qurdi: `Savia da cudi,<br />

raT moviparo?~<br />

405<br />

Sens kar-midamo Seiqs kakansa,<br />

mogarTmevs kvercxiT saves bakansa,<br />

giCeks wiwilebsa, gizrdis wvrils Svilebsa,<br />

sxva raRa ginda!<br />

T. swavla mamisagan, rom Tvalis ndomas<br />

guli ar miayolos<br />

406<br />

Tu kacsa guli ara aqvs mTeli,<br />

cudia misTvis TvalTa naTeli.<br />

sjobs, Tvali dawuxdes, guli ki ar wuxdes<br />

kacisa sevdiT.<br />

407<br />

sibrme udrood kacs ar aberebs,<br />

Tu guli mTlad aqvs, kidec amRerebs!<br />

Tu guls ram ewyina, satkeni etkina,<br />

male mokvdebis.<br />

408<br />

161


adgan guliT ars sicocxle, kdoma,<br />

sjobs, guls usrulo, ar TvalTa ndoma;<br />

nu zdev TvalT ndomasa, gulTa waxdomasa,<br />

guli sjobs TvalTa<br />

409<br />

TvalT siamovne ars erTi wami,<br />

gulT siamovne_mravali Jami.<br />

TvalT namuSakevi ars naeSmakevi<br />

Ggoneba RvTisa.<br />

410<br />

Tvali Sors wava; rasaca naxavs,<br />

ambavs moutans, gulTana Zraxavs;<br />

rasac maiwonebs, gulSi gaiwonebs<br />

ndomis laxvarsa.<br />

411<br />

rasac kargs naxavs, guls moundeba,<br />

Tu ver iSovna, miT aWmundeba:<br />

daiwyebs Ronebas, j[a]vrs miscems gonebas,<br />

waixdens Tavsa.<br />

412<br />

naxa, kacisa guli mokvdeba,<br />

yoveli aso sul Tan g[a]hyveba.<br />

Tvali ars mcdeneli, kacTa wamxdeneli,<br />

Semasmeneli.<br />

413<br />

radgan Tvalebsa ar aqvs dandoba,<br />

arc Zmoba gvmarTebs da arca doba,<br />

CvenTa Tvalebisa gzisa-kvalebisa<br />

midevn-miyola.<br />

414<br />

TvalTa ndomama eva acdina,<br />

RvTisa mcnebasa gardaaxdina,<br />

eSmakT Tqma ismina, guliT ver iTmina<br />

uTvalobani.<br />

415<br />

odes adam brmad RmerTman dabada,<br />

naTeli ecva tanTa kabada.<br />

iyo gonebiTa, ar daRonebiTa<br />

tanT sacmelTaTvis<br />

416<br />

aras zrunavda, eZina tkbilad.<br />

RmerTman amosWra mas gverdi rbilad,_<br />

Aadam iyo kacad, eva dedakacad<br />

Uuqmna gverdiTa.<br />

417<br />

evac brma iyo adamis mzgavsad,<br />

adamis Semwed da misaTavsad.<br />

dasxna samoTxesa, ara sams-oTxs xesa<br />

mravalTa xilTa.<br />

418<br />

RmerTman ubrZana adams da evas:<br />

`Tqven nu dauwyebT mas erTs xes rxevas!<br />

162


sxva rac xili iyos, yvela Tqveni iyos,<br />

imas ki nu SWamT.<br />

419<br />

nu im xils Tqven SWamT, misgan mohkvdebiT;<br />

rogorc iyaviT, isev gaxdebiT.<br />

nu gastexT mcnebasa, Tqven Cems brZanebasa<br />

zeda dadeqiT!~<br />

420<br />

gvelman eSmakman miuTxra evas:<br />

`me mogiTxrobo Sen kais rCevas;<br />

vera hxedav Sena, rogor danaSvena<br />

RmeTman samoTxe?!<br />

421<br />

simSveniere samoTxis xilTa,<br />

anu mfrinvelTa tkbilad ZaxilTa<br />

ar iTqmis eniTa, ver gasmens smeniTa,<br />

ar Zalmic qeba!<br />

422<br />

rasac xis dacvas getyodaT RmerTi<br />

im xes asxia xili aseTi,<br />

Tu rom is SeSWame, Sen imave wame<br />

suyvelas hnaxav~.<br />

423<br />

eva scada, Wama, xili ixila,<br />

eSmakis rCeviT Tvali ixila.<br />

rac man TvaliT naxa, guliT ver dasaxa<br />

eniT saTqmelad.<br />

424<br />

evam hrqva adams: `vixile Tvali,<br />

sasiarulod vscan gza da kvali;<br />

ganvagde me Zneli aw Rame me bneli,<br />

dRe gamiTenda!~<br />

425<br />

adam hrqva evas: `miTxaro Sena,<br />

TvalTa naTeli ram aRgiSena?~<br />

miuTxra evama: `im xisa rxevama,<br />

romelsac vscevdiT.<br />

426<br />

rasac xis dacva RmerTman gvibrZana,<br />

is xili gvelman me momitana.<br />

ra isi SevWame, maSinve erT wame<br />

TvalT amexila.<br />

427<br />

aha, is xili, Senca SeSW[a]me,<br />

dRe ganiTene, ganagde Rame!~<br />

_adamca SeSWama, imasac erT wama<br />

TvalT aRexila.<br />

428<br />

ra dainaxes wiTel-yviTeli,<br />

SemoecarcvaT tanTa naTeli,<br />

moundaT labada, Caicves kabada<br />

leRvis furceli.<br />

163


429<br />

tanT siSiSvleTa orTav srcxvenodaT,<br />

mowyeniT iqmnen, ar molxenodaT;<br />

tanT siSiSvliTa, sircxvilis SiSiTa<br />

dacaimalnen.<br />

430<br />

uwoda RmerTman: `adam, adamo!<br />

sad mimalulxar? aq CemTan gamo!~<br />

adam xma-yo male:_`SiSiT davimale<br />

siSiSvlis gamo~.<br />

431<br />

hrqva RmerTman adams: `rad xar mSiSveli?<br />

vin giTxra Sena, rom xar SiSveli,<br />

ukeTu ar SWame, romlisa gamcen me<br />

mxolo ar Wama?<br />

432<br />

adam miugo: `romelic mame<br />

Sen dedakaci, mis sityviT vSWame.<br />

jer TviTan SeWama, mere me maWama<br />

im xilTagani~.<br />

433<br />

RmerTman dedakacs hrqva: `hyav rasTvina?~<br />

dedakacman hrqva: `gvelman macdina<br />

Wama im xilisa, miT TvalT axilvisa,<br />

Ggvelman mirCiva~.<br />

434<br />

hrqva ugalman gvels: `rameTu es yav;<br />

yovls pirutyvT-mxecTgan wyeuli iyav!<br />

xvidode mkerdiTa mucelzed TreviTa,<br />

miwasa sWamde!<br />

435<br />

dedakacisa da Sensa Soris,<br />

misTa TeslTa da Sens TeslTa Soris<br />

davdva me mtroba, ara pirferoba<br />

erTmanerTisa!<br />

436<br />

igi sakvdavad Sens Tavs umzerdes,<br />

dasakravada dids kets uRerdes:<br />

Sen imisTa prWalTa, mis vaJTa Tu qalTa,<br />

umzerde kbenad!<br />

437<br />

dedakacsa hrqva: `ganmravlebiTa,<br />

ganamravle, da mwuxarebiTa,<br />

sulTqmniTa SeniTa, kvnesiTa, qSeniTa<br />

Svne Svilni Senni!<br />

438<br />

qmris mimarT iyos miqceva Seni!<br />

geuflebodes Sen qmari Seni!<br />

Sen qmarsa monebde, usmen-ugonebde,<br />

rasac getyodes!~<br />

439<br />

xolo adamsa hrqva: `rad maixdine,<br />

164


Senis colisa sityva ismine.<br />

da Sena SeSWame, romlisa gamcen me<br />

mxolo ar Wama?<br />

440<br />

wyeuli iyavn saqmeTa SenTa!<br />

WmunviTa SWamde yovelTa dReTa<br />

Tivasa velisas, naoflsa svelisas<br />

sWamde pursa Sens_<br />

441<br />

vidre miqcevad Senda miwada,<br />

romliT moRebul iqmen kacada;<br />

rameTu Sena xar miwa da wyal-cecxl-qar<br />

miwadca iqce!~<br />

442<br />

naxeT, TvalT ndomam amaT ra uyo<br />

yelT sasikvdine gardacva gulyo.<br />

scanT, maT qnes sarfa ra, aWama fanfara<br />

edemT xilT nacvlad.<br />

443<br />

adams da evas tanT samoseli,<br />

arc abreSumi, arc banba, seli._<br />

naTeli ganZarcva, tyavfuCi tanT acva,<br />

ganaZo gareT.<br />

444<br />

TvalT lamazT ndomam mravali wminda<br />

kaci mokla da kidec warwyminda;<br />

warRvna moiyvana, wyliT danTqa qveyana,<br />

ena urivna.<br />

445<br />

Tvalman guls amcno caTa Sveneba,<br />

gulman dauwyo godols Seneba;<br />

qveyniTgan zecada miT aRsvlas ecada,<br />

RmerTs awyenina.<br />

446<br />

nu miscem gulzed uflebas TvalTa,<br />

Torem agirevs gzaTa da kvalTa,<br />

wagiyvans mrudada, gatarebs cudada,<br />

dagRalavs rebiT.<br />

447<br />

Tvali gulis ars winamZRvari,<br />

metad xarbi da gaumaZRari;<br />

ndomiT ar amdidrebs, arca danamkvidrebs<br />

erTferovnebiT.<br />

448<br />

kacs rom tanT ecvas, ara sciodes;<br />

maZRari iyos, ara Siodes,_<br />

feriTa sacmelTa, gemoTi saWmelTa<br />

sxvas moandomebs.<br />

449<br />

qacviam uTxra Tavis mamasa:<br />

`rac Tqven mibrZaneT, srul vyof amasa,<br />

ar mivsdev TvalT ndomas, arca gulTa cdomas,<br />

165


vzdev RvTis nabrZanebs.<br />

450<br />

rasac me RmerTi sarCos miboZebs,<br />

saxl-karT Seudgam svetebs, miT boZebs;<br />

me sxva arvin vici gulSi danamtkici<br />

maqvs RvTis mindoba.<br />

451<br />

me ar gaviReb amaSi fassa,<br />

arc lamazs veZeb, arc Tvalad nassa;<br />

rac bedman maxvdina da wilSi margina,<br />

imas SevirTav!<br />

452<br />

me erTi qali Semxvda Walasa,<br />

arvin atanda mosvlad Zalasa;<br />

Tavisis nebiTa, vardT gvirgvinebiTa<br />

Movida CemTan.<br />

453<br />

SemomaZliva vardis konebi,<br />

sityva momigo mosawonebi:<br />

`ha, Sen Cemo, vardi! Sens xelT Camovardi<br />

Senad sacolod!~<br />

454<br />

ar CamovarTvi mis drosa vardi;<br />

uTxar: ukanve qeni navardi,<br />

Tu Sen gergi wilad,ficxlav saqorwilad<br />

mamas vsTxov dasturs.<br />

455<br />

axla Sevityve, sams qals Cemzeda<br />

wili uyriaT wera-bedzeda;<br />

mas qalsa vrgebivar, me misi bedi var!<br />

beds ver wauval~.<br />

456<br />

mamam Svils uTxra: `ras hqvian bedi?<br />

rodis da dagindobs, sawuTro ybedi,<br />

Sen ase gataros, rom ar gagamwaros,<br />

ragind tkbil iyo?<br />

457<br />

radgan Sens saqmes RmerTzeda agdeb,<br />

bedis xsenebas rad ar ganagdeb?<br />

ras Hhrqvian aw bedi?_yrma viyav, davberdi,_<br />

jer ver micnia<br />

458<br />

Svilo, yrma xar da Tunda dahberde,<br />

rac RmerTman mogces, unda dasjerde;<br />

kargia Tu avi, TeTria Tu Savi,<br />

unda iTavso.<br />

459<br />

SemTxveviTi ars da ara bedi<br />

wynarad mavali, ginda morbedi,<br />

rom wanawydes lodsa, gina oqros zodsa,<br />

uecrad kaci.<br />

460<br />

166


ar ars arsebiT myofeli bedi,<br />

man mogces rame,_nu gaqvs imedi!<br />

mefeT simaRlisa, glaxaT sidablisa<br />

saxel ars bedi.<br />

461<br />

sawuTros soflis JamTa cvliloba,_<br />

dRes Serigeba, xval aSliloba,<br />

glaxoba, mefoba, siZvir-iefoba<br />

RvTiT ars, ar bediT.<br />

462<br />

kacs aras argebs bedis mindoba,<br />

RvTis uvaryofa ar Saendoba,<br />

RmerTs miand[e]v Tavi, Seni SesarTavi<br />

imasa sTxoe.<br />

463<br />

RmerTman risica gagxados Rirsi,_<br />

iyos bnel Rame, Tu naTel dRisi,_<br />

miiRe orive, madloba mohrive<br />

RvTis naboZebsa.<br />

464<br />

nu emzgavsebi umecarT biWebs:<br />

ni miaCemeb beds RvTisa niWebs.<br />

RvTisgan Sewyalebas, Wirs lxinad cvalebas<br />

uwoden bedsa.<br />

465<br />

rac kaci uRmrTod saqmes gabedavs,<br />

dabrmobil ars da verasa xedavs;<br />

ors poebs, Tu erTsa, Tu ar madlobs RmerTsa,<br />

Tavsac dakargavs~.<br />

i. qacvia mwyemsisagan kiTxva, Tu viTar<br />

moyvana wyliT rRvna TvalT<br />

lamazT ndomama<br />

466<br />

Svilman hrqva mamas: `miTxar, mamao,<br />

warRvna viTar qmna TvalT ndomamao?<br />

aseTi ra qnao, qveyana danTqao,<br />

SeiZlo viTo?~<br />

467<br />

mamam hrqva: ` Svilo, aw <br />

srulad viT giTxra, dagviandeba.<br />

Zneli aris, Svilo, ara saadvilo,<br />

qorwils mogacdens~.<br />

468<br />

Svilman miugo: `Tu damrTavT nebas,<br />

eg mirCevnia Cems qorwinebas;<br />

rad minda jer colni, ymawvilni Cem tolni<br />

codniTa mCagvren<br />

469<br />

cxva[r]Ta mwyemsobiT briyvad gamzardeT,<br />

axla Tqven Cemad swavlad dazardeT,<br />

167


yvela Tqvena gZraxavs, romelic me mnaxavs<br />

ase ucebsa.<br />

470<br />

mamav, amboben avTa sityvaTa:<br />

Wkvianman kacman Svili briyvaTa<br />

ratom gazard[a]o, rasTvis dazardao<br />

mis swavlasao!<br />

471<br />

mamav, movicdi qorwinebasa,<br />

Tu ki maswavliT rasme mcnebasa;<br />

ras vaqnev coli rTvas, briyvs damcinoden Tavs<br />

swor-amxanagni!<br />

472<br />

sul majavreben Tavis daciniT,<br />

cxvrisebr `beehTi~, Txisebr kikiniT.<br />

vficav macxovarsa, aRar vzdev cxovarsa<br />

me dReis iqiT~.<br />

473<br />

mamam hrqva `Svilo, amad davzardi,<br />

arc me var swavliT kargad nazardi.<br />

erTs amazed vzarob, aqa-iqa vmgzavrob,<br />

ver momiclia.<br />

474<br />

arc me maqvs, Svilo, codna magdoni,<br />

mZliv miswavlia an-ban-gan-doni~.<br />

Svilman hrqva mamasa: `me gkiTxav amasa,<br />

rad ar iswavle?~<br />

475<br />

mamam miugo: `Cemsa yrmobaSi<br />

sul gars mtrad gvadga Turq-yizilbaSi;<br />

miT aklo swavlama, CvenSi lekT davlama<br />

wignni warstyvenna!<br />

476<br />

darCnen uwigno bereb-xucebi,<br />

Cemis dros yrmani uwverTel-ucebi.<br />

me amad SewyobiT, garCeviT, SetyobiT<br />

vambob verasa~.<br />

477<br />

`mamav, maswavle, rac Sen icode,<br />

me masa vsjervar, Tumca ityode:<br />

marto TvalTa ndoma, rRvniT qveynis waxdoma<br />

gamomicxade!~<br />

478<br />

mamam hrqva: `radgan ar daiSale,<br />

baRSi CirdilSi qveS ram gaSale;<br />

mun da[v]sxdeT, wamovswveT; Tu ram midgs, wamovswveT<br />

Cem saRviniTa.<br />

479<br />

me_Tixis koka, znoani Wuri,_<br />

rasac vadende, Sen ugde yuri;<br />

dalive guliTa, ar wvrilad kuliTa,<br />

Tas-yanw-kaTx-sirCiT.<br />

168


480<br />

jer es maWari Sen svi xarbada,<br />

merme me getyvi yvelas ambada;<br />

dalive guluxad, nuRar mTxov kuluxad<br />

sagaisoda~.<br />

481<br />

Svilman hrqva: `mamav, leqsad wyobiTa<br />

marTla ar mesmis me SetyobiTa;<br />

Tqven brZanebT igavad, me mesmis ig avad,_<br />

mibrZaneT ambad.<br />

482<br />

leqsad iTqmian SemoklebiTa;<br />

an momatebiT, an moklebiT;<br />

sityva ganmartebiT, ar klebiT, ar matebiT<br />

ambis Tqma msuris.<br />

483<br />

rogorc eweros winaswar Tqmuli,_<br />

warRvniT qveyana iyos danTqmuli,_<br />

isre gamagoneT, marTla CamagoneT<br />

me, beCs, mamao.<br />

484<br />

mamav, rom leqsav, yoymnob, ayeneb,<br />

fiqriT sens rasme Tavs miayeneb;<br />

brma-calTvala xaro, egec ar mosTxaro,<br />

romliTac xedav.<br />

485<br />

berikaci xar da moklebuli,<br />

Wkva ar Segeqnas damoklebuli;<br />

rad mizd[e]v werasa? vai, Sens werasa!<br />

ra cudad Svrebi!<br />

486<br />

vin waikiTxavs grZlad Sens nawersa,<br />

sul gagineben TeTrs ulvaS-wversa;<br />

mag wigns giwuneben, arad irwmuneben<br />

Sens laparaksa~.<br />

487<br />

mamam hrqva: `Svilo, rac gamagone,<br />

ara hqen avad, rom mamagone,<br />

av-rigad wanaxdens, Wkuvas gardaaxdens<br />

kacs meti fiqri.<br />

488<br />

me leqsad sityvebs amad vawyobdi,<br />

ufro tkbilad Cnda, amas vatyobdi;<br />

ar maqvnida imedi, Sens ambad ismendi<br />

mouwyenelad.<br />

489<br />

aq modi, Svilo. Aaxlos damije;<br />

rac rom mogiTxra, kargad gaSinje!<br />

me sityvebsa sworsa, ar Tu araks, Worsa,<br />

getyvi marTalsa.<br />

490<br />

sityvas arc klebiT, arc momatebiT,<br />

169


yvelas mogiTxrob WeSmaritebiT.<br />

me raca vsTqva eniT, Sen is yuris smeniT<br />

kargad Seityev.<br />

491<br />

Sens Svils miuTxar es ambebia:<br />

>,<br />

ars brZenT brZanebuli, ar mogonebuli<br />

cudi ambavi.<br />

492<br />

ese ambavi kargia, Svilo,<br />

saukuno ars, saSvilis-Svilo!<br />

ese laparaki ar aris araki,<br />

gesmodes, Svilo.<br />

493<br />

swavlad win fexi wamodgi nebiT,<br />

yuriT ismende, gulT modginebiT!<br />

Svilo, Sens mamasa nu mizam amasa;<br />

rom ar iswavlo.<br />

494<br />

Svilo, ixmare Wkuva da goni,<br />

Sen gaigone es gasagoni:<br />

Ddasia, dagoni, sawvav sadagoni,<br />

Nnu grwams nurc erTi.<br />

495<br />

Svilo, Tu amas ar Saismende,<br />

rasac Sen mikveT, mas ar irwmende,<br />

bers-kacs TeTrwverasa nu mikveT werasa,<br />

cudad nu gamrji.<br />

496<br />

var berikaci didad nasarji,<br />

sawuTrosagan mwared natanji<br />

SiSvelis fexebiT aqa-iq CexebiT<br />

tyveobisagan~.<br />

497<br />

Svilman mamasa miuTxra ficiT:<br />

`swavlas movhyvebi gulisa mtkiciT;<br />

maswavli tkbilada, rad gagxdi wbilada<br />

me Sen, mamao!<br />

498<br />

uswavleloba ars warsawymendi,<br />

Tu ar mdomoda, Tavs ar gawyendi;<br />

saxl-kars davirTevdi, colsa SevirTevdi,<br />

viqorwinebdi~.<br />

499<br />

`kargia,Svilo, radgan agrea,<br />

rom colis ndomam ar gardagria;<br />

Senis Wkuvisagan, Sen sxvis biWisagan<br />

hqmen umjobesi.<br />

500<br />

rogorc me ndomam Wkvas gardmax[d]ina,<br />

isre ar giyo, ar wagaxdina;<br />

viT me Wala[s] Sina Cxikvman SemaSina,<br />

170


SaSv-qacvman, kacman.<br />

501<br />

Walasa Sina damaqorwina,<br />

moli damigo, colTan mawvina;<br />

msusxevda WinWarni, mikbenden WinWvelni,<br />

mCxvletden ekalni.<br />

502<br />

Svilo, yofilxar biWi biWuri,<br />

ara gemTxva ra Cxikv-SaSv-RiWuri;<br />

viT maSvrals wyurvilman, me miyo survilman<br />

gulT ganxurveba.<br />

503<br />

vmadlob RmerTs, Svilo, xar gonieri<br />

mZleTa mebrZolTan Zal-Ronieri;<br />

wyalTan wyurvilisa, qalTan survilisa<br />

gaqvs moTmineba.<br />

504<br />

amisTvis gwyalobs, Svilo, Sen RmerTi,<br />

rom kargi saqme Sena hqen erTi:<br />

vardT gvirgvinebiTa, Tavis Tavs nebiTa<br />

gaZlevda qali.<br />

505<br />

Sen rom im qalTan ar Seigine,<br />

RvTisa mcnebazed igulTmodgine,<br />

hqeni moTmineba, amisTvis ineba<br />

SenTvis keTili!<br />

506<br />

viT deda-Senman, kargi qaloba,<br />

guls aqnevina qva-fiqaloba;<br />

ndomani iTmina, me ara mismina<br />

jvardauwerlad.<br />

507<br />

vinc RvTis brZanebas ar eurCebis,<br />

mravals gansacdels gardaurCebis.<br />

gulis wmindobiTa, RvTisa mindobiTa<br />

ganemarjvebis.<br />

ia. warRvnis ambavi: noes kidobnad Sesvla<br />

508<br />

adamis tomTa kacT ZeTa Zeni<br />

iyvnen zog-zogni Wkviani, brZeni;<br />

kacni didebulni, RvTis Zed wodebulni<br />

siwmindis gamo.<br />

509<br />

cxovrobden welsa cxra-aszed metsa,<br />

samocs, ormocsa da aTerTmetsa,<br />

sicocxlis sigZiTa, asuliT da ZiTa<br />

ganmravlden kacni.<br />

510<br />

kacT Svnes asulni, lamazni qalni,<br />

RvTis ZeT ran naxes, zed darCaT Tvalni .<br />

171


SeirTves colebad, SvilTa sayolebad<br />

Tav-TavisTvisa.<br />

511<br />

RmerTs ar ekeTa grZlad yofna xorcad,<br />

as-ocis wlisa qmna das[a]xocad<br />

TvalT lamazT ndomama da gulTa cdomama<br />

es moaxdina.<br />

512<br />

cxra-asisagan asisa moklna,_<br />

rva-asis wlisa dRe Seumoklna,_<br />

esreT SesZlo Tvalman da lamazman qalman,<br />

Sen rom ikiTxe.<br />

513<br />

RvTis ZeT Svnes Svilni goliaT-gmirni,<br />

Sesaxedavad gulT gasagmirni,<br />

maRalni, didebi, ar aqvndaT ridebi<br />

arasferisa.<br />

514<br />

aras ismendnen RvTis brZanebasa,<br />

iqmoden yvelas Tavis nebasa.<br />

qmnes uSjuloveba, usamarTloeba<br />

ganmravlda qveynad.<br />

515<br />

yovelT xorcielT qmnes Tvisi neba,<br />

Tavis gzas misces qveynad xrwnileba;<br />

usamarTlobiTa, ar gulmarTlobiTa<br />

gaxrwnes qveyana!<br />

516<br />

ra es scan RmerTman, guls mixvda wyena,<br />

da Seinana maTi gaCena!<br />

RmerTman am saqmiTa, ineba danTqmiTa<br />

warRvna qveynisa.<br />

517<br />

RmerTman sul qveynad akvirva Tvalni<br />

da vercad naxa kacni marTalni!<br />

erTi noe pova, imas esaTnova<br />

simarTlis gamo.<br />

518<br />

noem Sva sam Ze: sem, qam, iafeT.<br />

hrqva RmerTman noes: `ZelT Wrad iswrafeT!<br />

mwads wyalT didobani; age kidobani<br />

oTx kedlad budeb.<br />

519<br />

SigniT da gareT mokire kiriT;<br />

wvima mohxdebis eqvsisa kviriT<br />

dRisiTa, RamiTa, wuTiTa, JamiTa<br />

Seuwyvetelad.<br />

520<br />

samasis wyrTisa iyos sigrZeni,<br />

ormocis wyrTisa misi sivrceni,<br />

oc-da-aTeuli wyrTiTa ganwyrTeuli<br />

simaRle misi.<br />

172


521<br />

kargad gawyobiT magrad Sekari,<br />

igvrdivad uqmen kidobans kari;<br />

or-sam sarTulebad iyos darTulebad<br />

qve sayofelad.<br />

522<br />

aw me movxado qveynad rRvna wylisa,<br />

gansaxrwnelada xorcTa yovlisa,<br />

arian romlisa suli sicocxlisa<br />

cas qveS qveynada.<br />

523<br />

maT yvelas eqmnas wylis gamo danTqma,<br />

me SenTan Cemi vamkvidro aRTqma!<br />

524<br />

iyos rac qveynad qvewarmavalni,<br />

naTesaobiT, gvariT mravalni,<br />

yovlni xorcielni, ar marto tielni,<br />

wyvilni, Tu tolni:<br />

525<br />

pirutyv-mxec-mfrinvel da qvemZromelni<br />

mSvidni, gina Tu mrisxvel-mwyromelni;<br />

mamalni, dedalni, mamacni [da] xrdalni<br />

TviTos gvarisa.<br />

526<br />

wmindaTagani Svid-Svidi tolni,<br />

da arawminda TviTo qmar-colni<br />

Sekribe Teslada, kidobnad Sesvlada<br />

Mmamal-dedalni.<br />

527<br />

SenTvis da maTTvis sasmel saWmelni,<br />

siobisaTvis ar nedlni, xmelni,<br />

erTis wlis samyofni, miT kidobnad myofni<br />

Sen gamozarde.<br />

528<br />

RvTis [brZanebulni qveynis] cxovelniN<br />

noem kidobnad Sesxna yovelni.<br />

egreTve saWmeli, qvevrebiT sasmelni<br />

dadga kidobnad.<br />

529<br />

noes kambeCi daviwyeboda,<br />

sadRac sicxiTa lafSi wveboda;<br />

kidobans gareT yviroda mwareTa<br />

didisa xmiTa.<br />

530<br />

saxels uZaxda noes kambeCi:<br />

`rasaTvis vrCebi sul ukan beCi?<br />

rasaTvis magdebo da ar Semagdebo<br />

mec kidobanSi?<br />

531<br />

noem hrqva kambeCs: `veWob, kambeCi<br />

magisTvis gerqvas, yofilxar beCi;<br />

rRvnis SiSiT gvaqvs Zrwola, lafSigan Cawola<br />

173


a drosi iyo?<br />

532<br />

kinaRar darCi mag kargis baniT!<br />

male amodi, CamoZver baniT…~<br />

Tvisi ena kambeCs daaviwyda mas beCs<br />

noes ZaxiliT<br />

533<br />

amad iZaxis kambeCi `noes~!<br />

Tu Sen gegonos ar sarwmuno es,_<br />

roca mas naxevde, Sen me damZraxevde,<br />

Tu me vstyuode!<br />

534<br />

odes sul Sekrben mas kidobansa;<br />

RmerTman daxura garedam bansa;<br />

dauco, daCurTa sarkmel-sanaTura<br />

xuxrutanebi.<br />

535<br />

ganaxvna RmerTman cis saqoneli<br />

da CamoRvara gasabaneli;<br />

qveynis mwikvlT sawmendi, warwymda warsawymendi,<br />

moicva wyalman!<br />

536<br />

ormoci dRe da ormoci Rame<br />

kokureb asxa wvimam mudame.<br />

ganmravlda ra wyalni, warirRvnen sawyalni<br />

qveynad myofelni!<br />

537<br />

rasac rom RmerTman xorci axorca,<br />

kidobans gareT yvela daxoca.<br />

aRar darCa kaci, aRarc dedakaci,<br />

arc sxva xorc-sxmulni.<br />

538<br />

gadidda ase, gamaRlda wyalni,<br />

TxuTmets wyrTas qveS qmna mTani maRalni.<br />

sul mokvden yovelni, rac xorcni cxovelni<br />

iyvnen cas qveSe.<br />

539<br />

zed kidobani itaceboda,<br />

Sig msxdomT sicocxle eoceboda.<br />

noe fexzed dga, iloceboda.<br />

sxvaT SiSiT muxli ekeceboda.<br />

540<br />

virem mTaT wyali Sescildeboda,<br />

iqiT da aqeT kldeT exleboda,<br />

mimoawydeboda da ar gatydeboda<br />

RvTis ZlierebiT.<br />

541<br />

as-ergas dRemdis quxili, elva,<br />

wvima da qari, da wyalTa Relva;<br />

kidobnisa ryeva, gulzideba, rwyeva<br />

Sig msxdomareTa!<br />

174


542<br />

erTi ficari Suva xidili,<br />

SigniT sicocxle, gareT sikvdili!<br />

sikvdilman Zma-doba, uyo maT dandoba,<br />

aravin mokla.<br />

543<br />

maSin damiyvrdnen yovelni mterni;<br />

qorni, kakabni, alalni, mwyerni;<br />

kac, aspitni gvelni, cxvarni, Txa da mgelni;<br />

kata da Tagvni.<br />

544<br />

veSap, faskunjni, martorqa, spilo,<br />

_erTad samyoflad ar saadvilo,_<br />

lom-vefxvni, anTarni, focxverni, afTarni,<br />

da vasilisko_<br />

545<br />

daemegobren erTmaneTs yvela!<br />

aras awyendis msuqans bats mela;<br />

kurdRelTa mwevarni ar iyvnen mdevarni,<br />

qaTamTa-tura.<br />

546<br />

sikvdil-sicocxle iqmnen viT Zmani,<br />

mokvdavT sakvdavad gakminda xmani.<br />

sikvdilman kla vera, virem ar ganera<br />

rRvnas kidobani.<br />

547<br />

meSvides Tvesa RmerTman ineba<br />

kidobnad myofTa Sveba, lxineba;<br />

brZana dadgineba, Seswyvita dineba<br />

zecidam wylisa.<br />

548<br />

kidobanica maRalsa mTasa<br />

zeda Seagdo araratTasa.<br />

dadga da dayenda, aRara aryevda<br />

kidobans wyali.<br />

549<br />

wyalman mravali aklo, Semcirda:<br />

meaTes Tvemdi mTa wyals Sescilda;<br />

erT TerTmetis Tvisas Tavs aCenda mTisas,<br />

moaklda ase.<br />

550<br />

noem gauSva sarkmliT yorani:<br />

`scani, Tu RmerTman wyalT uyo rani?~<br />

yoranma scan mTani, gaSala man frTani<br />

muniT safrenlad.<br />

551<br />

aRar mobrunda ambis saTqmelad,<br />

virem ar gaxda qveyana xmelad.<br />

is dRe gamovida, rom aRar movida<br />

gauSva tredi.<br />

552<br />

tredman eZeba, ver pova xmeli,<br />

175


Sesasveneblad fexT-dasadgmeli;<br />

daRaluli freniT, dajda piris RreniT<br />

kodobanzeda.<br />

553<br />

noem ganaxvna baga, sarkmeli,<br />

kidobniT gareT gamoyo xeli;<br />

tredi aiyvana, isev Seiyvana<br />

kidobanSia.<br />

554<br />

noem Svidiod dRe maicada,<br />

Svids dRes ukana kideva scada,<br />

wyals ra moevlina, kidec waravlina<br />

igive mtredi.<br />

555<br />

tredi gafrinda, ganxda napirad,<br />

Srto zeTisxilTa miica pirad;<br />

moutana noes, hrqva: `ars sarwmuno es,<br />

Cans wyalT mokleba!~<br />

556<br />

noem kideva Svids dRes iTmina;<br />

Svids dRes ukana kidev afrina<br />

tredi mesameda, gzavna meambeda,<br />

gauSva sarkmliT.<br />

557<br />

tredma navardi Seqna tye-velad,<br />

bnelSi najdomman Sesaqcevelad.<br />

tyeSi daiZina, aRara SesZina<br />

kidobnad misvla.<br />

558<br />

noem ahxada zeiT sarTuli,<br />

rac karad-banad aqvnda darTuli.<br />

gardaxeda mTiTa, wyals moaklda RvTiTa,<br />

gamoCnda xmeli!<br />

559<br />

xma Semoesma noes RvTisagan:<br />

`nove! Gamodi kidobnisagan<br />

Send da Seni coli, Zeni Seni da maTi coli<br />

Agrev yovelni.<br />

560<br />

ranic arian sul xorc-Sesxmulni,<br />

kidobnad msxdomni SengniT Sesxmulni<br />

pirutys-mxec-mfrinvelni, moZravi, sulT mqSinvelni<br />

gamoiyvane.<br />

561<br />

kidobani dges mandav mTazeda,<br />

Tqven sul gamodiT qveynad xmelzeda.<br />

ganmravldiT, aRorZindiT, dasaxldiT, daboZgindiT<br />

qveyanazeda!<br />

ig. enis Serevnisa da godlis ambavi<br />

562<br />

176


warRvnas ukana noes Tesl-tomni<br />

kidev gamoCnden winaaRmdgomni<br />

RvTisa brZanebisa, ar gagonebisa<br />

moqmedni kacni.<br />

563<br />

ZaliT da RoniT falavanebi<br />

iyvnen, maT iwyes galavanebi;<br />

ixmares gmiroba, Sekres maT piroba<br />

qmna sawadelTa.<br />

564<br />

Seqnes alizi, atanes qvebi,<br />

miT aRiSenes maT qalaqebi;<br />

koSkebiT, cixebiT, agurTa kircxebiT<br />

qmnes simagrebi.<br />

565<br />

cas rom Saxedes, naxes varskvlavni,<br />

xelni awodes, ar Seswvda mklavni.<br />

Tqves godlis ageba, miT vswvdeTo ageba<br />

zeciers saqmes.<br />

566<br />

Sekrben erTxmobiT aRsaSenebaT<br />

romliTac aRsvla zecas enebaT;<br />

aqvndaT erTi ena, maT sityva da smena<br />

ganuyofeli.<br />

567<br />

moyvnen godlisa aRSenebasa,<br />

mimarTes aRma caT Svenebasa.<br />

maRlamdis anages, bevri dRe wanages,<br />

kvira, Tve, welni.<br />

568<br />

Tqmula, aseTi maRlad gebuli,<br />

viT me giCveno aRricxvebuli<br />

aRaji, Tu mili? gmarTebs Sen dumili<br />

mis saricxvelad.<br />

569<br />

asjer asad qmen, Tqvi bilioni,<br />

da asjer asad kvadrilioni,_<br />

cxra amdeni mili aris gazomili<br />

simaRle misi.<br />

570<br />

amisi mwadda aRricxva versad,<br />

magram viswavle me nula versad.<br />

var sinanuliTa, aRricxva nuliTa<br />

rom ver SeviZel!<br />

571<br />

aw aRivseniT Cemis madliTa,<br />

es aRmiracxeT mtkavlad, adliTa,<br />

cifir-nulebiTa, SewmasnulebiTa,<br />

nulis mcodnelTa.<br />

572<br />

rasac dRes viri damakebuli<br />

wavidis maRla akidebuli,<br />

177


zidevdis talaxsa, mosZovdis balaxsa<br />

ors wlamdis vera.<br />

573<br />

rodisac viri qve Camovidis,<br />

Tavis tols mutruks patrons migvridis.<br />

ra aqvnida mas gani, zomiT Sinagani<br />

is ki ar vici.<br />

574<br />

ra godlis saqme RmerTs moexsena,<br />

RmerTman uwyinaT, urivna ena:<br />

vinc iTxovdis kirsa, misTvis tikis pirsa<br />

xsniden wylisaTvis;<br />

575<br />

vinc rom iTxovis qva da talaxi,<br />

mas miarTvian xe da balaxi!<br />

ganeyoT enani, yuriTa smenani,<br />

sxvadasxva rigad.<br />

576<br />

ra rom ganiyvnen mravlad enebad,<br />

veRar SeuZles godlis Senebad,_<br />

cal-calke aresa, sxva-da-sxva mxaresa<br />

ganTesul iqmnen.<br />

577<br />

uqrola qarni. Ayara mexni.<br />

sul qveynad mozdo godlis natexni.<br />

srulad danaqciva, avad Seaqciva<br />

maTi naSeni.<br />

id. adamis saCivari<br />

1<br />

adams hkiTxes: ratom stiri,<br />

rad swux, ra gaqs sawuxari?<br />

rad ar gicinian piri<br />

xar mWmunvare, ganuxari?<br />

2<br />

man Tqva: amad ar vicini,<br />

Cemis braliT bevri kvdebis;<br />

erTmevian TvalSi Cini<br />

kutdebis da yurT akldebis.<br />

3<br />

amad javriT sulT mxdebian,<br />

ara maqvs ra salxinari;<br />

Tumc yvavian, sul xmebian<br />

Cems baRSi rgavs rac xilnari.<br />

4<br />

yvela isev merTmevian,<br />

rac maqvs RvTisgan naboZebi;<br />

ca qveyniTurT meqcevian,<br />

ucvdebian mas boZebi!<br />

5<br />

mterman ase wamaxdina,<br />

178


mamatyuva, mamaRora;<br />

RvTis mcnebasa gardmaxdina,<br />

dids pativsa mamaSora.<br />

6<br />

saxli mkvidrad agebuli<br />

damiqciva, mamiSala;<br />

viT dedazardlT buzT gebuli,<br />

ferxT qveS bade gamiSala.<br />

7<br />

aq maSinj[e]T mis mtris Zmacva,<br />

ra damirwyo man maxea;<br />

tanT naTeli SemomZarcva,<br />

cxvris tyavfuCi mamaxvia!<br />

8<br />

Tesl-tomiTurT sul warmwyminda,<br />

ZiriT, qoqiT amamagdo;<br />

samoTxeSi mjdomi wminda<br />

jojoxeTSi ukumagdo!<br />

9<br />

guls maZgera mterman Subi,<br />

gamadina sisxli Rvarad;<br />

winamZRvarTan migdo Cxubi,<br />

TviT Semeqna winamZRvarad.<br />

10<br />

mas RvTis mgmobels mtersa vyevar,<br />

mivaCnivar saZagelad;<br />

win mimiZRvis da mivyevar<br />

cecxlSi sawvad, sadagelad.<br />

11<br />

maqvs cecxlis tbis SiSi, ridi,_<br />

egzebian dauSretad,<br />

grZlad zeda Zes bewvis xidi,<br />

zed msvlels gaxdis TavSi retad.<br />

12<br />

vinc iSena sibrZniT vani,<br />

qveS Seudga Svidi sveti,-<br />

is ars Cemi saTayvani,<br />

aravin mixsnis me mis meti.<br />

13<br />

vinc rom CemTvis jvarzed wminda<br />

gardadina sisxlis Rvari,<br />

me mis meti arvin minda<br />

mas Znels gzazed winamZRvari!<br />

14<br />

me masa vTxov, momeaxlos,<br />

miZRves gzazed, mTlad mataros;<br />

rom cecxlis tbam vera mnaxos,<br />

ase rigad gamaparos!<br />

15<br />

sayvarelo, modi, mnaxe,<br />

erTi TvaliT gamicade;<br />

danarRvie Sen is maxe,<br />

179


mterman midga, rac me bade.<br />

16<br />

amasa gTxov, Cemo myvaro,<br />

damico da damifaro:<br />

gzazed mcveli ar gamyaro,<br />

odes mandiT damibaro.<br />

17<br />

geajebi, Cemo myvaro,<br />

Seiwynaro Cemi suli_<br />

odes win Sen Segeyaro<br />

sikvdilis dros amosuli.<br />

18<br />

mowyaleba Seni, myvaro,<br />

mamakvdavsa mamaSvele;<br />

Seni ukvdavebis wyaro<br />

Gguls mapkure, damasvele!<br />

19<br />

nu xar Cemzed gulnak[lu]lad,<br />

kargi vani ganmimzade:<br />

nu mamyofeb gulmoklulad,<br />

miwyalobe, rac miqade!<br />

20<br />

Sen survilis saxmiliTa<br />

guls midagav cecxlis aliT:<br />

rad sapkurad xSav miliTa<br />

da ar miSret Sen mas wyaliT?<br />

21<br />

RmerTo Cemo! nu damkargav,<br />

nu aiReb Cemzed xelsa;<br />

nu damwvav da nu damdagav,<br />

nu mamideb cecxlsa cxelsa!<br />

22<br />

daviT galad danerguli<br />

var uSrto da me ufes[v]o,<br />

aw momZebnos dakarguli<br />

vedreb, qristes meufeso!<br />

23<br />

RmerTo! Sen Semqen kacada cecxli, qar, wyali, miwa, me,<br />

me Sensa mcnebas gardavxe, amad aRarad miwame;<br />

dRe Semimokle sicocxlis, Jami miwuTe, miwame<br />

jojoxeTSiga Camagde, suli mitanje, miwame.<br />

24<br />

netavi isev miwada me vyofiliyav, ar kacad!<br />

agebis aRar viwodi, rom viqnebodi aRarcad;<br />

aw me maqvs kidev imedi, amad var me gulmamacad.<br />

qveynad Zes vesav damxsnelad da megulebis mama cad!<br />

ie. meoTxe daviTis Sesxma da `daviTnis~<br />

qebis igavi<br />

1<br />

daviTis Sesxma Sevkone: Zmas vardi uZRven, das ia.<br />

daviT mogviTxrobs: nu esavT, Semwed nurad gCanT dasia.<br />

180


Tqvenc mas esevdiT, visac rom esven angelozT dasia,<br />

igi ars RmerTi erTi, da dasia bevrad asia.<br />

2<br />

aw aqeT igi naTeli, vinc naTlad daviTs uqia;<br />

visgan ca naTobs, samyaro, qve mokrTis misi Suqia.<br />

iwameT mSvidi, mdabali, uRel-tkbil, tvirT-msubuqia;<br />

Tavis xra, zorva kerpisa fuWi ram Tamasuqia.<br />

3<br />

daviT iSena walkoti, ZoRan vsTqvi, rac rgo xedao;<br />

kidev gaCveneb TvaliTa, Tu imas vera hxedao:<br />

gverdi mamisa TviT daviTs rogorc rom usaxevdao,<br />

egreT dairgo, moiba, rom[e]lsac Cven gvirxevdao.<br />

4<br />

daviTis baRis xili sjobs sxvaTa walkotis xilebsa:<br />

vinc SWams sneuli, gahkurnavs, brams Tvalebs aRuxilebsa;<br />

danaWerinebs pirs tkbilad, mowyenils moalxinebsa,<br />

ganaxalisebs madlzeda, codvazed ganafrTxilebsa<br />

5<br />

baRi daviTis baRisebr arodes aRSendebian:<br />

arc misebr xe-Ra dairgvis, arca ar zed moebmian,<br />

mis baRSi kravi damjdara, sxvisaSi mgelni jdebian,<br />

kravad goneben davsilni, magram tyuilad scdebian.<br />

6<br />

daviT Sevmose xiliTa, romelic mosa xe daviT;<br />

mas xes moxeda ufalman keTilis mosaxedaviT.<br />

nu medavebiT, marideT guls laxvrad mosaxedaviT,<br />

is daviT kargiT mosa xiT, me daviT mosaxed aviT.<br />

7<br />

man daviT Tavis baRSia imyna cxovrebis xenia,<br />

tkbilis nayofis mombmeli, samkurnlos cvaris mcxenia;<br />

daujda mas qveS Cirdilsa, ara swvavs mas sicxenia,<br />

im ukvdavebis sasmliTa miTvra da miT molxenia.<br />

8<br />

amad am wignsa saxelad uwode `daviTiani~,<br />

daviT Sevawyev, Sevkone, viT vardni da viT iani.<br />

gulsa movswyvite muwuki, meba zed avi Tiani,<br />

zed gulzed vibi igi xe kaciani da RvTiani.<br />

iz. anderZi daviT guramisSvilisa<br />

1<br />

aRar msurs qnari, sakravad stviri,<br />

arc zed damRera, aw amas vstiri:<br />

cruvman sawuTrom marida piri,<br />

ar aRmisrula man danapiri<br />

2<br />

mkiTxa codvisa, mixsena Zviri,<br />

viT galsa xesa, ganmixmo Ziri;<br />

damaglaxaka, gamxada mwiri,<br />

sayvarlisagan mqna ganawiri.<br />

3<br />

guli miSava viTa naxSiri,<br />

181


gamayrevina Tavze Tma xSiri.<br />

piri damiWkno viTarca Ciri,<br />

RamaSvebina daRma CiCviri.<br />

4<br />

Semyara Zneli ilao-Wiri,<br />

gulzed masvia mWvlad danaWiri;<br />

momiaxlovda mware sikvdili<br />

cel-galesili, xrmal-amowvdili.<br />

5<br />

vin xarT RvTiani da madliani,<br />

kod-saswor-marTal, swor-adliani,<br />

gTxov, SemibraloT, ros mkvdari mnaxoT,<br />

Sendoba miTxraT, roca dammarxoT!<br />

6<br />

visac ram gcode, vTxov, SemindoT,<br />

Cemzed goneba aRmoiwmindoT;<br />

me aRar Zalmic Tqveni ra wyena,_<br />

sityvis Tqmad ena me dameyena.<br />

7<br />

Tu gindaT kidec maginoT Tqvena,<br />

ver gavigoneb, damidga smena;<br />

aRar maqvs sunTqva, arc amoqSena,<br />

manve damSala, vinc aRmaSena.<br />

8<br />

mcxedrad mdebare, gul-xel-krefuli.<br />

mival, ar mimdevs Tan erTi fuli;<br />

Tu rame maqvnda, yvela mand damrCa:<br />

yma, saxl, baR, bostan, TeTri Tu farCa.<br />

9<br />

yvelas gaficeb am saficarsa:<br />

Tu RmerTi grwamdeT, am sams ficarsa<br />

nu gaiZnelebT asaSeneblad,<br />

gars nuras uzamT dasaSveneblad.<br />

10<br />

nu gairjebiT SesaReblada,<br />

msubuqi qeniT wasaReblada.<br />

fass nu dahkargavT dasaxatavad,<br />

TeTrs gaufrTxildiT dasafantavad:<br />

mal maeSlebis mas silamaze,_<br />

miwa eyrebis, qva, sila maze.<br />

11<br />

visac gindodesT Tqven CemTvis kargi,<br />

Tan gamataneT aseTi bargi,<br />

rom cud-ubralod ar damekargos,<br />

sawyals Cems codvils suls rame argos.<br />

12<br />

Cems codvils sulsa es Saeweva:<br />

mRvrdlis wirva-locva, sakmevlis kmeva;<br />

mSierTa Wmeva, SiSvelTa cmeva,<br />

usamarTlobiT arvisi rTmeva.<br />

13<br />

mkvdars aras margebs tyeba-tirili,<br />

182


ver gamacocxlebs Tavs dayvirili;<br />

sjobs, ar CaicvaT tanT ZaZa-flasi,<br />

mimiceT rame mRvrdelT wirvis fasi.<br />

14<br />

vame codvilsa, me umadlosa,<br />

davrdomilobiT uxuc-umRrdlosa!<br />

me vin milocavs, an vin miwiravs,<br />

an vin dammarxavs, vin damitiravs?!<br />

15<br />

umkvidro viqmen, ar damrCa Svili,<br />

rom mas aRenTo sanTeli-cvili;<br />

eqna aRapi. Daedga tabla:<br />

ase maRalman me damamdabla!<br />

ic. mRrdelT vedreba daviT<br />

guramisSvilisa<br />

1<br />

mRvrdelo, rac RmerTman madli mogmadla,<br />

arc agiwona, arc gangiadla;<br />

daufaseebels ar dasdva fasi<br />

arca erTi da arca aTasi.<br />

2<br />

usasyidloda mRrdlobis kurTxeva,<br />

mogca RirsebiT marjvenes mTxveva;<br />

ase gibrZana: viT Sen mogeca,<br />

usasyidloda sxvaT miec Senca.<br />

3<br />

axla me Tqvena amasa gvedreb,<br />

RvTis nawyalobevs ne danayvedreb;<br />

mkvdrisa patronsa sikvdilis drosa<br />

bevrs nu SeukveTT samarxs-samkvdrosa!<br />

4<br />

rac ganviZraxe aw me ganZraxva,<br />

aw Tqvenca gmarTebsT TvalTa danaxva.<br />

rogorc mkvdars unda kargad damarxva,<br />

agrev qvrivs-obolT unda Sanaxva.<br />

5<br />

cocxali rome patarad vRirdi,<br />

mkvdars rad medebis me fasi didi?<br />

mRvrdelo, Sens maca, Zvirad ne myidi,_<br />

rac mogiTvalon, mas miiTvlidi!<br />

iT. saflavis qvazed dasaweri<br />

1<br />

wminda ioane kaxeTs zedaZens<br />

saswaulobiT qvitkirs cremlT adens;<br />

qarTls wminda Sio Rvimes Zvlebs avlens,-<br />

orniv Svrebian saswauls amdens.<br />

2<br />

am ors monasters maqvnda alagi,<br />

183


sasaflao da ZvalT Sesalagi;<br />

oriv qvitkiriT aRSenebuli,<br />

saxl-galavnebiT damSvenebuli.<br />

3<br />

axla mobrZandi, mnaxvelo, mnaxe,<br />

misad sanufqod sad davimarxe!<br />

xorciT aq vlpebi, aw Cemi suli,<br />

ara vici ra, sad ars mosuli!<br />

4<br />

viT me ar mindo cruvman sawuTrom,<br />

egreTve, vgoneb, arca Sen gindos,<br />

Sen me mibrZane codvils Sendoba,<br />

RmerTman Sen Seni codva Segindos!<br />

k. sulis ambavi<br />

1<br />

aw moismineT sulis ambavi,<br />

rac SemTxveodes kargi Tu avi;<br />

gulmtkivneulobs, kvness rasac seniT,<br />

yvelas mogiTxrobsT Tavisi eniT.<br />

2<br />

dabadebiTgan me kacis suli,<br />

RvTis piriT gamo var gamosuli;<br />

arsT nawilobiT ukvdav-uberi,<br />

miwas, wyals, qars, cecxls Sig Canaberi.<br />

3<br />

es oTxi nivTi RmerTman Semzada,<br />

kaci amisgan Seqmna, dabada;<br />

misca qveyana qalaq-dabada,<br />

mas xelmwifoba Tavis mzgavsada.<br />

4<br />

rodisac rome qveynad, sofelad,<br />

movida kaci Sig samyofelad,<br />

orniv Tan vaxldiT xorci da suli<br />

misad myvaneblad zed SeTvisuli.<br />

5<br />

odes xelmwifed, mefe svianad<br />

gaxda, ganmsxvilda Zir-fesvianad,-<br />

qveynis nayofi Wama, gasuqda,<br />

yovli samZimo ganumsubuqda.<br />

6<br />

Tavzed daesxa sixarbiT reti.<br />

kidev mounda sxva mazed meti.<br />

184


qveynad yofnasa aRar dasjerda,<br />

maRla zecada aRsvlad Semzerda.<br />

7<br />

ver Seifera kacman dideba,<br />

ugulisxmobiT pativis deba;<br />

pirutyvis mzgavsad arawmindeba,<br />

Seqmna sawuTros mideb-modeba.<br />

8<br />

me suli viyav, urCevi tkbilTa,<br />

xorci urCevda, rac sWrida kbilTa;<br />

rasac vityodi, aras mismenda,-<br />

xorcis naTqvamsa ufro irwmenda.<br />

9<br />

kacman me ase gamamanZula,<br />

xorci iyvara, suli miZula.<br />

Tavisi Tavi xorcs amsaxura,<br />

xorcsa Canacva, xorcsa daxura.<br />

10<br />

Tvisi cxovreba xorczed gardago,<br />

ara momca ra suls safarsago,<br />

ikacismkvlela, iqurd-iboza,<br />

yovlis sibilwiT mTxuna, ganmgoza.<br />

11<br />

miyva sawuTros gancxromas, Svebas,<br />

metad dranjobiT siZva-mruSebas;<br />

ar maigona dambadebeli,<br />

Tvisi aRmSeni, amagebeli.<br />

12<br />

RvTisa mcnebani ar daimarxa,<br />

dabrmda, swore gza ver dainaxa;<br />

ase urigod kaci moiqca,<br />

viTarda aRSenda, isev daiqca.<br />

13<br />

Tavis Tavs uyo ase ziani,<br />

xorciT miwaSi sWamen Wiani,<br />

me, suli misi, aq vitanjebi,<br />

samarTalSi var da visajebi.<br />

14<br />

tanT miWireb[e]n cxel-cxels gazebsa,<br />

gvelni nakuTalT mReren gazebsa,<br />

lom-veSap-mgelni dids pirs miRrenen,<br />

Tvalebs miWyeten, myefen, miRrenen.<br />

185


15<br />

eSmakni Savni TeTr grZel kbilebiT<br />

mikraWuneben, mkawvren frCxilebiT;<br />

svetzed mikrulsa cecxlis sabeli<br />

gars maxvevia ganuqrobeli.<br />

16<br />

navTi da kupri Tavs damdis miliT,<br />

ferxTqveS tba midgas savse saxmiliT;<br />

tanzed mexvevis matli uZili,<br />

netamc ar maqvndes me grZlad RviZli!<br />

17<br />

RmerTs aRar esmis Cemi vedreba,<br />

“xorcs rad miyeo”,-mas iyvedreba;<br />

RmerTi Seiqmna Cemzed gulmwyralad,<br />

msaja da madva es codva bralad:<br />

18<br />

kaci Cems szgavsad gavamxatvavne,<br />

Sen-Cemi suli-Tan gagatane:<br />

ganaguldide, ganampartavne,<br />

sulic codvili aq mamitane.<br />

19<br />

ase urigod kaci atare,<br />

kargi aZule, avi ayvare:<br />

suliT aurve, xorciT axare-<br />

me ase rodis Sen dagabare?<br />

20<br />

odesac xorci Sen, suls, gCagrevda,<br />

Sen gasustebda, Tavs amagrevda,<br />

gxamda moZRvarTan Sen aRgeara,<br />

wirva-locvazed s[a]ydars geara.<br />

21<br />

mRvdeli mikmevda sunad surnelad,<br />

lxinebas yofda Sen sakurnelad,<br />

momxsendeboda, Sens saqmes vscnobdi,<br />

SEn gadidebdi, xorcs davamcrobdi.<br />

22<br />

Sen es ara hqen mconarebiTa,<br />

Tavi moRale cudad rebiTa;<br />

Sen gamoudeq xorcis gemosa,<br />

tanT ganicarcve, rac rom gemosa.<br />

23<br />

moxvel xorciTa suli SiSveli,<br />

axla me Sena veras giSveli.<br />

186


virem axalsa xorcs Seisxemde,<br />

rac Tavzed gesxmis, unda isxemde.<br />

24<br />

odes sjad dajdes marTal-msajuli,<br />

man ganarCios yovli xvanjuli.<br />

Sens naqnars saqmes saswvriT mogiwons,<br />

ar dagikargavs, rasac mogiwons.<br />

25<br />

ukeTu qveynad Tvisni da tomni,<br />

romelnic gyvanan Sen kais mdgomni,<br />

mSierT giWmeven, mwyurvalT gismeven,<br />

SiSvelT gimosen, mRvrdliT msxverplT gikmeven;<br />

26<br />

gardagixdian Sens Tanamdebsa,-<br />

miT dagiSreten navTT cecxlnadebsa.<br />

ukeTu ara, codvasa, madlsa<br />

msajuli gasCxreks kods, saswors, adlsa.<br />

27<br />

romelic mxare wonaSi dasZlevs,<br />

saukunos saxls im mxares gaZlevs!..<br />

virem am sityvas suli ismenda,<br />

xsnas imedobda, tanjvas iTmenda.<br />

28<br />

ra rom ismina, saswvriT awona<br />

codva-madlisa, ar maewona.<br />

icoda, rome codva dasZlevda,<br />

Tqva: vaimeo, saqme gaZnelda!<br />

29<br />

sawyalobelo Sen, Tao Cemo,<br />

ara vici ra, vis migaCemo?<br />

visTan wavide, visa mivmarTo,<br />

rom Seni saqme misgan warvmarTo?<br />

30<br />

Cans, Seni mxsneli aRarcadao,<br />

aRarc qveynada, aRarc cadao;<br />

aRarc mama gyavs, aRarc dedao,<br />

aRarca Zma da aRarca dao!<br />

31<br />

vaime, mamav, vaime, dedav,<br />

Zmao da dao, verc erTsa gxedav!<br />

vin xarT RvTiani, mwyuris miSveleT,<br />

erTis cvaris wyliT piri misveleT!<br />

187


32<br />

ismineT, Zmano, sul, baton-ymano,<br />

Cemebr mandidam aq mosayvanno,<br />

mand cruv-sawuTro yofila cudi,<br />

xev-xnarcovani, gza viwro, mrudi.<br />

33<br />

aq navTT mdinare cecxl monakidi,<br />

zed gasavleli wvril sablis xidi;<br />

ganiswavleniT, jambazebrT wareT,<br />

rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!<br />

34<br />

ganiswavleniT, jambazebrT wareT,<br />

rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!<br />

rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!<br />

ka. am wignis gamleqsavis sulis moxseneba<br />

1<br />

he, RmerTo, aRmixile Tvali gonebisa,<br />

damanaxve, macnobe me gza cxovnebisa!<br />

Senis nebis gzazed daucemlad matare,<br />

da mas Sensa sayvarels guliTa mayvare!<br />

2<br />

RmerTo, ganmixven yurni keTilT sityvis smenad,<br />

ganmimagre guli sarwmunoebis rwmenad;<br />

aRmayove, viTa xe, nayofiT keTilad,<br />

da nu myof me xeneSad ZiriT mokveTilad!<br />

3<br />

me var, viTa aRdaWi, bici da mlaSobi,<br />

dedisaganve codvasa Sina naSobi;<br />

uSrto da unayofo, viT gali ganmxmari,<br />

uZeo, uasulo, ararad saxmari.<br />

4<br />

sawuTros soflisagan bevris gziT vnebuli,<br />

mravals gansacdelsa Sina Seyvanebuli,<br />

sxvis qveynad samkvidros qveyniT gamoZebuli,<br />

dakarguli codviT, ar madliT moZebuli.<br />

5<br />

amisTvisa vsTxov didis xvewniTa yvelasa,<br />

TavianT madlisaTvis mizemden Svelas;<br />

gavstexe aTi mcneba, mTliv ver davimarxe,<br />

codvasa Sina movkvdi, miwad davimarxe.<br />

6<br />

ara gamyva ra Tana sawuTros soflisa,<br />

mun damrCa sasyideli sisxlisa, oflisa;<br />

188


visaca is darCes, yos esreT moxseneba,<br />

rom meRirsos sasjelsa Sina mosveneba.<br />

7<br />

moixsene, ufalo, sjad Senda mosuli,<br />

daviT guramisSvilis ubadruki suli;<br />

gverdT, xelT, ferxT sisxli Seni saswors abrad Seudev,<br />

ganumsubuqe, mZime codvani Seundev.<br />

8<br />

jvarcmiTa, sikvdiliTa SeniTa monayids,<br />

dauSrite, asxure sisxli al-monakids!<br />

ufalo, Seismine daviTisa Tqmuli,<br />

aRmoiyvane suliT jojoxeTs danTqmuli.<br />

9<br />

RmerTo, ismine daviT monisa Senisa,<br />

dauame tkivili Znelisa senisa.<br />

ixsen suli misi ukuniTa bneliTa,<br />

da nu stanjav satanjveliTa miT ZneliTa.<br />

10<br />

es wigni, leqsad Tqmuli, aris suli imisi,<br />

RmerTman ixsnas warwymedisagan suli misi;<br />

RmerTo, nu gastex sityvas daviTis pirisas,<br />

miec lxena, kurneba mas dResa Wirisas.<br />

11<br />

RmerTo, mismine daviTis sagalobeli,<br />

miwyale didis wyalobiT sawyalobeli;<br />

usjuloeba amxoce, ufros ganmbane,<br />

da es simRera mis Tqmas, moZaxils abane:<br />

12<br />

aqebdiTo RmerTs yovelni sulni cxovelni,<br />

xarTo misi arsobis purisa mTxovelni;<br />

fsalmuniT, ebniT, winwiliTa keTil-xmiTa,<br />

ZnobiTa, orRanoTa, bobRniT, mwyobris TqmiTa!<br />

13<br />

ese sityvani me maqvs ase Setyobili,<br />

mwyobri arso sityvani leqsad Sewyobili;<br />

amisTvis kanunad ar miCans Tqma leqsisa,<br />

da moZieba ritorT sazomi eqsisa.<br />

14<br />

momixsenon, sxvas aravis rasa vTxov metsa,<br />

vsTqvi welsa aTas-Svidas-samoc-da-ToTxmetsa,<br />

Tvesa noembersa oc-da-cxrasa gasulsa.<br />

dideba mamasa da Zesa wmindasa sulsa!<br />

15<br />

189


aw da maradis da ukuniTi ukunisamde,<br />

amin da aliluia, viT TviT ars misve xnisamde!<br />

wamkiTxvelno, amazed Tqven nuras medaviT,<br />

da rom es ase vsTqvi guramisSvilman me daviT.<br />

16<br />

Tqven ver dasTmobdiT CemgniT naTqvamsa,<br />

rac TqvengniT Tqmuli aw me daviTme.<br />

mis RvTis Zis mamis daviTis sexna<br />

guramisSvili viyav daviT me;<br />

17<br />

amad qaCalman mis Tmis navarcxni,<br />

qoCrad movisxi, Tavzeda viTme,<br />

aw Tqven amazed ra ciloba gaqvT,<br />

ara vici ra, ras medaviT me!<br />

sarwyavisa da wisqvilis ambavi da moxazuloba<br />

es kaci ase ilocavs: 1<br />

RmerTo maCvene yanebi yovlad wmindao, damadev<br />

am sarwyavT monayvanebi; wylurzed wamali samTeli,<br />

RmerTo, damaswar zafxulsa, SemaZlebine aRvanTo<br />

fqvils am wisqvilzed dafqulsa. me Sens winaSe sanTeli.<br />

1 es leqsi guramiSvilis avtoportrets aqvs wamZRvanebuli.<br />

190

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!