You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
es kaci ase ilocavs<br />
(avtoportretze warwerili leqsi)<br />
RmerTo, maCvene yanebi<br />
am sarwyavT monayvanebi;<br />
RmerTo, damaswar zafxulsa,<br />
fqvils am wisqvilzed dafqulsa.<br />
yovlad wmindao, damadev<br />
wylurzed wamali samTeli,<br />
SemaZlebine aRvanTo<br />
me Sens winaSe sanTeli.<br />
am wignTa gamleqsavis<br />
gvarisa da saxelis gamocxadeba<br />
1<br />
daviTiani vsTqvi daviT guramisSvilman gvarado,<br />
xilad vsTqvi sityva RvTisa da Ze kacTa norCis mgvanado;<br />
cxovrebis wyaros uxsene xe cxovrebisa Rarado,<br />
amad vsTqvi jvarzed vnebuli cremlni idinoT Rvarado.<br />
2<br />
venaxis Rvino daZvirda, qarTls daemtera ra Wari,<br />
vimcvrive Walas babilo naqaji, danaWaWari;<br />
mosaxseneblad Cemda yrmaT umzade tkbili maWari,<br />
avs sargebelsa ara iqs am usasyidlos vaWari.<br />
3<br />
amisTvis me ar SevsZeZve, rac davrgev igavT xe velad,<br />
ufro advilad aRvlian zed yrmani dasarxevelad.<br />
sasmelad uZRven Termoni, ar cudad dasanTxevelad,<br />
yrmaT Sevavedre es wigni, ar Seqmnan dasaxevelad.<br />
4<br />
odesac brZenman ritorman SoTam rgo igavT xeo da,<br />
fesv Rrma-hyo, Srtoni uCina, zed xili moiweoda.<br />
orgziTve nayofs miscemda, visganac moirxeoda,<br />
leqsi rusTvlisebr naTqvami me sxvisa ver vnaxeo da.<br />
5<br />
viT mxedars-yrmisa mcirisa wkeplasa zedan jdomani<br />
miemzgavsebis cxenosans joxiT rbena da xldomani,<br />
egreTve SoTa rusTvelsa es Cemi leqsT mixdomani,<br />
cudad momixda gvajiTa baZiT umzgavso ndomani.<br />
6<br />
me yrmaTa mzgavsad momixda namcvrevT walkotTa mcvrevani,<br />
bzakaliTa da wiwkitiT monadireTSi revani;<br />
verc xili vhpove, nadirTac Zala ar maqvnda revani,<br />
vai, SemrCa cudsa meTevzes ubralod wyalTa mRvrevani.<br />
7<br />
me rusTvelsa leqss ar udri, viT margalits-Calis Zirsa;<br />
2
magram mimroTic keklucni turfad moikazmen pirsa;<br />
odes maSvrals moswyurdebis, maSin wyali Rvinod Rirsa,<br />
dro mova rom gatkbildebis, xilad sSWamen pantis Cirsa.<br />
8<br />
cxeni marto morbenali muxlmokledic gamaldebis,<br />
sad maRali arcad iyos, mun dabali gamaRldebis.<br />
Tvalan nassa alamazebs, vis lamazi ar axldebis,<br />
am wigns wignad moixmarebs, vinc sxvas wignsa ver mixvdebis.<br />
9<br />
me sawuTrom berwovneba momaxvedra TavSi koblad:<br />
Ze ar momca, arc asuli, Semqna saxl-kar dasamxoblad,<br />
am leqss Tavi mouyare, saca meTqva TviTo oblad,<br />
agebis rom brZanos vinme sityva CemTvis Sesandoblad.<br />
10<br />
me uSvilom es oboli mZliv gavzarde didis WiriT:<br />
rac vicodi sacodneli, mas vaswavle sibrZnemciriT.<br />
movkvdi, damrCa unaTlavi, ver SeviZel me simwiriT,<br />
vinc monaTlavs, me mas vlocav codvilisa Cemis piriT.<br />
11<br />
brZensa kacsa vexvewebi, es oboli maminaTlos;<br />
Tu ram iyos sxvis sjulisa, momiqcios, gamiqarTlos,<br />
an Tu iyos matyuvara, ecados, rom ganmimarTlos,<br />
sxvasi nuras moindomebs mazed metsa usamarTlos.<br />
12<br />
amad vixotbe, Sevkribe cruis sawuTros ybedoba,<br />
me Ze ar damrCa bedkrulsa, es aris Cemi bedoba.<br />
yrmao, Sen Zmobas genukvi, asulo,miyav Sen doba,<br />
vinc waikiTxoT es wigni, mibrZaneT codvils Sendoba.<br />
13<br />
RmerTman Tqven, Zmano cocxalno, gixsnasT yovlisa WiriTa!<br />
gardagiqciosT sicilad, rasac rom RmerTs SestiriTa;<br />
Tqven me codvils mkvdars mibrZaneT cxovneba kais piriTa,<br />
agebis RmerTman damixsnas jojoxeTisa mwviriTa.<br />
14<br />
rac damrCa, ver vsTqvi, mewada, meTqva grZlad, Tavi mecada.<br />
vera vsTqvi, moclas ucdidi, netamca ara mecada!<br />
meswrafa sevdis laxvari, sakvdavad gulsa meca da,<br />
aw amas vRonob, ar vici, qvesknad waval Tu me cada!<br />
15<br />
amisTvisa var mowyeniT, vstiri da ar memRerebis,<br />
pirs Semdebi ars sikvdili, aravis daeferebis;<br />
arc xvewniT, arca qrTamiTa, arc xrmliTa moigerebis,<br />
maSinve qveS amoidebs, visac rom daeZgerebis.<br />
16<br />
mamao, Tavsa mfaravi dagedga kargi karavi,<br />
ganiari da maRali xelTagan moukaravi,<br />
Sig viyav, sadRac gamagde, paRuri amamkar avi,<br />
miT cremli Cemi zRvad gaxda TvalTagan nawanwkaravi!<br />
17<br />
fu, Sen, cruo sawuTrovo, rad ar mZuldi, rad miyvardi?!<br />
Sen yofilxar mware, Sxnakvi, me megone tkbili yandi.<br />
3
aq sakvdavad rad mogyvandi, Tu mun cocxals wamiyvandi?<br />
ratom agre uwyalo xar, sasikvdilod ar Sagwyaldi?!<br />
18<br />
papis papa, bebiani, mamis mama, dedis deda,<br />
mama, deda, Zmani, dani, coli, Svilni, zedi-zeda<br />
RmerTman yvela mas ucxovnos TviT aSoros mas warwymenda,<br />
vinc es wigni ganawigna kiTxvad Ses[a]qcevlad Cvenda!<br />
w i g n i a<br />
T a v i S e s a v a l i<br />
a. qarTvelT ufalTa megvartomobis igavi<br />
1<br />
RmerTo, romelsa gaqonan arsis saydarTa jdomani,<br />
romelman moec mijnurTa trfialT survilis ndomani,<br />
ritorTa-leqsi gulisa siRrme sibrZnisa zomani,<br />
Sen mimaxvdine wadilsa, ar maqvndes cudad cdomani.<br />
2<br />
daviwyo sityva sibrZnisa, pirvel brZenTagan brZnobili,<br />
mis mgrZnobelisa didisa sulisa mier grZnobili,<br />
Sevamko erTi ufali RvTiv zeciT qnvynad mkobili,<br />
qarTvelT spa-jarTa, yovelTa erTa msajulad cnobili.<br />
3<br />
vsTqva ufalT megvartomoba, ar Sorad misxi misxisa,<br />
vin mTqvis me kaci xis darad, damrgis, qve wyali misxisa,<br />
zedan gamomcis nayofi, furceli mkvidrad misxisa,<br />
dargulad Cvenad saCrdilad Srtod monabamni mis xisa.<br />
4<br />
nergad mas vsaxav, ig rac xe isaxa iesesiTa;<br />
vinca gamosca nayofi TvisTa naTqvamTa, xes viTa;Y<br />
Surdul-qviT sZlia mebrZolTa dambadebelis esviTa,<br />
Sto-morCad qarTvelT ufalTa, vinc maze bmul Cans fesviTa.<br />
5<br />
Tumca mijobda Srtod Tqmasa, swored saxeli mewoda,<br />
mexara, me miT mexara, saCrdilad ig qve mewoda,<br />
miT dameSrita saxmili, risganac guli mewoda;<br />
magram ver mivxvdi salbunTa, rom wyluri mexo, mewo da.<br />
6<br />
vera vsTqvi, me ver SeviZel mis xis saxelis wodeba,<br />
sofels ergo da soflelT Tqves: ,,mrudia, ara swordeba’’;<br />
aRiZren erni, izraxes cudisa mideb-modeba,<br />
gayides, mosWres, gamsyidvels mixvda miT cecxlis modeba.<br />
7<br />
saxiT misebriv sxva morCi qveynad ar daibadeba,<br />
me misis xilis WamiTa piri ar gamimwardeba,<br />
magram jer ZirTa saxelTa mwadian gamocxadeba;<br />
wesia saSenT aRmSenTa pirvel safuZvlis dadeba.<br />
4
8<br />
safuZveli ars yovelTa dausabamo pirveli,<br />
mama yovlisa mpyrobeli, caTa da qveynis mWirveli;<br />
miuwdomeli, uzomo, gamouTqmeli, mbrwyinveli,<br />
RmerTi, abelis msxverplisa keTilad Semawirveli.<br />
9<br />
aravina flobs xelmwifed RvTis udidesi Zlieri!<br />
RvTis gamo qmnil ars yoveli, arsmyofobs rac nivTieri.<br />
mas morCileben sulni da uricxvi spa-jari, eri;<br />
man Seiwiros mciredi msxverpli es Cemagieri.<br />
10<br />
erTi vhTqva qveynad ufali, RvTisebr msajulad mqceveli<br />
maswavlebeli uswavlelT, usjuloT momaqceveli,<br />
aRm[m]arTebeli dacemulT, aRmarTulT gardamqceveli;<br />
TvisTa samwysosa cxvarTaTvis sisxlisa damaqceveli.<br />
11<br />
Tqmula sibrZnesTan sigiJe, viTa cocxalTan mkvdaria;<br />
ama uflisa saqebrad brZenic Wkuvazed mcdaria;<br />
me viT SevmarTo ucebman, radgan is miumxvdaria?<br />
magram daviT Tqva: ,,aqebdiT glaxaki da mdidaria!’’<br />
12<br />
mdidari egreT Znel cxondes, egoden SesawiriTa,<br />
viT erTi mwiri mxeveli edems zis oris mwvliliTa.<br />
sarwmunoeba mciredi mTas gardascvliso ZiriTa,<br />
amad ar vdumeb, vritorob goneba-sibrZnemciriTa.<br />
13<br />
misi qeba da gamoTqma brZenTaca uZneldebian:<br />
hqeqen, sCxreken da eZeben, da kvalsac ver mixvdebian;<br />
razomca aRvlen maRlamde, kvlav isev qve brundebian.<br />
me rom ver mivxvde ucebi, magaze rad Semwrfebian.<br />
14<br />
me sibrZnisaebr CemTasa ar davadumeb brZnobasa,<br />
rasaca momcems momcemi Setyobasa da grZnobasa,<br />
didad miiCnevs ufali mwirTagan mcires ZR[v]nobasa,<br />
miT Sevecnevi ucnaur, rasac mivswvdilvar cnobasa.<br />
15<br />
Tu visme Cemi naTqvami Sairi enasebian,<br />
mec uTxra misi pasuxi, Tu guli enas ebmian;<br />
yoveli wuli mSobelTa, mzgavsi mzgavs[s] emzgavsebin,<br />
gind iyo koWl-brma, qaCali, ded-mamaT eTavsebian.<br />
16<br />
momxsenebeli ar mrCebis, maSfoTebs, es maRonebsa;<br />
codvis muxruWiT Sekrulsa, vame, vin mamifonebsa?<br />
Tu ar Sevkreb da ar uZRvni yrmaT ia-vardis konebsa,<br />
cocxalic arvis vaxsonvar, mkvdars vinRa mamigonebsa?!<br />
17<br />
erTbamad frinvelT uwoden Savardensa da Zerasa:<br />
ar sCxreken yvavTa Cxavilsa, bulbulTa tkbilad mRerasa,<br />
farSamagisa Svenebas, bukiotisa bRverasa:<br />
aw rom ar mixmon meleqsed, memarTlebian me rasa?<br />
18<br />
SoTa mRers, mefe Temuraz, arCil mosZaxis Zmureba,<br />
5
mefe vaxtang da iakob [dabla] zils mietkbureba;<br />
begTabeg, nodar, oTari, onana bans eSureba,<br />
dvrinven yaran da mamuka, me msuris maTi yureba.<br />
19<br />
bevrTa da cotas mwvelelni sworeT gavlian berasa,<br />
ganayeneben mSrals calke, amad moiwvels verasa;<br />
sjobs qvemo bolos Sin dgoma SigniT garedam mzerasa,<br />
mReren da mec bans Sevawyob, damgmoben amaze rasa?<br />
20<br />
karg saqmezeda mibaZva ara ra dasaZraxia!<br />
smena, Tqma, swavlis Zieba moZebarTagan axia.<br />
cudis, tyuilis mozRapre sicruis kananaxia,<br />
swavlaze urCi da morcxvi TvaliT ar dasanaxia.<br />
21<br />
es sityva maSin moxsendes uwvrTelsa, ucodinarsa,<br />
gahgrZelebodes ra Rame ZilgamkrTals, dauZinarsa,<br />
eZebdes, veras poebdes saqmesa samjobinarsa,<br />
Tavs iwyevlides, ambobdes ded-mamis Sesaginarsa.<br />
22<br />
saRmrTos rom veras galobdes, imRerdes,,xarTa lalasa’’,<br />
javrobdes, Tavzed iyrides qoqolas da valalasa;<br />
Zvirs uxsenebdes mSobelTa, lanZRevdes Tavis lalasa,<br />
rom ar vswavlobdi, rad ara mcemdian tajganalasa.<br />
23<br />
nu genaRvlebis swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili,<br />
mal gamTeldebis uwamlod misi wylurebis tkivili<br />
ra moizardos, moyvinCldes, mamlureb Seqnas yivili,ufrTxildi,<br />
misgan wyeniTa araze Seqna Civili.<br />
24<br />
rac ara hxamdes Cioras, nu uyri asakenklada,<br />
danabi Tavs nu anebeb variaT dasapeplada!<br />
radgan abram Ze saklavad gamoimeta msxverplada,<br />
Sen gemetebis rad ara Ze wvrTaze gasawkeplada?<br />
25<br />
uwvrTeli ZaRli mixvdebis gareT siciviT TrTolasa,<br />
saWmliTac arvin ganaZRebs, pilwad daiwyebs wrwolasa;<br />
gaswavlebuli pativiT Staqunze Seiqs wolasa,<br />
sjobs yola uwvrTis ZaRlisa, uwvrTelis Svilis yolasa.<br />
26<br />
ZaRli uwvrTeli patronsa aseTs ras dauSavebsa,<br />
rom Svili briyvi, ucebi, ded-mamas ganaTavebsa?<br />
ucodinrobiT aseTsa saqmeebsa iqs avebsa,<br />
gvarsa da naTesavebsa sircxvili sWrides Tavebsa.<br />
27<br />
patronsa ZaRli uwvrTeli mets versa hkadrebs wyenasa:<br />
an purs mostacebs, an xorcsa, an wyals amohkravs enasa;<br />
mSobelTa Svili uwvrTeli arodes miscems lxenasa,<br />
sulTa warwymendas da xorcTa miuTxrobs miT Sercxvenasa.<br />
28<br />
uswavleli ZaRli karSi yefs da gareSamos hfaravs,<br />
nadirs afrTxobs, qurds aSinebs, Znelad rasme mas moparavs;<br />
6
iyvi kaci wamowvebis, RamiT karsac ar misjaravs!<br />
TviT iqnebis gasakmari, vinc am swavlas gamikmaravs.<br />
29<br />
yrma swavlaSi momSviddebis, rkina cecxlSi garbildebis,<br />
uswavleli vaJikaci siberis dros gawbildebis;<br />
rik-fainis dro gardua, veRar gahkravs, Cahbildebis,<br />
swavlis Ziri mware aris, kenweroSi gatkbildebis!<br />
b. swavla moswavleTa<br />
aTTa saxmarTa saqmeTa Cagoneba yrmaTaTvis<br />
30<br />
ismine, swavlis mZebnelo! moyev daviTis mcnebasa,<br />
jer mware Wame, kvlav tkbili, Tu eZeb gemovnebasa;<br />
Tavs sinanuli sjobia boloJam dananebasa, _<br />
Wirs myofi lxinSi Sesuli, Svebad miiTvli vnebasa.<br />
31<br />
dedam ra Svas Ze, pirvelTa WirT aRar moixsenebsa,<br />
Zis sixaruliT dahkargavs ilaos mzgavsTa senebsa;<br />
maSin ixarebs mwidnavi, odes moisTvlis mtevnebsa,<br />
egreT moswavle swavlasa ra srulyofs, ganisvenebsa.<br />
32<br />
swavla sikvdimde Senia, mudam SenTana myofeli;<br />
mas gecilebis veravin, ar aris gasayofeli.<br />
sxvas yvelas maxe ugia, Tavisa gasayofeli;<br />
Tu kacsa codna ara aqvs, gastanjavs wuTisofeli.<br />
33<br />
codna Tan dasdevs mcodnelsa, razomsac daetarebis,<br />
aqvs uxilavi saunje, xeli ar Saekarebis;<br />
arc cxadiT ZaliT waerTmis, arc malviT moiparebis,<br />
Wkuva uxmar ars briyvTaTvis, Wkva codniT moixmarebis!<br />
34<br />
Cemis ucebiT Sevatyev, briyvTaTvis rac Semityvia.<br />
avi da kargi garCeviT, vxedav, rom axlos miwyvia.<br />
minda da swavlis simokliT cal-calke ver gamiyvia.<br />
hgavs uxorTumos spilosa Wkviani kaci briyvia!<br />
35<br />
viT usaWurlod mamaci omSigan gulad lomobdes,<br />
gacofebuli gul-brazad vefxvi uklanWod omobdes,<br />
ver aRasrulos sawadi, rac nebavs, misTvis Ronobdes,-<br />
egreT Wkviani uwvrTeli ver mixvdes, rasac ndomobdes.<br />
36<br />
vsZebne d avera hvpoe ra mjobi am swavla-mcnebisa:<br />
brZensa aqvs Tavis ufleba, sofelSi yofna nebisa;<br />
brZeni sadac ars, darCebis, saunje Tan eqnebisa:<br />
brZeni purTaTvis CemsaviT muxlT arvis moeqnebisa!<br />
37<br />
brZeni sityviTa darCebis, ostati Tavis xeliTa,<br />
xucesi wirviT, vaWari Sors wasvliT-mosvliT ZneliTa,<br />
molaSqre sisxlis qceviTa, mxvneli ofliTa cxeliTa,<br />
7
glaxa karis-kar TxovniTa,_Sena gwads aw romeliTa?<br />
38<br />
zogi xom ZoRan gaCvene Svidiod sarCos Ziroba;<br />
merve_xelmwife darCebis, visac aqvs qveynis mWiroba.<br />
mecxrea_arCenT mwyemsoba, uqniaT menaxiroba,<br />
meaTe_mijnurT survili, trfialTa Senamziroba.<br />
39<br />
mijnuri, mwyemsi, xelmwife, glaxaki, gina mxvnelia,<br />
molaSqre, vaWar, xucesi, ostati, brZen-msityvelia.<br />
aTisav TviTo mogiTxra, romeli risac mqnelia.<br />
romelic ginda, iqone, erT-erTs mohkide xelia!<br />
40<br />
mijnurman unda trfiali gul-marTla Seiyvarosa,<br />
mudam gverT axldes surviliT, arodes gaeyarosa;<br />
umisod Wirad saxevdes yovelsa gasaxarosa,<br />
tkbilad sCndes misTvis sikvdili, sicocxle gaimwarosa.<br />
41<br />
mwyemsoba unda sifrTxiliT, aqvndes mciredi Zilia:<br />
mudam mxned samwysos uvlides, dRe yineli Tu Tbilia;<br />
“mwyemsman keTilman cxvarTaTvis dadviso suli tkbilia”.<br />
vinc brZana, man me maridos uxilavT mxecTa kbilia!<br />
g.<br />
42<br />
xelmwife unda marTali, viT brZenTa dauweria,<br />
brZeni, uxvi da mowyali, mrisxveli zomieria;<br />
sjulmtkiced, swores samarTliT iyos da yvandes eria,<br />
mwysides, mwyemsobis niSani-xelT skiptra-mas uWeria.<br />
43<br />
glaxaki unda mdabali, tkbilisa ena-pirisa,<br />
mlocveli yovlis sulisa, sul didisa da mcirisa;<br />
uyvars, viT iob, ufalsa glaxa momTmeni Wirisa;<br />
sZuls RmerTsa ampartavnoba metadre glaxa mwirisa.<br />
44<br />
unda mxvnelTa da mTesvelTa, mwidvnelTa, gina mbaravTa,<br />
mzis aRmosvliTgan Casvlamde Sig ar Sexedon karavTa,<br />
cxelis ofliTa damwvarTa CirdilT qveS miukaravTa,<br />
rac imuSakon, Wamon da aWamon qveynis mfaravTa.<br />
45<br />
molaSqre unda Wabuki, Tamami, Tav-mdablovani,<br />
mepatroneTa erTguli, morCili, samarTlovani,<br />
8<br />
a.<br />
b.<br />
d.<br />
e.<br />
v.
mxne, amxanagTa moyvare, mamaci, Zalgulovani,<br />
gul-srulad mebrZolT mebrZoli, ar susti, magar-mklovani.<br />
46<br />
vaWari unda sarfisa, samTvralos aras svemdesa,<br />
yomarbazobas eridos, siwmindiT Tavsa scevdesa,<br />
metad uzomod aramsa alalSi ara revdesa<br />
swores adlsa da sasworsa xelSi ar amrudebdesa.<br />
47<br />
xucesi unda mamaci, ar Tu jabani, mxrdalia.<br />
xuces[s] ar eTqmis: “WirSigan ver Seval, saridalia”.<br />
xucesman unda damarxos, Tu kacman suli dalia,<br />
xucesic bevrs rigs danaklebs, Tu meti Rvino dalia.<br />
48<br />
ostati, uflis moSiSi, daviTman qebiT Samosi:<br />
netar ars, vinca naSromi nayofTa TvisTa Wamosa!<br />
coliT ars viT msxmo venaxi kidesa saxl-midamosa,<br />
Svilni xed zeTisxilada urgs tablis gareSamosa.<br />
49<br />
aw brZeni unda sofelSi egreT, viT wminda beria.<br />
cxovrebdes, erT aswavlides, gaxados mecnieria;<br />
brZenman ar unda ikadros, urigo rac ram feria,<br />
brZenis urigod qceviTa baZiT waxdebis eria.<br />
50<br />
aTiv eg iyo, mogiTxar, sxva ara misgan kidia.<br />
romelic ginda, irCie, aiRe, xeli hkidia:<br />
gerCios, glaxaT iare, gerCios, yanas mkidia,<br />
me SenTvis aRar mcalian, ymawvilis vali mkidia.<br />
51<br />
viT Zniad wnori berfuyi daigrixebis wnelada,<br />
egreTve kaci mxcovani ganiswavlebis Znelada,<br />
viT axal morCi vazisa xels miyves safurCnelada,<br />
egreT axali mozardi KYyrma ostats-gasawvrTnelada.<br />
52<br />
erTs sityvas getyvi, mismine, ymawvilo, Sens morCenasa!<br />
Tvals nu axexeb bnelTaTvis, nu hkargav naTliT Cenasa;<br />
nu eSurebi fexiTa ukeTurTaye rbenasa,<br />
xma moudable orRanos, aSiy-maSiyad stvenasa.<br />
53<br />
iqmode gulis Tqmisasa gemovnebisa Tmenasa,<br />
Tavs Tafli, bolos Zirmware nu getkbilebis enasa;<br />
guliT ufrTxode, yuriTa, sasafrxos sityvis smenasa,<br />
miT Saeyrebi sayvarels, Sens lamazs sulis lxenasa.<br />
z.<br />
c.<br />
T.<br />
i.<br />
9
54<br />
alabulaTi nu avseb wmindad garcxilsa menasa,<br />
gagiWirdebis garecxa, Seiq oxvras da qSenasa;<br />
ityvi: ,,ra uyav Cems Tavsa”,_daiwyeb kbilTa RrWenasa,<br />
,,daviT rom kargaT maswavla, me igi rasTvis menasa!”<br />
55<br />
ymawvili unda swavlobdes sacnoblad Tavisadao:<br />
vin aris, sidam mosula, sad aris, wava sadao?<br />
vinca qmna Tixa WurWelad, ras uZRvnis xelfasadao?<br />
viT rema xnarcvs ar Cavardes ulagmo da usadao?<br />
56<br />
unda qalman da ymawvilman dahxuros bage kbilosa,<br />
fexi ar axsnas sabliTa da ena Seborkilosa:<br />
ar misces neba SeZvrisa warbs, wamwams, Tvalis kilosa,<br />
arcavin TviT sxva gakilos, arc sxvisgan gaikilosa.<br />
57<br />
nu metyviT: Cven rad gvaswavle, rac TviT ar gaqvnda zrdiloba?<br />
rad gviqe kacman jabanma mamacTa xmal-mowvdiloba?<br />
ucodinroba avia, maqvs misi gamocdiloba,<br />
CemsaviT sicxiT nu iwviT, monaxeT niav-Crdiloba.<br />
58<br />
soloman brZeni sibrZniTa Tavi ars yovlis brZnebisa;<br />
bevri ram kargi daswera wignebi RvTis brZanebisa;<br />
erTi imasac mouxda gatexa rame mcnebisa,<br />
Tu gijobT nurca mas usmenT, sityva damirTavs nebisa.<br />
59<br />
mrudi xom ara miTqvams ra, amasac vityvi sworsao,<br />
saqmesa TvaliT naxulsa, ar mogonilsa, Worsao:<br />
minaxavs erTi pirutyvi gorsa Tu axalgorsao,<br />
TavisTvis mutruks akeTebs, sxvaT gaukeTebs jorsao.<br />
60<br />
ragind brZen iyos mkurnali, kargad atyobdes majasa,<br />
sxvisas Seityobs, Tavisas veras gaigebs xvanjasa;<br />
TviT sxvas uwamlebs, TavisTvis sxvaze mihyudebs barjasa,_<br />
me ver virge da Tqven garge amad rad mizamT jajasa?<br />
61<br />
Tumca brma var, kidev vxedav qveynad Cemgan ufro brmaTa;<br />
bers gamocdilT ara vhkadreb, mogaxseneb axal yrmaTa:<br />
Tu curvasa ar iswavliT, ver gauxvalT wyalTa RrmaTa,<br />
wkeplis cemiT daSuSxva sjobs saukunod cecxlSi bmaTa!<br />
g. saqonli[s] SekrebisTvis<br />
62<br />
Wkuva puria saxiTa mWamelTa Sesargebeli,<br />
codna da saqmi[s] xmareba_marili dasawebeli.<br />
beds rom ityvian, ar vici, ra uqo beds saqebeli;<br />
bedman Sekribos, Wkvam fantos, meqnebis ra sargebeli?<br />
63<br />
bedi ars qceva wuTisa, viT dRisa naTob-bindoba,<br />
avdaroba Tu daroba cis moRrubvla da wmindoba;<br />
xan moswvavs namTa simcire, xan alpobs RvarTa didoba,<br />
dRes momcems, xval ki wamarTmevs, amad ara maqvs mindoba.<br />
10
64<br />
beds saqoCriTgan TvalT uCins, qalis saxe aqvs brmisao;<br />
daiarebis qveyanada, xeliT mZebneli qrmisao;<br />
visac xels mohkravs, aiyvans, naxavs, gauCxreks pirsao,<br />
Tu moewona, daiWers; Tu ara, dascems Zirsao.<br />
65<br />
aw bedi, giTxra marTali, me axla mamagondao;<br />
razomca sCxrekden sawuTros, brZenT bedi ar moswondao,<br />
amad arc lxinsa, arc Wirsa grZlad bolo ara hqondao.<br />
bedi mas hqvian, vinc rome ar mokvda, suliT cxondao.<br />
66<br />
Wkvis ukeTesi saqonlad ara ra saqonelia,<br />
magram Tu ndoba guls abrmobs, ar advil saSovnelia.<br />
rac xelT aqvs, masac dahkargavs, umzgavso sapovnelia;<br />
saqonelisa Semkrebi saqmeda sacodnelia.<br />
67<br />
xdoma bnels naTlad aCvenebs, danabrmobs naTlad mxedvelsa;<br />
xdoma mxrdals gahxdis mamacad, Sebedavs Znels sabedvelsa;<br />
xdoma sxvis swavlas miikravs egreT, viT cercvi kedelsa!<br />
ndoma miiyvans mimyolsa Sesarcxvens, warsawymendelsa.<br />
68<br />
filasofosi epikur gvauwyebs, amas gvpirdeba:<br />
agebulobiT myofeli arodes gaRaribdeba.<br />
Tu kaci ndomas mihyvebis, midReSi ar gamdidrdeba,<br />
roca pataras iSovnis, merme dids maekideba.<br />
69<br />
vis siyvaruli daipyrobs da ndoma daimonebsa,<br />
rac TviT ar moswons, mis metsa aRaras moiwonebsa;<br />
vardis konasa dafuSavs, anZalas daikonebsa,<br />
mkvidrs mijnurs zurgsa Seaqcevs, wuT[s] gulze daikonebsa.<br />
70<br />
erTs kidev vityvi igavsa, TqvengniT damerTvis Tu neba:<br />
zogs kacsa saklmad miuCans Tvisi simyralis suneba;<br />
ragind bevrs avsa Svrebodes, ara aqvs misi wuneba,<br />
xaWas gul_tkbilad uyovebs da cols ki ebuzRuneba.<br />
71<br />
aw me saero walkoti mgonia patiosani;<br />
miyvars da mal-mal msurian misTa yvavilTa ynosani,<br />
ganvSordi saRmrTos baRnarTa, vsTme mis bulbulTa osani,<br />
mihvyev sawuTros zRaparTa, Seviqen arakosani.<br />
72<br />
amad viswrafi saTqmelad da ara mcalis sayenad:<br />
Tqmula, saunje uxmari ara-rad gamosayenad.<br />
walkots viSeneb, Sevikreb xilT umjobesTa namyenad;<br />
movisTvli misTa nayofTa marged, ara Tu sawyenad.<br />
73<br />
axla vsTqva Cemi saTqmeli, rac maqvndes Wkuva, gageba:<br />
ugvanaT didTa mZebnelTa patarac daekargeba;<br />
sul rom ara vsTqva arara, is ufro ar evargeba,<br />
mec mreven meranT jogSigan, Tu SevsZel gajagjageba.<br />
d. ukvdavebis wyaros igavi<br />
11
74<br />
romelman cani, viTarca karavani Segvimzadisa,<br />
zed miadgina mnaTobni nivTTa yovelTa mzardisa,<br />
mas qveS qmna viT baR-walkotni, raSigac daviT xadisa,<br />
ig ars mizezi yovelTa, farulisa da cxadisa.<br />
75<br />
modi, msmenelo, ismine, daCumdi, vityvi, su, rasa,<br />
ukvdavebisa wyaroTi mogarTmev savses surasa,<br />
ixmare eqsi, dahxede brZnad brZenTgan naeqsurasa,<br />
gaSinje, saxiT vinc me Srtod giTxar, mohbmia Tu rasa.<br />
76<br />
visganca igi samyaro ars naTlad aRnakeTebi,<br />
misgan ars Zirni da fesvni, morCni yovelTa xeTebi;<br />
igi ars im Srtos Ziri da misive SenaerTebi,<br />
daviTs mohbmia, romelsa Tavzed epoxa zeTebi.<br />
77<br />
winaswarmetyvelT qadages brZaneba RvTis magieri,<br />
gamogvicxades, gvaswaves, gvacnobes sityva Zlieri.<br />
viT Rame bnelsa mziani mohbmia dRe n[a]Tlieri,<br />
egreT abramis yvavili, daviTze nayofieri.<br />
78<br />
daviT Tqva RvTisa magier sityva Zlieri erTia:<br />
gardamoxdeso, viT wvima, sawmiszed monawveTia;<br />
viT man Tqva, naTlad mobrwyinda mis naTlis SenaerTia,<br />
misve daviTis Zed Tqmuli, ieso qriste RmerTia.<br />
79<br />
mamisa sityva saxiTa, viT Srto ZirTagan, exara;<br />
miiba mTaman poxilman, poxierebiT exara.<br />
Zed sixaruli soflisa qalwuls mariams exara,<br />
miT cruv yvna RmerTman kerpiTa cud-moimede mkvexara.<br />
80<br />
sibrZne mis brZnisa ar Zaluc enas gamoTqma bagiTa;<br />
magram naTlad vsTqva naTeli, rac oden miCndes bagiTa,<br />
Ziri venaxTa Srtozed rtod, viT axal-morCi bagiTa,<br />
agreve mzrdeli yovelTa vscanT gasazrdeli bagiTa.<br />
81<br />
ra igi CCvili asakiT saxiT aRmorCda, axevda,<br />
mis umjobessa nasaxsa msaxveli veras saxevda!<br />
miT ikurnoda sneuli, brma TvaliT dainaxevda,<br />
misgamo misi mrxeveli ukvdaveb[a]sa arxevda.<br />
82<br />
mas morCsa sikvdilT momkvleli zed erTi xili ebada;<br />
simwifis Jami mosloda nayofis gamoRebada:<br />
zogs sasikvdineT miaCndaT da zogTa ukvdavebada,<br />
SeinTqvnen erni, aRiZrnen cudisa ganZraxebada.<br />
83<br />
erTa Tqves: misi nayofi ar aris saqeburio,<br />
hkurnebs da erTa acdunebs, saqme sWirs bezelburia;<br />
sjobia, _mocavakvdinoT, nu aris fexzed mdgmurio.<br />
Torem da bevrs ers miiyvans TavisTan eg macdurio.<br />
84<br />
ver icnes, iyo mosili RmerTi kacobriv cmuliTa;<br />
12
kacic Znelia sacnoblad, RmerTs vin icnobda guliTa!<br />
magram naTlad Cnda naTeli, misis daviTis TqmuliTa,<br />
naxes da ver dainaxes im brmiTa Tval_axmuliTa.<br />
85<br />
elmad sWvretden mas marTalsa, naTels bneliT Senamosrad.<br />
amad iyvnen lewa-mtvreviT erTmanerTis Senamosrad;<br />
brZenTa sTxoes: “saxiT SeniT mogvivline Sen amos rad”.<br />
mohxda, naxa brmaTa Tvalman Rawvni cremliT Sena-mosrad.<br />
86<br />
mas ucnaurs mecnierni aTormetni udgnen mcvelad,<br />
amad rome misi saqme maT smenodaT ufro vrcelad,<br />
ar undodaT uJamurad saidumlo gasacrcvelad,<br />
Sescda erTi maTganica, iqmna ucxod zurgmaqcevlad.<br />
87<br />
is erTi TormetTagani iyo moyvare vercxlisa:<br />
man aRiSena samyofi, bnel, saukuno cecxlisa,<br />
sixarbiT naTlad vera scan Saravandedi mze cxlisa,<br />
gayida, sisxli itvirTa ganmwmendi bralTa mrecxlisa!<br />
88<br />
ganmsyidvelman ra msyidvelni gasyiduls Tavs waayena,<br />
ra ixiles misTa mcvelTa, mixvdaT gulSi didaT wyena,<br />
SaeSindaT, dasamalad mirbioden SambTayena.<br />
erTi tirda: “rad gaveqec”, cremlis gubi wanayena.<br />
89<br />
Seipyres, misTvis momzades lursman-kver-gaz-marwuxebi.<br />
mis mSobels esma, daudga avi dRe Sesawuxebi,<br />
ityoda; “vame, mecemis Tavs mexi monaquxebi,<br />
vaime gulo, dagulo, ra mwared gaixuxebi!”<br />
90<br />
Semoexvivnen garSamo, dauwyes Wra da kodeba!<br />
Zis dasjisaTvis dedasa mixvda saxmilis modeba,<br />
Seqna Tavs cema da tyeba, tirili,moTqma, godeba,<br />
miT mis ganmsyidvels nebiTa xvda yelT sabelis modeba.<br />
91<br />
jvars acves ra, moakvdines, aRmdgeneli gardaiqca,<br />
sul SeiZra qveyana da klde ganskda da gardaiqca;<br />
Tvis mnaTobTa Suq-naTeliT bneldeboda mazed ig ca.<br />
neta, rogor moisvenebs suliT, mxsnelo, vinc rom migca!<br />
92<br />
jvarzed mkvdarsa erTman vinme gverds laxvriTa uwyo gmera,<br />
mis laxvriTa naWerTagan Seqnes sisxl-wyalT gardmoCqera;<br />
gaxukvirda, ra ixila, zed dauwyo amod cqera,<br />
man Tqva misi: “WeSmaritad, me es kaci RvTis Zed mjera!”<br />
e. jvarcmis ambavi<br />
93<br />
uriaT gmes da uaryves ufali tkbili ieso,<br />
maT misi swavla moZRvreba ararad miiCnieso;<br />
Aar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SeaCnieso;<br />
orsav gzas wrfels win udebda, xorciels da sulierso,<br />
94<br />
mkvdars aRudgenda, kurnevda keTroans, wyalmankierso;<br />
13
mas TvalT uxelda, ciscisad arCenda eSmakierso;<br />
utyvs enas ZRvnida, yrus_smenas, kuts-sapyars_svlas Svenierso;<br />
purs mcires didad, wyals Rvinod uqcevda:_Wame, svi eso.<br />
95<br />
amis mets aras etyoda: _esevdiT RmerTs zecierso.<br />
mSvidaT cxovrebdiT, nu uzamT erTmaneTs Tqven udierso;<br />
gaikiTxevdeT glaxakTa, asmev-aWmevdeT mSierso.<br />
Rasac keTils iqT, RmerTi Tqven mogagebsT mis magierso.<br />
96<br />
aw, naxeT, misad sanufqod rac maT mas SeamTxvieso;<br />
borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso;<br />
RvTis saidumlo gatexes, gulSi ver daitieso,<br />
TavianT macxovnebeli w[a]mwymendlad miicnieso.<br />
97<br />
ocdaaT vercxlad gayides, isic ki danabnieso;<br />
Seipyres Tvisi damxsneli, sabeli moaxvieso;<br />
magra Seukres xelebi, ufalsa ara sTnieso,<br />
urigo sityva Sekadres, galanZRes, gaaTrieso!<br />
98<br />
yvrimals sces Tvalebakrulsa, hkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?<br />
frCxilTa uyares lerwami, nunebi aatkieso,<br />
avazakzeda gascvales, baraba maT irCieso!<br />
Brali ver poes, dasajes, pilate miusieso.<br />
99<br />
bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso,<br />
SoltiT sces xel-dabanilTa, msxverpls sisxli Seurieso.<br />
daadges eklis gvirgvini, golgoTas miiwvieso;<br />
Sesamoseli gaxades, qlamindi moaxvieso;<br />
100<br />
jvarzed ganakres, xel-fexTa lursmani gauwieso;<br />
wyali iTxoa, miarTves, ZmarSi NnaRveli rieso.<br />
ugmires gverdsa laxvari,_vaime viTa vsTqvi eso!<br />
mokles ubralo, braliTa qveyana Searyieso;<br />
101<br />
mze danabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso.<br />
Tavs kretsabmeli ganapes, bolomdi Sua xieso!<br />
jvariT g[a]rdmoxsnes, wagragnes, tiloSi waaxvieso;<br />
damarxes, mkvdarsac ar endvnen, gars mcvelni Semoxvieso.<br />
102<br />
qmna sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso.<br />
dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!<br />
qmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvi eso.<br />
dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!<br />
dideba moTminebasa Sensa ufalo ieso!<br />
v. tirili RvTismSoblisa<br />
103<br />
modiT, yovelno Svilmkvdarno dedano, SeiyareniT!<br />
Semwynareb[e]li aw Tqveni mariam SeiwynareniT,<br />
ismineT misi tirili, Tqvenc cre[m]lni gardmoyareniT,<br />
suls eciT misgan nug[e]Si, Gguls Wirni ukuyareniT.<br />
14
104<br />
odes ixila mSobelman Ze Tvisi, RvTisa cxebuli,<br />
eklis gvirgviniT mosili, SiSveli, gakicxebuli,<br />
jvarzeda xel-fex mikruli, gverdsa laxvaric xebuli,<br />
aTrTolda, zariT daeca, gaxda viT damarcxebuli.<br />
105<br />
moedva mwared saxmili, Seiqna dadagulobiT;<br />
daewo guli da RviZli, nawlevni gaTangulobiT.<br />
Tqva: damekarga sawuTro Wirnaxul-dakargulobiT,<br />
damiWkna gulis yvavili, gavxdi viT gali rgulobiT.<br />
106<br />
icemda mkerdsa da gulsa, ityebda, esreT tiroda:<br />
viT Stozed morCo axalo, fesv-arsoano Ziro da!<br />
virem Sens CrdilTa qveS vijeq, me Tavi ar memwiroda,<br />
axlac gv[e]drivar, uSenod ar Semqna, ar ga[m]wiro da.<br />
107<br />
vaime TvalTa NnaTelo, sxio mis mzeTa mzisao!<br />
saxiT viT norCo, nayofiT Zir-keTil, Srtov vazisao,<br />
gamarkvevelo, gamwmendo, mnaTobo bnelis gzisao,<br />
Sen iyav Cemi gamRebi samoTxis karT razisao.<br />
108<br />
Ra esma dedis tirili Zes mikruls jvarsa zedao,<br />
SaemuRabna mSobeli da misken gadmoxedao.<br />
gamoeZraxa, ubrZana: eha, nu mtiri dedao!<br />
me waval, Sen Cem sanaclod ione gyvandes Zedao.<br />
109<br />
Ra gaigona dedama xma tkbili Tavis Zisao,<br />
moxsenda mis Zis xelT-Wera, ZuZuT woeba sZisao,<br />
msxverplad isakis sanacvlod movlena ciT verZisao,<br />
miT misman kerZman laxvarman QWra ufro mihkerZisao.<br />
110<br />
gamwoebuli ityoda RawvTa sisxliTa mRebare;<br />
ar viyav mamakacisa mxurvalebisa mxebare;<br />
viT gals uTeslod ucxo xe ebas nayofis mRebare,<br />
egreT Sen me bnels, naTelo, aw viT miSrtebi mTebare.<br />
111<br />
Zeo, Sens Tavsa mnatriden yovelTa ZeTa dedebi;<br />
bednierobas miqebden, moswondaT Cemi bedebi.<br />
aw Cemis braliT iwvian dRes Seni Semomxedebi,<br />
xel-fexT dagrWmia lursmani, laxvriT dagWria gverdebi!<br />
112<br />
vaime laxvar-sobilsa da gulsa dana-vlebulsa,<br />
Senis wylurebis cecxliTa dagulsa, danavlebulsa,<br />
Sens ukan wuTis soflitgan gul-kvnesiT xan-warebulsa!<br />
Zeo, metkbobis sikvdili sicocxle-gamwarebulsa.<br />
113<br />
Zeo, Sens uwin genukvi Cems sulis amorTmevasa!<br />
gemudarebi, nu mizam Sen me amazed Tnevasa;<br />
momkal, winawin wavide, Seni vaxaro evasa:<br />
ieso mova, dagixsnis, morCebi pirvels wyevasa!”<br />
114<br />
15
sofels uxaris, miiRebs aw ganTavisuflebasa;<br />
Cemni iwvian nawlevni, vxedav Sens jvarzed vnebasa,<br />
romelsa yovelTaTvisa daiTmen, iq maTs nebasa.<br />
Sen, Zeo Dda RmerTo Cemo, ufalo, gZRvni didebasa!<br />
115<br />
jvariT gadmoxsnes, wagragnes armenakiTa wmindiTa;<br />
damarxes, kari saflavTa daxures qviTa didiTa;<br />
dabeWdes, mxedarT ubrZanes: saflavs sam dRemdis scvidiTa,<br />
mkvdari aravin mogparosT, mas didad gaufrTxildiTa!<br />
z. moTqma xmiTa Tav-bolo erTi<br />
116<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
borotisagan keTili SuriT ver ganarCieso,<br />
macxovnebeli Sen maTi wamwymendlad migiCnieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
117<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
RvTis saidumlo gagtexes, gulSi ver dagitieso,<br />
ocdaaT vercxlad gagyides, isic ki danabnieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
118<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
Segipyres Tvisi damxsneli, sabeli mogaxvieso;<br />
magra Segikres xelebi, ufalsa ara gTnieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!<br />
119<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
avazakzeda gagcvales, baraba maT irCieso;<br />
urigo sityva Segkadres, gaglanZRes, gagaTrieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa ufalo, ieso!<br />
120<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
frCxilTa giyares lerwami, nunebi agatkieso,<br />
yvrimals gces Tvaleb-akrulsa, gkiTxes: vin gcema, Tqvi eso?<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
121<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
brali ver gpoes, dagsajes, pilate mogisieso;<br />
bralobis sisxli Tavzeda SviliTurT gardinTxieso.<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
122<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
xel-dabanilTa SoltiT gces, msxverpls sisxli Seurieso;<br />
dagadges eklis gvirgvini, golgoTas migiwvieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
123<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
Sesamoseli gagxades, qlamindi mogaxvieso!<br />
jvarzed gagakres, xel-fexTa lursmani gagiwieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
124<br />
16
vai, ra kargi saCino ra avad migaCnieso!<br />
wyali iTxove, mogarTves, ZmarSi naRveli rieso;<br />
wmindasa Sensa saRmrTosa gverdsa laxvari mieso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
125<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
mogkles ubralo, braliTa qveyana Searyieso;<br />
mze danabneles, mTvareca, varskvlavni daafrqvieso.<br />
Tavs ketsabmeli ganapes, bolomdi Sua xieso.<br />
126<br />
jvariT gardmogxsnes, wag[g]ragnes, tiloSi wagaxvieso:<br />
dagmarxes, mkvdarsac ar gendvnen, gars mcveli Semogxvieso.<br />
hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso!<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvi eso!<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
127<br />
vai, ra kargi saCino ra avad migiCnieso!<br />
ar vici, rad qnes ugbilTa, avi ra SegaCnieso?<br />
mkvdars aRudgendi, kurnevdi keTroans, wyal-mankierso;<br />
brmas TvalT uxeldi, ciscisad arCendi eSmakierso.<br />
128<br />
utyvs enas ZRvnida, yrus_smenas, sapyarTa_svlas Svenierso,<br />
purs mcires didad, wyals Rvinod uqcevdi,_Wame, svi eso.<br />
amis mets aras etyodi: esevdiT RmerTs zecierso!<br />
mSvidad cxovrebdiT, nu izamT erTmaneTs Tqven udierso!<br />
129<br />
gaikiTxevdeT glaxakTa, asmev-aWmevdiT mSierso;<br />
rasac keTils iqmT, RmerTi Tqven mogagebsT mis magierso!<br />
orsav gzas wrfels win udebdi: xorciels da sulierso.<br />
amis sanufqod Sen maTa sikvdilsa SegamTxvieso!<br />
hqmen sulgrZeleba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
hqmen sulgrZeloba maTzeda da dasTme Sen CvenTvis eso,<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
dideba moTminebasa Sensa, ufalo ieso!<br />
c.ukvdavebis wyaros igavT axsna<br />
130<br />
man ucnaurman sacnoblad Tavisa Cena ineba;<br />
viT veSpis mucliT ionas xvda mesames dRes lxineba,<br />
egreT iesos qristesa saflaviT wamodgineba.<br />
misgan cxovrebis wyaroma CvenTvis daiwyo dineba.<br />
131<br />
cxovrebis wyarom daSrita jojoxeTs cecxlis alebi.<br />
zed miesxura, damosa xorciTve mkvdarTa Zvalebi;<br />
Caudga suli ukvdavi, misca aRdgomis Zalebi.<br />
eSmakT daulpo werili, adams garduwyda valebi.<br />
17
132<br />
es is wyaro ars, ZoRanas rom mogiTxarye su riTa,<br />
moiReT wminda WurWelni, waiReT, visac gsuriTa!<br />
viT sawamlavi geqmnebisT WurWliTa uwminduriTa,<br />
gafrTxildiT, Zmano, ar mokvdeT myral-znoanisa WuriTa!<br />
133<br />
ieso qriste eCvena karTa xSulT mcnobT msxdomaresa,<br />
gverd-Wrili, xel-fex nalursmi icnes da ganixaresa.<br />
mibera suli, axara man maTsa saynosaresa,<br />
kvlav qveyniT zecad amaRlda, jda mamis marjvniT mxaresa.<br />
134<br />
qveynad Ze mokles ugbilTa, ar mama zeskneTovani!<br />
igica isev ganaxlda, viTarca orbi frTovani;<br />
Zem xorciT mokla kacebi, cxovel qmna suli mRvTovani,<br />
adams samoTxiT ganZebuls miT munve mourTo vani.<br />
135<br />
mamas da Zesa da sulsa sityviT aqvs ganyofileba,<br />
magram erT RmerTad iTqmian, amas ar unda cileba.<br />
mama uvneblad maRla jda, qve Zes xvda mocakvdineba,<br />
suls raRa Saexeboda, TvalTagan ar ixilveba.<br />
136<br />
erTi ars RmerTi yovelTa qmnulTa, mis mier qmnulisa.<br />
brZenic ara Cans aRmracxi mis saricxvelTa nulisa.<br />
viTar Seswvdebis goneba ucebiT qve danTqmulisa!<br />
aqeT da gaqeqT nuRaras, gesmodesT Cemis Tqmulisa!<br />
137<br />
viTa torua qveyniTgan camdis Seiwyebs stvenasa;<br />
ver uwevs, qveve brundebis, rom veRar SesZlebs frenasa,<br />
egreTve kaci ritori razomc amWervebs enasa,<br />
daSvrebis, viT hxams, ver aqebs mas erTsa RmerTsa zenasa.<br />
138<br />
RmerTi aris TviT xelmwife, TviT ufali, TviT mWirveli;<br />
aravin yavs moziare, aqvs mpyrobloba ucilveli.<br />
RvTisgan nivTobs yovli nivTi, xiluli da uxilveli,<br />
sufevs yovlis sulisagan Zvir-uTqmeli, ukilveli.<br />
139<br />
mas aqeben; angelozni, ca, qveyana, bnel, naTelni,<br />
zRva, xmeleTi, xe, balaxni, mTa, borcvi, tye, maRnar, velni,<br />
pirutyv-mxecni, mfrinvel, Tevzni, veSap, yovlni<br />
qvemZromelni,<br />
cecxli, qari, wyali, miwa, kaci cxovlad pirmetyvelni.<br />
140<br />
mze da mTvare, varskvlavebi, Rrubel-nisli, cissartyeli,<br />
zamTar, zafxul, yinva, sicxe, Tovli, wvima mwyurnebiT mrwyveli,<br />
elva-quxil-mex-tatani, xorSak-setyva xilT mbertyeli,_<br />
yoveli suli aqebdiT ufals ityvis winaswarmetyveli.<br />
141<br />
RmerTman qveynad rac mohfina, yvela CvenTvis ganaCina;<br />
Tval-margalit, oqro, vercxli, spilenZi, Tu qva da rkina;<br />
Wiac CvenTvis amuSaka, WiWnauri aparkina,<br />
Cvenca gvmarTebs RmerTs dauTmoT, swavlad gvemiT rac gvatkina.<br />
18
142<br />
vidgeT, vijdeT, anu viwveT, xansa cudad ar davmzideT;<br />
vstirodeT, Tu vicinodeT; vleqsobdeT, Tu anu vzmideT,<br />
RmerTs vaqebdeT, RmerTs vamkobdeT, RmarTs didebas SevasxmideT,<br />
RmerTs mivscemdeT madlobasa, purs vSWamdeT, Tu wyalsa vsmideT!<br />
T. qarTvelTa da kaxTagan TavianT ufalTan<br />
Seorguleba<br />
143<br />
orTa maT CemTa ufalTa erTad uxsene gvaria.<br />
Tumca ZirTagan Sors iyvnen, Srtod axlos monagvaria;<br />
erTi daviTis Zed Tqmuli, romelman ivno jvaria,<br />
meore vaxtang mexuTe, qarTvelTa mefed mjdaria.<br />
144<br />
iyo is erTi ufali glaxakT nugeSis-mcemeli,<br />
mefsalmune da metyveli, RvTis qebiT bobRnTa mcemeli,<br />
Srto Zirisaebr Tvisisa nayofis gamomcemeli,<br />
mwyemsi cxovarTa damxsneli da mgelTa ar mimcemeli.<br />
145<br />
mas morCilebden qarTvelni, viT wesi iyo monisa,<br />
umisod Wirad miaCndaT cxovreba siamovnisa;<br />
magram kvlav Sescden mis gziTa, ra codvis burman monisa.<br />
Cacvivdnen codvis morevTa, gza ver scnes madlTa fonisa.<br />
146<br />
gul-mankierad Seiqmnen, qmnes samsaxurzed klebani,<br />
dacaiviwyes maT misi uricxvi mowyalebani.<br />
zogierTs visme Seuxda eSmakis manqanebani,<br />
daviT mamisa misisa damusres fsalmunT ebani.<br />
147<br />
gauorgulda spa-jari, eri mimcemi xarkisa,<br />
bagiT pativ-sces, aCvenes guli mtyuvari zakvisa;<br />
uaryves mcneba uflisa, ismines Tqma eSmakisa,<br />
rac Teses, bolos moimkes TavianT namuSakisa.<br />
148<br />
Aswavlidian rCeulni TavianT qveynis mefisa.<br />
waukiTxian brZaneba gamoTargmnili kefisa:<br />
iqmeniT xarkis mimcemni, aRmsrulebelni sefisa.<br />
movida didi Zviroba, dro waxda siiefisa.<br />
149<br />
RvTismSobelman hrqva: iwameT, vin ciT gviwvima manana.<br />
qveynad umamod qalwulsa Ze marwebina, manana,<br />
papad, bebiad iTnia iokime da man ana,<br />
Sesandobelad yovelTa miT codva Tqveni manana.<br />
150<br />
ar daijeres, ara qnes sarwmuno dasajerebi;<br />
dayruvden, brmani Seiqmnen, saqme qnes gasasterebi!<br />
Tumc iyvnen xuces-berebi, maTac kargi qnes verebi,<br />
damcirden madliT moyvrebi, codviT ganmravlden mterebi.<br />
151<br />
dajabdnen gulad mamacni mZleTa mebrZolTa mZlevelni,<br />
nebiT Seiqnen ubrZollad Tavisa mterTa mZlevelni;<br />
cixe ganuRes, SeuSves damqcevi, damamZlevelni,<br />
19
mteri samkvidroT momSlelni, trfialTa wamarTmevelni.<br />
152<br />
ganucvdaT SmagTa xeloba, trfialTa mijnurobao,<br />
ver sZlives mZleTa mebrZolTa, vera qnes gul magrobao,<br />
SeSindnen, trfialT gaeqcnen, Sehkadres uarobao,<br />
wuTs moyvaresa damoyvrdnen, mkvidrsa dauwyes mtrobao.<br />
153<br />
ver gaumagrdnen, odesac mterTa dauwyes brZolani,<br />
neba yves TvisTa merColTa, arvin ineba rColani!<br />
gvirgvinis coli gauSves, xaWasTan Seqnes rbolani,<br />
ymad wauvidnen isasa, iqmnen mamadis qolani!<br />
154<br />
Seiqna didi mteroba, Tqma erTmaneTis Zvirisa,<br />
ampartavnoba da Suri, urcxvad gatexa pirisa;<br />
avazakoba, qurdoba, gzebze dasxdoma mzirisa,<br />
tyveoba, mokvla, taceba_qvrivTa, obolTa, mwirisa.<br />
155<br />
man brZenTa brZenman ra es scna, brZana aReba xelisa,<br />
risxviT gaSveba mis TemTa, gardaxda safarvelisa.<br />
miugo: rjulTa gamryvnelno axalisa da Zvelisa!<br />
Tqvenca ixiloT amier mospolva safuZvelisa!<br />
i.sawyaulis mowyva RvTisagan<br />
156<br />
maT RmerTsa scodes, RmerTman maT pasuxi uyo codvisa;<br />
ca risxviT Suva ganipis, qveyana SeiZrodisa;<br />
venaxT uwvimis setyvani, mzgavsi naxeTqi lodisa.<br />
mkalia dascis yanebsa, qari uqrolis odisa!<br />
157<br />
mougis didi siymili, Semusris Zali purisa;<br />
aRarvin iyvis RviniTa aRmavsebeli Wurisa.<br />
Semcirdis xarTa naxnavi, moswydis nawveli furisa,<br />
yvnis saswauli, ar iyvis kaci mimgdebi yurisa!<br />
158<br />
uecrad mexTa dacema, iyvis elva da quxili;<br />
nami ar gastyvris; golvaman mowvis balaxi, Tu xili.<br />
Wmunviden, arad SeswevdaT codvis unanlad wuxili,<br />
ase hxedevden niSebsa, viT naTels Tval-dawuxvili.<br />
159<br />
gamouvlinis nadirni, mWamelni kacTa xorcisa.<br />
moTxaris mkvdarni saflaviT, cocxalic bevri xocisa:<br />
xmal-kaparWT ridi ar aqvndis, arca xelmexas tyorcisa,<br />
ded-mamaT Svili salxino wamze saWirod moscisa!<br />
160<br />
ucxo ram aqvndis mas mxecsa xerxi da mecniereba,<br />
sacxovars aras awyendis, ver vscni ra aqvndis feroba,<br />
saca rom kacsa Semoxvdis, medgrad ixmaros mteroba,<br />
anazdad ecis, dafliTis, moklis da Seqmnis seroba.<br />
161<br />
arc miT moiqcnen! Sehyara ucxo, uwyalo senebi;<br />
xoca kacni da pirutyvni, cxvarni, Zroxa da cxenebi,<br />
20
kvlav Seayena, maxvilTa sisxliT aRivso xevnebi,<br />
srulad aRsrulda maTzeTa daviTis monaxsenebi.<br />
162<br />
qoronikons qristes aqeT aTas-Svidas-oc-da erTsa<br />
codva maTi umetesad esma, moexsena RmerTsa;<br />
aRmosavliT mteri aRZra, mouwoda kvlav samxreTsa,<br />
RmerTman mtersa mouvlinos, rac qarTls uyves, an kaxeTsa!<br />
163<br />
qarTlis Wirsa vervin mosTvlis, Tu ar brZeni, ena-mWevri!<br />
ifqli RvarZlad gardaiqca, zed mobrunda cecxlis kevri.<br />
erTman mterman aTs maTsa scis, orman wariqcivis bevri,<br />
mcired darCa codvisagan kaci RvTisgan Senawevri.<br />
164<br />
Turqi, sparsi,leki, osi, Cerqez, RliRvi, dido, qisti,<br />
srulad qarTlis mterni iyvnen, yvelam wakra TviTo qiSti!<br />
merme SinaT aiSalnen, Zmam moudva Zmasa yisti;<br />
Tavis Tavsa xmali ices, gulTa moixverdres xiSti!<br />
165<br />
viT mamali sxvis mamalsa dahmterdes da waekidos,<br />
mas cemos da TviT icemos, daqoCros da daekidos,<br />
ra ornive daRalulni ZaRlman naxos, piri hkidos,_<br />
egreT qarTli da kaxeTi darCa TurqTa, lekTa, didos!<br />
166<br />
am ambis Tqma garCeviTa gulman amad ar mineba,<br />
bevri avi gamoCndebis Cveni, maze mercxvineba.<br />
mtersMSaesmis, iamebis, moyvares ki ewyineba.<br />
rasac axla vambob, vgoneb, amazedac mxvdes gineba.<br />
167<br />
tyuili vhTqva, Cemi Tqmuli Seiqmnebis ra savargi?<br />
marTali vhTqva, meSinian, va, Tu gavxde dasakargi!<br />
kacs mis meti ara aqvs-ra sikvdils ukan Tan sabargi,<br />
suls miuZRvis xorcT naqnari: avsa avi, kargsa kargi.<br />
168<br />
aw rom avi ar vaZago, kargi rogor unda vaqo?<br />
avs Tu avi ar uwodo, kargs saxelad ra davarqvo?<br />
kargs kacs viTar daukargo, rac ram sikarkace aqo?<br />
avs kacs kargi viT uZebno, ormos Camsva, Tavs damarqo?<br />
169<br />
pirs- feroba, ukan Zraxva ara Tqmula safarsago.<br />
sjobs tyuiliT qve yofnasa ze simarTliT avibargo;<br />
vazis mrgvelTan is ar vaqo, vinc mis nacvlad ZeZvi dargo,<br />
maze suli ar warswymindo, ra gind xorciT davikargo.<br />
170<br />
marTals vityvi, Seviqnebi tyuilisa moambe rad?<br />
veras uqeb saZagelTa, uferulTa pir-saferad.<br />
me, Tu ginda, Tavic momWran, tani gaxdes gasaberad,<br />
vinc ara hgavs kaxabersa, me ver vityvi kaxaberad.<br />
171<br />
amisTanas mkurnals vaqeb, milesevdes fazar-xuTos,<br />
ar Tu masa, uwamlobiT pirSi suli amamxuTos.<br />
amisTanas batons vaqeb, man erTi yma ganaxuTos,<br />
ar Tu xuTi aRarc erT-qmnas, ase saqme Tavs mourTos.<br />
21
172<br />
marTalia, mZraxvels Zraxna TviT ki avad mouxdebis,<br />
magram farva siavisa qveyanas ar mouxdebis!<br />
wamxdenelTa da mbaZvelTa kidev sxvac ram wauxdebis;<br />
Zraxvave sjobs saZraxavTa, Zraxvas kaci moufTxvebis.<br />
173<br />
amad sZraxven vinc avs Cadis, kulav aRar Caidinos;<br />
sxva gafrTxildes, misebr cremli TvalTa Arvin Caidinos.<br />
kacman unda TaviTganve saqme karga maixdinos,<br />
Torem bolos viT iqnebis, avzed Zraxva daicdinos?<br />
174<br />
vinc rom Zraxvas Takilobdes, nurasa iqs saZraxavsa:<br />
Tavis[i]ca ganimagros, nu afofnebs sxvis nifxavsa.<br />
WeSmaritad codva uZRvis kacsa kacis ganmkiTxavsa,<br />
magram avzed avi iTqmis, kargs aravin gahkicxavsa!<br />
175<br />
amas vswyinob: avni avsa TviT iqmen da sxvas ki sZraxven;<br />
baZiT morcxvic gaurcxvdebis, usircxvilos Tu ar arcxven.<br />
vin dahfaravs maT naTessa, TviT umiwod qviSas farcxven,<br />
qve sawuTros qvitkirsa zdgmen, ze samkvidros fiCxiT facxven.<br />
176<br />
ra gind rome kacman malos, Wiri Tavsa ar damalavs,<br />
ver gauZlebs rac kacs seni gulsa ukods, sCxvlets da msWvalavs.<br />
sxvis ar mkrZalavs rad emduris, vinc Tavis Tavs ara hkrZalavs,<br />
TviT ver xedavs, sxvis saWvretad, Tu ar unda, pirs rad hkalavs?<br />
177<br />
me ki vhfarav, magram Cemi satkivari ara hfaravs;<br />
metad mwared guli mtkiva, maJrJolebs da tanSi mzaravs!<br />
ver moviTmen, rom ar davgmo, aRma mxvnelsa, daRma mbaravs,<br />
Cemi codvamc miscemia Cems amamTxvrels, amambzaravs!<br />
178<br />
erTi kaci ukuRmarTad vnaxe erqvanT asxams fTebsa;<br />
kvlav meore misebr mrudsa misTvis kabdos akeTebsa.<br />
mxvnelsa vkiTxe:rad egreT iq? Tqva: Zala xnavs aRmarTebsa,<br />
mfarcxvnelma Tqva: daRma vfarcxav, aRma-xnulsa es marTebsa.<br />
179<br />
vinc rom ise ukuRmarTad, mrudaT xnas da Tesos, farcxos,<br />
is me pursa nuRar maWmevs, rac im fqviliT gamoacxos.<br />
vinc Zmis sisxli gamoicxos, an TviT Zmasa gamoacxos,<br />
misi suli satanama, Tu ar kuprSi, raSi garcxos?<br />
180<br />
rad geSinis marTlis Tqmisa, fu, Sen Cemo ulvaS-biRo!<br />
vinc ar gjera, ase uTxra: mibZandi da naxe TiRo,<br />
me wils nuRaras damideb, rac Sen muniT wamoiRo.<br />
Tu gavmtyuvnde amazeda, me Sen Svideulad gizRo.<br />
181<br />
aw daviwyo Tqma marTlisa, momsmenelno SemokrebiT,<br />
zogni Sina aq bZandebiT, zogni gareT, Semo krebiT,<br />
movitiroT Cven samkvidro TavSi xelis SemokrebiT,<br />
viT davkargeT Cven qveyana Cvenda gareSemo mtrebiT.<br />
182<br />
kaxelebis aRma xnuli qarTvelebma daRma farcxes,<br />
22
uwindeli gaTxunvili darCa kabdo, aRar garcxes;<br />
Zmam Zmas saxre garduWira, mterT kobali TavSi dascxes,<br />
orniv erTad Sexrinkulni dasces qveynad, daanarcxes!<br />
183<br />
ukuRmarTad xvna da farcxvam es nayofi gamoiRo:<br />
mogviTxara qarTl-kaxeTi, Zir-fesvian amoiRo!<br />
Tarj-Tomrian jiRoanni gagvixada, qmna ujiRo!<br />
mxams gityebde mefis biRiT, varsamisa savse mjiRo.<br />
ia. rusT xelmwifisagan qarTvelT mefis vaxtangis<br />
TavisTan mipatij[e]ba<br />
184<br />
aq cxadad iTqmis yvelai dasabam-dasasrulisa,<br />
mefis vaxtangis ambavi, mowyalis, sibrZniT srulisa,<br />
mezedan qarTlis araki, mterTagan gabasrulisa,<br />
merme TviT Cemis Tavisa, dakargul-dabawrulisa.<br />
185<br />
ijda yaenad Sax-Tamaz, Ze Zisa Saabazisa.<br />
man Seqmna bilwad dranjoba, bevri Rvino sva vazisa,<br />
aRar axsovndis simTvraliT xelSi mirTmeva arzisa,<br />
miT samarTali dafasdis cxra qanqrad cxra abazisa.<br />
186<br />
Seyvareboda oriv mas_loToba, meZaobani;<br />
miT dahbneoda, warTmoda Tavisi Wkva da cnobani.<br />
mudam Sin ijdis gancxromiT, ver gasZlis gareobani,<br />
mis gamo veRar SeiZlo man qveynis patronobani.<br />
187<br />
misgan wamxdari saqmeni sxva mogaxseno raRani?<br />
samxreTiT aRZra osmalo, aRmosavleTiT avRani:<br />
CrdiloeTis mxares ruseTsa gilaniT misca davRani,<br />
daRistniT qarTlsa, kaxeTsa waarTo yumaS-yavRani.<br />
188<br />
miT gasaxmilda winwkali, girglad gardiqca sioni,<br />
misgan Seirya metexi, misgan daiqca sioni;<br />
man vaxtang, Ze levanisa, Seipyra bagrationi,<br />
upatiod yvna Svid wlamdis ig didaT sapationi.<br />
189<br />
iyo CrdileTis xelmwife, TeTris ruseTis mWirveli,<br />
TviTmpyrobelobis mimRebi, petre cxebuli pirveli,<br />
pirvel-Jmur-xrmal-rbil, pir-blagvTa mwTobeli, gamompirveli<br />
adidos RmerTman suliTa, bevri yavs mlocvel-mwirveli.<br />
190<br />
viremdis iyo cocxali, ruseTze gardamwvdaria;<br />
brZen-uxvi, marTal-mowyale, samarTal-daumcdaria;<br />
mterTa mebrZolTa yovelTa man yvelas xeli daria,<br />
mokvda da Tvisis anderZiT aw isev saqmobs mkvdaria.<br />
191<br />
petres aqeTni mefeni, romelnic taxtze jdebian,<br />
petres brZanebas mowmoben, mis mcnebazeda dgebian,<br />
gind, uCndesT winaaRmdegad, mas win ar aRudgebian,<br />
ars petres Tqmulni ukvdavni, midReSi ar mokvdebian.<br />
192<br />
23
petres xelmwifis brZanebas srulyofad ara zaroben,<br />
win uZesTYmisi anderZi, miT dganan, miTve mgzavroben,<br />
miTve laSqroben, vaWroben, moduqan-mobazaroben,<br />
miT hkvlen da hkargven, romelnic maT weszed abezaroben.<br />
193<br />
ars mosawoni mnaxvelTa gawyoba rusis jarisa,<br />
aTas-xuTas kacT erTferad tanTa cma, sxma abjarisa,<br />
mwyob-rigad Sesvla-gamosvla, qceva viT brunva jarisa,<br />
damusrva cixis moqloTa, magrovnad danajarisa.<br />
194<br />
kurTxeulmca ars RvTisgan petres xelmwifis xseneba!<br />
ra saqme vaxtang mefisa scna, misi Svela eneba;<br />
zRva gavlo, dahkra avRanTa, solaRs dauwyo Seneba,<br />
daRistans mixvda RvTis risxva, mravalgziT ganawyeneba.<br />
195<br />
xrmlis sifolades sparsTasa Jami ram mixvda lbobisa;<br />
xma daumdabldaT, moulbaT sityvis Tqma amayobisa,<br />
ra naxes cecxli nawvimi yumbarisa Tu bombisa.<br />
vaime, kargTa saTqmelTa Zali ar Semwevs mbobisa!<br />
196<br />
xelmwifem vaxtangs miswera: modi, migiCnev mamado,<br />
iesos qristes miendev, nu mogatyuebs mamado;<br />
gijobs, me zurgi momyudo, gulzeda guli mamado,<br />
merme Sens mterze mimiZRve, viT Tivas cecxleb mamado.<br />
197<br />
mdivanT xelmwifis brZaneba ra Seasrules weriTa,<br />
dabeWdes, Sekres, Sexvies zarqaSis monaWeriTa.<br />
kvlav Cafar-elCTa uwodes saswrafoT gulis ZgeriTa.<br />
uTxres: Tu Cqarad ar ivliT, ver gasZReT mzisa cqeriTa!<br />
198<br />
maT hkadres “toCas sudari”, sityvis Tqma maTi swrafisa.<br />
cxenTa Sesxden da gaqusles, sityva Tqves ra muqafisa.<br />
mesames mwuxrzed, nobaTTa ra cema iwyes dafisa,<br />
Sevles cixe da qalaqi, karebi seidabisa.<br />
199<br />
saRamos Jamsa xalvaTad mefe TviT ijda martoda;<br />
qveynis arevis mizeziT guls sevda mas mimatoda.<br />
maRliTgan naxa, sirbiliT kibeze kaci axtoda,<br />
rasac is kaci ityoda, guliTac mas inatroda.<br />
200<br />
viT siTboT vardman yvavili, suni gamosces iama,<br />
dabuxebulman, nazamTrma mxari aRisxas Wiama,<br />
didis sicxiTa maSvralsa aamos sio-niavma,_<br />
egreT xelmwifis brZaneba mefes ra esma, iama.<br />
201<br />
ra moexsena mefesa ambavi saamuria,<br />
Wmunva ganagdo, garduwmda,guls ekra rac jang-muria;<br />
mal-mal ikiTxis ambavi, brZnad mas miupyra yuria.<br />
kvlav moitanes vaxSami, sufrad gaSales puria.<br />
202<br />
Seiqna wveva Cum-Cumad vazirTa, Tanganmzraxisa,<br />
gagrZelda sma da puroba, xma winwilisa, vaxisa,<br />
24
SaetyobodaT, ganTiad Cacma ar swaddaT Talxisa,<br />
egonaT swored triali mrudis sawuTros Calxisa.<br />
ib. rCeva qarTvelis batonisa<br />
203<br />
Sekrben qarTvelT baton-ymani, erTad Tavi maiyares,<br />
dasxden rigiT, ivezires, win wignebi daiyares.<br />
vinc xedevda bolos saqmes, imaT arad ganixares,<br />
Tqves Tu: ufro wavxdebiTo; magram zogT ki ganikmares.<br />
204<br />
gamkmarvelTa upasuxes: getyviT, Zmano, ver geTnebiT,<br />
vera bZaneT ege rCeva kais WkuiT, kais mcnebiT,<br />
qristianis xelmwifisa xel-debulni SeviqnebiT,<br />
Cven magaze rad wavxdebiT, Tu ar ufro gavkeTdebiT!<br />
205<br />
maT miuTxres: Tu uWko varT, naxavT, bolos gamoCndebis;<br />
arc Cven vswunobT, kargi aris, Tu eg saqme mal moxdebis,<br />
magram mterni Segvityoben, yvela Cvenze wamodgebis.<br />
virem rusni gviSvelian, manam Cveni gardagvxdebis.<br />
206<br />
viTar iremsa maSvralsa wyarosa wyali swyuroda,<br />
egreT mefesa ruseTis xelmwifis naxva suroda;<br />
amjobinebda wasvlasa, Tumca ar mieSuroda.<br />
vinc ar emowmis, mazeda erTgulad ar uyuroda.<br />
207<br />
ra mefis ndoma Seityves, ymaT rCeva Seqnes sxvafrada,<br />
Sehkadres: radgan ar iSliT, sjobs rom wabrZandeT Cafrada;<br />
gars mteri gvadgas amdeni, ass mTas eyofis mkafrada,<br />
vin icis, Cvenzed movidnen, Tqven mogveSvelneT safrada.<br />
208<br />
Tu wabrZandebiT, wabrZandiT, xansa nuRaras dazmiTa;<br />
Tan cota ymani iaxel, nu gaewyobi razmiTa,<br />
farviT iare gzazeda, ar mefeT mosakmaziTa,<br />
mterTa ar gigrZnan sawadi aSkarad anu azriTa.<br />
209<br />
man brZana: viTar vikadro mefeman saqme qurduli,<br />
davfaro qristes kvarTi da qnari daviTis, Surduli;<br />
Tan ar viaxlo spa-jari, Cafrulebr Sevqna ZunZuli,<br />
viTar-Ra vnaxo xelmwife, an ucxo TemTa kunZuli!<br />
210<br />
sjobs, Seviyaro laSqari, vqna misi angariSebi;<br />
jer CemTa winaaRmdgomTa davsce zari da SiSebi,<br />
wavide, ganjis momTxrelTa davdva muqafis niSnebi.<br />
Ra gamovbrunde, kvlav vnaxo rusebis Sub-far-SimSebi.<br />
211<br />
ymaT hkadres: Tu eg xdebodes, Tqven rCevas vin dagcildesa?<br />
kargia, Tu kacs sawuTro grZlad saqmes daaclidesa,<br />
wauborZikos ar fexi gzasa, razomsac vlidesa.<br />
magram raRa vqnaT, Tu lxinsa swraf Wirad Segvicvlidesa!<br />
212<br />
mefem aRara brZana ra, ineba Tvisi wadili;<br />
gulSi daeskvna saqnelad igi pirveli qadili.<br />
25
gaTavda rCeva, gardaswyda! Man maiTxova sadili.<br />
bolos mxedvelTa sacremled gaSales xelis mandili.<br />
213<br />
tiroden, amas ityoden: axla ars Cveni davseba!<br />
ver mogvixdebis kargaTa amdeni wyveta, tmaseba.<br />
mesame kidev moiba, ori sabeli YTavs eba.<br />
sami veSapi erTs lomsa aw viTar moeTavseba?!<br />
214<br />
mefes sZraxevden, ityoden egeviTarsa gmobasa:<br />
sams dids xelmwifes pirs aZlevs, samgan ikeTebs ymobasa!<br />
yeenis spasalaria, Tavs irWvams mis raymobasa!<br />
rusT xelmwifesTan mamaobs, xvanTqarTan Cemobs Zmobasa!<br />
215<br />
Cvens WkvaSi ese saqmeni ar aris mosawonari:<br />
ra samTav cema SaeqnasT, Cvenze maT Seqnan onari,<br />
gars mogveWiros muxruWi, arsiT Cndes mosafonari,<br />
viqnebiT SvilTa CvenTagan ginebiT mosagonari!<br />
216<br />
bevrni bevrs rasme ityoden, magram vin mousminebda?<br />
mefe iyo da brZanebda, iqmoda, rasac inebda!<br />
Semoiyara laSqari, Tvals vervin gardawvdinebda,<br />
wavida, ganjis midamo[s] sisxlis RvarT moadinebda.<br />
ig. mterTagan mefis vaxtangis yeenTan Sesmena<br />
da yeenisgan qarTlis warTmeva da kaxis<br />
batonis micema<br />
217<br />
ragind kaci sneulobdes, gvian moklavs erTi Wiri,<br />
ra meorec zed daerTvis, miT saqme aqvs gasaWiri,<br />
waxdenis dros mama-SvilTac ara hqondaT erTi piri,<br />
arCevdian, ar moswondaT erTmanerTis navezirni.<br />
218<br />
orTav Suva mters eSmaksa Camoegdo raRac Suri,<br />
misgan waxda, dagvianda saqme kargi, dasaSuri;<br />
vera naxes rusT xelmwife, ver aCvenes samsaxuri,<br />
yeenzedac avad darCnen, maT dakarges orgniv puri.<br />
219<br />
erTmanerTis naveziri maT moswondaT amad ara:<br />
mama ruseTs izidevda, Svili yeenisa kara.<br />
maTman svema da sofelma sxva rigad ram moagvara,<br />
verc mamam da verca Svilman mosaxmari ver ixmara.<br />
220<br />
yeenis kars mefe vaxtangs bevrni mterni udgnen mzirsa:<br />
rasac avsa unaxevden, aZaxebden misTvis gzirsa;<br />
yeens hkadres: gagiarmebs vaxtang axSams da azirsa,<br />
piri misca saRalatod eTmandoles_Tqvens vazirsa.<br />
221<br />
esma yeens ra Ralati, iqmna gulSi SenamkrTali,<br />
gamoZebna da Seityo, yovelive scna marTali;<br />
daiWira erTmandole, ganuwesa samarTali,<br />
26
usikvdilod danasaRa, aRmosTxara oriv Tvali.<br />
222<br />
xani gamohxda mciredi, dRe wavida ar mravali;<br />
kidev hkadres: muxanaTobs vaxtang gurjistanis vali,<br />
Tqven giWirs da aras gSvelis, aris ruseTs wamavali.<br />
Tqvenca gmarTebs aw gardaxda, Tqvenzed dadga rac man vali.<br />
223<br />
aw meored mefe vaxtang ra rom yeens Seasmines,<br />
TiTqmis ase ganirisxes, Wkuvisagan Seacdines.<br />
vaxtang qarTlSi brZandeboda, sxvafriv xeli ver awvdines,<br />
CamoarTves qarTli, misces erekles Zes konstantines.<br />
224<br />
konstantines TaTris eniT erqo mamad-yuli-xani,<br />
iyo sanaxavad vargi, mkveTelobiT uCnda fxani,<br />
ispaanis taruRada morWmiT ijda karga xani,<br />
avis kacis Tav-savarcxlad aqvndis kargi mosafxani.<br />
225<br />
jer kaxeTi, merme qarTli, oriv erTad mas uboZa;<br />
yaens saxli eqceoda, svetad, burjad mas uboZa:<br />
moswera, Tu: vaxtang CemTvis rkinis xrmali danaZonZa,<br />
Sen gamoxsen, ganarCie, rac ram maTgan gamokonZa!<br />
id. rCeva kaxis batonisa<br />
226<br />
gabrZanda kaxi-batoni, ganidga karav-sevani;<br />
miixmo mdivan-vezirni, brZana didebulT wvevani.<br />
SemoyoruRes yafiCTa, imgrgvliv moavles devani,<br />
dasxden da Seqnes saqmisa samjobinaris rCevani.<br />
227<br />
ubrZana kaxman-batonma Zmasa, ymaTa da monaTa:<br />
“sibrZniT mihxedeT uRelTa CemTa sasworis wonaTa;<br />
me erTi xmeli kaci var, Ze ar myavs, var berwovnaTa,<br />
rac Tqven gijobdesT, arCieT SvilTaTvis mosawonaTa”.<br />
228<br />
“me RmerTs winaSe ucilod sityvis mTqmeli var marTlisa;<br />
swored garCeva saqmisa wesia mosamarTlisa;<br />
Tumca miboZa yeenma, ar mxams miReba qarTlisa,<br />
amad rom mterTgan damdnarni varT, viT naRvenTi sanTlisa”.<br />
229<br />
“me vaxtangs mefes Sevrigdi, piroba mivec Zmobisa,<br />
Sevfice, viT-Ra vitvirTo es saqme ficTa gmobisa?<br />
Tu me ar davsTmob, aw misgan ufro ar daiTmobisa.<br />
varCev, sjobs ficTa gatexas gatexa am raymobisa!”<br />
230<br />
“esec vici. Semityvia, Wkuva miWris, guli mignebs;<br />
mefe vaxtang am rayamsa arc ismens da arc iwignebs.<br />
Tu qarTlsa vsTxov, ameSlebis, ficxlav idebs xrmalzed ig nebs,<br />
unda rome am saqmiTa ZaRls aWmevdes Zma Zmis Signebs!”<br />
231<br />
“me kaci var xorcieli, sul xom cas ar Savberdebi;<br />
viT vyofilvar miwa-mtveri, isrev ise gahvmtverdebi.<br />
me mtrad sxvanic meyofian, Zmasa rad-Ra davmterdebi?<br />
27
imas isrev qarTli qondes, me Cems kaxeTs davsjerdebi!”<br />
232<br />
“movisveneb sanamdis ver, sanam lekze javrs ar viyri;<br />
me Cems Zmaze samteroda araodes jars ar viyri!<br />
kaxeTs karga ganvamagreb, SemovzRudav, kars Saviyri...<br />
Tqven ras brZanebT amisasa, es asea Cemi fiqri!”<br />
233<br />
kaxT miuges: “vinc daikras Tvisis xeliT TavSi culi,<br />
Tavis nebiT wasawymendlad amoiZros pirSi suli;<br />
rad ginda rom gaibruno RvTis wyaloba kars mosuli;<br />
Sen rom Svili ara gyvandes, ha Zma Seni da Zmiswuli!”<br />
234<br />
“rac RmerTs SenTvis moucia, raRad hkargav Senis nebiT?<br />
Sen ras gavnebs, rom gastexo fici xelmwifis brZanebiT?<br />
Cven Tu imis brZanebasa winaRdgomad SaveqnebiT,<br />
viT Tqven brZaneT: “varT damdnarni”, magiT ufro dacavdnebiT”.<br />
235<br />
“sjobia, rom aRasrulo eg brZaneba, rac win giZe.<br />
Teimuraz miugzavno, Tqveni Zmaa, misi siZe,<br />
mami-Senis ereklesi maze didi amagi Ze,_<br />
Tu gisminos, SeiZine, Tu ara da, ganiRviZe”.<br />
236<br />
man ubrZana: “kaxelebo! gamigoneT, vityvi sworad:<br />
yeens SiSiT TaviTganve gauxdivarT erTi-orad;<br />
axla rodis SegvaerTebs, saqme gvigdo mosaRorad,<br />
qarTli momca ZmaT saCxubrad, amxanagTa mosaSorad”.<br />
237<br />
“erTsa kacsa coli, Svili yvandes tvirTad; zurgT ekidos,<br />
ara qondes saxl-samyofi, fexi vercad moekidos,<br />
ukanidam mteri scemdes, win moyvares waekidos,_<br />
imisTanas ugunursa unda cecxli waekidos”.<br />
238<br />
“marTals vityvi, ar daviSli: mZuls tyuili, sityva mrudi.<br />
me mas mamad movikideb, veSvilebi, Tumca undi;<br />
gars gvartyia viT sartyeli, sul sxva-da-sxva mterTa gundi.<br />
Cven erTmaneTs xmalsa vscemdeT, eg rCeva ars diaR cudi!”<br />
ie.wignis miwera kaxis batonisagan<br />
qarTvelT batonTa: megobrobis Txovna<br />
239<br />
mosTxova gurgens mdivansa qaRaldi, sawer-kalami;<br />
daxata cecxli galavnad, Suva erT gorad walami,<br />
zed oris qveynis igavi, maze TavdaxriT alami,<br />
erTzed daswera “feSqaS-dur”, da meoreze “salami”.<br />
240<br />
miswera vaxtangs: “Sen mama, Cven viyvneT Seni Svilebi;<br />
Tumca miboZa yeenma, me qarTlsa ar gecilebi.<br />
gars mterTgan cecxli gvedebis, Suva Cven vsdnebiT cvilebi,<br />
sjobs, rom Cven erTni SeviqnaT, ageb gveRirsos Zilebi”.<br />
241<br />
“aw gviwyalobeT pasuxi, TqvengniT ra gvebrZanebao.<br />
Tqveni ar Wvreta, Sors yofna gonebiT ar gveTnebao;<br />
28
gvwadian Tqveni gverT xleba, Tumca dagverTvis nebao,<br />
mand giaxlebiT, mogvmadleT mamaSviluri mcnebao”.<br />
242<br />
raRas vagrZeleb sityvasa da vambob yeneb-yenebiT..,<br />
misces wigni da waiRes wamRebTa cxenebWenebiT;<br />
miarTves mefe vaxtangsa mociqulT gamomCvenebiT.<br />
aq naxeT, saqme keTili viT gaborotdes enebiT!<br />
243<br />
mefem ra wigni gaSinja, scna tkbilad miweriloba,<br />
brZana didebulT moymeTa erTbamad Tav-moyriloba:<br />
aCvenaT qveynis igavi, droSisa Tavdaxriloba.<br />
iese mefem ra naxa, javriT xvda warbT Seyriloba.<br />
244<br />
salams, alams, cecxlsa, wamals, feSqaS-durs da qveynis igavs<br />
sTargmnidian vezirebi, ityoden, Tu: es ras mihgavs?<br />
mefem brZana: rac xilia, eg suyvela Cvens baRSi rgavs;<br />
yvela kargad Semityvia, veras vxedav magaSig avs.<br />
245<br />
zogT mtrobiT narma dafares, WoTi aCines nuqarad,<br />
aTargmnes nafeSqaSevi Txovnadve, ar naCuqarad;<br />
simdabliT droSis Tavdaxra Tavis daqnevad, muqarad.<br />
Suva walmad Tqves qarTvelni, gars cecxlad kaxni muSqarad.<br />
246<br />
mefe brZanebda: “magaSi ara aris-ra flidoba,<br />
feSqaS-dur qarTlis moZRvna ars: salam-alami mSvidoba;<br />
gars galavani cecxlisa gareSe mterTa didoba;<br />
walamni Cven varT ornive, gvxams erTmanerTis mindoba”.<br />
247<br />
“amad gvisaxavs erT gorad orisav qveynis walamsa,<br />
mas Rvari veRar Seswvdebis, verc daSlis, verca walamsa.<br />
mSvidobas Txovlobs simdabliT, amad Tavs uxris alamsa,<br />
qarTls isev Cvenve gvanebebs, kaxeTiT gvaZlevs salaams.”<br />
248<br />
“Tu orad dadgas, iqnebis oriv patara gorebi;<br />
daqrolebs qari, gardaqcevs, zRvas SerTavs niaRorebi,<br />
tialT venaxTa mosWamen daTvni, ZaRlni da Rorebi,<br />
warwymendili ars, vinc ra Tqvas ZmasTan Zmis dasaSorebi”.<br />
249<br />
manve brZana: “sjobs varCioT, Cven ubralod ara vbodoT:<br />
marTali vscnaT, rac gvijobdes, gulis zRapriT RmerTs ar vscodoT,<br />
mounaxoT wylurT wamali, zed salbuni mas SemovdoT,<br />
radgan imas mosvla uTqvams, Cvenca gvmarTebs mouwodoT.<br />
250<br />
“aq mobrZandes, Cven gavSinjoT, is moiqces rasac saxiT;<br />
Tumca gvmoyvros, mdablad brZanebs;Tumca gvmterobs_ yadavaxiT;<br />
xilTa tkbilTa da mwareTa Saetyobis gemos naxviT,<br />
Tu vera vsWam xils simkvaxiT, davarbileb, davbeJ qva-xiT”.<br />
251<br />
ig rac rCeva mefem brZana, daemowmnen mas vezirni;<br />
erTmaneTis Sesayrelad danamtkices, Sekres pirni.<br />
magram mazed winaRmdgomni, viT erqvanTa xisa Zirni,<br />
maT keTilTa mogzaurTa gamouCndaT gzazed mzirni.<br />
29
iv. Cxubis Camogdeba qarTvelis bato[n]isa<br />
kaxs batonTan<br />
252<br />
vaxtangs konstantiles wigni moewona, ra gaSinja;<br />
brZana: kargad gausazRvravs, Tu ki aRar gardabija.<br />
man mas kaci gaugzavna,- mobrZandio- dapatija.<br />
es ieses mefis gulsa, viT laxvari, xvda, daRrija.<br />
253<br />
iesem Tqva gulsa Sina: “Cemi Zma ars Cemi mteri!<br />
patimrobiT damabera, damiTeTra Tma da wveri;<br />
agre rogor davbrmavdebi, Seviqmnebi giJi-steri,<br />
me ig orni SevaTviso, me ki davrCe viT oxeri”.<br />
254<br />
“Cemzed igi rad vacino, Cemi dReni misgan vstiri!<br />
sam weliwads bnelSi damsva, ar maCvena mzisa piri;<br />
erTi iyo, isre miyo, man ixsena Cemzed Zviri,<br />
axla orad gamikeTdes, raRad minda me sxva Wiri?”<br />
255<br />
ixmo beri dodoveli, viT mowafe moZRvrad indobs;<br />
ubrZana, Tu: Cemo bero, es Cemi Zma eSmak-flidobs.<br />
aras kacsa ar kadrulobs, ampartavnobs da guldidobs:<br />
me Zma viyav, ar damindo, kax- batonsa viT daindobs!<br />
256<br />
kaxeTSiac didaT wyinobs imis gabatonebasa,<br />
aq Tu mova, ficxlav moklavs, moxveWs imis qonebasa.<br />
radgan madlis moRvawe xar, sTmob am soflis cxrovrebasa,<br />
Sen is sikvdils moarCine, RmerTi mogcems cxovnebasa...<br />
257<br />
raRas vagrZeleb: gagzavna man epifane beria,<br />
miswera kaxsa batonsa: ,,Wkva Tu ar gardageria,<br />
rom moxval, rodis dagindobs, mogklavs, es Seni mteria<br />
Sens sisxlsa vin-Ra mohkiTxavs, kaci xar erTi Reria.<br />
258<br />
Tu magas ityvi, Sen rom gyavs Zma, Seni naxevaria,<br />
eg siZe aris amisi, qali yavs, miT moyvaria.<br />
Sen savarcxeli Semwed gCans, da magas qristes jvaria,<br />
amisTvis egec amisi sawadlis momdevaria.<br />
259<br />
Tu eg yeenma Segityo, wagarTmevs batonobasa;<br />
Sens Zmas xom aras migicems, mterobs qristianobasa.<br />
Tavad TviT brZanebT_ ,,davmdnarvarT, ufro daviwyebT dnobasa”,<br />
aw rom yeeni dahkargo, vin gizams mis odnobasa!<br />
260<br />
me damijere, nu moxval, Torem gaebmi badeso;<br />
nu miecemi nebiTa Senis waxdenis mwadeso;<br />
me Semityvia marTali, rac amaT mogimzadeso,<br />
mkvaxes xilsaviT qva-xiTa dabeJa daiqadeso.<br />
261<br />
mimavalsa win dauxvda konstantiles igi beri,<br />
gardaxda da Tayvani sca, xelSi misca minaweri.<br />
man gaSala, waikiTxa, daiqniva Tav-kiseri,<br />
30
ficxlav ukan gamobrunda, ganamJRavna araferi.<br />
262<br />
misTa laSqarTa ra naxes ukanve gamobruneba,<br />
ukvirdaT: “netar batonma razed icvala guneba;<br />
rad moindoma uwinve, ar iyo misi Tu neba?<br />
jer ki Tqva, merme uku-Tqva, rasTvis ikadra mtyuvneba?”<br />
263<br />
sZraxevden kaxsa batonsa: saqme ver moyavs gzianad,<br />
ujobda qarTvelT batonsa Seyroda Tavazianad.<br />
Zma Zmisa sazianosa Tu ar miiCnevs zianad,<br />
oriv mterTagan daiwvis saxl-sabZel-kalo bzianad.<br />
264<br />
mimavali miuTxrobda amxanagi amxanagsa:<br />
dReis iqiT am saqmiTa niSans vera vxedav kargsa;<br />
ors eZiebs, magram erTsac vxedav misTvis danakargsa.<br />
mis dros naxes, qarTvelebi xels atanden ukan bargsa.<br />
265<br />
daucarcves kax-batonsa jor-aqlemni kidebulni,<br />
dasWres zanduk-mafraSebi, amoiRes Sig debulni;<br />
mieSvelnen, veRar miswvdnen ukan gamokidebulni,<br />
Jami SexvdaT uJamuri, saRamo da bindebulni.<br />
266<br />
kax-batonsa kaxT ayvedres: “uRliT toli gamogeSo;<br />
visic gaqvnda Sen imedi, misgan darCi unugeSo,<br />
taxtis nacvlad dor-suzanic qarTvelT agacales qveSo,<br />
Tu am saqmes ver gazrdidi, gijobda, rom arc ki geSo”.<br />
267<br />
man ubrZanaT: “ras niSns migebT didis valis gardamxdelsa?<br />
vinavarde, saqme vsCxrike, vscan da movel saxadelsa,<br />
axla yvelas aRvasruleb, maga Tqvensa sawadelsa!<br />
viq Tqvensa da mogagonebT rCevas Cemsa awindelsa!”<br />
268<br />
,,ar mindoda, gamarisxeT, SemamyareT gulsa javrni;<br />
me mzasa var, Tqven momzaddiT, SeiyareT axlav jarni.<br />
moirtyeniT saomarni saWurvelni, tanT abjarni,<br />
wavideT da daumtvrioT karni magra danajarni!”<br />
269<br />
“me mindoda yofiliyo CvenSi siyvaruli Zmuri,<br />
Camomegdo rigi-wesi, samarTali baton-ymuri.<br />
ar inebeT, ar mohSaleT erTmaneTSi Tqveni Suri,<br />
codva-brali Tqvens kiserTa, Tu ram mohxdes uwesuri!”<br />
iz. kaxis batonisagan berebis mociqulad gagzavna<br />
qarTvelT batonTan da qarTlis Txovna<br />
270<br />
pirvelad jer es miswera: “me Tqveni naxva msuroda,<br />
kidec wamoval, mogmarTe, saswrafod mameSuroda;<br />
magram momesma, sasmelTa masmevdi, rac ar mwyuroda.<br />
veRar giaxel, amazed nuTu Sen damemduro da?<br />
271<br />
RmarTman icis, vapirebdi saqmes karga monagvarsa;<br />
ar mimindev, saxe ucan maxes, SengniT monagarsa;<br />
31
gangeride, rad momxvie gasacrcvelad mona garsa?<br />
aras gTxovdi, Tu damxsnodi siyrmiT CemiT monagarsa.<br />
272<br />
ege Cemi saqoneli gamogzavne, ar damxuTo.<br />
morielis nakbenarsa, sjobs, momaswra fazar-xuTo.<br />
Sen oTx rigad guli damwvi, aramc me ki ganvaxuTo,<br />
merme damgmob, dasawvavad wamisvao gaZrax uTo”.<br />
273<br />
maT moewera pasuxi advilad mosaSorebi:<br />
vin dagicarcvaT, ar viciT, lar-kidebulni jorebi;<br />
eg Cvens kacs arvis uqnia, gsmeniaT mrudi Worebi.<br />
rac TqvenSi mglebman daWamos, Cven viTar gizRoT Rorebi?<br />
274<br />
kax-batons esma ra maTgan guls laxvrad dasaZgerebi,<br />
kvlav mociqulad gagzavna CiniT rCeulni berebi;<br />
miswera wigni marTali da fici dasajerebi:<br />
“Cven erTmaneTsa nu vaxdenT, Torem wagvaxdens mterebi”.<br />
275<br />
“orgulTa sityvas nu ismen, gafrTxildi, nu mostyuvdebi,<br />
gaswyer, dasWer da daxive mtyuvanT tyuilis gudebi;<br />
Tu ar RvTiT, veras daaklebs mkalias tarbis gundebi.<br />
Tumca lomi xar, veSapTa ver sZlev, grZeli aqvT kudebi”.<br />
276<br />
“girCev, nu aqcev zRudebsa, Sens zurgis misayudebsa,<br />
eride, nu Sli, nu futkni saxiT arwivTa budebsa;<br />
iyav, viT tredi, umanko, ufrTxildi Sensa xundebsa,<br />
Torem klanWs gikvren arwivni, Wirnaxuls gagicudebsa!<br />
277<br />
“nu hgoneb, kaci TviT iyos mdidari ganakeTia,<br />
anu Raribi wamxdari, vis Coxa tanT gascveTia;<br />
erTis aTasad gamxdeli, bevris mimcemi RmerTia,<br />
visac waarTmevs, eqnebis aTasiT aRarc erTia”.<br />
278<br />
“kacs marTebs dablac daxedva, ragind maRlamdis arosa,<br />
siampartavniT xarisxsa Ziri ar ganebZarosa.<br />
batonis upatiur ymas ar SerCebis arosa,<br />
arc RmerTi batons SearCens ymaze saudiarosa”.<br />
279<br />
“batons awyine, gagiwyra, abrale Sensa wyenasa,<br />
aw RmerTic giwyens, icode, ara iq Tu moTmenasa,<br />
damorCileba ufalTa uTqvams daviTis enasa,<br />
Sen Tu Sens ufals ar usmen, nurc Sens monas eWv smenasa”.<br />
280<br />
“yeens umtyuvne, gagiwyra,_aq zixar Semamwyralia;<br />
qarTli wagarTva, me momca, Cemi xom ara bralia.<br />
Tu ar usmine, viqnebi Senebr urCebis mTvralia,<br />
sul momyraldebis qveyana, Tavad mterTagan myralia!”<br />
281<br />
“me Tqvena qarTlsa ar gTxovdi, Tu es ar maqvndes ridado;<br />
Tu ar usmine, yeeni me gamiwyrebis didado;<br />
Sen xom, eg aris, giwyreba, arc Cemzed iyos mSvidado.<br />
32
a erTsac Cven mas miuwyavT, is Cven mogviwyavs Svidado”.<br />
282<br />
“xelmwife Ralats mosZebnis, RmerTi ar dasTmobs gmobasa,<br />
Tu ginda, wignSi gaCveneb, rac miTqvams, mis mowmobasa:<br />
iuda qristes monebda, Cemobda kais ymobasa,<br />
sixarbiT cecxlSi Cavarda, mixvda satanas Zmobasa”.<br />
283<br />
“iudam qriste gayida, vercxli aiRo fasado;<br />
kvlav Seinana, dafanta, danaSauli Tavs ado:<br />
“aw sisxli migec marTali, axla wavide, Tqva sado?”<br />
wavida, Tavi dairCo, es mouvida nasado.<br />
284<br />
“ityvian, sarwmunovebiT petres iuda sjobdao,<br />
Tu Tavi mas ar daerCo, sxvas RmerTi Seundobdao,<br />
amad rom,_ “sisxli marTali miveco”, maRla xmobdao.<br />
petres hkiTxevden qristesa, “ver vicnob”, ficiT gmobdao.<br />
285<br />
“aw Tqvenis sjulis ambavi Tqven umjobesad iciTa,<br />
msmenia, qriste Sesula elusaremSi kviciTa;<br />
mun petres uvars uyvia,_ ver vicnob,_ uTqvams ficiTa,<br />
merme ki Seunania, aw mkvidrobs klde simtkiciTa”.<br />
286<br />
“vinc Seinanebs, Seundobs ufali Tavis codvasa;<br />
wadi da masve evedre, daexsen cudsa borgvasa!<br />
nebiT sjobs gacla mZlavrTagan qva-krebiT gamolodvasa.<br />
vera gTnev, Tu taxts ar dascliT, mivxvdebiT Wra da kodvasa”.<br />
287<br />
“me mogaxseneb marTalsa, tyuilad ara vsCmaxao;<br />
guli mtkiva da Segkadreb, amaze nu damZraxao:<br />
gaqvs narTi avad dasTuli mrudis tarebiT mZaxao,<br />
Tu isev Sen ar dascerav, sargebels veras naxao”.<br />
288<br />
“ityvian erTsa andazas: nems-maxaTs nu scem mRijebsa,<br />
SegerWmis, xelTa danaxev, wagixden mklavTa WiRvebsa!<br />
nu eSuRlebi yeensa, Torem mogiSlis jiRebsa;<br />
ruseTisake gagzavnis, imokleb grZelTa biRebsa!”<br />
289<br />
“mirCevia WeSmariti: Seni saqme danaSure,<br />
Tavsa codviT SebRalulsa wminda wyali Sen asxure!<br />
vis uvar-hyav samsaxuri, wadi, masve emsaxure;<br />
vinc mogxada Tarj-Tomari, imisganve daixure!”<br />
290<br />
“nu mrud-mricxlob, swored gaqvndes Sen eg Seni angariSi,<br />
avs nu iq da avisagan, Tqmula, nuRa-ra gaqvs SiSi;<br />
Tavs TaviTgan gaufrTxildi, arcad uku-agdo WirSi,<br />
Torem bolos aras gargebs simwuxariT kvnesa-viSi”.<br />
iÀ. kaxis batonis mociqulebis daWera<br />
qarTvelis batonisagan<br />
291<br />
33
miuxarodaT diakvnebs saqarTlod gaCafrulebsa:<br />
`gvawirvineben qarTvelni, viSovniT mravals frulebsa;<br />
saqonliT savses movasxamT jor-aqlemT dayaTrulebsa!~<br />
es ar egonaT, sakanSi Cayriden xel-Sekrulebsa!<br />
292<br />
erTman ixumra: vibaneb Tiflis abanos nuriTa,<br />
meorem _ TevziT gavZRebi zurgiel-gelaqnuriTa,<br />
mesamem _ mivibruJebi RviniTa atenuriTa,<br />
meoT[x]em _ kidec dagvToken sabliTa mazmanuriTa!<br />
293<br />
viT mdinare Rvar-SerTuli zvirTs isvrides, sCqerdes didad,<br />
mas qveiTam ver Sebedos, gados rame maze xidad;<br />
gatydes xidi, zed mavalni gaxdes xavsTa mosaWidad,<br />
egreT berebs miuvidaT, rac mogiTxar, magaliTad.<br />
294<br />
mefe daxvdaT javrianad, Sesazari Sesaxedlad,<br />
misgan berebs gauZneldaT pirad sityva Sesabedlad;<br />
gamoiRes wigni wina, miimZRvares safar-kedlad,<br />
miarTves da zozRnad rasme sityvas moyvnen erTob dedlad.<br />
295<br />
mefe wignis kiTxvas moyva, berebs aRar ugdo yuri,<br />
waikiTxa, raRac naxa sityva yifur-amayuri;<br />
pirsa ofli moedina, Tavs daadga sicxis buri.<br />
Tiva cecxls xvda, qarman hqrola, alman Seqna aw gurguri!<br />
296<br />
gaxda viTa nakvercxali, metis wyeniT eqca feri.<br />
berebs uTxra: `rad mogqondaT Tqven aseTi danaweri:<br />
risTvis imas ar urCiveT, zed Tu gesxaT ulvaS-wveri;<br />
Tu ara da wyals ar scvivdiT, Tumca gaRonebdaT mweri!~<br />
297<br />
`rad ara xarT monasterSi, ar ilocavT, RmerTs ar esavT?<br />
gamosulxarT da dasdixarT, enaobT da Cxubsa sTesavT;<br />
CvenTa xrmalTa gamaxulTa magiT ufro Tqven aRlesavT,<br />
RmerTi rogor daidumebs, ara gkiTxavsT magdens Tqvens avT!~<br />
298<br />
gawyra, brZana: `hxedavT buSi sityvebs mkadrebs rogor mqisebs!<br />
ar vici, Tu riT maSinebs, ra xazina uZes qisebs!<br />
me, viT orbsa, mdevs kirkita, damtrialebs, damkiskisebs.<br />
Cemgan igi ras waiRebs, me movitan Tu ar misebs!~<br />
299<br />
ubrZana Tavis moymeTa: `me cecxlsa es mikidebsa;<br />
TviT giJi Wkuvas maswavlis, usjulo me sjuls midebsa;<br />
uyureT cal-gverd Wiansa, ra sityvebs isvris didebsa!<br />
aw xeli hkideT ciqvebsa, mag matyuara flidebsa!~.<br />
34
300<br />
`daiWireT da waasxiT, CayareT Rrmasa xarosa;<br />
Tavs daayeneT daraja, aravin gamoTxarosa.<br />
momzaden Cemi spaspetni, laSqari Seiyarosa,<br />
wavides, mospos kaxeTi, mtris javri amamyarosa!~<br />
301<br />
aw g[a]umJRavndaT rCevani, rac qarTvelT ivezireso;<br />
moxsenda kaxsa batonsa, berebi daiWireso.<br />
maT Tqveni miweriloba diaR Sors daiWireso.<br />
emzadebian salaSqrod, naRara danayvireso.<br />
302<br />
kax-batonsa wina dRiTve mzasa yvanda Tvisi jari;<br />
ig ra esma, wamovida, daiWira avlabari;<br />
nariyala mimbaSs epyra, Sais-taxti, cixis kari,<br />
ra mivida, ficxlav mosca, gaikeTa mun-safari.<br />
303<br />
Semoebnen, daamarcxes, man mimarTa muxran-Warsa;<br />
uTxra: qarTvelT gamawbiles, arc me SavWam imaT javrsa:<br />
Seipira Warelebi, sasyideli misca jarsa,<br />
wauZRva da xelmeored miayena jari karsa.<br />
304<br />
qarTls, kaxeTsa gardexada maSin RvTisa safarvelni,<br />
odes garsa Semoadgnen Tiflis kaxni da Warelni!<br />
gauTendaT somexebsa dRe SabaTi sazarelni,<br />
zogi mokles, zogi dasWres, zogs wagvares sayvarelni!<br />
305<br />
salxinos dRes moqalaqe diaR avad Seaqcives,<br />
wamouxvnes saqonelni, saxl-duqnebi daaqcives,<br />
danamarcxes qarTvelT jari, vaxtang mefe gaaqcives.<br />
TeTrsa mtkvarsa wiTlad Rebda, rac maT sisxli daaqcives!<br />
iT. osmalosagan qarTlis daWera da<br />
qarTvelis batonis ruseTs wabZaneba<br />
306<br />
kaxT naCinCxlT winwkalT daerTo qarTvelTa qari alzeda;<br />
ra igi orni SeSuRldnen, viT qorni garialzeda,<br />
gamoeRviZa arwivsa Cxubsa da maTs yrialzeda,<br />
gariels klanWi man ukra, sxden orniv carialzeda.<br />
307<br />
sjobda idumal enukaT qorT Tvisi sanukaria,<br />
wilad erTs mxari ewiwkna, meores sawiwkaria:<br />
srul ar miecaT mtrisaTvis TavianT sakenkaria.<br />
Tu amas avad vambobde, paRuri amomkaria.<br />
35
308<br />
vaxtangs Zimwaris umware etkbila viTa Saqari.<br />
Zil-gakrTobilman sazRaprod mZinare SeZra xvanTqari,<br />
aRasaSeneblad sra-vanTa gagzavna ori sarqari,<br />
win moumZRvara xuroTa iese-Zma, Ze-baqari.<br />
309<br />
motyuvden xuroTmoZRvarni, ixmares avni xuroni:<br />
ZvelTagan mkvidrad naSenni, saqarTlo-sakaxuroni<br />
moSales, veRar iSenes sra-vani sakvexuroni.<br />
yma da mamuli mtrebs misces, TviT darCnen umsaxuroni.<br />
310<br />
... metad uzomod gajavrden, ver gasZles gulis javrnia;<br />
aCqardnen, veRar gasinjes maT saqme saSinjarnia,<br />
mterT nebiT karni ganuRes magrovnad danajarnia,<br />
kaxT ixmes lekni saSvelad, qarTvelT _ osmalos jarnia!<br />
311<br />
odes scna kaxma batonma, laSqari saraskarisa<br />
saqarTvelosa moadga, viT golsa brbo futkarisa;<br />
winaRmdegoba ar eZlo, qmna maTis sanukvarisa,<br />
win miegeba, miarTva kliteni cixis karisa.<br />
312<br />
osmalo Tiflis Sevida, karebi daxvdaT Ria ra,<br />
iese mefe maT SerCa, maTs moZRvars man aRiara;<br />
vaxtang ruseTsa wabZanda, raWazed gardaiara.<br />
sxvas imis ambavs kvlav getyvi, jer ara gamigia ra.<br />
313<br />
kaxma batonma mimarTa fSav-xevsureTis kidesa,<br />
kaxTa col-SviliT Tvalivsa mZliv fexi moikidesa:<br />
rac xani iyvnen, sarCosa verc sTesdes, verca mkidesa;<br />
rac aqvndaT Tvisi saunje, sul pur-Rvinoze yidesa.<br />
314<br />
Sewuxden kaxni-qarTvelni, miadgaT ra es Wirebi.<br />
SeinTqvnen, Seqnes ficebiT, erTmanerTs misces pirebi,<br />
arCives: `goris cixesa gamouTxaroT Zirebi~.<br />
kaxma batonma momarTa dabdabni da sayvirebi.<br />
315<br />
ieses mefes moxsenda, gors adgas qarTvelT jarebi.<br />
man Seiyara osmalo, iqmna TiflisiT marebi.<br />
moxvden erTmanerTs, daiqca rac maSin sisxlis Rvarebi,<br />
aRabrunebda bevrs wisqvils, Tumca sdeboda Rarebi!<br />
316<br />
vaime, amis saTqmelad piri gamixda mwkalteviT,<br />
ar imarToda laSqari zedavelaze dateviT;<br />
maT Cvenman jarman ajoba pirvel misvlaze SateviT,<br />
36
magram bolos ki damarcxda SinaTve naRalatevi.<br />
317<br />
vai im dRes! osmaloni bevrs ubralos sisxlsa Rvriden.<br />
saca SexvdisT muSa-kaci, glaxa mwirsa Tavsa sWriden;<br />
godors Tavi akliao, cxris urmisa zarSi hyriden,<br />
tanT marxveli ara yvanda, mela-tura gamoxvriden!<br />
k. daviT guramisSvilis lekTagan datyoeba<br />
318<br />
vai im dRisa damswrebsa! aw saTqmeladac Znelia,<br />
kacTagan Tvisi augi sazarlad saubnelia!<br />
codvam mogvicva, naTelsa gars moexvia bnelia,<br />
xelSi naWeri keTili Segveqna saZebnelia.<br />
319<br />
qarTvelT madls codvam dasZlia, ra aRmwonelman awona;<br />
wunebul iqmnen RvawliTa, Tavi veRarvin awona;<br />
mis gamo mterTa maTzeda danacemina aw ona,<br />
aRar sca mtveri marili, arc lukma puri awona.<br />
320<br />
waRma mbrunavma dro-Jamma ukuRma Seqna triali,<br />
frTa mohkra qarTlsa, kaxeTsa, Seaqnevina xrtiali:<br />
mamlebi turam daWama, dedlebi darCa tiali,<br />
midga yovi da yorani danawyebina wkrtiali.<br />
321<br />
moisra xSiri qveyana, gaxda veranad, tramlada!<br />
sul waritaces, Tu vinme SambSi mourCa wamlada;<br />
dadedlebulni SiSiTgan aRar vargoden mamlada,<br />
aRarvin darCa farsagi patronad, qveynis mamlada.<br />
322<br />
kaxs-batons konstantilesa saqme mouxda yalaTi,<br />
tanT xvanTqris qurqi Caicva, dasTmo yeenis xalaTi;<br />
mters damorCilda nebiTa, veRara qna ra ZalaTi,<br />
miendo, Tavis Tavzeda axmarebina jalaTi.<br />
323<br />
rac mogaxsene, moggvara Cven erTmanerTis brZolama!<br />
qarTli osmalom daipyra, kaxeTi lekTa molama;<br />
miT Cvenma sisxlman naRvarman xevnebi sul amolama.<br />
suniT moicva mTa-bari Cvenis mkvdris mZorTa yrolama!<br />
324<br />
me viyav erTi Tavadi, mosaxle gorisubansa;<br />
jvarobas Cveni qal-rZalni icvamden ar avs jubasa;<br />
muniT gamtyorcna sawuTrom, gardamacilva yubansa,<br />
vai, ra karga movsTqvemdi, metyodes vinme Tu bansa!<br />
37
325<br />
mo, yuri migde, mogiTxrob tyved Cemsa wamoyvanasa.<br />
qv[e]ynis waxdenis mizeziT vscxovrobdi sxvis qveyanasa,<br />
sadac uxmoben saxelad, qsnis xevze, lamisyanasa,<br />
mun moyvris muSas Tavs vadeq, mkas upirebdiT yanasa.<br />
326<br />
dilaze avdeq, winawin wavel kaciTa oriTa,<br />
vsTqvi, muSas sadils umzadebT ZroxiT, cxvriTa da RoriTa;<br />
ar Seyriliyo jer muSa, iyvnen mosasvlel SoriTa,<br />
Cven Turme gvnaxes, mogvamarTes lekTa irtozis goriTa.<br />
327<br />
mun axlos wyaro dioda, masTan tye iyo xSirado,<br />
iq mogvep[a]rnen, dagvisxd[e]n TxuTmeti kaci mzirado;<br />
avixsen Tofi da xmali, mivyude muxis Zirado;<br />
im wyalze piris sabanad me mivel Tavis Wirado.<br />
328<br />
Semipyres, wamomiyvanes, xel-fexs momidves genia,<br />
gardmomatares asi mTa, mindori cxra imdenia;<br />
mudamad TvalTa nakadi mduRare cremli mdenia,<br />
maWames duma da xali, maxvrites xinklis wvenia.<br />
329<br />
me dumis Wamas ar vCivi, netavi maZRriv mqonoda;<br />
ar vinaRvlidi, cximiTa rom tuCi gardamqonoda;<br />
me es mimZimda, mxar-SekvriT movyvandi osoqoloda.<br />
vai, rad darCi cocxali, Sen, Tao, Casaqolada!<br />
330<br />
mamiyvanes, ara-RirsTa Rirseulad mimsaxures.<br />
arc masves da arc maWames, arc Camacves, arc damxures.<br />
usasyidlod miRebuli gasasyidlad damaSures.<br />
gavepare, damiWires, rad waxvelo, dampaRures.<br />
331<br />
marto viyav, arvin myvanda me RvTis meti sxva patroni,<br />
arca maqvnda saimedod saWurveli samxedroni;<br />
RmerTs mivendev, man ismina igi Cemi savedroni,<br />
xelmeored gavipare, raki hvpoe Jami, droni.<br />
ka. odes datyoebulman urjulos qveyanas<br />
sayvarlis saxe da suraTi veRar naxa, imisi<br />
moTqma daviTisagan<br />
332<br />
saxiT sityva-Sveniero, sxio, mzeTa-mzis saxeo,<br />
veZebe da Seni mzgavsi me aq vercada vnaxeo;<br />
geajebi, nu gamwirav, movhkvde, Sen kerZ dammarxeo,<br />
jojoxeTSi nu Camagdeb, miwyalobe samoTxeo!<br />
38
333<br />
vame Cemo saesavo, tkbilo cxovrebisa wyaro,<br />
gaveyare Sens saxesa, va, Tu veRar Saveyaro!<br />
aw Senve gTxov, Sen Semyaro, vinc gardasTen ca-samyaro,<br />
masac gvedreb, vinc gamyara, misi javric amamyaro!<br />
334<br />
sayvarelo, saxiT Tqmulo, usasyidlo margalito!<br />
vis gadaro, CemTvis mkvdaro, mzev, mzeTa-mzis magaliTo!<br />
gevedrebi Semibralo, Tavs momWrian mangaliTo,<br />
odes suli amomglijon, Senke miswi manganiTo!<br />
335<br />
mtanjven, sTmeo: aw viT dagTmo, viT umankov tredo, gvrito?<br />
Sen, SarbaTi, viT dagRvaro da Zimwaris wveni vxvrito;<br />
bnelsa vzivar, geajebi sasinaTlo amixvrito,<br />
amovsZvre da gamoviqce, movide da Sena gWvrito.<br />
336<br />
Sen ieso, wyemso Cveno, CvenTvis sisxlis damanTxeo!<br />
viT cxovari var wymendili, nu damkargav, momnaxeo;<br />
Cemzed mxecTa uxilavTa nu mouSveb Serisxeo,<br />
marcxniv TikanT ganmaride, marjvniv kravTan Semracxeo!<br />
337<br />
samkurnalos cvar-cxebulo, sneulT wylurebis Semxveo!<br />
sneuleba ganmikurne, mo, salbuni momacxeo;<br />
gamagone xma sayvirTa, amoiRe xma mWaxeo,<br />
viT lazares damarxulsa `aRdeq~ _ Tavsa damZaxeo!<br />
338<br />
Cven cxovarTa, wyemsis kverTxo, Zelo cxovrebisa xeo,<br />
Senzed bmuliT Seimusvris Cemi warwymendis maxeo;<br />
Sens CrdilT qveS davjdomilvar, Cemo samoTxis damrxeo,<br />
ganmaSore mavneTagan, avsa nuras SemamTxveo!<br />
kb. odes daviTs tyveobasa Sina scioda da mze<br />
Rrublis gamo TvaliT ara Cnda, imaze Tqmuli<br />
339<br />
msuris qeba da dideba naTlisa warualisa,<br />
mzeTa-mzis vaxSi Tavs maZes, mmarTebs gardaxda valisa,<br />
Wirs sacnauris mzisaca swored gamarTva Tvalisa,<br />
aram-Tu ucnaurisa cnoba gzisa da kvalisa.<br />
340<br />
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, mzisaTvin Tavi vaxelo,<br />
naTlisa gavxde mijnuri, radgan Tvalebsa vaxelo,<br />
mis ukeTesi moyvare sad vpovo, sada vaxelo?<br />
mze miwyens, Tu mzis sanacvlod TinaTins xeli vaxelo.<br />
39
341<br />
vai, Tu qveynis gamstrobad viTa Ze dani sad ari,<br />
mzes Rrublis gamo ver vxedav, aw burman danisa dari;<br />
guls mikods sevdis laxvari almasis dani(s) sadari,<br />
ded-mama, Zmani davkarge, ar vici dani sad ari.<br />
342<br />
zurgT mZime tvirTi mkidia codvisa, ar subuqia;<br />
gza-Secdomili vronineb, mazrobs qari da buqia;<br />
masxia civi nabadi, ara maqvs Tbili qurqia.<br />
sjobs vetrfialo mzeTa-mzes, momfinos mzisa Suqia.<br />
343<br />
mzev, mzisa mamzevebelo, me Sensas veras vzaroba,<br />
miuwTomelo naTelo, sad pirad mTvarob, sad mzoba,<br />
Senis ver xilvis sevdiTa sulsa rasTvisa maZroba?<br />
mzev, momeSvele, ganmaTbe, siciviT nu damaZroba.<br />
344<br />
cad momfeneli naTlisa, raT melandebi bnelada!<br />
Cem TvalTa Cinis mpovneli Semqmnixar saZebnelada,<br />
cecxl-ganmvlevelad mcxinvareb, cvarsa apkureb nelada,<br />
cvariT gamnkurne, ver Cavxe biTezdas sabanelada.<br />
345<br />
mzeTa-mzev, mzeman momnaxos, miTxras mSvidoba, salami,<br />
Tavs safarvelad mommadlos Tavis aRdgomis alami;<br />
rom movkvde, Camdvan saflavad, mayaron me miwa lami,<br />
migrilos, cecxliT ar damwos, viT Cala xmeli, walami.<br />
346<br />
ganTiadisa varskvlavo, mis mzeTa-mzisa mTiebo,<br />
vikargvi bnelis RamiTa, dRev, rad ar momiZiebo!<br />
ganmiadvile gza da svla, metad nu ganmiZnelebo,<br />
TinaTiniTac ganmaTbe, yinviT nu ganmacivebo!<br />
347<br />
vaime! me vin maRirsebs mis mzis yudroSi dasmasa,<br />
mis naTliT Svebas, sixaruls, arTu Wamasa da smasa,<br />
me yinviT damZrals gulzeda saTbunlad xelis dasmasa?<br />
romelic qali maRirsebs, Zmas vanacvaleb, das masa.<br />
348<br />
mzeo, yovelTa mnaTobTa Sen sjobxar manaTobelad,<br />
Tumca ver gxedam TvaliTa, xar Zneli dasaTmobelad;<br />
me yinvisagan damZrali genukvi dasaTbobelad;<br />
gemudarebi, nu gamxdi cecxlzeda dasarTobelad.<br />
349<br />
ismine leqsTa mkiTxvelo, sityva agixsna winada:<br />
Zes RmerTs kacebiT mzed vsaxav, saxiT mzes TinaTinada;<br />
RmerTTa RmerTobiT, mzeTa-mzed mamas vsax Tqmad sasminada.<br />
40
me mzesa veZeb, TinaTin yovl-dRiv Suqs Tvalis Cinada.<br />
350<br />
saxiT igavad saTqmelad mama mzeTa-mzed iTqosa,<br />
Ze RvTisa mxolod-Sobili mze simarTlisa iqosa;<br />
misTvis sawuTros mnaTobman mzem TinaTini irqosa.<br />
es wigni wmindad saxmari aravin gamiCirqosa!<br />
351<br />
sawuTros mzis trfialoba misTan ar ganixseneba,<br />
Zisa mogiTxar mzeoba, Sen mzisa nu geCemeba:<br />
vin sawuTrosa mzesTana miCns TinaTinis Sveneba,<br />
egreTve ZesTan sawuTro mze miCans da mis Teneba.<br />
352<br />
ragind me asre gavgiJde, Tavi vaxalo tinzeda,<br />
mxecni, frinvelni vasero Cemsa xorcsa da tvinzeda!<br />
ig margaliti TaRliTze, oqro gavcvalo sinzeda,<br />
vgoneb arc maSin gavcvalo igi mze TinaTinzeda.<br />
352<br />
sawuTros mzis TinaTini mogiTxra raca feria;<br />
sarkis mzis SuqiT cialsa uwoden qarTvelT eria,<br />
veras xorciels suldgmulsa bWalSi ver dauWeria,<br />
Ze TinaTini minaTobs saxlT kedel-yure, Weria.<br />
kg. mzeTa-mzis vedreba daviTisagan, mzis Txovna<br />
dasaTboblad tiriliTa<br />
Tu simReris xmiTa<br />
(amis xmas ewodebis rusulad mason)<br />
354<br />
mzev! siSoriTa SeniTa<br />
vstir gulze kvnesiT, qSeniTa;<br />
yinva mklavs da marCobs buqi;<br />
ganmaTbe, momfine Suqi!~<br />
355<br />
mzeTa-mzeo, amad vstiri,<br />
sadRac dagifaravs piri.<br />
saqebrad xar sasaluqi,<br />
ganmaTbe, momfine Suqi!<br />
356<br />
mzev, nu gaxdi kargs dars avdrad,<br />
nu Camagdeb yinviT Radrad:<br />
damfufqavs RadarTa TuTqi,<br />
ganmaTbe, momfine Suqi!<br />
357<br />
mzev, Sen xar kargi naruqi!<br />
brZenTagana xar ar uqi,<br />
zegardmo niWi naCuqi;<br />
41
ganmaTbe, momfine Suqi!<br />
358<br />
mzev, maxare Sensa mosvliT,<br />
axliT mmose SesamosliT;<br />
ar maTbobs me Zveli qurqi,<br />
ganmaTbe, momfine Suqi!<br />
359<br />
mzev, momxede piris brwyinviT,<br />
nu damaZrob civis yinviT.<br />
sxivT siTbos giqebs baruqi,<br />
ganmaTbe, momfine Suqi!<br />
360<br />
mzev, sacnoblad Sensa mWvretsa<br />
Ta(v)brus asxam, Seaq retsa.<br />
gimarTavs ver marTla Tvalsa,<br />
ver scnobs Sensa gzasa da kvalsa!<br />
361<br />
razomc enamusikobdes,<br />
brZnad gaqebdes da gamkobdes,<br />
gardixdis ver axad valsa,<br />
ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!<br />
362<br />
mzeda gsaxavs mzis damsaxvels,<br />
miT Segimkobs saxiT saxels;<br />
ferx Seni saca davalsa,<br />
ver scnobs Sens gzasa da kvalsa!<br />
363<br />
vis uyvarxar, miaCnixar,<br />
Tumc ar icis, sadac zixar,<br />
SenTvis swvavs xorcsa da Zvalsa,<br />
is scnobs Sens gzasa da kvalsa!<br />
364<br />
ze anaTob ca-samyaros,<br />
qve xmeleTsa, zRvasa, wyaros;<br />
giRrublavs Cem TvalTa bnelad,<br />
Semqnixar WkviT saZebnelad!<br />
365<br />
me es saqme didaT mikvirs;<br />
Sen me mwyalob, sad wviT miWirs;<br />
qarsa grils miqroleb nelad,<br />
Semqmnixar WkviT saZebnelad!<br />
366<br />
Sen Semqen da Sen dambade,<br />
42
TvalTa damafare bade,<br />
saWvretlad Semeqen Znelad,<br />
Semqnixar WkviT saZebnelad!<br />
367<br />
Tumca vxedav, daval becad,<br />
WkuviT gsazrav qveyniT zecad,<br />
megulvi Sen Cemad mxsnelad,<br />
Semqnixar WkviT saZebnelad!<br />
368<br />
geajebi, mzeo, Rirs myo.<br />
es wyaloba Sen me miyo.<br />
mixile me brmasa Tvali,<br />
macnobe svlad gza da kvali!<br />
kd. mzeTa-mzis Sesxma da WeSmaritis gzis<br />
Txovna daviTisagan<br />
369<br />
dideba Senda, dideba, saxiT mzeTa-mzeo,<br />
miuwdomelo naTelo, grZelo, Zvelo dReo,<br />
ufalo uflebaTao, mefeT meufeo!<br />
uberebelo, ukvdao, myofo, Seuryeo, _<br />
Sen gaqeb da geajebi dakarguli tyveo,<br />
momixsene mona Seni, nu damiviwyeo!<br />
viT me gTxove, WeSmariti Sen gza mauwyeo!<br />
ke. svinidisis mxileba daviTisa, odes<br />
datyoebulman gamoparva gaivlo gulSia<br />
370<br />
gulman miTxra: adeo! raRaT maicadeo?<br />
Tu ara iq, viT iqnas, rac rom daiqadeo?<br />
jer rac ufalT yalani gedvas, gardixadeo;<br />
sTxoe, Zala man mogces, visganc daibadeo,<br />
kvlav wadi da ganxeTqe mterT maxe da badeo;<br />
mas kacs, RvTisa sayvarels, mihyev, Tavi andeo,<br />
visac daviT xadodes, uflad Sen mas xadeo!<br />
371<br />
aadeo, adeo! guliT maiwadeo!<br />
Sors axlixar sayvarels, axlos ganemzadeo:<br />
saxe misi, suraTi Tvalwin mailandeo,<br />
mis win ase stirode, iq mas Saebraldeo!<br />
Tu gwads, Sensa sayvarels guliT Seuyvardeo,<br />
SenTvis laxvriT daWrilsa sisxlsa cremliT bandeo:<br />
eg rac daviT gaswavla, zed wamali adeo!<br />
372<br />
ganagdeo, dadeo, nu sul avsa gazdeo;<br />
43
damorCildi ufalsa, xade, uRaRadeo;<br />
suli, guli musvrili RvTis winaSe dadeo!<br />
sayvareli giyvardes, sxvas nuravis dazdeo,<br />
mis gayrasa, nu ityvi, ragind Tavs awamdeo,<br />
Torem diaR giZulebs, Sen rom sxvasa yvandeo,<br />
daviTisa mcnebaze dadeq, ar gardaxdeo!<br />
373<br />
ahxadeo badeo, TvalTa miec andeo,<br />
scan am leqsTa igavi, Targmne, Tu giyvardeo!<br />
qrTilis puris qerqSia Sig TaTuxi Cavdeo!<br />
qerqi gafrcven, ganagde, SigniT guls-ki sWamdeo.<br />
me es xidi savlelad diaR sworeT gavdeo,<br />
Sen Tu mrudad gaivli, me ra wyalSi v(v)ardeo!<br />
daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.<br />
Sen Tu mruded gaivli, me ra wyalSi v(v)ardeo!<br />
daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.<br />
daviT sworeT mogiTxrobs, Tu Sen Seigvandeo.<br />
kv. swavla Tavis gafrTxilebisa da Sors<br />
wasvlaze mzad yofnisa<br />
374<br />
savargonia, mgonia, es sityva gasagonia;<br />
baR-walkotisa moqmedTa vardi daTeson, rgon ia.<br />
Tu sneulebas ufrTxode, Wame, svi, Sesargonia;<br />
Tavs gaufrTxildi, ar uyo saqmeni urigonia;<br />
dalive sabrZno wamali, daRvare saSmagonia;<br />
RvTad nu grw(a)ms gamoberili dasia, bil, dagonia;<br />
is grwamdes, vinc rom dagbada, mogca Wkuva da gonia,<br />
mas sTxove, yvela man mogces, ars Seni rac sargonia!<br />
Sors wamsvleli xar, mzad gaqvndes nuzli da sabargonia,<br />
daviTis mcneba ismine, ganage gasagonia!<br />
375<br />
es ar Woria, sworia, rac sityva giTxar oria.<br />
qvad ara-wmindaT (m)conari Tqmula kambeCis skoria;<br />
uqmad bevrisa mWameli gaumaZRari Roria;<br />
yur-mZime, lafSi daafluli, zanti, uRono joria,<br />
Tu Cawva, Znelad adgebis, TavSic rom scemo toria.<br />
ver mqneli, didTa metyveli eniTa, viT ritoria,<br />
daezarebis wasvlasa, ragind ar iyos Soria.<br />
Zal-moklebul ars mconari, viTa mdinare mdoria:<br />
mxneman, viT Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria.<br />
mxne iyavn da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!<br />
mxneman, viT Cqarman wyaroman, ganxeTqos mTa da goria,<br />
mxne iyav da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!<br />
mxne iyav da ganZlierdi, daviTs rac uTqvams, sworia!<br />
44
kz. locva, odes daviTs tyveobasa Sina moSivda da<br />
RmerTs puri sTxova<br />
(iambiko)<br />
376<br />
mamao, yovlis mpyrobelo, RmerTo mowyaleo!<br />
Cveno gamakacebelo, Semqmnel-dambadeo!<br />
romeli xar caTa Sina arsis saydarzeo,<br />
wminda arsi magalobe, Seni eo-meo.<br />
377<br />
iyavn Cemzed mowyalebiT, Sen damifareo;<br />
saxelisa SenisaTvis aw mamexmareo;<br />
Seni uxvi mowyaleba Sors nu wamgvareo,<br />
movedin mowyalebiTa, isev Semyareo!<br />
378<br />
sufeva warmoavline, madli momfineo;<br />
Seni ganCenili var da Sen damarCineo!<br />
iyavn neba Seni Cemze, Cemo meufeo,<br />
viTarca pirvel mamaTa Sen uwyalobeo.<br />
379<br />
caTa Sina israelTa sazdo uwvimeo,<br />
egreca naTlis svetiTa Rame avlineo,<br />
qveyanasa var ucxosa dakarguli tyveo,<br />
zeda mTasa avarTasa, aw mameSveleo.<br />
380<br />
puri ara maqvs, miboZe, mSian, maWameo!<br />
Cveni SengniT mocemuli, rad damimaleo?<br />
arsobisa purs gamyare, Sambi maZoe!<br />
momec, gvedreb, Seni vali gardaixadeo!<br />
381<br />
Cven gcodeT da Sen Segvindev sulgrZel-mowyaleo,<br />
dRes sadilad ara maqvs-ra, gamomiCineo;<br />
davikrife yovisfCxila da isi vsWameo!<br />
momiteven Secodeba, Tu ram Segcodeo.<br />
382<br />
CvenTana Seni wyaloba nu ganaqarveo,<br />
nadebni Zvelni saxmilni nu gangviaxleo,<br />
Cvenni msxverpli kaenisa nu miamzgavseo.<br />
viTarca abel marTlisa Sen Seiwireo.<br />
383<br />
Cven miutevebT Tu ZmaTa, Senc mogviteveo!<br />
TanamdebTa gardavixdiT, mivcemT raca gvZeo,<br />
maT CvenTa aRnadginebTa sxvaTa nu aZleo.<br />
45
dambadebelo miboZe, es rac viTxoveo.<br />
384<br />
nu Semiyvaneb Rrma zRvaTa, rom ar davinTqeo,<br />
Cven Senad sadidebelad mTlad gangvarineo,<br />
gansacdelsa mogvaride, kargo menaveo,<br />
aramed mixsen, viT moses Sua ganupeo!<br />
385<br />
Cveno mowyalev! es ZRveni giZRven daviT meo,<br />
borotisagan damixsen yovlad aviT meo!<br />
kÀ. samebis vedreba: gzis warmarTvis<br />
Txovna daviTisagan<br />
(iambiko)<br />
386<br />
rameTu gcode, ufalo, viTxov Semindeo!<br />
Seni var mona, wyaloba Sen me dammarTeo.<br />
arsada myavs misamarTi, me Sen mogmarTeo,<br />
sufeva Seni mSvidobiT gamoavlineo.<br />
387<br />
Zali da Rone miboZe, mterTa veyo mreo.<br />
dideba Senda naTelo, erTo, sam-saxeo!<br />
mamisa abramisasa stumrad msxdomareo,<br />
daberebulTa maT berwTa SviliT axareo,<br />
388<br />
Zisa maTisa isakiT Ze moaswaveo.<br />
dammarxvels, damtirebelsa viTxov, miboZeo!<br />
wmindisa samebisao madlo, damfareo,<br />
sulisa Cemis saoxad, rac vTqvi, maxmareo.<br />
389<br />
aw daviT ityvis: dideba, Senda, meufeo,<br />
maradis da ukuniTi ukunisamdeo!<br />
aminTe me bnels sanTeli da maminaTeo,<br />
daviT me Sen gevedrebi, gza warmimarTeo!<br />
kT. Zis vedreba daviTisagan<br />
(iambiko)<br />
390<br />
dambadebelis mamisa sayvarelo Zeo,<br />
aRmipyar xeli, rasaca viTxov, miboZeo!<br />
var viT cxovari wymendili, aw momiZieo,<br />
ieso, wyemso keTilo, kacTa mecxoreo!<br />
391<br />
Tiknad nu gamxdi, marjvniT kravSi gamrieo;<br />
46
ganmaride uxilavTa, mxecT nu SemaWmeo.<br />
ufalo yovlad Zliero, ganmaZliereo,<br />
romelman qalwulisagan xorci ivasxeo,<br />
392<br />
adamianTa xsnisaTvis jvars daemsWvaleo,<br />
mohkal sikvdiliT sikvdili da ganaqarveo,<br />
ixsen adam sakvrelTagan, evas axareo;<br />
saflavTagan aRadgine mkvdreTiT lazareo.<br />
393<br />
Sen gaxsen Cemi kruleba da warmavlineo,<br />
viT gamyare samkvidrosa, isev Semyareo.<br />
ieso Zeo RvTisao, es Seismineo!<br />
leqsisa amis Semwyobi, daviT, acxoneo,<br />
imis suls miec Sveba da mec ganmisveneo!<br />
l. Txovna gamleqsavisagan<br />
394<br />
Tomav, daviT meo, am wigns mogarTmeo!<br />
waikiTxe, Sen gaSinje, kargad Seityeo,<br />
romelic xma Sen Segewyo, mec is Sevawyeo.<br />
Tu ram SenTvis mameparos, SenTvis gardiwyeo.<br />
395<br />
tansa rac ginda uyavi, Tavs nu Semiryeo.<br />
ukacraod nu viqnebi, Zmao, amazeo,<br />
rom es sityva Semogkadre, ver giTavazeo,<br />
Sens qalTa-mzes bevriTa sjobs Cemi mzeTa-mzeo,<br />
396<br />
qveyanazed arcad aris im silamazeo.<br />
Tu naxevde, ikadrebdi mTxvevnas fexebzeo.<br />
gamovarCive me ifqli, Sen Saxvete bzeo,<br />
Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo.<br />
397<br />
gamovarCie me ifqli, Sen Sexvete bzeo,<br />
Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo.<br />
Cems TeTrs TuRuns arvin gacvlis Sens Savs arabzeo!<br />
la. sizmari daviT guramiSvilisa<br />
tyveobasa Sina<br />
398<br />
xma mesma Zilsa Sinao: `ras xvriv, rasa fSvinao!<br />
aq ras uwevxar saZilod, ratom ar waxval Sinao!~<br />
fexi wamomkra wynarada, joxiTa damaSinao:<br />
`ratom ver bedav wasvlasa, agre ram SegaSinao?<br />
47
399<br />
damawvenelman aq Senman aq aRar dagawvinao;<br />
masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao,<br />
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!<br />
masTan gibrZana dawola, visTanac gaqorwinao.<br />
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!<br />
adeq, iare, wavideT, me wagiZRvebi winao!~<br />
400<br />
mZinares ase megona, cxadia, _ ar sizmaria;<br />
vsTqvi, Tu: tyve vinme mosula, CemsaviT patimaria.<br />
me uTxar: Tu ram SageZlos, Sens Tavsa moexmaria,<br />
ar geSinian, gza ici, Sen wadi, me ki maria!<br />
401<br />
me miTxovnia RvTisaTvis, rac Cemi saTxovaria:<br />
aw Cemi winamZRomeli ars qriste macxovaria,<br />
man mwyems-keTilman momnaxos me warwymedili cxvaria,<br />
Sen ver gendobi, ver gicnob, ar vici vina xaria!<br />
402<br />
man miTxra: visac Sen ambob, Senzed wyaloba misia;<br />
Senad joxiTa sacemrad me iman gamomisia.<br />
man brZana: farexT gareTa rad dagdebula isia,<br />
rad ar eSinis mgelTagan, Ramea, gana dRisia?!<br />
403<br />
me uTxar: Tumca agrea, kaci yofilxar wmindao,<br />
oRonc amdeni macale, viSovno qalman-windao,<br />
fexTa Cavicvam, wamoval, aq yofna me ar mindao!<br />
dumna, aRara miTxra-ra, diTxans xma gaikmindao.<br />
404<br />
erTi es ki Tqva: ar vici me Senis qalman-windisa,<br />
gzas gaZlevs cremlni moyvasTa, ukan Zmisa da win disa;<br />
CemgniT eg iyo moTxroba, niSnad mocema windisa!<br />
Tu miendobi, dagfaravs madli sulisa wmindisa!<br />
lb. tyveobiTgan gaparva daviTisa<br />
405<br />
gulzed mqonda moxazuli cxovrebisa wyaros Rari,<br />
vitire da gardvadine me imaze cremlTa Rvari.<br />
RmerTsa vsTxove: miwyalobe Sen aseTi winamZRvari,<br />
uvnebelad gardmataro qristianTa mterT samZRvari.<br />
406<br />
vaxsene RmerTi, wamovel siTac xsna meguleboda,<br />
guli tiroda, cremliTa Tvalebi meguleboda,<br />
aRar megona, me Tu-Ra guli-Ra meguleboda,<br />
vityodi, vai, moyvasno CemTvis dakargulebo, da!<br />
48
407<br />
dRisiT wimanZRvrad mze myvandis, RamiT uWvretdi mTvaresa,<br />
mivendev SvidTa varskvlavTa mas CrdiloeTis mxaresa;<br />
RamiT SiSvels mTas movadeq Suva daRistnis aresa,<br />
mun Jamsa rasme Seveswar sicocxlis dasamwaresa.<br />
408<br />
astyda qari da daiwyo setyva, elva da quxili,<br />
wam-da-wuT elvis zariTa Tvalebma Seqnes wuxili;<br />
arcad Cnda Tavis safari, mazed Semeqna wuxili,<br />
Tavs davixvive sartyeli, wavswev, tans aras ufTxili.<br />
409<br />
setyvisa TavSi dacemis SiSiTa pirqve mxobilsa,<br />
gulman mTqva: adeq, ielvebs, ipovni gamoqobilsa.<br />
avdeq; iela, mivad(e)g kars mTa-xvrels lod-gaZrobilsa,<br />
mivel da maSig ukuvsZver, vmadlobdi mxolod-Sobilsa.<br />
410<br />
damedva didi imedi, vTqvi, Turme RmerTi mfaravsa;<br />
Tu CemTvis kargi ar swaddes, ar damadgamda karavsa;<br />
damixsna wvima-setyvasa, qarsa sastikad mbzaravsa,<br />
rac kaci RmerTsa endobis, RmerTi kargs uzams, ar avsa.<br />
411<br />
vsTqvi, Tu: eh, RmerTo, Sena xar Cemebr cdomilTa mxsnelia;<br />
Tu ar SengniTa, winaswar saqmis Setyoba Znelia;<br />
Tvaleb-daxuWvils mwolares gars mertya Rame bnelia,<br />
guliT macnobe wina-gza da vpoe saZebnelia.<br />
412<br />
setyvam gardiRo, gamovel. ufalsa msxverpli Sevswire:<br />
ar myvanda saRmTod zvaraki, mxurvales guliT Sevstire;<br />
arc maqvnda samRTo werili, codnaca maqvnda me mcire,<br />
`RmerTo, damixsen mterTagan!` es locva gavizepire.<br />
lb. odes daviT avis dRisagan Sewuxebuli<br />
svindisis mxilebiT elvisagan gamoqobili<br />
klde ipovna da imas Saefara, iqidam<br />
gamosulman iloca<br />
413<br />
Sen, RmerTo erTo, xilulTa me veras dagadarebo,<br />
ar vici, zixar, Tu swevxar, frinav, Tu fexze darebo.<br />
naTlad vTqva, Zvel-dRed xelmwifob, mziT dResac Sen adarebo,<br />
ukvdavxar, gnebavs visica, acocxleb da amkvdarebo.<br />
414<br />
mama xar dausabamo, ara gaqvs dasasrulia,<br />
sityva gaqvs Zed moTxrobili, gvsmenia aq mosulia.<br />
ara xar RmerTi mtyuari, gaqvs WeSmariti sulia.<br />
erTi xar, magram am sityviT samad xar gaeqsulia.<br />
49
415<br />
mze da sxivi da naTeli viT samad galeqsulia,<br />
ig samiv erTi mze aris, ar calke gaqsaqsulia;<br />
egreT mama da egreT Ze, da egreT wminda sulia,<br />
visac sameba ara swams, sjulTagan gardasulia.<br />
416<br />
RmerTo, caTa da qveynisa mpyrobelo, Semamkobelo,<br />
mamav da Zeo da sulo, winaswar saqmis mcnobelo!<br />
Cvenad xsnad, Senad saqebrad mis mTiT mis lodis mZrobelo.<br />
me, daviT, mixsen mterTagan, mamis daviTis mTnobelo!<br />
417<br />
saxiT, viTarca sawmiszed, cvaro zegardmo wveTilo,<br />
agarakTagan uTeslod Ziro morCada xeTqilo;<br />
gamouTqmelad naTqvamo, mTiT lodo gamokveTilo,<br />
mixsen cxovari wymedili, ieso mwyemso keTilo!<br />
418<br />
mexo, quxilis isaro, mterT gulze dasarWobelo,<br />
daviTis vardo, abramis yvavilo dauWknobelo.<br />
gansjad cxovelTa da mkvdarTa samarTlis gamambWobelo,<br />
marcxeniT TikanT maride, marjveniT kravTa mxmobelo!<br />
ld. vedreba RvTis-mSoblisa daviTisagan,<br />
odes im zeiT Tqmuls lod-gamokveTils kldes<br />
Saefara avis dRis mizeziT<br />
(bolo erTi)<br />
419<br />
mTav RvTisav, mTao poxilo, daviTis sagalobelo,<br />
viT agarako zegardmo cvarisa Sematkbobelo,<br />
aRmogvicevne uTeslod nayofi, Sesamkobelo.<br />
momec nayofi keTili, iesos qristes mSobelo!<br />
420<br />
sityva ZlierTa msmenelo, ucnaurisa mcnobelo,<br />
sarwmunoebis xarisxo, sjulisa mtkiced mpyrobelo,<br />
qristianeTa zRudeo, mfarvelo, garsa mRobelo,<br />
Sen damifare, damicev, iesos qristes mSobelo!<br />
421<br />
saxiT abramis karao, RvTis tevniT gulTa myrdnobelo,<br />
sjulT kidobano, mosianT RvTis mcnebis Casawyobelo,<br />
viT Seuwvelo mayvalo, saRmrTo cecxl-ganuqrobelo,<br />
mixsen, nu damwvav saxmiliT, iesos qristes mSobelo!<br />
422<br />
quxilo mterTa mkveTelo, elvav sulT manaTobelo,<br />
elisabedis momkiTxo, mis yrmis mis mucliT mkrTobelo.<br />
50
viT samoselo uxrwnelo, SiSvelTa damaTbobelo,<br />
Semmose madliT SiSveli, iesos qristes mSobelo!<br />
423<br />
barbarozT sjulTa damxsnelo, sp(a)rsT siwmindisa mTxrobelo,<br />
cecxlTa Tayvaniscemisa damSreto, damacxrobelo,<br />
RvTis s(a)msxverpleo, furneo, cxovrebis purTa mcxobelo,<br />
ganmaZRe madliT mSieri, iesos qristes mSobelo!<br />
424<br />
cxovrebis wyaros enbazo, mbanelTa ar samznobelo,<br />
kanas wylis Rvinad msmevelo, meqorwileTa mTrobelo;<br />
kvlav kldeo wylisa momcemo, israelT cremlTa mSrobelo,<br />
masvi me madliT mwyurvalsa, iesos qristes mSobelo!<br />
425<br />
nayofiero venaxo, viT vazo morC-uWknobelo,<br />
ukvdavebisa mtevanTa mokvdavTa mosarTlobelo,<br />
maCrdilebelo nergo da keTilTa SrtoTa mynobelo!<br />
migrile codviT sawvavsa, iesos qristes mSobelo!<br />
426<br />
sityvisa mRrTisa xorciTa mtvirTvelo, damadgnobelo,<br />
RvTis Zisa kacad aRmzrdelo, miT kerpTa damadnobelo,<br />
adamis mxsnelis dedao, ZiT evas maxarobelo,<br />
Sewuxebulsa maxare, iesos qristes mSobelo!<br />
427<br />
sibrZnisa RvTisa savanev, taxt-saydar-dasajdomelo,<br />
keTilmorwmune mefeTa gvirgvinad mosaxdomelo;<br />
xido wiaR-myvanebelo, kibev, caTamdis mwdomelo,<br />
gza simarTlisa maswave, iesos qristes mSobelo!<br />
428<br />
mis siZis mRviZrad damxdomo, SuaRam ZilTa mfrTxobelo,<br />
gauqrobelis lampriTa qalwulTa wina mswrobelo;<br />
sulelTa lampar-SretilTa mrekelTa karTa mxSobelo,<br />
mowyalebisa kar-miRe, iesos qristes mSobelo!<br />
429<br />
zeciT RvTis sityvis sayviro, qveynad kacT mosaTxrobelo,<br />
arsis saydrisa sasanTlev, lampar-grZlad-gauqrobelo;<br />
mis mTiebisa dedobiT bnel qveynis manaTobelo,<br />
Sen ganminaTle goneba, iesos qristes mSobelo!<br />
430<br />
viT mamaT-mamis Surdulo, mTav, lodis gamamtyorcnelo,<br />
damamtvrevelo kerpTa da sawuTos RmerTTa mxocelo.<br />
pirvel wyevisa werilTa bralisa aRmamxocelo,<br />
mixsen dedao RvTisao da Cemo xat-salocvelo!<br />
431<br />
51
daurRvevelo zRudeo, godolo Seuryevelo,<br />
caTagan dautevnelTa wiaRTa damatevelo;<br />
mariam qristes dedao, asulo sionevelo,<br />
Sen meox-meyav codvilsa, qalwulo, RvTisa mxevelo!<br />
432<br />
Sen gevedrebi, ciskaro saidumlosa dRisao,<br />
naTelo Saravandedo sacnaurisa mzisao,<br />
dedao muclad mRebe[l]o gamomxsnelisa tyvisao,<br />
tyveobisagan damixsen, mSobelo RvTis sityvisao!<br />
433<br />
naTelo da brwyinvaleo, Tqmulo aRdgomisa xato,<br />
sityvierTa cxovarT qnaro da uxilavT mxecT damsxarto;<br />
tarigis da wyemsis dedav, me nu damiteveb marto,<br />
Zali momec, gardmaxtune, sadac damxvdes codvis flato!<br />
434<br />
Sen saqebrad ritorica ars, viT Tevzi, uxmo, utyvi;<br />
me viT vityvi, Sens qebasa, nawvarTi var viT pirutyvi,<br />
miWirda da Cems mavneTa SengniT kverTxi gardaurtyi.<br />
viT enbazo, ganmiwminde me codvisa bralTa tutyi!<br />
le. odes zeiT xsenebulis gamoqobil kldidam wamosuls<br />
daviT guramiSvils ucxoni Sexvden da<br />
maTis SiSiT muxli moeWra<br />
435<br />
romelmanc mTaman damfara, mas mTazed im setyvebiTa,<br />
mec im mTas msxverpli Sevswire, rac giTxar im sityvebiTa;<br />
merme avdeq da wamovel tiriliTa da tyebiTa;<br />
sul gavanedle gamxmarni Sambnar[n]i cremlTa rwyebiTa.<br />
436<br />
koWamdis setyvas vapobdi, fexebi maqvnda SiSveli.<br />
yvelazed guli magrobda, arazed viyav mSiSveli.<br />
vsTqvi Tu, ras mizams macduri, an mgeli, an daTvi, Sveli?<br />
Savepovebi aravis, Tu, RmerTo, Sen ki miSveli.<br />
437<br />
aw yvela wvrilad ver movsTvli, rac maSin gardamxedia,<br />
sami dRe SambSi vswolilvar, maRla ar amixedia,<br />
win gzisa Sekvris SiSiTa wasvla ver gamibedia,<br />
SimSilisagan muceli mimkvria ferdzed ferdia.<br />
438<br />
Cems ukan mdevarT gardvurCi im woliT dRiTa samiTa,<br />
xuTi dRe-Rame vicxovre Svidis tyemalis WamiTa;<br />
dRisiT jagnarSi vsZvrebodi, mindvrad vidodi RamiTa,<br />
dRe TerTmetamdis viare yofa-qceviTa amiTa.<br />
52
439<br />
Tumc ar meWama me puri Tbil-Taja javaxuria,<br />
arc mesva Rvino kaxuri, ar viyav nabaxuria;<br />
aTis dRis mSiers momerTva sadili sakv[e]xuria,<br />
mouwevari kvinCxi da mkvaxe me kowaxuria.<br />
440<br />
perangi mecva axali, ar Zveli me tanze narma,<br />
muxlT qveiT gavxdi SiSveli, SemomecviTa ze narma;<br />
didTa WirTagan vnebuli odes mcna mamam zenarma,<br />
man gamomirwyo wyluli da miSva mgrgenma da mzrzenalma.<br />
441<br />
meTormetes dRes movadeq wylis pirsa me uWalosa,<br />
SambSi vsZver viTa niblia, vsTqvi, arvin ar ambWalosa.<br />
Savxede, gaRma lewevden maTraxis cemiT kalosa;<br />
vsTqvi Tu, agebis ufalman aq mixsnas sakankalosa.<br />
442<br />
cotas xans ukan momadga me ori kaci naviTa,<br />
megona, amas mkiTxevden: `mand ras akeTeb, daviTo?<br />
isev gabrundnen, SeSinden, Cemis uqoCros TaviTo,<br />
me munve davrCi, davRondi, vsTqvi, Tu: wavide saiTo?<br />
443<br />
ra mnaxes, maTis SiSiTa mec ameSala balani,<br />
muxli momeWra, wamerTo tanSi Rone da Zalani,<br />
Sors veRar wavel, ukuvswev, mun axlos iyo Calani.<br />
gardavixade iqica, rac RvTisa medva yalani.<br />
lv. ucxoT naxvis SiSiT muxlTmoWris dros<br />
daviTis locva da galoba<br />
444<br />
RmerTo, momxede, vedreba mismine, gamigoneo!<br />
muxl-moRebu[l]var, ar Zalmics aqedam daZvris Roneo;<br />
codvis muxruWiT Sekrulsa momiSvi, momifoneo,<br />
merme Sen gzaze mimiZeRv, sad gindes, wamiyoneo!<br />
445<br />
ieso wyemso keTilo, Cemebr warymendilT mpovelo.<br />
Cavardi codvis xnarcvSia, vscade da ver amovelo<br />
brZane: `Zis TxovniT mamasa sTxove, rac gindes, mTxovelo~,<br />
viTxov, Semindev codvani, ros mkvdari ganmacxovelo.<br />
446<br />
aw neba Seni Cemzeda aRsruldes aRsasruliTa.<br />
minda da veRar davZrulvar ZalTagan ganasuliTa;<br />
Tu mixsni, isev gmsaxuro qristianisa sjuliTa,<br />
Tu ara, momkal xorciTa, oRond nu w[a]mwymend suliTa!<br />
53
galoba<br />
447<br />
mamav, Seni Zeo, viTxov, miboZeo;<br />
viqcevi, qveskneTs vardebi, misvet-miboZeo,<br />
rad gZinavs, aRdeg, ufalo, aw ganiRviZeo,<br />
modi, gammarTe wel-gulSi, sul davibRunZeo.<br />
RmerTo, daviTis mTnevelo, mamao da Zeo,<br />
is mterni Cemi mdevnelni devne, ganaZeo,<br />
Sen gamirkvie daviTsa, rac win gza miZeo!<br />
448<br />
mWameo, msmeo, Cemo tanTa mcmeo!<br />
ver mogeSvebi cocxali, Tunda mawameo,<br />
miboZe sazdo sulisa, mSian, maWameo,<br />
kidec Semmose, siciviT sul vkrki am Rameo,<br />
bala-CalaSi davsZvrebi, viTa RalRa, meo;<br />
mivxvdi, viT mwyeri alalTa dRes mterTa Rarmeo,<br />
daviTis Zev, daviT mixsen me aqadaRmeo!<br />
lz. Svela RvTisagan daviTisa, tyveobidam<br />
gamosvla saruseToSi<br />
449<br />
daRamda, sxva dRe gaTenda, arvin Cnda Cemi mdevari,<br />
dilaze adre wamovsdeg uZilo, Ramis mTevari;<br />
wamovel, gzazed ufalman miboZa sazdo mdRevari,<br />
ori kitri da sazamTros naWeri me naxevari.<br />
450<br />
sazamTro sicxiT damWknari xelSi meCvena me cxlada<br />
wyali axlos mxvda mdinare, vikakve gasarecxlada;<br />
kitri ubidam gamcvivda, gulze mamedva cecxlada,<br />
rom momeyida miRirda as oqrod, aTas vercxlada.<br />
451<br />
wyalman waiRo, mivdive, vecade, ver daviWire;<br />
bewvi mwyda misis devniTa, mec wyalSi ar daviZire,<br />
RvTisagan gulsa Semaklda, vayvedre, ase vitire:<br />
Tu momec, raRaT wamarTvi, aw ase rad gaviwire?<br />
452<br />
Senis wyalobiT izdebis yoveli dabadebuli,<br />
aw me Sevqnilvar rasaTvis me SengniT gardagebuli?<br />
Tu ar gindoda CemTvisa, rad damxvda ganmzadebuli;<br />
Tu ara, rasTvis wamarTvi sazdo ubeSi debuli?<br />
453<br />
merme ra movel gonebas, masve dauwye vedreba,<br />
Semindve eseviTari umecrebiTa yvedreba;<br />
rac avi miyo, dagiTmo, aw imas ra Saedreba,<br />
54
magrame ase mSiersa ar Zalmic grZlad gzazed reba.<br />
454<br />
Tavs davgme, uTxar SimSiliT ra guli dagiymedia?<br />
marxuloba da sasjeli gonebis gasawmendia;<br />
memTvraleTaTvis macdurni maxeTa daarwymen dia,<br />
nebieroba xorcisa sulisa warsawymendia.<br />
455<br />
movidodi da vstirodi, movsTqvemdi Cemsa ziansa,<br />
RvTis sabodiSos sityvebsa vityodi Tavaziansa;<br />
uecrad alags movadeq turfasa, lamaziansa,<br />
msxmoiaresa baRnarsa, atmians da vaziansa.<br />
456<br />
davRune Tavi, ukuvsZver vaznarsa Sina burvilsa,<br />
aRmovirexve yurZniTa, movrCi SimSilsa, mwyurvilsa;<br />
magram RvTisa ki mrcxvenoda me codviT pir-Semurvilsa,<br />
vetyodi, rad ar mivendev Senis sayvarlis survilsa?<br />
457<br />
kitri momec da wamarTvi, ver moviTmine TmeniTa;<br />
Sevswuxdi, maze gayvedre, gcode piriTa, eniTa.<br />
Sen, RmerTman, igi damiTme sulgrZelebiTa SeniTa.<br />
aw umjobesic momage pilpilad savse teniTa.<br />
458<br />
riT gardvixado me, RmerTo, egeviTari valoba,<br />
rac Sen momage savsebiT uricxvi Seni wyaloba?<br />
uwvrTnel var, ara vici ra daviTis fsalmunT galoba.<br />
gTxov, umecarsa Semindo Cemi codva da braloba!<br />
459<br />
Turme winaswar xedevdi Sen Cemsa gzasa, kvalebsa;<br />
Svebis wyalobas uzemdi Cemsa xorcsa da Zvalebsa;<br />
me ver vxedevdi, gcodevdi, libri damkroda Tvalebsa,<br />
aw xorcman gcoda, xorcs hkiTxe, suls nurasa sTxov valebsa.<br />
460<br />
xorcsa aqvs danaSauli, sulisa ara bralia;<br />
sulia Rvino keTili, xorci WurWeli myralia;<br />
xorci am soflis gemoTi nebierobiT mTvralia,<br />
suli im sofels dasjisTvis, SiSiTa sul gamqralia.<br />
461<br />
es sityva CemTvis sxvas uTqvams, axla miuTxrob mec sxosa;<br />
unda meRvinem saRvine kargvarad gamorecxosa,<br />
ganeyrevinos, gawmindos, rac SigniT mwikvli ecxosa,<br />
Tu misgan waxdes Rvino-Ra, me TavSi keti mecxosa.<br />
462<br />
eh, RmerTo, Sena amRere es Cemi satyeb-satiri,<br />
55
Wursa znovansa maxmare saZel-mawawur-xapiri;<br />
aRmomiwminde mwikvlTagan guli, goneba da piri.<br />
codviT namtvrevTa nabZarni madliT gaxizi, Sakiri.<br />
463<br />
aw Seismina ufalman xma vedrebisa Cemisa,<br />
daRonebulsa momago Jami nugeSis cemisa;<br />
xma samReralTa masmina, ara Tu zarT dacemisa.<br />
saydars darekes, gamoxda zriali zarTa cemisa.<br />
464<br />
ra Semomesma zaris xma, gulman damiwyo Zgerani,<br />
zezed wamovdeg, daviwye burviliT gamomzerani;<br />
Sevxede, saydris karzeda pirjvars daiwyes werani.<br />
vTqvi, Tu: ucilod aq aris Cemi bedi da werani.<br />
465<br />
gardaixada ufalman, Cemi emarTa rac vali,<br />
mkra sixaruli gulisa, anazdaT Wkvazed Samcvali,<br />
ase miama, piridam gavyare yurZnis marcvali;<br />
saCqarod wasvla mominda, ar viyav xanis damcali.<br />
466<br />
kidev Sevxede, gavSinje, garCeviT davinaxeo;<br />
TavT ialqanni qalTani devTa rqad gamovsaxeo;<br />
vTqvi, Tu: vai, Tu macdurman damirwyo rame maxeo,<br />
mun misvla veRar gavbede, Sors wasvla ganviZraxeo.<br />
467<br />
mas baRSi xili davkrife, sagrZali movimzadeo;<br />
zogi ubeSi Caviwyev, zogi kalTaSi Cavdeo.<br />
kvlav svinidisman mamxila: bindamdis moicadeo,<br />
dRisiT nu waxval, aramca mogidgas vinme badeo.<br />
468<br />
wavel, ukuvswev Calasa, sad ufro iyo xSiria,<br />
RmerTman Tqvens mterTa Seyaros, rac me amityda Wiria,<br />
wamodga koRos laSqari, ra SevsZar Calis Ziria,<br />
me damarCobden ucilod, Tu ar dameco piria.<br />
469<br />
ra Semawuxes metadre, vityodi gajavrebuli:<br />
vinc unda iyos, mivide sicocxle gamwarebuli.<br />
aRar davdive, wamovxti, wamovel gaCqarebuli,<br />
mun axlos kalos lewevden, mivel viT dabarebuli.<br />
470<br />
miucxoes da Semokrben mun Cemi gamSinjvarebi,<br />
Semomexvivnen garSamo kacTa da qalTa jarebi;<br />
marto perangiT mosilTa yelzed ekidaT jvarebi;<br />
mivel da jvarsa vemTxvive, viwere zed pirjvarebi.<br />
56
471<br />
erTman miuTxra meores: `dai xlebao, lazari!~<br />
`xleba~ ra mesma, dameca me sixaruliT Tavzari;<br />
muxlebma ryeva damiwyes, ze tanma Seqna zanzari,<br />
veRar daignes svetebma da gardaiqca tazari.<br />
472<br />
rusulad `xleba~ purs erqva, uwinve gamegonao;<br />
sanamdis is ar axsenes, me rusi ar megonao,<br />
ra rom Tqves puris saxeli, me iman momifonao;<br />
am sixarulman damSala javriT Sekruli konao.<br />
473<br />
rogorc rom erTman yazaxman me maSin mamiarao,<br />
roca rom myvanda, mivlida mets mamaCemi arao;<br />
Sevbraldi, gulzed mimiqva, mkocna da cremli Rvarao,<br />
swrafad moened momgvara fxovleli ianvarao.<br />
474<br />
wyals gamiyvanes naviTa, saydarSi Semiyvaneso,<br />
damawerines pirjvari, xatebsa maTayvaneso;<br />
kvlav mixmes samdivnoSia, mayvires, mayayaneso,<br />
mkiTxes: `vina xar, sad mixval, rad iyav lamisyaneso?<br />
475<br />
Sevamoklo aw, ra mergo, rac viuben amdens xansa?<br />
Tergidame solaRs wavel, solaRidam aStraxansa;<br />
muniT moskos mefe vaxtangs, baqars _ San[a]ozsa xansa _<br />
viaxel da Tayvansa vec; brZanes: `sWvrite jabaxansa~.<br />
476<br />
miwyalobes maT saxelo, momces jabadarbaSoba,<br />
RmerTaman bevrjel gagiTenosT xareboba, qristes Soba!<br />
kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba:<br />
zma, Sairi, galobani, CangT kvra, mRera, TamaSoba.<br />
477<br />
javaxiSvils gamaleqses, moSaires Cemebr cudsa,<br />
pirad mWlesa, tanad xmelsa viT nuJrians xesa mrudsa;<br />
rac me uTxri, mas miaCndis viT narcecxla ukan kudsa,<br />
bevrjel ase imwvitinis, kotviT Zirs dascemdis qudsa.<br />
lÀ. mefis vaxtangisa da Zisa misisa baqarisa<br />
darubands wabrZaneba<br />
478<br />
eqvsis wliT winaT Cems uwin qarTlidam wabrZanebulni,<br />
ra mivel moskos, vixile mefe da qarTvelT krebulni;<br />
romlisac xelmwifisagan mun iyvnen dabarebulni,<br />
imisTvis veRar mieswraT, miT iyvnen gamwarebulni.<br />
479<br />
57
erTs _ dids petres _ da ors sxvasa moSlodaT wuTisofeli:<br />
warTmodaT mokled samyofi, eSovnaT grZlad samyofeli;<br />
miT sevda vaxtang mefesa gonebis dasayofeli<br />
scemoda gulsa, ganeWra grZlad filTis Sasayofeli.<br />
480<br />
amazed iyo mglovare, cremli amisTvis zdioda:<br />
sami xelmwife zedi-zed mokvdeno, _ guli stkioda;<br />
Tavisas, Tavis qveynisas ubedurebas Cioda:<br />
gagrZelda saqme, gaZnelda, raRa vsTqva, ra varCio, da?<br />
481<br />
odesac anna xelmwife ruseTze gardamwdomare,<br />
brZen, uxvi, marTal, mowyale, samarTal-daucdomare,<br />
gvirgvinosani taxtzeda mefem ixila mjdomare,<br />
maSin Seiqna saqmisa moxsenebisa mdomare.<br />
482<br />
mefe wadga xelmwifesTan, cremliT Rawvni danasvela,<br />
moaxsena: _ TqvengniT varo arc mSieri, arc SiSvela.<br />
amasa gTxov, Semiwynaro, brZano Cemis qveynis Svela!<br />
_ Seismina xelmwifema, rac man sTxova, mosca yvela.<br />
483<br />
man ubrZana: me miWiravs zRvis midamo gaRma mxari,<br />
solaRsa da darubandsa, baqosa dgas Cemi jari;<br />
mun mibrZandi; saWurWlisa mudam mza ars Ria kari,<br />
laSqari da xazinani, viT genebos, maixmari!<br />
484<br />
mivscem yvelas brZanebasa CemTa spaTa, spis marTavTa,<br />
amirTa da amilbarTa, aTasis-TavT, asis-TavTa:<br />
Tqvens brZanebas morCilebden, kargT iqmode, gina avTa;<br />
Tavs sakvdavad ar zogviden, saca moiqnevden xmalTa!<br />
485<br />
mefem mdablad xelmwifesa Tayvani-sca, hkadra pirad:<br />
RvTaebr uxvi mowyaleba hqeniT Cemze, ara Zvirad;<br />
vmadlob Tqvensa wyalobasa, me-Ra minda sxva ganZi rad?<br />
dReis iqiT ena Cemman qeba Tqve[n]i warTqvas xSirad.<br />
486<br />
win wadga da taxtze mj[d]omsa xelmwifesa xels akoca:<br />
xelmwifeca wamoudga, gza mefesa dauloca:<br />
`RmerTman ase gagimarjos, rom ar iyos bevri xoca~.<br />
_ sadRegrZelo dauliva, TviT brZana da masac mosca.<br />
487<br />
wamovida petrebuxiT, mefe moskos Camovida.<br />
moemzadnen mama-Svilni, qarTvelni yva vinca-vin da,<br />
wasvla wyliTa daamtkices, brZanes: `eqvsi navi gvinda~.<br />
Seqnes navis Senebani, miT erTi Tve gamovida.<br />
58
488<br />
navSi CavsxdiT da wavediT Tokebisa xelis weviT:<br />
xan Cqara da xan wynarada, xan verc daZvriT, xan ki ryeviT,<br />
win etiki migviZRoda, edilisa wyals davyeviT.<br />
Cveni avad siaruli sams Tves ukan SevityeviT!<br />
489<br />
viremdis zRvaTa bagemdis Cven CavidodiT naviTa.<br />
gardatrialda sawuTro mrudisa sabrunaviTa;<br />
win svimon abramisSvili dagvxvda ambiTa aviTa,<br />
aRavso guli mefisa mravliTa saWmunaviTa!<br />
490<br />
moaxsena: `Samaxia Tamaz-xanma daiWira!~<br />
mefes esma, TavSi xeli Semoikra da itira:<br />
esreT moTqva: `Cemi bedi asre rogor gaiwira,<br />
gza arcaiT warmemarTa, win erTi ram amexira!<br />
491<br />
axla ra vqna, sad wavide? gza Semeqna daxlaTuli,<br />
qari qris da afra-gaSliT var xomaldiT zRvas SerTuli.<br />
brZanebani win wasula xelmwifisa xel-CarTuli<br />
RmerTman Tqvens mters warumarTos, viT me gza maqvs warmarTuli.<br />
492<br />
dRes rac sazareli sityva maismina Cemma yurma,<br />
es sul wyalSi jdomam miyo, siarulma bayayurma!<br />
pirSi lukma gamamaZro Taraqamam nadi-yulma,<br />
raRa vqna da ra vivargo sevdiT gul-RviZl danayulma?<br />
493<br />
_ Tu davbrunde ubrZaneblad, mkiTxon, ra maqvs me saTqmeli?<br />
Tu wavide darubandsa, me viqnebi riRas mqneli?<br />
RmerTo Cemo, es ra miyav? momivline saqme Zneli,<br />
sul sicofed Semiracxe, rac visibrZne me sabrZneli!~<br />
494<br />
kvlav brZana: `gaval darubands, iqiv sjobs sxagan dgomasa,<br />
iq mouyuro, Tu saqme ra moxdes Samadgomasa;<br />
rac uwin saqme wamxdara, wuxiliT ra vargo masa,<br />
sjobs momavlisas ufTxilde saqmisa ar waxdomasa!~<br />
495<br />
gabrZanda mefe xomaldiT darubandisa kidesa,<br />
mRdelni samRdelod mosilni movidnen, xeli hkidesa,<br />
cixidam TeTri alami gaSales, gardmohkidesa,<br />
rusTa zarbaznis SilingiT gars cecxli moukidesa.<br />
496<br />
laSqarni TofTa isroden, xucebi rekden zarebsa,<br />
ase gvegona, xmisagan ca iZvris, mTa zanzarebsa:<br />
59
ar vgvandiT abuCs stumarTa, arca ubralos mgzavrebsa,<br />
cotad miT gveca nugeSi mun misvlad danazarebsa.<br />
lT. Tamaz-xanisagan Samaxiisa da ganjis aReba da<br />
osmalosagan Tiflisis dacla<br />
497<br />
aw mogiTxra nadi-yuli an vin iyo, risa mqneli;<br />
iyo erTi Taraqama elTa Tavi xvarasneli,<br />
imis gamo Sah-Tamazma miiyena saqme Zneli,<br />
Tvisis nebiT, misis xeliT gardaicva yelze wneli.<br />
498<br />
ase rome Sah-Tamazma saqme ase moigvara,<br />
loToba da meZaoba metad didad Seiyvara,<br />
misad wamlad nadi-yuli, viT brmam, wina aRimZRvara,<br />
beWedi da saxelmwifo, jari sul mas miabara.<br />
499<br />
TviT im saqmiT nebierad jda gancxromiT, amo SvebiT, _<br />
moifona xrmal-kap[a]rWi, mSvildT sabeli qmna moSvebiT,<br />
misgan xnarcvSi uku-varda, aRar iqmna amoSvebiT.<br />
maSindelno sisxlTa tbano, aw rodis-Ra aRmoSrebiT?!<br />
500<br />
es gauSvaT, igive vsTqvaT, rac gaewyos bolo Tavsa,<br />
kargi wviTgan davaneloT, cecxli mouboloT avsa.<br />
RmerTi kargsa rad uzemda mas bilws, meZavs da mloTavsa?<br />
avis mqnelsa avis saqmiT RmerTi saqmes mourTavsa.<br />
501<br />
ra nadi-yul Sah-Tamazsa saqmis Tavi ver unaxa,<br />
daiWira, dapatimra, darajas qveS Seinaxa;<br />
gaTamamda nadi-yuli, Tofi marTa, xmali Calxa,<br />
mouqniva winaRmdgomTa, gan[a]dina TavSi Caxa.<br />
502<br />
nadiyuloba ganagdo, man dairqo Tamaz-xani:<br />
daimona yizilbaSni, viTa mgelman cxvarni, Txani;<br />
ganimravlna beglar-begni, yul-noqarni, uzbaS-xani,<br />
gaikeTa metad kargi man Tofxana, jabaxani.<br />
503<br />
ra Tamaz-xan Sah-Tamazsa amisTana saqme uyo,<br />
imisTanas RalatiTa yelze gardaacva gulyo;<br />
ormo-bnelSi Cagdebulsa Tavi aRar amouyo,<br />
yovls xelmwifes acodina, Tavi Tvisi sacnaur-yo.<br />
504<br />
ruseTs gagzavna despani, sityva miswera aseTi:<br />
`Cven Tqvenis taxtzed dajdomiT Tvisis wyalobiT gvcavs RmerTi,<br />
mokvda Sah-Tamaz yeeni, mas Svili darCa arc erTi,<br />
60
saxelad virqvi Tamaz-xan, me daviWire sparseTi~.<br />
505<br />
mas, Tamaz-xanis despansa, saxelad erqo xulufa,<br />
misces mas didi pativi petrebuxs, kargi ulufa,<br />
iman scna vaxtang mefisa saqme da ganZraxuloba,<br />
vinc uTxra, kargad vera qna idumalT damarxuloba.<br />
506<br />
xulufas uTxres: _ vaxtang Tqva _ `me wavaxdino suxavi,<br />
is aris Cemis qveynisa damwveli, cecxliT mxuxavi;<br />
SamaxiaSi yumbara vyaro mexisebr mquxavi,<br />
Tu RmerTman eg ki maRirsa, sxva ra maqvs Sesawuxavi!~<br />
507<br />
mefe rom gaRmiT wabrZanda, xulufam gzavna Cafari;<br />
miswera wigni Tamaz-xans, gaimagreo safari,<br />
aw vaxtang mefem saomrad aiRo xmali da fari,<br />
ganZraxuloba ars misi Samaxiaze farfari.<br />
508<br />
Tamaz-xans esma, eoca, iqmna mkbeneli nekisa,<br />
suxavis jari man Seqmna, viT isom amalekisa,<br />
jer Samaxia dalaSqra, qveyana mospo lekisa.<br />
kvlav xma asmina ganjasa osmalos karTa rekisa.<br />
509<br />
erTs dRes Tamaz-xan Tavis jars miuZRva ase xerxiTa<br />
aTi-aTasi aTasTa ganasresina fexiTa:<br />
ganjis karebi damusra zalayinisa jexiTa,<br />
Tiflisi nebiT dacales, gavles becebiT, xexiTa.<br />
m. Tamaz-xanisagan rusT xelmwifis ferTmaSalTan<br />
wignis mowera da Tavisis qveynebis Txovna<br />
510<br />
Tamaz-xan solaRs miswera, vis aqvnda amilbaroba:<br />
`Tu megobari brZandebiT, Cemze ar gmarTebsT Zaloba;<br />
gardmaxdevineT sxva-rigad, Tu ram memarTos valoba,<br />
Tu ara, Cemis qveynisa xelmwifem miyos wyaloba.<br />
511<br />
solaRs, daruband armoans, Tqven ra xeli gaqvsT baqosa?<br />
dasabqveli mbaqvelman arc agre unda baqosa;<br />
rada xnavT, anu rad sTesavT Tqven Cemsa saTambaqosa,<br />
anu baJs, davRas, rad iRebT saduqnes, saqulbaqosa?<br />
512<br />
Tu ar dauTmobT erTmanerTs, is Camoagdebs mtrobasa;<br />
dascaloT, TqvenTvis mibZandeT, isi sjobs mand magrobasa.<br />
me rome vsinjav TqvengniTa mag Cemis qveynis pyrobasa,<br />
magdeni bolo ara aqvs Cemsa da Tqvens moyvrobasa~.<br />
61
513<br />
mas amilbarma miswera: `Tqven CemgniT nu gewyineba,<br />
vinemdis karze mivswerde, Tqven qeniT es moTmineba.<br />
rac me iqidam momesmis, Tqven CemgniT mogesmineba;<br />
me sixaruliT dagicli, Tumca xelmwifem ineba~.<br />
514<br />
male movida karidam xelmwifis gvamansaria<br />
`solaRis cixe moSaleT, dascaleT gaRma mxaria~.<br />
sanamdis TviTon amilbar cixes ar dasca baria,<br />
manamdis dasaqcevelad xeli veravin garia.<br />
515<br />
Tamaz-xan Tamazxanoba gardirqo, man inajiSa,<br />
Tamaz-xanisebr sefuri Sah-Tamaz ver ivarjiSa;<br />
nadiyulobis ZaliTa saxelad irqo nadi-Sa.<br />
jer arcada Cans sp[a]rseTSi nadi-SasTana fadiSa!<br />
516<br />
man, nadi-Saman yeenman, Sah-Tamazs xnarcvi uTxara:<br />
xlmiT SeaSina TurqeTi, daRistani da buxara.<br />
rusT xelmwifesac moswera: _ `gameca, baqos nu xara~.<br />
indoeTisa xelmwife dadrka, mas Tavi uxara!<br />
517<br />
vaxtangs mefes mouvida am nadi-Sas Cafar-elCi.<br />
ebZana, Tu: mobZandio, Sens qveyanas aras verCi;<br />
me giCveno Senis mtrisa Tavi Suva ganaxeCi,<br />
damijere, ar dakargo, rac me xelSi CagaCeCi.<br />
518<br />
ar wavida, ar miendo, misi ymobac iTakila,<br />
sityva misi mas guls eca, TvalTa qacvi, viT askila;<br />
viTa smoda pirveliTgan, miT ixsena, miTa kila,<br />
Tqva: `mec unda damborkilos, viT Sah-Tamaz daborkila~.<br />
ma. rusTagan gaRma mxris dacla da mefis<br />
vaxtangis aStraxans gabZaneba<br />
519<br />
rusT darubandi dascales, yizlarisake aresa:<br />
mefe vaxtangca mibrZanda aStraxnis are-maresa,<br />
iq uvaresad Saeswra ambavsa sawyinaresa,<br />
maSin Tqva: wuTo sofelo, fu Sen da Sens moyvaresa!<br />
520<br />
wyeulo, cruo, macduro, ase rad damemtereo?<br />
cxra rigi Wiri Semyare, erTsa ar damajereo;<br />
guls mqonda xmali gaCrili, aw Subic damaZgereo,<br />
arc mamkal, arc damarCine, matare zere-qvereo.<br />
62
521<br />
mefem ubrZana Tavis Svils: `Sen, Svilo Cemo baqaro,<br />
ismine Cemi naTqvami, tkbilo, viT Taflo, Saqaro:<br />
veRarcad waval aqidam, viqnebi, radgan aq varo,<br />
Cvens daqceulsa ojaxzed unda, rom Sen isarqaro.<br />
522<br />
ar vici raRac etlzeda Seviqen, davibadeo:<br />
me bevrs vecade, ar iqna, aw axla Sena scadeo,<br />
veRar SeviZel moweva, davberdi, mSvildi davdeo,<br />
rac unda waxdes, gakeTdes, me mas aRaras davdeo.<br />
523<br />
romelic kaxni, qarTvelni qarTlidam gardmogvyolia,<br />
zogs qarTlSive yavT col-Svili, zogs aq SeurTavs colia;<br />
qarTlurad miec neba da rusulad `dai olia~,<br />
rogorc ujobdesT, ise qnan, miTam arc erTi myolia.<br />
524<br />
mTxoven da mivscem veravis, me ver vitvirTav amasa:<br />
me wauxdine qveyana, Svilic gauce mamasa?<br />
me RmerTi mizams ras kais, ormo uTxaro, Wa masa.<br />
sjobs uWmelobiT sikvdili sayveduriTa Wamasa!<br />
525<br />
me yvelas davscem dastursa, Seviq TavianT nebasa,<br />
amas ki vityvi rCeviTa, daugdeb erTsa mcnebasa:<br />
kaci xom vercad waua sikvdilsa, RvTis brZanebasa,<br />
magram nuravin Seiyris Tavisis nebiT snebasa.<br />
526<br />
Svilman Sekadra mamasa: `Sen ra gaqvs aw saWmunavi,<br />
razed Seqmnilxar, ar vici, Senis cxovrebis mwunavi?<br />
ra axla ican sawuTro dasabamiTgan mbrunavi,<br />
mibrZane, misi Semxebi vin darCa gauTxunavi?!<br />
527<br />
kaci Tavs veras gauva cruis sawuTros mdurvasa,<br />
unda, rom kacman gauZlos, Wirs Seyris cxrasa Tu rvasa.<br />
sjobia isev molxena wuxilsa, Wmunva-urvasa,<br />
girCev, daexsen magdensa cremlsa da oflSi curvasa.<br />
528<br />
erTs mogaxseneb rCevasa, maze nu gamiwyrebiTa;<br />
isi sjobs, moskos wavideT wynarad, nebivrad rebiTa;<br />
iqiv vicxovroT, viT uwin vscxovrebdiT Cvenis krebiTa,<br />
javrs daiviwyebT, odesac xelmwifes SaeyrebiTa.<br />
529<br />
ubrZana: aRar viqnebiT rogorc viyaviT Cvenao;<br />
misTvis vimalvi sircxviliT, ar minda gamoCenao,<br />
63
mravalis cremlis deniTa davhkarge TvalTa Cenao,<br />
aseTi seni Semyria, Znelia gardarCenao.<br />
530<br />
wamaiCoqes qarTvelTa, Tavs waiSines xelia,<br />
itires bevri mefis win da Rvares cremli cxelia;<br />
Sekadres: `rasTvis Seqnilxar viT velad mrboli xelia,<br />
brZanebT: `vemalvi sofelsa,~, ege ra gasamxelia?<br />
531<br />
Cven gagviSvia qveyana Tvramet-cxrameti welia;<br />
samsaxuriTa TqveniTa gvtkiva zurgi da welia,<br />
namsaxurobis Cvenisa ege ra sasyidelia?<br />
Tqven mand dabrZandiT da Cvenzed ase aiRe xelia!~<br />
532<br />
mefem ubrZana tiriliT: `Tqven marTals ambobT yvelasa;<br />
gimsaxuriaT Tqven bevri mSiersa da SiSvelasa,<br />
magram ras mizamT, vecade me Cemis qveynis Svelasa,<br />
ar iqna, riT-Ra gardvixdi me Tqvensa sasyidelasa?<br />
533<br />
viTxov, SemindoT, Cemzeda Tqven hqeniT rac saqnelia,<br />
eniT daglocav, mis meti sxva ra maqvs saqonelia?<br />
RmerTman mogagosT muqafa, CemgniT gardaxda Znelia,<br />
sadac krul iyvneT mterTagan, mun RmerTic Tqveni mxsnelia!<br />
534<br />
erTi ambavi momesma, me gasagonlad menasa,<br />
didaT merCivna sikvdili me cocxals imis smenasa;<br />
amaze vstiri, cremliTa vavseb qvevrsa da menasa.<br />
me Tqveni sxvaTa micema ver vaTqmevine enasa!<br />
535<br />
raca vsTqvi, javriT ege mklavs, maCivlebs, eg matirebsa,<br />
wyeuli wuTi-sofeli, rac ar mwads, mas apirebsa.<br />
ar vici, rogor gardurCe mWvals gulze danaWirebsa,<br />
Tu ar mdomodiT, gagcemdiT, ar SeviyridiT Wirebsa!~<br />
536<br />
ra es ismines qarTvelTa, kvlav ufro SemosZaxesa,<br />
Tavs iqiT-aqeT awyvetden, axliden qvasa da xesa;<br />
hkvirobden Cveni mWvretelni, mgonia, kidec gvZraxesa!<br />
maT ar icoden, Tu Cvena gavebiT ragvars maxesa.<br />
537<br />
mefem gvibrZana: `qarTvelno, kaia, nuRar stiriTa,<br />
Tqven gaigoneT yuriTa, rac me mogiTxra piriTa:<br />
rac saidumlo gsmenodesT, xma-maRla mas nu hyviriTa,<br />
nurc Tqven swuxT, nurc me mawuxebT, guli maqvs savse WiriTa.<br />
538<br />
64
guls nu iCvilebT, iyaviT gulisa gamagrebiTa,<br />
Cems Svils baqarTan mibrZandiT xelierTpirad krebiTa;<br />
Tqven is wagiZRvesT saiTac, ukan miyeviT rebiTa,<br />
mis ukiTxavad wina-win Tqven nurcad waeCrebiTa!<br />
539<br />
asre mogviTxrobs Targmansa am igavis xis mrgvelia:<br />
ars morCileba saqebi, urCeba saZagelia.<br />
mwyemsi ufTxili samwysosi advilad damkargvelia,<br />
samwysos umwyemsod mavalTa SeSWams tura da melia~.<br />
540<br />
gamoesalmnen mefesa qarTvelni muxlzed xveviTa,<br />
mdabla Tayvanis-cemiTa, xelsa da ferxze mTxveviTa;<br />
win dauyenes tboreni cxelis crem[l]isa nTxeviTa,<br />
imaTi Tavis raxuni ismoda qva da xe viTa.<br />
541<br />
wavidnen, baqars SesCivles: `mefem raRac qna iWvia,<br />
namsaxurobis sanaclod mogvago ese niWia;<br />
aw Tqvena xedavT TvaliTa, rac jiRa TavTa gvirWvia,<br />
sul gamogvyara qarTvelni, darCa aTi-Ra biWia.<br />
542<br />
aw mama-Tqveni Tumca rom Rrmad saqmis gamCxrekelia,<br />
werilTa TargmniT viT rogorc ione damaskelia,<br />
magram es avad ifiqra, aq gaikeTa kelia.<br />
TviTan aq dgebis martoka, Cveni Sors gamrekelia~.<br />
543<br />
baqar Tqva: `eg Semityvia me Tqvengan ufro adreo;<br />
nu momikvdebis Svilebi levan da aleqsandreo,<br />
bevri miuTxar mama-Cems, eg saqme rad ikadreo?<br />
ar damijera, avad qna aq dgoma man metadreo.<br />
544<br />
vera vnaxe ra magisi Rrmad saqme minawdomare,<br />
razedac midga, ar darCa is saqme wauxdomare!<br />
me Svili var da eg mama, ara var winaRmdgomare.<br />
me moskos waval, Tqvenc moxvalT, eg iyos aqa mjdomare!~<br />
545<br />
gvibrZana: male wavideT, ara sjobs aq grZlad dgomao,<br />
gza wagvixdebis, mogvaswrobs, axloa Samadgomao;<br />
caricinamdis wyliT wasvla migvaCans, navSi jdomao,<br />
caricins iqiT moskomdi etleb-unebiT xldomao.<br />
546<br />
yovelman kacman sagzaod SevqeniT momzadebani,<br />
Tav-Tavis sajdoms navSigan nuzlTa da bargTa debani.<br />
vswuxdiT mefisa gayrisTvis, gvwvevda saxmilTa debani;<br />
bevrman davswyevleT mas dResa Cven Cveni dabadebani.<br />
65
547<br />
Cven wavediT, ig mun dadga, saqme moxda areuli;<br />
aTiode kaci darCa, xabazi Tu mzareuli;<br />
sxva iman yma ar indoma, ar memkvidre, ar euli.<br />
viTa godolT mSenebelni, gavxdiT ena-Sareulni.<br />
mb. daviT guramisSvilisagan sawuTos<br />
soflis samduravi<br />
548<br />
nu miendobi, sawuTro mtyuvani ars da upiro!<br />
ar daiWirvis xelSia, ragind rom bWali uWiro;<br />
dRes rome lxini mogagos, xval ver mourCe uWiro,<br />
amad sjobs, xorci uvarhyo, sulsa uloco, uwiro.<br />
549<br />
naTobs da bindobs sawuTro, qcevadi, mobrunavia!<br />
wams myudro qari aqrolis, wuTze damusris navia,<br />
yoveli lxini muxTlisa kvlav isev saWmunavia,<br />
erTi dro grZlad ar SegrCebis, kargi sTqva, gina avia.<br />
550<br />
vicnob, mec viyav sofelsa gancxromasa da Svebasa;<br />
miyvarda, kargad mimaCnda, vcdilobdi ar gaSvebasa.<br />
axla Tqvenc xedavT aw Cemsa mis gamo pirquSebasa,<br />
guli dauwvavs saxmiliT sulTqvnasa da uSebasa.<br />
551<br />
moklea ese sofeli, kacs ar SerCebis wam erTo,<br />
rac momeboZa Tavidgan, bolo-Jam isev wamerTo!<br />
man damikvanZa, muxTalma, me raca mexvewa-merTo,<br />
mis gamo sevdiT me guli, viT SeSa, cecxlze wamerTo.<br />
552<br />
wyeulman, cruvman, macdurman, fexT qveS ilinWa momigo:<br />
pirvelad moyvrad meCvena, tkbili ram sityva momigo,<br />
gameTamaSa, macdina, sacxovrebeli momigo,<br />
ra wamaxdina, gamkicxa, `rad hqeno~, niSnic momigo!<br />
553<br />
amad vemduri sawuTros, Torem sxva ra maqvs sadao?<br />
sad momiyvana sad myofi, kidev mivyevar sadao!<br />
mama, deda, Zma TvaliTa veRara mxedavs, a dao,<br />
ZeTa da asulTaganac gamxada uRirsadao.<br />
554<br />
me sawuTroman mimiRo, rac sabadisi mebada,<br />
misgan darwymuli maxeni Tavsa ze gardmomebada.<br />
or-gziT krul Semqna mterTagan, xelTa sabeli mebada,<br />
miT vstir, TvalT cremli mibnelebs, dReni mCans me Ramebada.<br />
66
555<br />
mSvilds momiwiva muxTalma, isari gulSi mamaso,<br />
ar momca Ze, arc asuli, arvin miZaxis `mamaso~.<br />
man damiCagra goneba da mteri Tavsa mamaso.<br />
davjeq da leqsva daviwye, vsTqvi, Tu: viSvileb amaso.<br />
556<br />
amazed aris Cemi da cruis sawuTros Cxubia,<br />
sad kacs ar unda, wariyvans, yelze sabeli ubia;<br />
misTvis vstir cxelis cremliTa, sveli maqvs kalTa-ubia.<br />
me msurda erTi, ar momca; vis ar surs, misca tyubia.<br />
557<br />
sam-oTx rigad muxanaTman guls laxvari mamaRera.<br />
sul matira Cemi dReni, araodes ar mamRera.<br />
viT boloki mqna avre[x]i, amayoCa, amaRera.<br />
Tesl-aSretiT gamaxmo da unayofod damabera.<br />
558<br />
Semqna uSrto, unayofo, viT xmelis xisa galia;<br />
guls damasva samWedurad, laxvrad sevdis sagalia;<br />
zdian cremlni TvalTa CemTa, swvavs, viT TevzTa sagalia.<br />
ase miCans sra samyoflad, viTa mfrinvelsa galia.<br />
559<br />
orgemage ars sawuTro: xan notiobs, xan ki gvalavs;<br />
dRes rom kargi win gimZRvaros, ukan mogadevnebs xval avs.<br />
nu endobi, mogatyuebs, isars isvris, mSvilds ki malavs.<br />
mas davnatri, vinca swored svlad sawuTros gzas gahkvalavs.<br />
560<br />
ors miagebs kacs sawuTro, ara erTsa danajerebs:<br />
xan moawyens, aatirebs, xan moalxens, anamRerebs.<br />
erTnairad ganataros, ase arvis danaberebs.<br />
viT uqmnia miwa WurWlad, isev miwad ganamtverebs.<br />
561<br />
midis-modis es sofeli, qartexilTa zRvisebr Relavs!<br />
ukan dasdevs dro da Jami, mis naqselavs qsovs da sTelavs.<br />
is mWle kaci cels ras aqnevs, rasa sTibavs, rasa scelavs?<br />
amad vswunob sawuTrosa, sul bnelia, rasac elavs!<br />
562<br />
amisTvisa var facicad, viTa Tavs mterdanasxami,<br />
misis cecxliT guli Cemi vals Wirisofldanasxami.<br />
mowyvetila mosagrilad wylurze wyali danasxami:<br />
guli ase daukuwavs, viT galesils danas xami.<br />
563<br />
naRvliT dreni Semimoklda, aRara maqvs, damelia;<br />
yvela mwared gardameqca, rac ram tkbilad damelia.<br />
mZorTa CemTa SesaWmelad mzas ars tura da melia.<br />
67
aw wamoval mec TqvenTana, sad Zma micdi, da melia.<br />
564<br />
viT Tavs mivsce mosveneba, viT mivago amo mrbolsa?<br />
sasikvdilod mivswurvilvar, yelSi suli amobolsa.<br />
axaldabas nuRar xaro, meZaxian, amo bolsa!<br />
aw rom me iq wamiyvanon, vin gamizrdis am obolsa?<br />
565<br />
miTxar, mtero, davis TxovniT daviTisgan moige ra?<br />
rad uyvedre uSobelsa, berwob, vera moige-ra?<br />
imas Svilad vervina sjobs, daviT vinc Zed moigera,<br />
vinc gamoTqva, is iSvila, mteri imiT moigera.<br />
566<br />
me rac vSobe, Svilad vsjervar, es Tu mzrdelman gamizarda,<br />
vzrdi momRerlad, me Tu Cemi simRera ar gamizarda.<br />
Tumca ena gasareklda, guli misTvis gamizarda,<br />
magram mefeT samsaxuriT es sazrdelad gamizarda.<br />
mg. mefis vaxtangis amier sofliT micvla da<br />
qarTvelT TavadTa da aznaurT rusT xelmwifis<br />
samsaxurSi ganweseba<br />
567<br />
aq naxeT wuTis soflisa, cru, matyuara, flidisa,<br />
misgan sibnele naTlisa, zedan gardakvra bindisa!<br />
ymani viyveniT keTilni mis cxebulisa didisa,<br />
gvwyalobdis, uxvad gvaZlevdis, swavliT Svilureb gvzrdidisa.<br />
568<br />
mas mogvaSora muxTalman, gza dagvibnela savali,<br />
sad ra gveSovna mudregad, sargebliT gvTxova savali!<br />
rac man moiRo, ar iTqmis Cvens Tavze gardasavali,<br />
Tu getyvi, mwared guls damwvav, Semxuxav, Semtusav ali!<br />
569<br />
vai, ra boZi waiqca, saxl-kari Tavs dagveqcao!<br />
lxini, Sveba da siame sul Wirad gardagveqcao.<br />
Cven ymani davrCiT, patroni wavida, Sors gagveqcao,<br />
gafTxildi, Senc ar dagveqce, RvTis maca, magra deq cao!<br />
570<br />
mefe mogvikvda, viqmeniT Cven mwared oxer-tiali!<br />
miT dagvibnelda sawuTros SuqTa brwyinva da Wyrtiali;<br />
mogvwyda wel-guli, SevqeniT, viT umxrod Citman, frtiali,<br />
daviwyeT, viTa wiwilTa ukruxobiTa, wkrtiali.<br />
571<br />
mis dros rusTa Tqves: qarTvelno, es Tqvenca gagegoneba,<br />
TviT qriste brZanebs: `Znelia orTa ufalTa moneba~<br />
68
iwameT erTi ufali, Tumca genebosT cxovneba,<br />
an wadiT, anu dadeqiT, Tavs nu mieciT Roneba.<br />
572<br />
Cven oc wels iqiT stumarsa ver uzamT Tavazasao,<br />
Semogvewevis Tu aras, mudam ver vaWmevT mzasao.<br />
Tu rom dasdgebiT, Cven TqvenTvis movmzadebT kargs mazasao;<br />
Tu ar dasdgebiT, dro aris mibrZandebodeT gzasao.<br />
573<br />
qarTvelni scden da gatexes mefis vaxtangis mcnebao:<br />
win wauares baqarsa, saqme qnes Tavis nebao.<br />
sworeT im gzazed wavidnen, saiTac iyo snebao.<br />
aravin uwyis, muniTgan cocxali vin ixsnebao!<br />
574<br />
ifices kaxTa, qarTvelTa: `CvenSi ar iyos Suria,<br />
Cven sul didTa da pataraT cxovreba gvaqvndes Zmuria;<br />
davsdgeT, Tu sadme wavideT, erTad viZebnoT puria~.<br />
mec gaverive, mekeTa, raki mas movkar yuria.<br />
575<br />
ra igi fici gardaswyda, gulSi ar qona Surisa,<br />
xelmwifes arza miarTves: `Cven Tqveni ymoba gvsurisa;<br />
laSqarSi wasvla gvebZanos, dro aris samsaxurisa!~<br />
xelmwifes esma, iama, brZana mogdeba yurisa.<br />
576<br />
Tavis vezirebs ubrZana, saymo garigdes maTio:<br />
TavadTa ocdaaTi da aznaurTaTvis aTio;<br />
Tu ar aRsrulden, kideve aT-aTi maze sarTio,<br />
mieciT Tanasworada, ara iyos ra xlaTio.<br />
577<br />
Sursa ra esma siswore, erToba man iwyinao:<br />
rkina rbili da foladi, Tqva, ganaswora vinao?<br />
marTebelTana dagvCxuba, avrigad Segvasminao,<br />
aT-aTi isev mogviWres, sxva ki mogvigdes winao.<br />
578<br />
Suri uvaryo, visac rom Wkva qonda natamalia,<br />
Sejda da gardaexvewa, ixmara cxeni malia.<br />
me myvanada cudi jaglagi, miT vercad davemalia,<br />
gajavrebuli momixda, gardmomiWira xmalia.<br />
579<br />
Surman daCagra da mokvda yaflanisSvili tetia,<br />
Surman ciciSvils adamas daartya TavSi ketia;<br />
daSavebuli mec SuriT daviarebi xetia;<br />
dambnelebia goneba, Tavze mexvevis retia.<br />
580<br />
69
Surman me didaT damkoda, xmali Semomkra misrisa,<br />
msxvils Svilebs yeli damiWra, wvrilebi fexiT misrisa;<br />
cecxliT damiwo saxl-kari, vame, javri mklavs mis srisa!<br />
viT aRlesili laxvari, miT sevda gulsa misrisa.<br />
581<br />
mas meSurnesa pirvelad ara aqvnda-ra Zalebi,<br />
gamoaCina bolos dros faruli danakrZalebi;<br />
gvimtyuvna, xorci TviT Wama, Cven mogviyara Zvalebi,<br />
xe varjovani dagvaxmo, ayovna nakunZalebi.<br />
582<br />
ganaborota keTili, Surman auba Tvalebi.<br />
wina aRuZRva brma brmaTa, ariva gza da kvalebi.<br />
dabenZRa, daarioSa, oqros moriva rvalebi.<br />
gardaxdevinos ufalman, rac Cemi edvas valebi!<br />
583<br />
viT Txasa cxvari, mivendev upiros, moRalatesa.<br />
wamiZRva, samWmo miCvena, Tavs wamayena flatesa.<br />
miTxra, Tu: `ager safoTli, kargia, vinc iq gaxtesa~.<br />
TviT gaxta, me Sig Camagdo, hgavs eSmakobiT antesa.<br />
584<br />
Sevscdi da mwyemssa w[a]uvel, gaudeq mrudaT Zovnasa.<br />
aw davhkargulvar TavTaTvis, aRar moveli povnasa.<br />
uZRebebaman ra miyo, xedavT am Cemsa Sovnasa<br />
simsuqnisaTvis davikvli, ZaRlni SesWamen qonasa.<br />
585<br />
avad momixda umxroda gafrena, qmna navardisa!<br />
sad amosuli xnarcviTa kidev meored vardisa;<br />
vaime, mama-dedisa, Zmis damkargavi var, disa,<br />
veRar mnaxavi moyvrisa tan-lerwam, pirad vardisa.<br />
586<br />
Cveni giTxra samsaxuri, sxva ra gveqna amis meti;<br />
aTas-Svidas-oc-da-cxramets xoTinis kars vTxliSeT keti,<br />
oroc-da-ors findriRavans cecxliT gamovbugeT Sveti.<br />
oroc-Cvidmets brusis korols SeuryiveT taxtis sveti.<br />
587<br />
ormoc-Tvramets brusman dagvkra, Tavsa dagvaxviva reti.<br />
me Cems Zmebsa damaSora, luwisgan davrCi kenti.<br />
maRdeburxis cixeSigan damsva kareb-danakleti.<br />
muniT vixsen, Sin wamovel, qeri vxan da yana, feti.<br />
588<br />
fetvi bevri moviyvane, magram vera vSWame mWadi.<br />
me momiTxres: `mandedame axla adeq, sxvagan wadi!~<br />
Zal-unebriv wamiyvanes, sadac ara viyav mwadi,<br />
vame tkbilo sicocxleo, rom Sen ase gamimwardi!<br />
70
wigni b<br />
md. simRera daviT guramisSvilisa,<br />
tyveobidam gamosvlis dros<br />
daviTis Sesxma<br />
1<br />
vinc rome saxlSi SemiSva, gamaTbo, gamamSuSao,<br />
damidga kargi sadili, win RviniT savse SuSao,<br />
man SemikveTa: imRere, daviT, is `Cemo yurSao~.<br />
kvlav Sen me rasac SemikveT, viqnebi Seni muSao.<br />
2<br />
amad me esreT Sevawyev qeba daviTis SesxmiTa,<br />
ese Sairi bolo-erT erTmanerTzeda SesxmiTa.<br />
`Cemo yurSaos~ sanacvlod Caxruxauli es xmiTa<br />
miuTxar, gamxiarulden Rvinisa Tasebze sxmiTa.<br />
daviTis Sesxma pirveli<br />
3<br />
moiqca daviT kais sadaviT,<br />
RvTis uRlisake miiRo qedi.<br />
maRliT daswiva, mdabalT awviva,<br />
erTad Seyara vake da qedi;<br />
adida mama mis qnaris xmama,<br />
Ze _ sityva misi _ ZalTa moqmedi.<br />
Ze daviTs rqada RmerTman uqada:<br />
rqa aRgidgino, miT mterTa rqendi.<br />
4<br />
mamas vsax Zirad da Zes Srtod pirad,<br />
viT usaxevda mas mamis gverdi,<br />
daviT axevda da mas arxevda,<br />
Srto maiwoda zeidam qvemdi,<br />
iTvis-itoma daviTis Stoma,<br />
rqad aRamorCa Tvisi gamrqedi:<br />
moeba zeda, aRzarda Zeda<br />
man mzrdeli, Tvisi, miT mixvda bedi.<br />
5<br />
viTa namyeni, gamosayeni,<br />
ukvdavebisa xilT mosarTlvedi,<br />
ugbilT ixiles, arad ixiles,<br />
mohkveTes, hkadres: `avs xils ibemdi~.<br />
ig mokveTili, nayof-keTili<br />
isev gancxovlda, me miT vilxendi,<br />
mtriT dacemuli, cecxls micemuli<br />
sagril-saCrdilad me mas virxevdi.<br />
71
6<br />
man damayena, wamoayena<br />
man mzeTa-mzeman Saravandedi,<br />
bnelSi mgdebare gamoved gare,<br />
viTa davRamdi, isev gavsTendi!<br />
Ze mogveboZa, gvesvet-gveboZa,<br />
me daqceuli misgan avSendi,<br />
daviTs, daviTo, mixamda viTo,<br />
egreT nugeSsmca da mad vaqebdi.<br />
7<br />
daviT ar vaqo, mkiTxon, ra varqo;<br />
kaco, Sen iyav giJi Tu brZeni?<br />
vaqeb mitoma, daviTis Srtoma<br />
zed gamoiba kargi yurZeni.<br />
vinc igi Wama, RmerTi iwama,<br />
berTa da berwTa misca sul Zeni;<br />
miT aRiSenes da daiSvenes<br />
saxl-kar-midamo, gare fuZeni.<br />
8<br />
daviTs urokavs, me ar mirotavs,<br />
marTali miTqvams, rac msmia Tqmuli;<br />
mis sanufqada, rac mas uqada,<br />
RmerTman uboZa, aRxda aRTqmuli;<br />
mas misca Zeni, Wkviani, brZeni,<br />
qveyanazeda qebiT ganTqmuli,<br />
mis SrtoTa xili, brmaT TvalT amxili,<br />
svimionisa mklavTa aRqmuli.<br />
9<br />
daviTs mrokavsa Seumkob kavsa,<br />
rasac kaviTa qve ig iwoda,<br />
misTvis fundruki, viTa gundruki,<br />
sTnda, RvTis winaSe ms[x]verplad iwoda.<br />
sulo codvilo, xorcT dakodilo,<br />
gijobs malamad Sen ig iwo, da,<br />
Sen man gagkurnos da ar dagkrulos,<br />
vinc Sens naqnarsa saswvriT giwonda.<br />
10<br />
daviT isama, man ganisama,<br />
aramTu igi erTi dakarga;<br />
bobRniT, ebniTa, hpova ZebniTa,<br />
samad erTi mze mogvfina karga.<br />
rokviT-samebiT, cxonda samebiT,<br />
Tqva Tu: dasia RmerTad ar varga!<br />
sanamdis reka, kerpni gareka,<br />
Tan ganatana TavianT barga.<br />
11<br />
72
daviT rCeulman, RvTis miCneulman<br />
mterTa sarqenlad Ze rqad qadaga;<br />
ig daixara, misgan ixara,<br />
viT Ziri Tvisi Srtoze rqad darga!<br />
beTlems dabada, kanas daba, da,<br />
vin wyali Rvinod ganabadaga,<br />
RmerTi gvacnoba, kerpTa Tqva jmnoba,<br />
ilekro adno, xe wva, qva daga.<br />
12<br />
daviT RvTis qebiT, Surdulis qvebiT,<br />
iqmna SeWurvil, gmirTa mjobneli,<br />
fsalmunT galobiT da RvTis wyalobiT<br />
mterT saqme uyo, dasaja [bneli];<br />
qnar-winwil-ebniT man pova ZebniT,<br />
romelic gvaqvnda Cven saZebneli,<br />
mogvfina mzeda RvTis sityva Zeda,<br />
man gangvinaTla savane bneli.<br />
13<br />
daviT qnarebiT buqna qna rebiT,<br />
sjulis kidobans uroka wina:<br />
melqolam naxa, dagmo, dasZraxa;<br />
mefe xltis viTo yrma pawawina;<br />
colman gakila, qmars eTakila,<br />
wyromiT rqva: vroke me imisTvina,<br />
vinc umetesad, me ukeTesad<br />
mamis-Senis wil taxtzed majdina.<br />
14<br />
da kurTxeul ars ufali, romelman gamomirCia,<br />
ufros mamisa Senisa Rirs myo da me mimiCnia<br />
dacadginebad, mflobelad erisa israelisa.<br />
amad vmRer uflis winaSe, var SuSprad mSleli xelisa.<br />
me. odes daviT guramisSvili<br />
kistrinis omSi cxeniTurT liaSi daefla,<br />
imis monasibad RvTis-mSoblis Sesxma<br />
1<br />
Cem sayvarlis momyvanelo Zed, mariam qalo,<br />
saxiT oqros sasanTleo, lampar-ganumqralo,<br />
zmirin-gundrukT sakmevelo, saynoselad alo,<br />
qalwulT gvirgvinT samkaulo, Tav-jiRoanT alo,<br />
usasyidlo margalito, Zvirfasisa Tvalo,<br />
anTrak-almas-safirono, iagundo-lalo,<br />
cxovrebis wylis iaTuRo, oqrov, ara rvalo,<br />
masvi wyali da mapkure, cocxal-mkvdari valo!<br />
2<br />
zecad gesav, erTo RmerTo, qveynad erT-ufalo,<br />
yovlad wmindav RvTis-mSobelo, dido dedofalo,<br />
73
codvis lias ukuvardi Rrmad Sig davefalo,<br />
Tu Sen me ar aRmomiyvan, Znelad aRmovalo,<br />
Tayvansa gcem, geajebi, viTxov Semiwynaro,<br />
mimkvdarebuls mamaSvelo ukvdavebis wyaro;<br />
masva, mkvdari ganmacocxlo, Sens Zes Semamyaro,<br />
viT wesia sayvarlisa, trfials Semayvaro,<br />
mavne-macdurs ganmaride, Zelo, qristes jvaro!<br />
Cemi cremli zed idine, cxovrebis wylis Raro,<br />
gaufTxildi, cud-ubralod arcad damiRvaro,<br />
daviTs win ZRvnad warumZRvare, RvTis ZRvenT winamZRvaro!<br />
sxva xma<br />
mowyalebis karo, Sens zRurbls movekaro,<br />
usaxlkaro varo, viTxov, Semifaro!<br />
viT mowyale xaro, codvilT meoxaro,<br />
rac me mogiTxaro, Sen miT ganmaxaro,<br />
maxumr-mamasxaro, macin-maxarxaro,<br />
daviTis mterT xaro ZiriT aRmosTxaro!<br />
mv. xarebobis dRis Sesxma:<br />
`axa wminda kopales~ sanacvlod samRerali<br />
qal-qalwulman mariam wmindad Tavi atara;<br />
yovlis kais saqmiTa Tavi RmerTsa ayvara.<br />
ocdaxuTs marts gabriel angelozman axara,<br />
zegardamo mokiTxva hrqva: yrma Svao patara!<br />
qalwuls Zniad aRuCnda, SekrTa, ganasadara:<br />
`mamakaci ar vici, eg moxdebis ragvara?~<br />
man rqva: `sulis wmidiTa Zal-maRlisam dagfara!~<br />
kvlav qalwulman madlobiT RmerTsa xeli Seyara:<br />
`sityvisaebr Senisa meyavn~, _ sxva ara Tqva ra.<br />
vsTqvaT im yrmisa SobiTa dagvemarTa sarfa ra.<br />
gaizarda aw yrma ra, sca da kerpni gayara,<br />
TviT Segveqna RmerTada, dagvico da dagvfara,<br />
ganiyida, jvars ecva, CvenTvis sisxli daRvara.<br />
rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.<br />
ganiyida, jvars ecva, CvenTvis sisxli daRvara,<br />
rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.<br />
rasac valiT dagvixsna, mis vaxSs gvTxoen aRara.<br />
mz. RvTis-mSobl[i]s micvalebis<br />
dRis Sesxma<br />
1<br />
gixarodesT angelozT dasno<br />
da wmindano Tqven bevrad asno!<br />
2<br />
dedofali meufis deda<br />
qveyniT zecad aRmovals Tqvenda!<br />
3<br />
74
mociqulni tyebiT, godebiT,<br />
mglovareni saxmilT modebiT,<br />
4<br />
cremlovani uZRvian wina<br />
aRtacebuls RrubelTa Sina!<br />
5<br />
dedam suli Zes misca xelTa,<br />
meSiniso haeris mcvelTa:<br />
6<br />
Zeman deda haerTa Sina<br />
aravisgan ar SeaSina.<br />
7<br />
aRaxveniT, mTavarno, bWeni,<br />
movals nugeST-cemani Tqveni,<br />
8<br />
sanatreli aw Tqven mieri.<br />
patiosan da saxieri!<br />
9<br />
viT mosianT dasaqadebi<br />
kidobani sjulTa sadebi;<br />
10<br />
viT karavi ig wamebisa,<br />
saxl-savane ars samebisa;<br />
11<br />
dedofali RvTisa-mSobeli,<br />
mowyalebis karT ar mxSobeli,<br />
12<br />
viT abramis vani, karavi,<br />
egreT mcveli, Cveni mfaravi.<br />
13<br />
RvTis deda ars sjulT kidobani,<br />
Zisa mier aqvs wmindobani!<br />
14<br />
misTvisa gvaqvs Cven mindobani,<br />
qveynad misgan ars mSvidobani.<br />
15<br />
misgan damcrda gulT-didobani,<br />
miT ganwesda Zmoba-dobani;<br />
16<br />
75
avis saqmis jmna. ridobani;<br />
uSverT sityvis xmis kmindobani!<br />
17<br />
ugalobdiT mas mgalobelni<br />
bobRniT mwyobriT, tkbilad mxmobelni!<br />
18<br />
daviT mefe qnar-winwiliTa,<br />
rokviT, cekviT, wina-win vliTa,<br />
19<br />
ugalobdes sjulT kidobansa,<br />
qnars etyodes aw TviTon bansa!<br />
20<br />
RvTis-mSobelo, vadidebT Sensa<br />
micvalebis Senisa dResa!<br />
21<br />
Cven gamovsTqviT Seni galoba,<br />
Sen yav Cvenzed Seni wyaloba;<br />
22<br />
gviTxove Sens Zes sayvarelsa,<br />
nu agvxdis Cven RvTis safarvelsa;<br />
23<br />
codva Cveni Sescvalos madlad,<br />
wagviyvanos Cven mand pir-naTlad!<br />
mÀ. Tavisis codvis mogoneba da<br />
sasinanulo sityvebi<br />
daviT guramisSvilisa<br />
1<br />
vame codvils da unanelsa,<br />
keTilT saqmis me uqonelsa,<br />
2<br />
miqceul var samRvTos gzisagan<br />
CveulebiT avis znisagan:<br />
3<br />
codvis myvar var, ara madlisa;<br />
bnelisa da ara naTlisa.<br />
4<br />
viTar warvsdge sjad RvTisa wina,<br />
viT davmkvidrde wmindaTa Sina,<br />
5<br />
76
viT iqnebis Cemi cxovneba<br />
zakviT savse maqvs me goneba!<br />
6<br />
me sawyali daRonebuli,<br />
codvisa var damonebuli;<br />
7<br />
tkbilad miCans crui sofeli,<br />
wuTi anazdisa myofeli.<br />
8<br />
vame, vame, sulo codvilo,<br />
xorciT daWril da dakodvilo!<br />
9<br />
ara gaqvs ra Sen mosawoni,<br />
qristes saswvriT Sen asawoni.<br />
10<br />
rac imruSe, aq Sen isiZve,<br />
mun sasworsa zeda isi Ze.<br />
11<br />
aw nu gZinavs, adeq, iRviZe,<br />
SuvaRames movals is siZe:<br />
12<br />
ar dagiStres Seni lampari,<br />
sameufos dagexSas kari;<br />
13<br />
TvalTa cremli Sen awanwkari,<br />
nu xar[o] gves-glispis mzakvari,<br />
14<br />
Tumca gsuris sulis cxovneba,<br />
daviT rac grhqva, gxams gagoneba!<br />
Tumca gsuris sulis cxovneba,<br />
daviT rac grhqva, gxams gagoneba!<br />
daviT rac grhqva, gxams gagoneba!<br />
mT. aRdgomis dRes yrmaTagan samRereli<br />
1<br />
aRdga qriste da aRmoiyvana adamiani!<br />
braleulebi, bnelSigan bmulni, borgliniani!<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
2<br />
gverd gangmerilman gvapkura sisxli, gvyvna grilovanad,<br />
77
damRerdeT dabdabs, daviTs durduks, did-didroanad,<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
3<br />
evas elxina, erodiasa eldani eca:<br />
vame, viwvio, veras vityvio, vixsnebi verca!<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
4<br />
zrunavs zarganxdiT, zarobs, zuzia zatikobasa,<br />
Àerni [À]etyoden Àerodiasa ÀeSmakobasa!<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
5<br />
TamaS-TulobiT, Tavis TxovniT Sen, Tavxedo, briyo,<br />
irono iro, ione, mohkal, iman es giyo!<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
6<br />
kapas-kaxpobiT, kais kacis kvlad, kadnierebiT,<br />
leqs-RviniT mTvralsa, lxinad mjdomares lmobierebiT,<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
7<br />
mefes mosTxove: `mohkveTe Tavi marTlis metyvelsa~.<br />
nu gikvirs, mis wil nacvlad miece navTT tbas, cecxls mwvelsa!<br />
aliluia, aliluia, aliluia!<br />
obolni<br />
1<br />
dideba Senda ufalo, Sen[a] xar kacTa moyvare,<br />
geajebi, rom Semindo, me visac rame movpare!<br />
Tumca gvarduci vercxliTa vavse, yelamdin movyare,<br />
isev cud iqmna Ce[m]Tvisa, gvarduciT ver wamovyare.<br />
2<br />
cruvman sawuTrom rac momca, isev imanve wamarTo,<br />
viT xmeli SeSa sawvavad me cecxlsa zedan wamarTo;<br />
aw riTRa unda keTilad me Cemi saqme warvmarTo.<br />
an israelad riT gavxde, an riTRa me viwarmarTo?<br />
3<br />
RmerTo, Semindev aw Cemi naqnari codva da brali;<br />
Sors ganmaride urigo me saqme finTi da myrali,<br />
Sen damimSvide me guli RrZuvi, ficxeli da mwyrali,<br />
rom ar Seviqna RviniTa me Wirveuli da mTvrali.<br />
4<br />
vai, Tu movhkvde codvili kaci avis zniT me zrdili,<br />
wamerTos dReni mziani, Rameni ca-mowmendili;<br />
78
mdgomares zRvisa Wvretani, ca varskvlav-mTvariT Wedili.<br />
ukeTes vnaxav veRaras xorc-mkvdari, sul-warwymendili.<br />
5<br />
vai, Tu movkvde umadlo, Seviqna codvis zieri,<br />
davkargo xorcis simaZRre, suliTac viqna mSieri;<br />
misTvis momadges risxvani zegardmo, RvTiv zecieri,<br />
srulad wamerTvas qveynada, me maqvndes rac nivTieri.<br />
6<br />
vame, Tu Sors gzas wavide, sagZlad vera-ra waviRo,<br />
win mebaJeni damixvden, rac mTxoon, is ver gaviRo,<br />
qristes win wavdge qed-drekiT, Tavi ver maRla aviRo;<br />
sasworSi codva daWarbdes, umadlom ver gardaviRo.<br />
7<br />
vame, Tu Cemi sikvdiliT guli aravis stkiodes,<br />
gul-umxurvalod tirodes, gangeb xmamaRla kiodes,<br />
ubralod iwirplebodes, cremli ar xarbad zdiodes,<br />
ra mnaxos Tvaleb-wuxili, Cemzed avs rasme Ciodes.<br />
n. simRera qal-kaxeTis jvarobas<br />
sanaclod saTqmeli<br />
yrmav, goneba ugunuri agoniareo,<br />
Tavs nu gaxdi uRonoda, aRoniareo;<br />
iqiT-aqeT miixede, aTvaliareo,<br />
scan sawuTro muxanaTi, salmobiareo.<br />
ars gza viwro, ormo-xnarcvi moganiareo,<br />
gaufTxildi, ar Cavarde, amod iareo,<br />
nu gaxdebi ufalTana gulmankiareo.<br />
gullmobilad ena-piri almobiareo,<br />
Seiyvare sayvareli, anebiareo,<br />
araferi miayeno saudiareo;<br />
rac gecodos, Seinane, mRrdels aRiareo;<br />
iloce da imarxule da eziareo,<br />
ar Sescvalo ubedurad sabedniareo,<br />
daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo.<br />
ar Sescvalo ubedurad sabedniareo,<br />
daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo,<br />
daviT rac ghrqva Svenierad, aSveniareo.<br />
na. sityva ese RvTisa<br />
sityvisa-sityvad Sewyobili da sw[a]vla sayvarlisa,<br />
RvTisa da kacisa Zisa, yrmaTaTvis simRerad _ `eeo,<br />
meo, qalo qalTa-mzeo~-s sanacvlod saTqmeli<br />
1<br />
eeo, meo, aqeT momxedeo,<br />
79
as momiTxrobs sayvareli, yuri daugdeo!<br />
2<br />
aravina ars ufrosi RvTisgan udideo,<br />
RvTis sityvasa _ kacTa Zesa _ sityvas mismendeo.<br />
3<br />
gzasa romelsa xvidode, win daixedeo,<br />
faTerakians safrxesa arcad Cavardeo.<br />
4<br />
Tavs aseTzed nu ixareb, bolos inandeo;<br />
aseTs nuras moivaWreb, rom dasziandeo.<br />
5<br />
mcan, me var Seni moyvare, Sen me giyvardeo,<br />
nuraodes damiviwyeb, mudam gaxsondeo.<br />
6<br />
vinc girCevdes Cems gayrasa, hkar da ganagdeo,<br />
vinc me momdevs gauyrelad, mec imasa vzdeo.<br />
7<br />
me sul yovelTvis Seni var, Tu Sen gindodeo:<br />
var Wirnanaxi Senzeda, Torem ras dagdeo.<br />
8<br />
Tu ar ici, rac miqnia, getyvi, icodeo,<br />
rom Senc imis sanufqoda saqmes iqmodeo.<br />
9<br />
odes mamiT da suliTurT Zem vimoqmedeo,<br />
miwa-wyali da qar-cecxli erTad Sevmzadeo.<br />
10<br />
Cavbere suli cxoveli, kacad gavxadeo,<br />
qveynad yovli nivTieri, rac rom davbadeo,<br />
11<br />
kacis saxmarad gavxade, sul win daudeo;<br />
yvelas movrive sibrZniTa, rasac SevsWideo.<br />
12<br />
kvlav dedakaci Semwed mas uqmen, umzadeo,<br />
davarqvi orTav saxeli, ganuzogadeo.<br />
13<br />
kacsa adam da dedakacs eva uwodeo,<br />
davsxi samoTxis baRSigan, mcneba daudeo.<br />
14<br />
uTxar, yovlis xilisagan im erTs ar sWamdeo;<br />
80
Tu SeSWame, usacilod sikvdiliT mokvdeo.<br />
15<br />
mcnebas gardaxda, SeWama; gavswyer, ganvagdeo,<br />
adam davswyevle: WiriT da ofliT purs SWamdeo;<br />
16<br />
kurosTavTa da balaxis TesliT rCebodeo,<br />
miwa iyav da miwadve iqce, gamiwdeo.<br />
17<br />
eva davswyevle: Sen, SvilTa kvnesiTa Sobdeo,<br />
qmars aqvndes Senzed ufleba, Sen umcrosobdeo.<br />
18<br />
ra safarveli naTlisa gardavexadeo,<br />
TavianT neba vamyofe, yuri daugdeo.<br />
19<br />
adam miuTxra satanas: Tu ram icodeo,<br />
evasa stkiva muceli, wamlad danadeo.<br />
20<br />
satanam uTxra: magisi Cemzed maagdeo,<br />
me Sen rac gTxovo saxsrada, imas momcemdeo:<br />
21<br />
suli giraod momec da amas daswerdeo,<br />
TaviT, coliTa, SviliTa naTesavamdeo,<br />
22<br />
sanamdisin uSobelsa Sobilad vscnobdeo<br />
da ukvdavi mokvdebodes, manam Sen gyvandeo _<br />
23<br />
adam miugo: egreT vyo, viT Sen iTxovdeo!<br />
mihyida suli, Cavarda jojoxeTamdeo.<br />
24<br />
Sembralden, guli gamwyrali me davimSvideo,<br />
qveynad wyalobis TvaliTa gardmovixedeo.<br />
25<br />
mo[v]lindi sityva mamisad, Zed davibadeo,<br />
ganvkacdi, qveynad viare da ganviyideo;<br />
26<br />
visaje nebsiT, jvarzeda gardmovekideo!<br />
movhkvdi, sisxliTa CemiTa brali ganvswmindeo!<br />
27<br />
mamaman Ceman madida, viT Zem vadideo,<br />
81
adamis aRnadginebi gardavixadeo.<br />
28<br />
saflaviT aRvsdeg, sikvdiliT sikvdili vsTurgneo,<br />
jojoxeTSigan satana risxviT mivbnideo;<br />
29<br />
davabi magris jaWviTa, cecxlsa, navTSi vsdeo,<br />
marjvniT dausvi iuda, marcxniv erodeo;<br />
30<br />
mivel, adams da evasa xeli movkideo,<br />
aRmoviyvane sxvanica, arvin davagdeo.<br />
31<br />
aw Senc adamis tomi xar, miT Semecodeo;<br />
sofelsa Sina patara xoWiWiT egdeo.<br />
32<br />
migiRe, ZiZas miggvare, ZuZus mogkideo;<br />
gasvi, gaWame, Cagacvi, CCvili gagzardeo;<br />
33<br />
gaswavle, gagaostate, kacad gagxadeo,<br />
mogirTev ze-qve savane, colic gibedeo..<br />
34<br />
jereT qveyanad cocxali, giTxar, cxovrebdeo,<br />
merme ra mokvde, zecada ganisvenebdeo.<br />
35<br />
rasac me SenTvis gavsjilvar, viTar movsTvlideo!<br />
aw me rogor ar mewyinos, waxde, gascruvdeo?<br />
36<br />
me damTmo, aRar mindomo, sxvas miuxvideo,<br />
an mterman sadme dagTrugnos, mohkvde, wamirwymndeo!<br />
37<br />
aw nu xar gaubedavi, gijobs, gabedeo,<br />
gaqsuebuli nu xval Sors, axlos mamendeo.<br />
38<br />
nu grcxvenis CemTan mosvlisa, nu damerideo,<br />
Tu Cems sawyensa raSigme Tavi Canagdeo.<br />
39<br />
an gemTxva rame soflisa, miT daikodeo,<br />
aw es ars misi wamali, wylulzed daideo:<br />
40<br />
Cems saxlamdis moawio, amdens ecadeo,<br />
82
ac mawyine, misi miTxar: gcode, Semindeo!<br />
41<br />
Tu gul-mxurvlad es bodiSi Sen maixadeo,<br />
merme Seni gansveneba Cemzed moagdeo.<br />
42<br />
Tu viTar gagaymawvilo, aRar daberdeo,<br />
ara gaqvndes ra sajavro, sul ixarebdeo,<br />
43<br />
Tu ar sxvas visme ucxoTa, marto me mxadeo,<br />
es yvela SenTvis mza aris, rac rom giqadeo.<br />
44<br />
me Sen sxvas aras genukvi, RmerTi adideo:<br />
me SenTvis nebsiT momkvdarsa mamigonebdeo,<br />
45<br />
mag Cems werilsa wignebsa waikiTxevdeo.<br />
rac rom anderZad damegdos, aRasrulebdeo:<br />
46<br />
Raribs aWmevde, mSiersa mwyurvals asmevdeo,<br />
SiSvels Semosde uZlursa, sneuls naxevdeo.<br />
47<br />
sapyrobileSi mWmunvarTa nugeSsa scemdeo,<br />
patimars, tyvesa, ucxosa Seiwynarebdeo.<br />
48<br />
Seimsubuqe codvani, virem avswondeo,<br />
aseTis saxiT meCvene, gnaxo, mamwondeo.<br />
49<br />
aseTs codvils numca gnaxav, rom gagirisxdeo.<br />
maqvs sapyrobile aseTi, Tu Sig Segagdeo,<br />
50<br />
dauSretelis cecxliTa unda iwodeo.<br />
gWamden gvelni da bayayni, matlSi eflodeo,<br />
51<br />
eSmakni cecxlis maTraxTa gcemden, miZaxdeo:<br />
vame daviwvi, miSvele, RmerTo, momxedeo!<br />
52<br />
nu goneb, kidev xelaxla viSva da movkvdeo,<br />
an misebr jojoxeTSigan meRa movideo;<br />
53<br />
an, viT mama-Sens adamsa, xeli movkideo,<br />
83
ise Sen xeli mogkido, an Samebraldeo.<br />
54<br />
unda iyo da itanjo ukunisamdeo,<br />
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />
55<br />
isev xorciT Seinane, rac xorciT scodeo,<br />
Torem suliT veras irgeb, Sen es icodeo!<br />
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />
56<br />
Torem suliT veras irgeb, Sen es icodeo,<br />
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />
daviT, misTvis mogaxseneb, amas ufrTxodeo!<br />
57<br />
adeq, adeq, nuRar swevxar, zezed wamojeo;<br />
Tavs gevlebis qurd-mparavi, mas udarajeo.<br />
58<br />
gaufrTxildi, ar daTxaros Seni saunjeo,<br />
mRilT saWmelad rad inaxav, gaxsen, daxarjeo;<br />
59<br />
ori givis satrfialo, oriv gasinjeo,<br />
romelic Cndes ufro mkvidrad, mas ebRaujeo.<br />
rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.<br />
60<br />
romelic Cndes ufro mkvidrad, mas ebRaujeo,<br />
rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.<br />
rac rom daviT Sen gaswavla, magra dabRujeo.<br />
61<br />
ade, ade, ar daszarde, rac dagpatijeo.<br />
aRe piri RvTis saqebrad, nu gaimunjeo.<br />
62<br />
nu aWmunveb mkvidrs mijnursa, wuTi daRrijeo,<br />
Tu suliT gsyrs gansveneba, xorci gasarjeo.<br />
63<br />
rad ganSordi Sensa mxsnelsa, rad daixvanjeo?<br />
nu xval gzasa ukeTursa, nu gardiqajeo!<br />
rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo!<br />
64<br />
nu xval gzasa ukeTursa, nu gardiqajeo!<br />
rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo,<br />
rac gza daviT win dagidva, mazed abijeo!<br />
84
nb. simRera ferxisuli `ager miRmar axos~<br />
sa[na]clod saTqmeli<br />
eSmakeulT axosa angelozman mnaxosa,<br />
mweros jvari qristesi, gulzed gamomsaxosa;<br />
Tvisi mWreli laxvari lesos, gaimaxosa;<br />
Cems mters gulzed aZgeros, ara wynarad axosa.<br />
Seurisxdes, daTaTxos, mWaxed SeuZaxosa,<br />
ganecale, ganSordi, nu xval daviTs axlosa,<br />
nuraodes gaivli, sadac is esaxlosa.<br />
kacman unda siwmindiT Tavi Sainaxosa,<br />
araferi boroti guliT ganiZraxosa;<br />
TviT eridos saZraxavs, sxvasa ara sZraxosa,<br />
viT swads sxvam ar umarcxos, TviT sxvas ar umarcxosa,<br />
rac TviT exnas-eTesos, anu daefarcxosa,<br />
is moimkos, galewos, daifqos da acxosa.<br />
unda kacman keTilad swavla Seiracxosa,<br />
aTis mcnebis sityvebi gulSi daimarxosa,<br />
gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa.<br />
aTis mcnebis sityvebi gulSi daimarxosa,<br />
gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa,<br />
gulTmodgined ismendes, daviTs rac eCalxosa.<br />
ng. odes daviT guramisSvili<br />
brusiaSi datyovda da Tu ram<br />
aqvnda Tavisi sacxovrebli,<br />
isic daekarga, imisTvis<br />
tirili<br />
1<br />
viTa cxovari gza Secdomili<br />
mgelT warsatacad farexTa gare,<br />
egreT Sen, Tao, xar gaxdomili,<br />
aseTi saqme me mogigvare!<br />
2<br />
gavxdi glaxaki da davrdomili,<br />
Tumca sawuTros moviangare;<br />
var carialze me dajdomili,<br />
saunjisagan kars gareT mdgare.<br />
3<br />
davhkarge igi oqros beWedi,<br />
romliT niSnul ars Cemi Svebadi,<br />
aw meqcevian vani gebadi<br />
me saukuno gansvenebadi.<br />
4<br />
sizmrad vixile, kars gareT vrekdi,<br />
qorwilSi Sesvlad SigniT viwevdi,<br />
85
qriste, miboZe aseTi bedi,<br />
Sensa mas qorwils meca miwvevdi!<br />
5<br />
mterman ganmZarcva me Sesamkeli,<br />
tanT saqorwine Sesamoseli,<br />
va, Tu miT viqna gareT mrekeli,<br />
qorwilsa Sina veRar Semsvleli!<br />
6<br />
Sen xar, ufalo, aw Cemi mSveli,<br />
qristev, Semmose madliT SiSveli,<br />
petre da pavle, samoTxis mcveli,<br />
nu meqnebian karTa damxSveli!<br />
7<br />
nu gZinavs, sulo, aw ganiRviZe,<br />
rom ar Seiqna lampar-Sretili,<br />
SuaRamisas movides siZe,<br />
gareT ar darCe kar-dakletili.<br />
8<br />
nu xar suleli, zarmac-udebi,<br />
ar dagekargos qristes qorwili,<br />
numca iqnebi wildaudebi,<br />
sainaxisa ar irgo wili.<br />
9<br />
vame, codvilsa da ub[a]druksa,<br />
me vin maRirsebs aseTs mazmansa,<br />
rom damigrexdes sanTlis patruqsa,<br />
an zeTs misxemdes Cems mqrals bazmansa!<br />
10<br />
var me mterTagan mwared gacrcvili,<br />
tanT saqorwine sacmelT xeuli:<br />
sul damkargvia zeTi da cvili<br />
da sakerase gorglad xveuli.<br />
11<br />
qristev, ganmkurne brma-yru-sapyari,<br />
rom me aginTo bazma-lampari,<br />
momec locvaSi TvalT cremlT wanwkari,<br />
rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!<br />
momec locvaSi TvalT cremlT wanwkari,<br />
rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!<br />
rom Sen ganmiRo qorwilTa kari!<br />
nd. meore daviTis Sesxma<br />
rusulis simReris xma: ne dam pokoiu,<br />
86
poidu staboiu.<br />
1<br />
abrah[a]mis RmerTi, sabaoTi erTi,<br />
moqmedi yovelTa mkvdarTa da cxovelTa,<br />
yovlisa mpyrobeli,<br />
2<br />
ars Cemi gamCeni, Semnaxav, damrCeni,<br />
me igi mrwams mamad, ar qaCali mamad.<br />
dambadebels vesav!<br />
3<br />
sasoebas mamas daviT sTxovda amas:<br />
mama, Seni Zeo, viTxov, miboZeo<br />
Sesavedrebelad;<br />
4<br />
suli-wminda farvad Tavs madgio karvad!<br />
RmerTs sTnda daviTisa, isma sityva RvTisa<br />
zegardamo qveynad.<br />
5<br />
mosca saTxovari, qriste macxovari,<br />
sadideblad RvTisa, Ze ig daviTisa,<br />
WeSmariti RmerTi.<br />
6<br />
friad sayvareli, mcveli da mfarveli.<br />
man dagvidva sjuli, daxsna daxvanjuli,<br />
jvars ecva CvenTvis!<br />
7<br />
me misTvis Tavs videb, vaqeb da vadideb,<br />
mrwams da aRviareb, vdgebi Tu viareb,<br />
ugalobeb me mas!<br />
8<br />
mdidar var Tu mwiri, lxini maqvs Tu Wiri,<br />
vimReri Tu vstiri, qnari maqvs Tu stviri,<br />
zed davmReri amas!<br />
ne. rusulis simReris xma:<br />
CTo za priCina, vseRda kruCina.<br />
1<br />
ismineT erno, gulT mecnierno,<br />
me davsZrav bagebs, mogiTxrob kargebs;<br />
migdeviT yuri.<br />
2<br />
sityvav Zliero, RvTiv zeciero,<br />
87
Txrobilo maRliT, smenilo dabliT<br />
Zed wodebulad;<br />
3<br />
kurTxevad Cvenda, ar SesaCvenad,<br />
RmerTad cnobilo, kacaT Sobilo<br />
qalwulisagan;<br />
4<br />
umamod qveyniT, udedod zeciT,<br />
romel movlindi da qveynad vlidi,<br />
ieso qriste.<br />
5<br />
mwyemso keTilo, nayof-keTilo,<br />
var gaxdomilad cxvari cdomilad,<br />
aw momiZie!<br />
6<br />
modi saZebrad, vgdivar sad mTxreblad,<br />
gamkurne Wiri, mTxrebls axsen piri,<br />
aRmomiyvane!<br />
7<br />
damixsen bneliT, tanjviTa ZneliT;<br />
nu mimcem mgelTa, matlTa da gvelTa,<br />
melT SesaWmelad!<br />
8<br />
amad gadideb, mavnes marideb,<br />
xar Cemi myvari, mrwams Seni jvari<br />
sarwmunovebiT.<br />
9<br />
amad gigalob, me Sena mwyalob,<br />
CvenTvis jvarcmulo, sayvarlad Tqmulo,<br />
aw Semiyvare.<br />
10<br />
aRmipyar xeli, mwvavs cecxli cxeli,<br />
mapkure wyali, damSrite ali, _<br />
wva daminele;<br />
11<br />
tkbilo ieso, mxams ganvileso<br />
wamlad sasmelad, wlurze sasmelad<br />
me sisxli Seni!<br />
12<br />
SengniT vikurno, ar davikrulo,<br />
ar gavxde wbilad, eSmakTa Svilad, _<br />
viyo me Seni.<br />
88
13<br />
SengniT xmobilad, keTil-Sobilad<br />
vixsenebode, Sen mamad myvande<br />
ganuSoreblad.<br />
14<br />
qristes macxovars, gTxov am saTxovars,<br />
maride cxovars, saca mglis xro ars,<br />
mixsen maTgana.<br />
15<br />
me daviT ese vxan da viTese,<br />
vin xarT Wkva[T]m[yo]fni, ese nayofni<br />
brZnad moimkeviT.<br />
16<br />
`arananinas, Tarananinas~<br />
ese sjobia, RvTis samkobia:<br />
aliluia!<br />
ese sjobia, RvTis samkobia:<br />
aliluia, aliluia,<br />
aliluia!<br />
nv. mesame daviTis Sesxma<br />
polSis simReris xma<br />
1<br />
aw me aRviZrav enasa,<br />
vadideb RmerTsa zenasa;<br />
viwyo me galoba,<br />
miyos man wyaloba.<br />
man qmna vaJ-qaloba,<br />
misca trfialoba.<br />
2<br />
me Cems sayvarels Samyaros,<br />
ar SemaZulos, mayvaros.<br />
maqvs trfialT wildeba,<br />
mwvavs saxmilT kideba;<br />
amisTvis mindeba<br />
qeba da dideba.<br />
3<br />
daviT Tqva RvTisa qebani,<br />
ukra qnar-winwil-ebani,<br />
RvTisave nebiTa<br />
kargisa mcnebiTa<br />
ipova ZebniTa!<br />
adida ebniTa!<br />
4<br />
89
aTZals alyani aubna,<br />
ukra, RvTis qeba aubna;<br />
orRanos dabera,<br />
qnarzeda damRera,<br />
fsalmuni aRwera,<br />
RmerTs guli ajera.<br />
5<br />
aqebda RmerTsa caTagan,<br />
yovelTa misTa ZalTagan,<br />
iroka, isama,<br />
sabaoT iwama,<br />
mamis da Zisama<br />
da sulis Tqmisama.<br />
6<br />
sTnda RmerTsa qnarTa xmobani,<br />
daviTis kargi ymobani.<br />
winaswr Tqmulia,<br />
yuriTa smulia,<br />
viTar aRTqmulia,<br />
Zed saxel rqmulia.<br />
7<br />
mosca Ze brZeni, Wkviani.<br />
Seiqna mefe sviani.<br />
qalwulsa axara,<br />
Zed muclad saxa ra,<br />
madliTa dafara;<br />
yrma iSva patara.<br />
8<br />
`dideba maRalTa Sina<br />
RmerTsa~ _ galobden maSina.<br />
zegardmo Txrobili,<br />
qveynada Sobili,<br />
kacTa Zed mkobili,<br />
RmerTada cnobili.<br />
9<br />
ieso qriste saxelad<br />
ewoda dasaZaxeblad, _<br />
gamoCnda mxsnelia,<br />
ganaTlda bnelia!<br />
saxmili nelia,<br />
aRara Znelia!<br />
10<br />
xma gvesma gasaxareli:<br />
mogveca Ze sayvareli!<br />
aw erno ixareT,<br />
sibrZneni ixmareT,<br />
90
ac mogcaT, ikmareT<br />
es nu gaikmareT.<br />
11<br />
Zed sityva RvTisa movlinda;<br />
kacTa Zed qveynada vlida:<br />
sneulTa ulxenda,<br />
brmaTa Tvals uxelda,<br />
mkvdarTa aRudgenda,<br />
wyals Rvinod uqcevda.<br />
12<br />
ver icnes, vecxlzed gayides,<br />
zurgzeda jvari ahkides,<br />
galanZRes, gakicxes,<br />
Tval-akruls TavSi sces:<br />
vin gcao? _ mas kiTxes,<br />
maT sisxli Tavs icxes.<br />
13<br />
sajes, braleul gaxades:<br />
tanisamosi gaxades.<br />
ubralo dasajes,<br />
golgoTas jvars acves,<br />
ekali Tavs adges,<br />
naRveli mas asves.<br />
14<br />
ugmires gverdsa laxvari,<br />
gamoxda sisxli da wyali.<br />
Seiqna mSobeli<br />
Tval-creml-uSrobeli,<br />
guliTa mlmobeli,<br />
laxvarTa msobeli.<br />
15<br />
dajda satyebrad, godebad,<br />
TavTa xlad xe-qva-lodebad,<br />
gulsa saxmilis modebad,<br />
Sesabral-Sesacodeblad.<br />
vai, ra Sesazaria<br />
misi moTqma da zaria!<br />
godeba anu aria,<br />
mTqmelTaTvis yvela mwaria!<br />
nz. aria<br />
romel ars godeba,<br />
rusulad: ax kak skuSno.<br />
1<br />
va, ra maqvs didi mowyena,<br />
sada ars Cemi molxena!<br />
91
mwared saxmiliT dagulsa<br />
laxvari damsmia gulsa.<br />
2<br />
nawlevni, RviZli da guli<br />
Semqnia cecxliT daguli;<br />
piri Semkvria wyeniTa,<br />
vera miTqvams ra eniTa!<br />
3<br />
momixda me sazareli,<br />
satiri dasazareli;<br />
miT dRe maqvs ar saxareli,<br />
momikles me sayvareli!<br />
4<br />
sityva _ Zed RvTisad Txrobili,<br />
qalwulisagan Sobili,<br />
uriaTagan gmobili,<br />
Seiqna laxvarsobili!<br />
5<br />
mSobelsa Tvisi Sobili,<br />
daWrili, gverdgapobili,<br />
win edva muxlzed mkvdaria,<br />
zdioda sisxlis Rvaria.<br />
6<br />
Tavs dastiroda mSobeli,<br />
RawvT ar cremliTa mSrobeli.<br />
eWira xeliT xelia,<br />
sawylad gardegdo yelia.<br />
7<br />
tiroda: RvTiv didebulo,<br />
Sen CvenTvis Tavdadebulo,<br />
gixile jvarzed vnebuli,<br />
xel-fexi sisxlis Rebuli.<br />
8<br />
vai Cems TvalTa Cenasa,<br />
Sens ukan Cems darCenasa!<br />
vai me am dRis damswrebsa,<br />
Sens gulze xelis damkrebsa!<br />
9<br />
Zev, rad gamxade oxrada,<br />
satirlad da saoxrada?<br />
odes giWvretdi Sen pirsa,<br />
ukuviyridi me Wirsa!<br />
10<br />
92
Sen, sayvarelo aw Cemo,<br />
saxiTa, mzes migaCemo,<br />
mzev, Caxe, Seiqna bneli,<br />
me saqme momixda Zneli.<br />
11<br />
mzev, waruali naTeli<br />
damiSrti, viTa sanTeli;<br />
dRe damiRamdi mziani,<br />
miT momivida ziani.<br />
12<br />
mzev, Senis piris saxeni<br />
aw Cemi iyo mamlxeni,<br />
Senis pirisa saxiTa<br />
gamoxsnili var maxiTa.<br />
13<br />
Tavs damcemia aw bade,<br />
Sen geajebi: amxade,<br />
brmas aRmixile Tvalebi,<br />
macnobe gza da kvalebi!<br />
14<br />
Zeo, me guliT meneba<br />
Senis saxelis xseneba;<br />
magram ver SesZlo enama<br />
da TvalTa cremlTa denama.<br />
15<br />
vaime, es ra vnaxeo,<br />
Sen miwaSigan gmarxeo!<br />
Svids maxvils guli vaxeo,<br />
vsWri da imaze vaxeo.<br />
16<br />
adamis wylurTa Samxveo,<br />
misTvis sisxlisa damTxeo!<br />
wadi, salbuni mas cxeo,<br />
eva ixsen da mnaxeo.<br />
17<br />
eva tirs: vame, wavxeo,<br />
momixda eSmakT safrxeo!<br />
RvTis mcnebas me gardavxeo,<br />
miT jojoxeTSi Cavxeo.<br />
18<br />
maqvs satanjveli Znelia;<br />
saxl-samyofeli bnelia;<br />
xorcs mWamen matlni da gvelni:<br />
suls miwven cecxlni mdagvelni.<br />
93
19<br />
tkiviliT viRrWen kbilsao!<br />
vesav iesos tkbilsao,<br />
romelman ivno jvaria,<br />
dansTxia sisxlis Rvaria.<br />
20<br />
zegardmo sityvav RvTisao,<br />
da qveynad Zev kacisao!<br />
mifone, gaxsen kruleba,<br />
gankurne Cemi wylureba.<br />
21<br />
ufalo tkbilo ieso!<br />
gamoTqva vinc leqsi eso,<br />
Seundev Senacodari,<br />
naSfoTi danaborgari!<br />
nÀ. simRera<br />
romel ars amisis xmis simRera rusulad:<br />
neTu zlosTi nadomnoieu, umenSiT mne peCal moiu.<br />
1<br />
rqva: dideba, RmerTo, Senda, cad da qveynad rac aRSenda!<br />
daviT xmiTa nestvs afSvenda, gigalobda viTa gSvenda:<br />
RmerTo, miyav wyaloba, me Seni vsTqva galoba;<br />
Sen gaqebda yoveli, SengniT rac a cxoveli, suls aqSenda.<br />
2<br />
Cemsa kacad mxatvels, msaxvels, rac me Zalmics, giqeb saxels,<br />
SobiTgan brmis Tvalis amxels, is me mamxels Cemsa samxels,<br />
arsis saydrad mjdomelo, qeba miuwdomelo,<br />
mzgavsi Seni sadari vsZebne, aq arcad ari, verc vxvdi mnaxvels.<br />
3<br />
vame, sibrZne ara maqo! viT Sen gixams, viTar gaqo?<br />
Sensa saxels rac davarqo, mteri Cemi miTa vbaqo;<br />
ars Cemis RvTis saxeli: mamis TanamZraxveli<br />
Ze, mwe Cemi ars, qriste, mteri miwa davqiSte, xrmlad is maqo!<br />
4<br />
me damwvarsa da dagulsa, saxl-samkvidro dakargulsa,<br />
sevdis mWvlita gaTangulsa, wasawymendlad gabargulsa,<br />
is myavs nugeST mcemeli, mterTa ar mimcemeli:<br />
qriste CvenTvis jvars ecva, miT nugeSi Cve[n] gveca sawyals gulsa.<br />
5<br />
gzas matare kargs satarels, nu amxdi me Sens safarvels;<br />
Semamyare me sayvarels, Cemis gulis gasaxarels.<br />
ze sityvao RvTisao, qve Zev daviTisao,<br />
94
tkbilo ieso qriste, gauyrelad maWvrite Cems sayvarels.<br />
6<br />
Sen xar Cemi amgeb-mSeni, siyvaruli me maqvs Seni;<br />
amad mindi: turfad Sveni, suni gidis karg safSveni,<br />
aw momfine sulia, mamiT gamosulia;<br />
mixsen saynosT karia, mterTgan Senakaria, danaxSeni.<br />
7<br />
mWirs me saqme sakicxeli, veras viTmen gul-ficxeli,<br />
me Sen gcode uricxveli, misTvis damwvavs cecxli cxeli,<br />
Sen damasxi wyalia, damiSrite alia,<br />
mxsnelo, kacTmoyvareo, sevda ukumyareo! var Wkva-Txeli.<br />
8<br />
me am wignis gamleqsveli, tvinTa mfantvel-g[a]mqsaqsveli,<br />
amad vstir, var cremliT sveli, sawuTros kargs aras veli;<br />
cru ars wuTisofeli, anazdisa myofeli,<br />
mZmobeli, Tu mdobeli, _ aris daundobeli da mZmacveli.<br />
nT. simRera daviTisa: zubovka<br />
romel ars rusulad amisi xma: kazak duSa pravdivaia<br />
1<br />
zubovkidam momavalman vnaxe erTi qali,<br />
metad turfa, Svenieri, maze damrCa Tvali.<br />
Sav Tval-warbas, pirad TeTrsa asxda Savi xali,<br />
misman eSxman dacamlewa, Semimusra Zvali.<br />
2<br />
vkiTxe: mzeo, sidam moxval, xar sad wamavali?<br />
geajebi, macodine Seni gza da kvali;<br />
SenTvis guli qvaT gardmeqca, gaxda, viT klde sali,<br />
masxi wyali, damiSrite, me Seni mwvavs ali.<br />
3<br />
xma gamomca, gagulisda, sityva miTxra avi:<br />
`avo kaco, viT gabede, Sen me mTxove Tavi?<br />
bulbulT nacvlad vard-kokobman rad dagisva yvavi.~<br />
miT avstirdi, cremli vRvare zRvaTa SesarTavi.<br />
4<br />
ase miTxra: `Camomexsen, gamecale, mari,<br />
ar mindixar, ar miyvarxar, sxva myavs kargi myvari, _<br />
Sengan Tvalad ukeTesi, vaJi-kaci qmari~.<br />
ra es mesma, javriT cxvirsa wamedina Zmari.<br />
5<br />
miTxra: `SengniT numca msmia sityva magis meti~.<br />
aiRo da damiSina TavSi didi keti.<br />
davrecrecdi, gardaviqec, damexvia reti;<br />
Sav[v]ebraldi, Tavs damad[g]a, viT bnels, naTlis sveti.<br />
95
6<br />
ra movbrundi, daixara, xels momkida xeli;<br />
amayena, ase miTxra: `rad Seqnilxar xeli?~<br />
me miuTxar: SenTvis gavxdi ase Wkvaze Txeli,<br />
Sen rom mwunob, miT medebis gulsa cecxli cxeli!<br />
7<br />
merme tkbilad damiyova, kidec gamicina;<br />
ase miTxra: `aq nu vsxedvarT, gvnaxos aravina.<br />
axla avdgeT, Cven wavideT TavTavisTvis Sina;<br />
kulav sadme amoivli, me dagxvdebi wina~.<br />
8<br />
sad wavida, vera vnaxe, Cemi sayvareli,<br />
man damigdo saimedo sityva saxareli.<br />
me mis monas numc amxdia misgan safarveli!<br />
sad miWirdes, mameSvelos, sxvas aRaras veli.<br />
9<br />
dampirda, Tqva: `kidev moval~. aw me imas veli:<br />
misTvis vstiri, cremliTa maqvs ube, kalTa sveli.<br />
sikvdilis dros me mis meti aravin myavs mSveli.<br />
man gamiRos samyofisa kari Sesasvleli.<br />
10<br />
im Cemisa sayvarlisa samsaxuri msursa,<br />
aha, misTvis gamijnurda, guli misTvis xursa,<br />
imedi maqvs, rasaca vsTxov, momcems, ara Sursa,<br />
ukvdavebis wyals miboZebs, cxovrebisa pursa.<br />
11<br />
RvTisgan viTxov, ar gamyaros me mis siyvarulsa,<br />
sxvas ukeTes[s] vis viSovni silamaziT srulsa?<br />
Cemis siyvarulisaTvis scemes xelSekrulsa,<br />
saxiT vxedav CemTvis mkvdarsa sisxliT gabasrulsa.<br />
12<br />
aw, Sen, Cemo sayvarelo, imyofebi sada?<br />
qveynad Sengan ukeTesi me aravin myvanda.<br />
qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;<br />
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />
qveskne[T]sa var, vera gxedav, megulvebi cada;<br />
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />
geajebi, nu gamwirav, wamiyvane manda!<br />
Á. simRera<br />
amisi xma romel ars rusulada: CuvsTuiu skorbi<br />
luti vsiakao minuti<br />
96
1<br />
sayvarelman sityva avi miTxra, gulsawvavi:<br />
neta rad viyo Senia,<br />
saxiT avrigad Svenia!<br />
2<br />
me vardi var bulbulT mrTavi, yvavs rad mogce Tavi?<br />
me misTvis ar mikadra man,<br />
SeirTo sxvam. pir-badraman.<br />
3<br />
miTxra: mZulxar, ar miyvarxar, zinzlis sunad yarxar;<br />
me ar miynose, vardia,<br />
anZalas zed Sevardia.<br />
4<br />
gamiwyra da mcema joxiT, gamamagdo qoxiT.<br />
veRar mivsulvar Sinao.<br />
man ase SamaSinao.<br />
5<br />
karis-karad daval glaxad, tanT macvia Talxad;<br />
Seviqen glaxa-mwiria,<br />
sayvarlis ganawiria.<br />
6<br />
misgan damwvar-dadaguli Cemi gaxda guli;<br />
mwvavs misis cecxlis alia,<br />
gamoyrCis natusalia.<br />
7<br />
me misTvisa vsWmunav, vstiri, marida man piri;<br />
Cemzed aiRo xelia,<br />
mamidva cecxli cxelia!<br />
8<br />
riT davkarge gaxareba, giTxra aRsareba:<br />
mibrZana rac brZanebani,<br />
ver davimarxe mcnebani.<br />
9<br />
mibrZana: Tu me Sen gindi, gaqvndes Cemi ridi,<br />
eride Cemsa wyenasa,<br />
avs nu aubneb enasa!<br />
10<br />
Tu Sena xar Cemi myvari, nu xar gulmzakvari,<br />
iyav Sen gulmarTalia,<br />
rogorc rom samarTalia.<br />
11<br />
97
Cemi mcneba daimarxe, Tavi Sainaxe<br />
Tu Cemi Tavi gindao,<br />
iyav yovlisfriT wmindao.<br />
12<br />
Tumca gnebavs Segiyvaro, gxams ar gameyaro;<br />
gverT maxlde gauyrelada,<br />
migaCnde sayvarelada.<br />
13<br />
rac me iman SemikveTa, me is ar mekeTa;<br />
momiTxra rac saqnelada,<br />
yvela meCvena Znelada.<br />
14<br />
Senc damgmobdi, Tu icode, rac me imas vscode;<br />
Seviqen misi urCia,<br />
me aubzue tuCia.<br />
15<br />
mkvidrs sayvarels gaveyare, wuTi Seviyvare;<br />
SememTxva didi codvani,<br />
misTvis maqvs SfoTva-borgvani.<br />
Áa. reuli<br />
es rusulad: polno, polno. ne prelSCaisa.<br />
1<br />
kmara, kmara, nuRara scodav, suls agebis mixvdes Sveba,<br />
aw daswynardi, nu SfoTav-borgav, nu gaqvs zmirinT zinzlad fSveba!<br />
2<br />
Cumad iyav, nu gamagoneb, mag saqmes iqs arca steri.<br />
saZuls alxen, sayvars aRoneb, Seqnilxar Sen Tavis mteri.<br />
3<br />
saZags saqmes kacs veras uqeb, kaci karg saqmiT iqneba.<br />
suls ki amWlob, xorcs ki asuqeb, aw cxovneba viT iqneba!<br />
4<br />
mokle aris es cru sofeli, kacsa grZlada ar SerCe[bis],<br />
ars kacT suli ukvdavmyofeli, xorci sikvdils ver [morCebis].<br />
Áb. reuli<br />
axali SemoRebuli qarTulad<br />
1<br />
xorcia miwa talaxi, sawuTros fexiT nalaxi;<br />
suli usxeul myofeli, aqvs saukuno sofeli.<br />
xorci mkvdar-xmeli balaxi, ayoebulad nanaxi:<br />
suli cxovrebis mpyrobeli, viT bazma gauqrobeli.<br />
98
2<br />
xorcTaTvis dRisa savalsa sagrZals waiReb mravalsa;<br />
ar gebralebis sulia, usagZlod Sors wasulia.<br />
xorcs acmev vaxSsa da valsa, suli SiSvela davalsa,<br />
xorcs gifSvnis muSkis sunia, suls agdis natisunia.<br />
Ág. dinari<br />
`patara qalo Tinao~-s sanaclod samRerali<br />
1<br />
vaqoT, vadidoT vinao? _ RmerTi maRalTa Sinao,<br />
vinca Seamko qveyana, Rame dRed ganabrwyinao;<br />
zRviT, xmeliT, xiTurT, balaxiT mTa-borcvi aRmofinao,<br />
yoveli nivTisagani maSigan ganaCinao;<br />
Cven, kaci, miwa da wyali Segvzila, aRgvadginao,<br />
mogvca sibrZne da dagvidva qmnuli yoveli winao.<br />
Cvenc gvmarTebs msxverpli SevswiroT _ daviT Tqva _ imisTvinao.<br />
2<br />
aqe, adide Senao, vinca Sen aRgaSenao,<br />
Sen _ Savi miwa, talaxi _ rom agre dagaSvenao:<br />
Cagidga suli cxoeli, dagawyebina qSenao,<br />
galaparaka, gasmina, mogca piri da enao;<br />
dRe gagiTena naTeli, giboZa TvalSi Cenao,<br />
ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao;<br />
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao<br />
ndoma col-qrmobis surviliT, saWmel-sasmeliT rCenao,<br />
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao,<br />
mas RmerTsa msxverpli Seswire, daviTma mogaxsenao.<br />
Ád. zmiani Sairi daviT guramisSvilis Tqmuli<br />
1<br />
mefeo, RmerTman nu mogces wuxili, Wmunva, vi[Soba].<br />
nu mogiSalos nadimi mudam dReT sul mejli[Soba];<br />
laSqari mogces uricxvi, ar hqondes angari[Soba],<br />
man mogaxmaros, sad gindes, vinc dRes qalwulTgan i[Soba],<br />
2<br />
[mogvni]Wa RmerTman Ze Tvisi da iSva dRes uSobeli,<br />
r[qva bi]ndis ferad mcnobelno, micaniT me ucnobeli!<br />
a[ba ga]SinjeT varskvlaviT, mogvnTa scnes ra sacnobeli,<br />
Si[Soba] xelis werilTa ganagdes gamampWobeli.<br />
erTs dRes aRdgomac iyo da xarebobaca; diaRac<br />
cioda moskos da imis monasibaT Tqmuli<br />
moskos qalaqs mzes ve[lodi]T da ver gnaxeT aq[su daro]!<br />
sol[aR dgoma] gvirCevn[i]a, aq sicocxle gvaqv[s udaro];<br />
ka[pas qa]r[sa mWvali] ekras, ras gviSveli, vTqvaT, sudaro;<br />
Sen gahkurne mwu[xareba] adgomav, da qvav-sudaro!<br />
99
erTma qarTvelman Tavadis-Svilma moskos qorwili qna<br />
da cotad mdads puris s[a]uWmelo daugvianda; agreve<br />
manamdis qorwils iqmoda, ors dabals aznaurTan<br />
idga fsonaTa imaTze metsa xarjevda, imis<br />
monasibaT Tqmuli.<br />
daRa[mda, di]la gaTenda, mdads puri ar uWamia,<br />
[ejibi]s piri gaxseniT, xelzed aRirseT namia;<br />
i[q orwili[ans kacTana daxarjis Tvalis wamia;<br />
eg mec ar[mefe]reboda, rac magas dauwamia.<br />
erT dRes batonebma daviT guramisSvilis xalaTis<br />
boZeba ganiZraxes, imis monasibad Tqmuli<br />
siuxvis ko[ka ba]tonsa win udgas, viTa kulada,<br />
i[q udi]s mowyalebani RaribTa gasak[u]rnada;<br />
[axal uxi]lavs, ZvelT mcmelTa guls ar gauxdis wylurada<br />
a[q aTi bi]Wi vaxlavarT, marto me gulnaklulada!<br />
amicana zmiani<br />
1<br />
aw zmobs mle[qseli]; mza[sa var, cxeli] [maqo] mwvadebi, darbazs waiRiT.<br />
me[fe iq ari], sadac taxt[zeda] zis dedofali morTuli jiRiT.<br />
[mas tiki]s Rvino win u[dgi mi]niT, [mas ra] svams mefe daiwyebs RiRinT,<br />
aswevs fexebsa, Seyofs da gayofs, gulzed mi[i]kravs orisav mjiRiT.<br />
2<br />
cocxalni Soben mkvdarTa da mkvdarni cocxalTa badeben!<br />
amas ar avxsni, sanamdis me sofels ar miqadeben;<br />
ase TqmisaTvis msmenelni rad danaSauls madeben?<br />
TviTanac male axsnian, Tumca rom maiwadeben.<br />
Áe. simRera<br />
romel ars rusulad amisi xma: uletela zazulinko<br />
Ceres dubinu<br />
1<br />
vsTqvaT, rac vardman Tavis Tavzed | qna saqme avi:<br />
SeiZula man bulbuli, | iyvara yvavi.<br />
2<br />
bulbulman scna, baRs Semoswyra, | mTad qna navardi,<br />
askilzeda daibuda, | ganagdo vardi.<br />
3<br />
vardman uTxra: me, bulbulo, | aki giyvardi;<br />
ratom agre ganmeSore, | xom ar giyardi?<br />
4<br />
100
ulbulman hrqva: vardo, Tumca | gaqvs kargi feri,<br />
CemTvis iyav uferuli, | ar Semiferi.<br />
5<br />
Seni kargi silamaze | ars CemTvis urgi,<br />
guls sakonlad rom migikri, | maqcivi zurgi;<br />
6<br />
sakocnelad moxveulsa | maridi piri,<br />
sxvas axari SexvevniTa, | me ki matiri.<br />
7<br />
me gaWmevdi, me gasmevdi, | me gacmevdi tanT,<br />
Sen daxarbdi mcires ZRvenTa |sxvisgan monatanT.<br />
8<br />
me ese mklavs, miT laxvari | guls gamiyare;<br />
Cemgan Tvalad uvaresi | Sen Seiyvare.<br />
9<br />
rac mogiTxar, miT wamixda | me Senzed guli,<br />
Sens sacolqmrod me survili | maqvs dakarguli.<br />
10<br />
aw me waval, davikargvi, | aRar mindixar,<br />
wadi masTan, ganisvene, | myvari visic xar.<br />
11<br />
radgan ase momigvare | me Sens SesarTavs,<br />
is Tu ginda, qrmad SeirTev, | neba damirTavs.<br />
12<br />
fu Sen cruo sawuTroo, | xar araferi!<br />
vards yvavs SerTav, askils bulbuls, | ars ra saferi?<br />
Áv. simRera<br />
romel ars amisi xma rusulad: ax, skoliko<br />
cvela vletax molodix!<br />
1<br />
va, ramdeni yvavis zafxuls axalni,<br />
ar vicodi javri droTa, avT xani;<br />
yovelTvis me viyav misis imediT,<br />
arasa vpyrobdi CemTa siTavxediT,<br />
sasmenlad ar mindoda.<br />
2<br />
baRad vijdi masTan, visac vyvarobdi,<br />
vardTa suniT, yvavilT WvretiT vxarobdi;<br />
ara maqvnda kvnesa, vai da viSi,<br />
101
arca warwymendisa ridi da SiSi,<br />
vnaRlobdi arasfersa!<br />
3<br />
cxovrebasa Cemsa miT vatarebdi,<br />
moyvaresa Cemsa Tavs vayvarebdi,<br />
ganvscxrebodi, viSvebdi, vixarebdi,<br />
javrTa da sevdaTa me viqarvebdi<br />
mas baRSi SeqceviTa!<br />
4<br />
Samadgomam mouwoda yinvasa,<br />
siyviTlesa da foTolTa cvivnasa;<br />
mameSala me miT wuTi-sofeli,<br />
gamicudda yvela maSi myofeli,<br />
wamixda Wirnaxuli.<br />
5<br />
ayrevinebs zamTari foTolT xeTa.<br />
uxdens sikvdili kacT kargTa saxeTa!<br />
aw gafTxildiT, visaca Wkuva gqondesT,<br />
rome ara warswymndeT, _ suliTa scxondeT, _<br />
CemsaviT nu moscdebiT.<br />
6<br />
vai moklebulsa siberiT brmasa,<br />
netavi matebuls mozardsa yrmasa!<br />
berikaci daRma midis gorviTa,<br />
yrma aRmarTzeda yinulzed corviTa,<br />
bers umZims, yrmas msubuq Cans.<br />
Áz. amicanad igavi, asaxsnelad advili<br />
1<br />
viremdis ganaxldeboda Zveli dRe-Rame mziani,<br />
ifqli kalozed eyara ganurCeveli, bziani;<br />
axalman dReman ganwminda RvarZlian nakmaziani,<br />
mis dRiTgan moCans garCeviT sargebeli da ziani.<br />
2<br />
sanam dRe Zveli dRes axals Cven dRed ar gagviTenebda,<br />
manamdis Cvensa daSlilsa veravin aRaSenebda;<br />
ra dRe gaTenda axali, qveyanas danaSvenebda,<br />
yuriTac kargsa gvasmenda, TvaliTac kargs gvaCvenebda.<br />
ÁÀ. anbanzed Tqmuli daviTisagan<br />
pirveli Tavidgan da meore bolodam<br />
adam brma gveliT da eva ver[a] zogven Àe Tmenasa,<br />
im krulman laxvrad miago nebiT or-piri JRerasa;<br />
rac sityva tkbilad urCiva, ferxT-qveS Ralatobs yvelasa,<br />
102
Sig Cans cden Znel wyvlad Wmunvarni, xsnil Ãnarcvs jden he Äiebsa.<br />
Äi hi jojoxeTad Ãden, xvdaT Wra, wyvla Znel cecxl CeniT;<br />
Sigan yrian RadarT qveSe, fufqavs uyT tba, sulT rjis JeniT.<br />
pirs oxrevdin naRvliT misTvis, lxini kvnesiT iwvarTeniT,<br />
Tayvans ÀciT, zenars vedreT, es did gvemiT bma axseniT.<br />
* aSiaze wiTuriT: `es bolos striqoni orjel unda~. strofis bolo<br />
taepebs yvelgan uzis cifri 2.<br />
* danarCeni teqsti Camogvaqvs sqolioSi: `romelic rom zeiT xsenebuli<br />
sami sauflo locvani arian iambiko, romelic rom yovels striqons<br />
Tavad wiTluriT uweria, is aravin Sescvalos amisTvisa, rome imas sxva<br />
moqmedeba aqvs _ calke wiTlis TavdaRma CamokiTxvasa~. (wiTuriT naweri<br />
gamocemaSi dabeWdilia Savi SriftiT).<br />
* avtori SeniSnavs: `es bolos sityva orjer unda~. qveiTac yvelgan<br />
saTanado adgilas miwerilia cifri 2.<br />
*<br />
yoveli strofis pirveli taepis meore naxevari samjer meordeba (red.).<br />
* axla iqneba rom wamkiTxvelma saCqarod waikiTxos da razedac<br />
naTqvamia, is zma, ver Seityos; amisaTvis wiTeli xazebi Camitanebia; rac<br />
xazsa da xazs Sua sityva aris imazed aris naTqvami. (SeniSvna avtorisa).<br />
w i g n i g<br />
ÁT. godeba daviTisa, sawuTos<br />
soflis gamo tirili<br />
1<br />
guli Rondeba, viwyo godeba:<br />
vai sawuTro, cruo sofelo!<br />
borgna-bodeba, rac magondeba:<br />
vai sawuTro, cruo sofelo!<br />
suli mSordeba, xorci Smordeba:<br />
vai sawuTro, cruo sofelo!<br />
rad mSva dedaman, Savman bedaman,<br />
vai sawuTro, cruo sofelo!<br />
2<br />
gamzarda WiriT, ZuZuT da piriT,<br />
sxvas mimca qiriT, fasiTa ZviriT,<br />
103
evrjel matiriT muclisa mSivriT,<br />
maSinve gican, rac Sigan giZcan!<br />
3<br />
rasac Jam gnaxe, vscan Seni saxe,<br />
Sen CemTvis safrxe dagerwyo maxe;<br />
Tavs viec qva-xe da SemovsZaxe,<br />
moyev tirilsa, kivil-yvirilsa!<br />
4<br />
xar satirali, ar sacinari:<br />
xar saWirali, ar salxinari,<br />
gaqvs sawyinari Canadinari,<br />
mosulxar qurdad, matyueb cudad!<br />
5<br />
vinc Sen mogendos da ar dagxedos,<br />
_ vityvi, ubedos, umam-udedos,<br />
swavla-uxvedros, gardauxedos, _<br />
waiyvan mrudad, ar naTlad, bundad!<br />
6<br />
me amad vstiri, ara gaqvs piri,<br />
Semaqen Wiri, saqme saWiri.<br />
me SengniT mwiri, var ganawiri,<br />
razomc an[a]Tob, sul muxanaTob!<br />
7<br />
xar saZageli, arad sargeli,<br />
dasakargveli, gardasageli,<br />
kargs aras geli, cxvarsa mWam mgeli,<br />
miZmob Tu midob, mainc ar mindob!<br />
8<br />
amad gemduri, var ubeduri.<br />
midgi sacudri, mqen uwminduri;<br />
maqvs Tavxeduri me sayveduri,<br />
rac rom maWame, sul CamaSxame.<br />
9<br />
macin-matireb, malxin-maWirveb,<br />
naTels mabireb, bnels mimaRireb:<br />
rasac apireb, ver gamakvireb,<br />
wuTo da undo, ar marTal, mrudo!<br />
10<br />
amad SemZuldi, yofilxar cudi,<br />
mtyuani, mrudi, mparavi, qurdi;<br />
visac Sen undi, yels aZes xundi,<br />
zurgTa hkidia tvirTi didia.<br />
11<br />
guli ar magrobs, amaze Cagrobs,<br />
mze-mTvare badrobs, dari ki avdrobs:<br />
yinva xorcs mazrobs, sicxe suls maZrobs,<br />
suli da xorci oriv daxoci!<br />
12<br />
me amad vhyivi, vhyviri da vhkivi,<br />
ver ganvarkvivi Seni kivkivi;<br />
Tbili da civi orive mtkivi,<br />
saiT gaviqce, rom ar waviqce?!<br />
104
13<br />
damivse vani, karav-sevani,<br />
baRT xeivani, gars galavani,<br />
ded-mama, Zmani, gamyare dani,<br />
saca rom Samqen, mun aRara mqen!<br />
14<br />
roca davkacdi, Wkvas maSin Savscdi,<br />
lamaz qals Savxvdi, mijnurad gavxdi.<br />
amaze wavxdi, mcnebas gardavxdi,<br />
rogorc vigeme, egreT vigveme!<br />
15<br />
amas vsCivi, ver ganvarCivi,<br />
rac Sen mirCivi, me miviCnivi<br />
zed damaCnivi, rac damaCvivi,<br />
Tu maWmev tkbilTa, Camamtvrev kbilTa.<br />
16<br />
maWame mware, gza sworeT ware,<br />
aw nu gamyare kai moyvare.<br />
misTvis mwuxare aw gamaxare,<br />
TvaliT maCvene, nu SemaCvene!<br />
17<br />
amad ar mSveni, arasfrad Sveni,<br />
iqcevis Seni nageb-naSeni.<br />
myavs movaxSeni, TavSi wamSeni,<br />
modis sikvdili xmal-amowvdili.<br />
18<br />
Tu xar RviZili, raRa ars Zili?!<br />
Tu xar simaZRre, ra ars SimSili?!<br />
Tu xar sicocxle, ra ars sikvdili?!<br />
iyav erT-erTi, iwame RmerTi!<br />
19<br />
rac CamovsTvale, Sen SemogTvale,<br />
dResa, Tu xvale Cemi movale<br />
momaswrobs male. vercad vemale,<br />
sikvdili celsa mkravs gul-micelsa.<br />
20<br />
umzgavso mtilo, kar-dakletilo,<br />
nexviT gavsilo, ar gaxvetilo,<br />
momzade tilo, sakrwyil-satilo,_<br />
Semgragvnen tansa, Tan warsatansa.<br />
21<br />
es ars qadili, Seni wadili:<br />
vaxSam-sadili, xvarblis wandili!<br />
gamatan sagrZlad, gamgzavni sad grZlad,<br />
imasac sxvani SesWamen Zmani!<br />
22<br />
ese gaqvs kargi Sen CemTvis bargi:<br />
sabralos sulsa, xorciT gasulsa,<br />
mimicem xelTa haeris mcvelTa,<br />
Semabmen yelTa codvis sabelTa!<br />
23<br />
Semkvren, Semkonen, ar momifonen,<br />
105
myis wamiyonen, ar damiyovnen;<br />
madls amiwonen, ar mamiwonen,<br />
codvani sZleven, cecxls mimaZleven!<br />
madls amiwonen, ar mamiwonen,<br />
codvani sZleven, cecxls mimaZleven!<br />
codvani sZleven, cecxls mimaZleven!<br />
o. iseve godeba, sxva rigi xma<br />
Tumca sityva da Zal[i] isiv aris,<br />
iqnebis kaci am rigs xmas ufro gaewyos.<br />
guli Rondeba, viwyo godeba!<br />
borgna-bodeba, rac magondeba.<br />
suli mSordeba, xorci Smordeba!<br />
rad mSva dedama, Savma bedama?<br />
wuTo sofelo, cud samyofelo,<br />
vame, sikvdilo, sulTa mZrobelo!<br />
godeba gameorebaa winare leqsisa, oRond umoZaxilod, ris magivrobas aq<br />
axali, mexuTe da meeqvse taepebi asrulebs. nimuSad pirveli strofi<br />
ibeWdeba.<br />
oa. sikvdilisa da kacis Selaparakeba da ciloba<br />
1<br />
yvelas gvewvevis sikvdili, gvmarTebs dauxvdeT mzaTao,<br />
is Cvenken modis, Cven misken, vercad auqcevT gzaTao.<br />
vigonoT oTxi saqme es, ar uTqvamT umecarTao,<br />
sikvdil, sasjeli, genia, sasufeveli caTao.<br />
2<br />
amisTvis mwydebis weli da ukana zurgis malebi,<br />
mova da momklavs sikvdili, mas vercad davemalebi,<br />
gaveqce, vercad wauval, cxenebic myvandes malebi,<br />
Saveba, veras danaklebs Cemni Tofni da xmalebi.<br />
3<br />
sikvdili qrTams ar aiRebs oqros, vercxls, arca rvalebsa;<br />
arc aras gvismens xvewnasa, arc aras Segvibralebsa;<br />
gardgvaxdevinebs vaxSiTurT mama-papisa valebsa,<br />
dag[v]xocs da matlTa SegvaWmevs, gvamgzavsebs Tavis Zvalebsa.<br />
pasuxi kacisa<br />
4<br />
106
sikvdilo, mikvirs me Seni, neta raSi gaqvs Zalebi?<br />
tanzeda xorci ar gakravs, xar cariali Zvalebi;<br />
Tagvis soroebs migigavs cxviri, piri da Tvalebi.<br />
amdenis sulis xociTa ratom ar daiRalebi!<br />
pasuxi sikvdilisa<br />
5<br />
sikvdilman uTxra: berkaco, vismine rac itartare,<br />
ymawvilni vxoce wvrilebi, patara ar vapatare;<br />
Sen berikaci cocxali magdens xans fexzed gatare,<br />
aw Cemic naxe mxat[v]roba, rac Cemzed Sen imxatvare.<br />
6<br />
gauwyra, uTxra: berkaco, sityvebs rad mkadreb avsao!<br />
jer SenTvis ara mcalian, cels usvam salesavsao;<br />
roca gavlesav, Tavs mogWri, Sen cols Cavacmev Savsao;<br />
sul amogiwyvet moyvasTa, gvarsa da naTesavsao.<br />
pasuxi kacisa<br />
7<br />
sikvdilo, didad gemduri aTTaTvis, gana cxrisaTvis,<br />
barsa da niCabs amzadeb Cemis saflavis TxrisaTvis.<br />
matlni, gvelni da bayayni, mimelis gamoxvrisaTvis,<br />
rom ar gaZago, rad gaqo celiT Tavisa WrisaTvis!<br />
8<br />
sikvdilo, me Sens Zagebas wignad vswer sams-oTxs furcelsa;<br />
valala Sensa maqebels, Senis sikeTis mfucvelsa!<br />
kacs rome seni Seyaro, brWvali hkra gulsa, mucelsa,<br />
gana im seniT ver moklav, raRad umzadeb mun celsa?<br />
9<br />
sikvdilo, Seni igavi ara gavs farsags igavso,<br />
Zvlebi xar, mkvdari, usulo, celi kargs mTibavs gigavso;<br />
Tu Sen gvTib, Sen gvWam, Sens naWams vin gixvets, giwmends, gigavso?<br />
Tu arvin gixvets, uTuod nexviT nifxavi Sig avso.<br />
pasuxi sikvdilisa<br />
10<br />
kaco, ara var mTibavi, arc me mWameli Tivisa.<br />
iamebian saWmelad, ar vici, is finTi visa?<br />
kacsa daukods gul-RviZlsa sasmlis sma metad civisa,<br />
udrood mucliT vinc kvdebis, tyuilad Cemzed Civisa.<br />
pasuxi kacisa<br />
11<br />
RvTisgan wyeulo sikvdilo, amdenis saklavT xociTa<br />
kidev mWle xar da mSieri, ver gamaZRarxar xorciTa.<br />
rac Sen me cremlni madine, viwminde xelsaxociTa,<br />
imdeni mexi Tavzeda dageca zegardmo ciTa!<br />
107
pasuxi sikvdilisa<br />
12<br />
ara var xorcis mWameli, arc Tivis mTibav-mxveteli,<br />
suli var, RvTisa brZanebiT samsaxurisa mWvreteli;<br />
[var] xorcielTa yovelTa mxoceli, amomwyveteli,<br />
arvin darCebis qveynada TvalT naTeldauSreteli.<br />
pasuxi kacisa<br />
13<br />
sikvdilo, Tu xar martoka, qveyanas rogor uxvalo?<br />
aRmosavleTs da dasavleTs, samxreTs, CrdiloeTs sul xvalo<br />
agre anazdad mqceveli risagan gamosulxaro,<br />
gamagebine marTali, ar vici ra, vswuxvaro.<br />
pasuxi sikvdilisa<br />
14<br />
kaco, ara var martoka, bevrni maxlavan senebi,<br />
sxvadasxva Wirni uricxvni, ver mosTvlis kacis enebi;<br />
ars bevrni mokvdavT momkvlelni cal-cake gasaxsenebi,<br />
mravalni xocen erTmanerTs me CemTvis ganvisvenebi.<br />
pasuxi kacisa<br />
15<br />
axla ki gaqeb, sikvdilo, mamwyinda Seni Zageba;<br />
senebi sTqvi da gamxsenda civebiT aZagZageba;<br />
eg mec vicodi, magrame me gamogkiTxe gangeba,<br />
sikvdil-sicocxle, orive, arian RvTisa gangeba.<br />
16<br />
sikvdilo, Senad saqebrad Camagde gulisxmaSia.<br />
turfa xar Tvalad, tanada, sulad erCevi jarSia;<br />
tanzeda dibis qaTibi, gixdebis kabis arSia.<br />
fexzed wiTeli CaxCuri, mwvane kemuxtis maSia.<br />
pasuxi sikvdilisa<br />
17<br />
kaco, rad Sens Tavs ver xedav, TviT gonjo dabrecilo, da,<br />
rom dasjeq Cemad sakicxrad, wignsa swer sasaciloda,<br />
aw meca magis pasuxad Tavs mogWri usaciloda,<br />
mis amar gagxdi, vinc givis sanugeS-sagenciloda.<br />
18<br />
kaco, TvalT giCans, ar giWirs nemszeda Zafis ageba,<br />
Cemis igavis sacnoblad rad Sen Tvalebi ageba?<br />
viTarca mxatven mxatvarni ise gegonos ageba,<br />
rom Sen moiRe Cemzeda gamoxrulT mkvdarT kacT Zageba.<br />
19<br />
kaco, rodisac mokvdebi, Sen Cemebr saxe gecvlebis,<br />
Zvleb-gamoxruli gaxdebi, tanT xorci Semogeclebis.<br />
108
sanam tvini giZs, Zvlebidan matli ar gamogeclebis,<br />
mis dros ki veRar maZageb, Sen CemTvis aRar geclebis.<br />
pasuxi kacisa<br />
20<br />
ras meparebi, sikvdilo, gana ar vici, moxvalo!<br />
yovelTvis mzaTa dagxvdebi, Tunda dRes, Tunda mo xvalo;<br />
ra ginda CemgniT, rad mdevni, Sen mWleo, tanT Camomxmaro!<br />
veWob,Sen ase ggonia, aravin myvandes momxmaro.<br />
pasuxi sikvdilisa<br />
21<br />
gawyra, ganrisxda, sikvdilman goneba gaificxao,<br />
kacs SeuWexa xmamaRla, daTaTxa, rada mkicxao!<br />
vic unda gyvandes momxmaro, me imas ar gikiTxao,<br />
aw me Sen ase gagxado, mSierman mgelman viT Txao.<br />
pasuxi kacisa<br />
22<br />
sikvdilo Cemis SeWmiTa ver gasuqdebi mwavada,<br />
Sen RmerTi cecxlis tbaSia Cagagdebs dasawvavada,<br />
es Cemi suli zecada ukvdavis xorciT wava, da,<br />
wamogijdeba zeidam wakulvad, saprawavada.<br />
23<br />
am sityvazeda gardawyda maTi pWoba da ciloba;<br />
sabralos bers-kacs ar SerCa sikvdilis Tavs aciloba,<br />
ras wams galesa, Semokra, ara sca xanT-dacliloba,<br />
sikvdilis mzgavsad gauxda kacs tanT xorcT Semocliloba.<br />
ob. kacisa da sawuTrosagan ciloba da pWoba,<br />
erTmaneTis Zviris xseneba<br />
1<br />
hai, hai, es sawuTro ras tyuis da ras upirobs:<br />
Tavs ra uyo, a, im kacsa, naxeT, bolos ras upirobs!<br />
odes adam iqmna kacad, cvad samoTxe moebara,<br />
misman xilman amogvwyvita, netamc ara moeba ra!<br />
2<br />
mas dRes aqeT valad gvaZes, Cvenzed aris rac es sesxi,<br />
netamc vinme ZiriT gWrides, CemTvis, Sxamo, ras xes esxi!<br />
Tumca sesxi Svils dasjida, rad iRebda mama valsa?<br />
hxedavT soflis simuxrTlesa, am kacisken mamavalsa?<br />
3<br />
naxeT, sesxman mamisaman Svils mohgvara movale siT!<br />
celi xelTa uWeria, pirs mouwyobs, mova lesiT.<br />
cudi ram xar, sawuTrovo, Sen zneTa gWirs radgan ase,<br />
109
me es mikvirs, rom vera gTmob, Tu kargi xar, rad ganase?<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
4<br />
sawuTrom uTxra: Sen, kaco, rada mwer samasxaroda?<br />
Sen me sicruis xmas miyri, Sen ufro cruvi xaro, da;<br />
Sen Cemis Zviris xsenebiT Casagdebi xar xaroda,<br />
TviT c[u]do, cudi rada var, uCemod ra gixaroda?<br />
5<br />
dasabamiTgan mogiTxra ricxvi Cemisa xnisao:<br />
Svid-aTas-oras-oTxmoc-da orisa me var wlisao,<br />
Sen me sawuTros meZaxi, wlisa samoc-da- cxrisao,<br />
me kide bevrs vZleb, dro aris Seni saflavis Txrisao.<br />
6<br />
ras medavebi, ra ginda, ra mmarTebs Seni valia?<br />
rad crud sawuTrod maxseneb, rad dagbrmobia Tvalia?<br />
TviT Sen xar crui da wuTi da adre wamavalia.<br />
Senc im gzazed xar wamsvleli, sad mama-papaT kvalia.<br />
7<br />
Sen metad guli matkine umsgavsos saubariTa,<br />
aw ras giSaveb, rada mgmobs piriTa sagmobariTa?<br />
me RvTisagan var mkobili, ciT, qveyniT, mTiTa, bariTa,<br />
Sen miwa-wyalo, qar-cecxlo, mjobixar, Tqvi, aba, riTa?<br />
pasuxi kacisagan<br />
8<br />
kacman hrqva: RmerTman dambada Tavis mzgavsebiT mefedo,<br />
me Seni Tavi ymad momca, mosamsaxured, sefedo.<br />
Sen mtrad Semeqen, ar mindob, Semqnixar sisxlTa mCqefedo.<br />
sadac idumal gavivli, damdev ZaRliviT myefedo.<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
9<br />
sawuTroman hrqva: rac brZaneT, eg sityva sul marTalia;<br />
magram Tqven vera xelmwifobT, rogorc rom samarTalia.<br />
avi da kargi gaSinjoT, amisTvis gqonan Tvalia,<br />
me ra brali maqvs, gardagxdesT Tqven mamis-Tqvenis valia.<br />
10<br />
Tu ki var Tqveni orguli, mtyuvani daundobeli,<br />
raRad mendobiT, rada xarT moyvare, mZmobel-mdobeli?<br />
veWob, is iyos orguli, vinc gaxlavT winamZRomeli,<br />
Tval-guli xarbi, angari, muceli gauZRomeli.<br />
11<br />
Sen Tvalebi RmerTman misTvis mogca, _ xedo saxedari,<br />
sul gamoscna avi-kargi, rac nasaxi saxed ari.,<br />
daixsovno, rac gardagxda awin gardasaxedari,<br />
gzazed ase frTxilad vlide, viT vidodes saxedari.<br />
12<br />
Tu gwads, am igavs agixsni wasulsa, winaswarebsa:<br />
110
sadac rom viri daeflvis, im gzazed aRar warebsa;<br />
erTxel rom gemod genaxos, meored rad SWam mwarebsa?<br />
qnamdis gxams SiSiT wanwari, iq raRa gawanwarebsa?!<br />
pasuxi kacisagan<br />
13<br />
kacman miugo: me Senman qmnulebam mamawyinao:<br />
xan dabneldebi Ramisebr, xan dResaviTa brwyinao:<br />
xan sicxiT damwvav, damdagav, xan siciviTa myinao,<br />
netar, es rogor Sen mkadre, xvidode viT yroyinao!<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
14<br />
sawuTrom uTxra: rad wyinob, rac giTxar eg igavia!<br />
daexetebi urigod, agimCeria Tavia;<br />
win ar ixedav, ar Sinjav, gza kargia Tu avia,<br />
qvas fexs wamokrav, wagaqcevs, Cemi ra danaSavia?<br />
15<br />
ar ascildebis dacema ufTxilod gzazed marebsa;<br />
uzomoT bevris mWamelsa simaZRriT guls dasZmarebsa.<br />
me keTilad var nazavi, vinc zomiT momixmarebsa;<br />
misTvis var avi uZRebi, vinc sakmars ar ikmarebsa.<br />
16<br />
aw, miTxar, Sen rom CemTana Cxubob da sul kamaTobo;<br />
mlanZRav da maTrev, mayvedreb: `ratom bindob da mnaTobo~.<br />
ra ziani gWirs, ar vici, Senzed ras muxanaTobo,<br />
roca dagcxebis, gigrileb, roca Segciva, gaTbobo.<br />
17<br />
rac giamebis, gaameb; gemriels gaWmev, gasmeo;<br />
mravals rigs ferad-feradsa Tavs gxurav, tanzed gacmeo.<br />
mogiwven Tvalad lamazsa qalsa Tu dedakacs meo,<br />
axla Tqven brZaneT, mefeo, Tqven miwyalobeT rac meo!<br />
pasuxi kacisagan<br />
18<br />
kacman miugo: valala Sensa civsa da Tbilebsa,<br />
axla mec getyvi pasuxsa mag sityvis gasawbilebsa;<br />
Tumca Sen maWmev saWmelTa kargsa, gemriels, tkbilebsa,<br />
sul CamaSxameb bolos dros, tkiviliT damglej kbilebsa.<br />
19<br />
makvexeb ferad sacmelTa, oqrosa, vercxlis Rilebsa;<br />
aw dagdgomia Tvalebi, SeuWamia mRilebsa;<br />
sul daglejila, gamcvdara, gvanan ZaRlT daRerRilebsa,<br />
sul damixoce moyvasni, erTic ar daRinRilebsa.<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
20<br />
sawuTrom uTxra: sawyalo, yofilxar metad briyvia,<br />
111
ar Sinjav avsa da kargsa, umzgavsos sityvebs ityvia!<br />
mxcovan xar dedis mucliTgan, ra Tavi gamogiyvia,<br />
mas aqeT gmoneb, jeraca vina var, ver Segityvia.<br />
21<br />
Cemi kacisa mkvleloba SenTvis vis ulaybebia,<br />
netamc vnaxavde, cemiTa Semovamtvrio ybebia!<br />
veWvob, Sen ara gsmenia, yofila rac ambebia:<br />
ars kacTa mkvleli pirveli papaSeni da bebia.<br />
pasuxi kacisagan<br />
22<br />
kacman uwyina: rad miTxar Sen me urigo papasi?<br />
ara msmenia, myolodes, bebia agre kapasi.<br />
maT ewyalodaT sakeWnlad cxvari duqardiT naparsi,<br />
isini kacs ar mohklevden? _ sca,xma gamoxda tyapasi!<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
23<br />
sawuTros Tavi gautyda ube aevso sisxliTa.<br />
kacs uTxra: WkuviT iqcevi woniT arc erTis misxliTa;<br />
bebiaSeni gamoZRa vaSliTa, edemis sxliTa,<br />
miT mogvleniaT sikvdili. Sen Cemzed rad xar risxviTa?<br />
24<br />
RmerTman mogagos muqafa, ar kargo kaco, Sen avo;<br />
gkiTxos, Svidwilad mogiwos Cems TavSi joxiT Senao,<br />
dagaglaxakos, dagSalos, rogorc rom agaSenao,<br />
wagarTos pirSi suli da sunTqva, fSvinva da qSenao.<br />
25<br />
ra davaSave Senzeda, ra saqme wagixdineo?<br />
gamomicxade, mamxile, ar vici, macodineo.<br />
gauSinjavad, anazdad Tavs sisxli gardmadineo.<br />
bewvi miwyvite, ubralod kinaRar mamakvdineo.<br />
pasuxi kacisagan<br />
26<br />
kacman hrqva, Tqmula brZenTagan: sawuTro kacs ar indobso;<br />
Tu maindomeb samoyvrod, arc giZmobs, arca gidobso.<br />
sityviT angelozs emzgavsis, guliT ki eSmak-flidobso.<br />
Tavs mogaCvenebs siwmindiT, ZaRliviT arawmindobso.<br />
27<br />
gabasruli xar mwikvliTa, arodes ganirecxebi,<br />
vinc rome Sena gexebis, fisiviT zeda ecxebi.<br />
sadeblad kakans mohyvebi, roca ar daikvercxebi,<br />
magram ki dasdeb vera ras, mucliTve daifercxebi.<br />
28<br />
vinc mogendobis, ar indob, ara gaqvs erTi piria;<br />
aseTis saqmis mqneli xar, xan vimRer, xan ki vstiria.<br />
bevrs misdgomia SengniTa lxinis mlodnelTa Wiria,<br />
Seni vardisa konebi gulzed mWvlad danaWiria.<br />
112
pasuxi sawuTrosagan<br />
29<br />
sawuTrom uTxra: ra gcode, ratom ar metyvi pirsao?<br />
rada mcem, anu rad mlanZRav, Tavze rad masxam mwvirsao?<br />
ar vici, me Tavs rad madeb qveynis lxinsa da Wirsao!<br />
TavianT nebiT Svrebian, vinca mRers, an vinc tirsao.<br />
30<br />
ramdenic unda gamiwyre, me ver davfarv marTalsa;<br />
mociquli var, mogiTxrob brZenTagan SemonaTvalsa.<br />
mefe brZandebiT, TvalrebiT nu SvebiT avs samarTalsa,<br />
gafTxildiT, xnarcvs ar CavardeT, brZnad gardavlebdeT gzas Tvalsa.<br />
31<br />
erTxel xom damec laxvari, axla meore dam[e]c sxo?<br />
marTlis TqmisaTvis me TqvengniT TavSi kombali damecxo.<br />
Tqvenman Zmam mokla Zma Tvisi, me sisxli misi damecxo,<br />
Tu rom Tqven wminda brZandebiT, kargsa iqT, Tu gardamrecxo.<br />
pasuxi kacisagan<br />
32<br />
kacsa ra esma es sityav, eoca, gaukvirdao;<br />
ufro Zalian garisxda, Tavs cecxli maikidao;<br />
Tqva Tu: es cruvi sawuTro neta ras gardmekidao?<br />
papa-bebia mixsena, axla Zmebs maekidao!<br />
33<br />
sawuTros xmali uRera: Tqvi, Torem gagWri orado,<br />
tansa ZaRlebsa SevaWmev, Tavs dagigoreb gorado;<br />
bebiasi da papisa, Zmebisa, rac sTqvi, Worado,<br />
nu meubnebi igaviT, gamomicxade sworado!<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
34<br />
sawuTrom uTxra: mogiTxrob, Sen yuri migde apao;<br />
ars eva Seni bebia, kain _Zma, adam _ papao,<br />
eva RvTis mcnebas gardaxda, vaSli Wama da ylapao;<br />
kain Zma mokla, abelis sisxliT qveyana Txapao.<br />
35<br />
Segasmen, Seni yurebiT Tu bana gamoRebula,<br />
TaviTgan kacis sikvdili kacTagan SemoRebula;<br />
abelis sisxlis RaRadi caTamdis aRonebula,<br />
mas Sexebia irise, wiTlad mis gamo Rebula.<br />
pasuxi kacisagan<br />
36<br />
kacsa ra esma, dafiqrda, Tqva: ase iyos agebo<br />
ar Semomakvdes ubralod, xrmalsa qarqaSSi vagebo;<br />
bodiSs movixdi Tavmdablad, masTan dagebas vagebo,<br />
kvlav vkiTxav wvrilad ambavsa, vaubneb, vaqadagebo.<br />
113
37<br />
xrmali qarqaSSi Canago, Tavs qudi maixadao;<br />
sawuTros Tavi daukra, bodiSi maixadao:<br />
Tu rom eg sityva CemTvisa uwinve gangecxadao,<br />
rac me Sen mwikvli gayvedre, kmarda mis sarecxadao.<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
38<br />
sawuTrom uTxra bayiTa: raRa ars bodiST xdiloba?<br />
nu gewyinebisT, ar giCans mefuri zne da zrdiloba.<br />
mefes ar marTebs usjelad kacis kvlis siadviloba.<br />
ar gxamdaT agre advila Cemzeda xrmal-mowvdiloba.<br />
pasuxi kacisagan<br />
39<br />
kacman hrqva: viTxov Semindo, rac me vqen yia-myraloba:<br />
nuRar iqnebis Cven Suva erTmaneTisa mwyraloba,<br />
Sen rom momiTxar yvedrebiT cecxl-qar da miwa-wyaloba,<br />
ra igavia, ar vici, miyav Targmnisa wyaloba!<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
40<br />
sawuTrom uTxra: Tu ki Sen ici xrmliT, joxiT Senao,<br />
samoc-da-cxris wlis kaci xar, eg rad ar ici Senao?<br />
RmerTman rom kaci dabada, oTx nivTiT aRaSenao,<br />
miwiT, wyliT, cecxliT, qariTa, CaberviT misca qSenao.<br />
pasuxi kacisagan<br />
41<br />
kacman hrqva: mimZims is sityva, gulzed damaCnda daRada,<br />
Sen rom sTqvi: `qveyniT caTamdis abelis sisxlma RaRada~<br />
ors Zmasa mTeli qveyana saxnad, saTesad, baRada<br />
ratom ar eyoT, es mikvirs, erTmanerTs xocdnen raRada?<br />
pasuxi sawuTrosagan<br />
42<br />
sawuTroman hrqva: jabans kacs guls uklavs sxvis mamacoba:<br />
TviT kargkacoba ar Zalucs, sxvisa Surs kargi kacoba,<br />
kainis ambis smenasa sjobs yurSi TiTis dacoba.<br />
abelis msxverpli RmerTsa sTnda, kain qmna amad Zmacoba.<br />
43<br />
kain RmerTs msxverpli Seswira, Tavisi namuSakevi,<br />
xeTa, balaxTa nayofi, naxnav-naTesi, namkevi;<br />
msxverplSi uriva nakmazi, TviT ipriana narkvevi,<br />
RmerTman Seutyo, uvaryo naRalat-naeSmakevi.<br />
44<br />
Seswira msxverpli abelman RvTis mosawoni, qebuli,<br />
114
Tavis samwysoSi pirveli, rCeuli, gasuqebuli.<br />
Seiqmna kain SuriTa damwvar, gulCaTuTqebuli,<br />
simwuxarisa oflisa deniTa TavxviTqebuli.<br />
45<br />
RmerTman ubrZana: kain, rad SeiWvna Seni piria?<br />
gulis wyromisa ofliTa svelxar, Camogdis mwviria;<br />
scode, marTliad ar ganhyav, arc marTla Semamwiria,<br />
aw Sensa Senve msTavrobde, SenTvisve daiWiria!<br />
46<br />
kain miuTxra abelsa: erTad gavideT velada,<br />
romlisa risme saqmisa erTmanerTisa Svelada.<br />
abel usmina, Zmas wayva gulmarTla, uzakvelada,<br />
kain mxars keti gaidva abelis dasakvrelada.<br />
47<br />
kain hrqva abels: Sen RmerTsa rad uZRven Cemzed metia?<br />
_ mouqniva da danartya uecrad TavSi ketia.<br />
abelis Tavis naxeTqi cas moxvda anasxletia,<br />
misgan cis mSvlidzed sisxli swveTs, jeraca ar Seswyvetia.<br />
* saTauris zemoT xelnawerSi carieli adgilia datovebuli SeniSvniT:<br />
`zamTari daixatos~. poemis pirveli eqvsi xanis mesame, meoTxe da mexuTe<br />
taepebs uzis cifri 2, xolo aSiaze avtoris xeliT miwerilia: `es cifri<br />
aris, rom r[ac] gaswvriv leqsi[a], orjel unda i[T]qvas bolomdis~.<br />
wigni d<br />
wigni ese mxiaruli zafxuli*<br />
rusulad amis xmis simReras ewodebis `vesela vesna~,<br />
Tqmuli misive, daviT guramiSvilis.<br />
a. zamTar-zafxulisa da qarebis brZola<br />
erTs qals rusuli `vesela vesna~<br />
CemTvis saxmilad Camoekvesna.<br />
imiT Cemi guli<br />
iqmna dadaguli,<br />
medebis ali!<br />
2<br />
viwvi, vidagvi mwared sawyali;<br />
aravina myavs, damasxas wyali.<br />
RmerTo geaJebi<br />
wyliT savse geajebi<br />
Sen momaSvele!<br />
3<br />
ucebiT brmasa mixile Tvali,<br />
Seni macnobe me gza da kvali.<br />
momec me Setyoba,<br />
karg-sityviT Sewyoba<br />
SemaZlebine!<br />
115
4<br />
ijda zamTari brolis taxtzeda;<br />
xeli xed edva far-xmal-laxtzeda,<br />
mzad yvanda laSqari _<br />
Tovl-yinva, mas qari _<br />
moswonda Tavi!<br />
5<br />
jarT myvanebelad, evros amirad<br />
yvanda kekiad mopirdapirad;<br />
Semdegad mas lifsi,<br />
zefiros fvinqsi,<br />
boria, notos.<br />
6<br />
zafxuls amirad hyvanda kekia,<br />
sad evros idga nacarqeqia,<br />
Semdegad argesti,<br />
apili erRasti,<br />
Traske livontos.<br />
7<br />
argestim uTxra: dro aris, lifsi,<br />
ade, gameca, ra qveSa ifsi!<br />
es lifsman iwyina,<br />
ufrosad gayina<br />
lilo-leRmani.<br />
8<br />
lifssa da argets SaeqnaT Cxubi,<br />
argest sajdomTa lifss Sasca Subi, _<br />
daiWra ra lifsi,<br />
ixmo man fvinqsi,<br />
miuTxra masa:<br />
9<br />
argests Savebi, nacze daviWer.<br />
ukacraod var, Sards veRar viWer!<br />
aw axla Sen ici,<br />
viT gaqvndes Sen fici,<br />
Sen gaisarje!<br />
10<br />
argest dayuCdsa, qrolisgan dadga,<br />
fviniqsis brZolad erRasti adga.<br />
gardaudga wina,<br />
laSqrad axlda wvima,<br />
fviniqs[s] yva Tovlni.<br />
11<br />
fviniqs erRastis wamouqrola,<br />
Tovlis xorSakiT dauwyo srola.<br />
erRastim mas Tofni,<br />
wvima da qar-Wyopni,<br />
mas Seayara.<br />
12<br />
gatyda, amoswyda fviniqsis jari,<br />
ver moixmares Tvisi abjari;<br />
CausveldaT Tofni,<br />
116
Tavs daesxaT Wyopni,<br />
delgma-Rolfoni.<br />
13<br />
erRasts etyoda zefiros gmiri:<br />
kmara, daCumdi nu maRla yviri.<br />
nuRar hqri Tbilada,<br />
Tvar gagxdi wbilada!<br />
dalaSqra TrTviliT.<br />
14<br />
ra zefirosma Seqmna muqara,<br />
apiliotma fexs mouCqara:<br />
dahbera man Tbili,<br />
ganugdo mas TrTvili,<br />
mzec moexmara.<br />
15<br />
evrosTan iyvnen boria, notos<br />
da kekiasTan Traske livontos,<br />
mun Suamavloben,<br />
mSvidobas cdiloben<br />
erTmanerTSia.<br />
16<br />
am qarebs garda sxvani qarebi<br />
daundobelni, arzaqarebi,<br />
iyvn[en] Sors wasulni,<br />
qveynad daqsaqsulni,<br />
mun vercad vnaxe.<br />
17<br />
ra esma evros[s] jaris gatexa,<br />
borias, notoss SemouWexa:<br />
Tqven aq rada xarTo,<br />
ratom ar waxvalTo?<br />
Cvens jars uWirso!<br />
18<br />
amas wyinobda evros amiri,<br />
avad sebmula zefiros gmiri.<br />
apiliotio,<br />
qmnila meotio<br />
zefirozisa.<br />
19<br />
aRdga CrdieTiT boria qari,<br />
guliT ficxeli, xel-fexiT cqari,<br />
mZlafrada gayina,<br />
suyvelas awyina,<br />
visac semoxvda.<br />
20<br />
sad zafxulisa vlida TareSi,<br />
sul gauyina maRla haerSi;<br />
aseTi cioda,<br />
mkvdari Zirs cvioda<br />
maRliTgan dabla.<br />
21<br />
Traskem borias kargaT umtera,<br />
117
wamougirgla, sul ganumtv[e]ra;<br />
haerSi axveta,<br />
dauwyo man Jleta<br />
borias laSqars.<br />
22<br />
boria dadga, wamodga notos,<br />
Traskec dayuCda, aRdga levontos.<br />
xvda lomsa lomia,<br />
Seiqna omia<br />
metad Zlieri!<br />
23<br />
notos dahyvira levontoss mWaxed:<br />
levontos daxvda gulmagra, mkvaxed;<br />
dgen gabotebiTa,<br />
scemdnen totebiTa<br />
erTmanerTs TavSi.<br />
24<br />
amir kekiam ixmara xerxi,<br />
evross mostexa zarbazniT fexi;<br />
aseTi SaSWexa,<br />
evros qna tanT grexa<br />
SiSisagana.<br />
25<br />
ipyra kekiam xelT evros qari,<br />
srulad damarcxda zamTris laSqari!<br />
gaiqca Cafari,<br />
sad iyo zamTari,<br />
xelT ipyra xrmal-fari.<br />
Sejda raSzeda!<br />
26<br />
odes moxsenda, sityva Cafrisa,<br />
jaris simarcxe, moSla safrisa,<br />
wamodga zamTari,<br />
xelT ipyra xrmal-fari.<br />
Sejda raSzeda!<br />
27<br />
sadac banakad dga gazafxuli,<br />
xrmalgalesili, Subgamaxuli,<br />
mimarTa zamTarman,<br />
javriT, viT afTarman,<br />
mas Seutiva!<br />
28<br />
zafxuls miugo avi sityvani,<br />
gardaayara Tavsa setyvani.<br />
zafxulman Tofxana<br />
styorcna, Tavs mohfxana<br />
mexiT zamTarsa.<br />
29<br />
mzeman msaxura zafxuls ketilad,<br />
zamTris sicive Sescvala Tbilad.<br />
gaiqca zamTari,<br />
raSs staca fafari:<br />
118
dasces kiJina!<br />
30<br />
Sejda kekia, iyo cxen-Cqari,<br />
daawyebina Subsa zanzari;<br />
gamoudga mdevrad,<br />
ukan mosawevrad<br />
miyva zamTarsa.<br />
31<br />
ar Camoexsna kekia qari,<br />
sanam ar CaZvra qveskneTs zamTari.<br />
aiRo alafi,<br />
gardasxa Ravs lafi<br />
da gamobrunda!<br />
* am saTauris zemoTac SeniSvnaa: `aq unda zafxuli daixatos~.<br />
b. zamTris damarcxeba da zafxulis<br />
gamarjveba da wyemsT pirobis deba *<br />
32<br />
zamTars wauxda aw Wirnaxuli;<br />
zurmuxtis taxtzeddajda zafxuli.<br />
Semokrben yovelni<br />
mun sulni cxovelni<br />
da miuloces.<br />
33<br />
gacvda, gaZvelda civi zamTari,<br />
Semoecarcva tanT safari.<br />
zafxuli ganaxlda.<br />
sacmeli Tan axlda<br />
ferad-feradi.<br />
34<br />
zamTriT gacrcvilni, SiSvel-titvelni<br />
axliT damosa, gaxada Zvelni.<br />
misca man brZaneba,<br />
dasrTo svlad man neba<br />
patimrad myofTa.<br />
35<br />
tanTa Canacva mwvane kabani,<br />
ara aqvT siciviT TrTola-babani.<br />
Tbilni qarni hberven,<br />
xmiT mfrinvelni mReren,<br />
ganaqvT WikWiki.<br />
36<br />
ambobs torua, galobs bulbuli,<br />
tkbilad mosZaxis ofofs guguli;<br />
SaSvi ambobs zilsa,<br />
msmeni ikrTobs Zilsa,<br />
dvrinavs qedani.<br />
37<br />
119
sxvani mfrinvelni amboben bansa:<br />
qvemZromT xma esmisT, saxls xdian bansa:<br />
Cayrilni xaroda<br />
ze gasaxaroda<br />
amoZvren velad.<br />
38<br />
mzgavsad- mzgavsadman ipova toli,<br />
yvelam danerba Tavisi coli.<br />
gamovida doli,<br />
gaizarda moli,<br />
xeTa foToli.<br />
39<br />
mxiaruls zafxuls moyavs yvavili;<br />
mowyenil zamTars Tan gayva TrTvili.<br />
aw wyemsni xaroben,<br />
vin visa yvaroben,<br />
pirobas sdeben:<br />
40<br />
`vin vis gvindodes, erTad vaZooT;<br />
saerTo iyos, vinc rame vpooT~.<br />
samT qalT sixaruliT<br />
cxvarni siaruliT,<br />
wanasxes Walad.<br />
41<br />
mirekes CigvTan. sad vardis ferad<br />
yvavilni naxes, mun dasxden mRerad.<br />
imReroden tkbilad,<br />
karg-xma-gawyobilad<br />
Saeqceoden.<br />
42<br />
yvavilT gahqonda gaSlils bibini;<br />
daglijes, dawnes misi gvirgvini.<br />
rac qali iq iyo,<br />
yvelam TviTo iwyo<br />
TavisaTvisa.<br />
43<br />
martos ver swnevda TeTrs vardiansa,<br />
wavida Walas Sors, bardiansa,<br />
yvavilTa saZebrad,<br />
kargisa sakreflad<br />
Tavis konisTvis.<br />
44<br />
moesma SoriT nestvTa xmobani,<br />
egona qalTa TamaSobani.<br />
siTac esma stvena,<br />
miyva iqiTkena<br />
yvavilT krefasa.<br />
45<br />
aRmarTi avlo, ra gardixeda,<br />
mun mwyemsi daxvda da wyali sCqerda.<br />
SeSinda, Sahyvira,<br />
gaqceva apira,<br />
120
veRar gabeda.<br />
46<br />
mal-mal Sahyvira: vame, vameo!<br />
ra dRe meqnebis, an ra Rameo!<br />
mas mwyems[s] gaukvirda,<br />
Tqva `ra gauWirda?~,<br />
swraf gamoiqca.<br />
47<br />
mivida, hkiTxa: `vin xar, ra moxda?<br />
ra Segayvira; win ra Semogxvda?~<br />
xeli xels mohkida,<br />
TvalT cremli moswminda,<br />
sca nugeSini.<br />
48<br />
qalman ra naxa im wyemsis piri,<br />
sul daaviwyda, rac Wirda Wiri;<br />
mwyemsi Seuyvarda,<br />
fexT qveS Seuvarda,<br />
Sescina pirsa.<br />
49<br />
qalman miuTxra wyemss: `sayvarelo,<br />
dRes Cemo mcvelo da damfarvelo!<br />
mec sityvis dasturi;<br />
rac vsTqva, migde yuri,<br />
mismine Tqmuli.<br />
50<br />
radgan Sen gaxdi Cemi Zal-Rone,<br />
rac mogaxseno, es gamigone;<br />
dRes SengniT mefona,<br />
xsna aRar megona<br />
Cemis Tavisa.<br />
51<br />
es kona wnuli iyos Senia,<br />
me vardi Semqen, iyav Sen ia;<br />
gaSinje, Senc naxe<br />
Cemis piris saxe,<br />
Tu gTndes, miTnie!~<br />
52<br />
mwyemsma qals uTxra: `nu asCqardebi,<br />
jer Senve gaqvndes Seni vardebi;<br />
cota moicade,<br />
saqme gamoscade,<br />
Seityve marTla.<br />
53<br />
jer daiviwye kvnesa da viSi,<br />
Tqmula: `siyvaruls Se[i]qso SiSi~;<br />
xar guliT SemkrTali,<br />
ar vici marTali,<br />
giyvarvar Tu ar!<br />
54<br />
cotas xans saqmes daugdoT yuri:<br />
RvTiuri aris Tu eSmakuri;<br />
121
dRes SeviyvareniT _<br />
rad SeviyareniT,<br />
vscnaT erTmanerTi.<br />
55<br />
Tumca mTnavs, msuris SenTan dawola,<br />
magram SiSiTa gulSi maqvs Zrwola.<br />
vinc rom dagvinaxavs,<br />
dagvgmobs, dagviZraxavs,<br />
uwesurs saqmes~.<br />
56<br />
qalman miuTxra: `ram SegaSina?<br />
Cven orT xSirs tyeSi gviyurebs vina?!~<br />
mwyemsma ra ismina,<br />
guliT gaicina<br />
am sityvazeda.<br />
57<br />
qalman mwyemss hkiTxa: `gasacinari<br />
CemgniT ra gesma? miTxar, vin ari<br />
aq Cveni mnaxavi,<br />
rom iqnas mZraxavi?<br />
visgan geSinis?~<br />
58<br />
mwyemsma qals uTxra: `Tu Sen momismen,<br />
sanam vityode Cems Tqmuls, moiTmen,<br />
visica maqvs ridi,<br />
an me SiSi didi,<br />
getyvi yvelasa.<br />
59<br />
Sen yuri ugde Cems laparaksa,<br />
me marTals getyvi, ar Tu araksa:<br />
yovels xorcielsa<br />
ver naxav tielsa,<br />
ar yvandes toli.<br />
60<br />
odes qmna RmerTman adam da eva,<br />
sjulad uwesa erTad Seqceva,<br />
erTad dawola,<br />
SeyofiT wulT yola<br />
ars mieriTgan.<br />
61<br />
vinc unda naxos loginzed mwoli,<br />
arvin dasZraxavs, gverT uwves coli.<br />
aqvT uSiSrad Zili,<br />
Seyofa maT tkbili<br />
sjulierebiT.<br />
62<br />
qmarni da colni Seyvarebulini<br />
guliT arian gaxarebulni,<br />
Tavis saxl-karada<br />
sxedan aSkarada,<br />
ar damalulad.<br />
63<br />
122
Sesaqcevelad dadian baRad;<br />
uSiSrad, urcxvad xumroben laRad<br />
xeli-xelT kidebiT,<br />
TamaSiT, WidebiT<br />
xeT qveS mwvaneze.<br />
64<br />
uSjuloebiT Seyvarebulni<br />
tyeSi dadian Separebulni,<br />
jagebSi Zvrebian,<br />
avs saqmes Svrebian,<br />
aqvT didi SiSi.<br />
65<br />
saqmis SiSi maqvs oTxis-xuTisa,<br />
Cxikv-Sav-eklisa, kacisa, RvTisa.<br />
amaT SeaSines,<br />
kidec Searcxvines<br />
ded-mama Cemi.<br />
66<br />
rac maT undodaT, verc is qnes karga,<br />
mravali qrTamic maT daekarga;<br />
rac maT maeparaT,<br />
arc is daefaraT,<br />
gamoumJRavndaT~.<br />
67<br />
qalman mwyemss uTxra: wvrilad miTxaro,<br />
eg rogor qmnila, an Sen vin xaro?<br />
Sen Sematyobine,<br />
me gamacnobine<br />
Seni Tavio.<br />
g. mwyemsisagan Tavisis mamisa da dedis ambavis<br />
Tqma da Tavisis saxelis gamocxadeba<br />
68<br />
iyvnen erTs dabas mosaxle orni,<br />
glexni, simdidriT, saqonliT sworni.<br />
ornive Wkviani,<br />
marTalni, RvTiani,<br />
kacni keTilni.<br />
69<br />
orTav samZaxloT eWiraT Tvali,<br />
magram arc erTsa ar yvanda qali.<br />
surdaT maT moyvroba,<br />
ar avad mopyroba<br />
erTmanerTisa.<br />
70<br />
yvandaT orTave sacolod Zeni,<br />
momzadebulni, Wkviani, brZ[e]ni,<br />
mamaTa morCilni,<br />
dedaTa _ viT CCvilni,<br />
RvTis morwmuneni.<br />
123
71<br />
amaT mouxdaT erTs dRes qorwilni,<br />
orTav miecaT erTs Rames Svilni:<br />
erTs vaJi, yrma wuli,<br />
meores asuli<br />
RmerTman uboZaT.<br />
72<br />
maT qnes piroba, vTxoTo RmerTsa,<br />
Tu daizardnen, vrToT erTmanerTsa.<br />
ufalman ineba,<br />
maT locvis smineba,<br />
dazarda didni.<br />
73<br />
iyvnen qal-yrmani saxiT Svenier,<br />
mSvid, mdabal, keTil, guliT mecnier,<br />
erTisa xnisani,<br />
Teqvsmetis wlisani,<br />
erTad Sezrdilni.<br />
74<br />
ra biWs dauwyo gulisTqmam brZola,<br />
maiwadina gogosTan wola.<br />
gogom Tqva uari!<br />
uTxra Ti: `nu ari<br />
jer Sensa gulsa.<br />
75<br />
jvar-dauwerlad ege saqneli<br />
nu gCans advilad, codva ars Zneli.<br />
RmerTsa ewyineba<br />
sawolT Segineba<br />
uSjuloebiT.<br />
76<br />
aw rom damiwve da muclad viRo,<br />
qveynad rogorRa xma amoviRo?<br />
Tumca var sacolo,<br />
Svili rom mayolo<br />
merme raRa vqna?!<br />
77<br />
Cven dagvarqmeven bozT, meZavTs, mruSebs,<br />
da Cven Svilebsa nabiWvrebs, buSebs;<br />
saxeli gatydebis,<br />
qveyana astydebis<br />
Cvens saZraxavaT.<br />
78<br />
ityvian, rasTvis ar iqorwines<br />
da warimZRvares maT winawin es;<br />
saqme qnes urcxvada,<br />
gvirgviniT ukurTxada<br />
Svili iyoles.<br />
79<br />
Tu visme vetyvi me sityvebs mkvaxebs,<br />
is ficxlav amas me wamomZaxebs:<br />
`me viT mkicxav, urcxo,<br />
124
TviT saqme hqen ucxo,<br />
saunamuso!<br />
80<br />
gvari mosTxare da naTesavi;<br />
sircxviliT dasWer suyvelas Tavi;<br />
saqme hqen kaxpuri.<br />
SenTana qalT puri<br />
aRar eWmebis!<br />
81<br />
mcire xans Tavi ver Sainaxe,<br />
sjuli da mcneba ar daimarxe;<br />
Tav-dauWerlada,<br />
jvar-dauwerlada<br />
buSi ganagde!~<br />
82<br />
me es maqvs ziTvad da ase minda,<br />
Sen mogitano me Tavi wminda.<br />
mis dros vinca mnaxos,<br />
ara ra me mZraxos,<br />
urigo saqme.<br />
83<br />
sjobs qali mokvdes da daimarxos, _<br />
urigo saqme ar daiZraxos:<br />
qalT saxelT gatexa<br />
ars TavT mexT daWexa<br />
mSobelTa TvisTa.<br />
84<br />
namusianad mqceveli qali<br />
ars margaliti, Zvirfasi Tvali;<br />
unamuso qali _<br />
qva fiqali, mqrqali,<br />
qrmis saflavT lodi.<br />
85<br />
qals gasaTxovars saqmrod moweuls<br />
ujobs siwminde sacmels Zoweuls;<br />
uwmindurTa qalTa<br />
oqro-qsovilT kalTa<br />
dahfaravs vera.<br />
86<br />
qalT danaSvenebs pirT kalva-xalva<br />
da umetesad farva da krZalva,<br />
Tavis mTlad Sanaxva,<br />
mcnebaTa damarxva<br />
sjulTa da wesTa.<br />
87<br />
sjobs margalitsa, oqrosa, vercxlsa,<br />
kaci ar vardes sircxvilis cecxlsa.<br />
gTxov, ar Semarcxvino.<br />
da Semanaxvino<br />
Tavi dromdisa.<br />
88<br />
125
qveyana dagmobs Cvens ded-mamaTa:<br />
`rad daanebes Tavi amaTa,<br />
udaburs Walasa,<br />
xSir balax-Calasa,<br />
ar moarides!<br />
89<br />
rad ar icoden, ar aqvndaT iWvi:<br />
Teqvsmeti wlisa gogo da biWi<br />
rom erTad Seyares<br />
erTmanerTs ayvares,<br />
amas iqmoden?!~<br />
90<br />
mexsen, nu gavxdiT Cven ubedurad<br />
Cvens ded-mamaTa, mas sayvedyrad<br />
nu davadebT Tavsa,<br />
nu viqT saqmes avsa.<br />
mterT niST sagebsa.<br />
91<br />
odes davsxdebiT mefe-dedoflad,<br />
pirzed dagvesxmis Cven Wiris oflad,<br />
TavTa SercxveniTa,<br />
ar Cven molxeniTa<br />
gveqnebis sxdoma.<br />
92<br />
ded-mama gvetyvis: `rad SegvarcxvineT?<br />
qveyanas Tavi daaZraxvineT.<br />
rasTvis maipareT<br />
Tqven ar daifareT<br />
qalwulebani?~<br />
93<br />
me, Sens sacolos, Sens SesarTavsa,<br />
nu iq, sircxviliT nu mamWri Tavsa!<br />
sjobs, gamomWra yeli<br />
da ar maxlo xeli<br />
jer saimisod.<br />
94<br />
Tu Sen me gamxdi sasaciloda,<br />
me mogikvdebi usaciloda.<br />
Sen waiSen Tavsa,<br />
tanT Caicvam Savsa<br />
Seiq nanvasa!~<br />
95<br />
biWman ar ugdo gogos Tqmuls yuri,<br />
sityva Sewmasna man eSmakuri.<br />
[hrqva]: `jvaris dawera<br />
arcada Cans jera,<br />
movicdi vera.<br />
96<br />
bebia mokvda, papac mikvdeba,<br />
miT Cven qorwili gvigviandeba.<br />
mowyeniT arian,<br />
aravis scalian<br />
126
Cvens saqorwilod.<br />
97<br />
marTals mogiTxrob, me ver moviTmen;<br />
Sen male dagTmob, Tu ar momismen!<br />
Sen qali xar wminda,<br />
moloznoba ginda,<br />
me sxvas movnaxav!~<br />
98<br />
biWi Semoswyra, wavida gangeb:<br />
Tqva, SeSindeso es gogo ageb.<br />
sxvis gogos stumrobiT,<br />
TamaSiT, xumrobiT<br />
aCvena Tavi.<br />
99<br />
gogom ra naxa sxvasTan misuli,<br />
javriT amoxda mas TiTqmis suli.<br />
metadre ewyina,<br />
guli mas etkina,<br />
SeSinda didad.<br />
100<br />
ifiqra: `vai Tu, sxvaze scdeso.<br />
misgan col-qmroba Cven wagvixdeso;<br />
man sxva Saiyvaros,<br />
me guls gamiyaros<br />
sevdis laxvari!<br />
101<br />
biWs uTxra: `mwadda, geqna RvTis ridi:<br />
SjulT uwesurad qalwulTa xidi<br />
jer ar dageSala,<br />
mcired dagecala,<br />
da ara hqeni.<br />
102<br />
sxvasTan codvaSi Sens Cagdebasa<br />
esev sjobia, viq Sens nebasa.<br />
Camoexsen sxvasa,<br />
magiT RvTis risxvasa<br />
nu miiyeneb.<br />
103<br />
radgan ar iSli, Sen matan Zalas.<br />
xval erTad cxvari wavasxaT Walas.<br />
iq neba Senia,<br />
rac ginda qenia!~<br />
darTo nebani.<br />
d. locva gogosi da<br />
Txovnisa[e]br saqmis mosvla<br />
104<br />
SuvaRam adga, gogom iloca,<br />
CoqiT miwaze muxliT icoca,<br />
man Tqva: `RmerTo Cveno!<br />
127
col-qmrobis gamCeno,<br />
Sen geajebi!<br />
105<br />
Romelman Seqmen adam da eva,<br />
abrams da sarras miec kurTxeva,<br />
yav Cvenzed wyaloba,<br />
Cveni vaJ-qaloba<br />
Sen daifare!<br />
106<br />
Cvenc Tumca mcneba ver davimarxeT,<br />
SjulT uwesurad Cven ganviZraxeT<br />
xval erTad Saqceva,<br />
Sebma Tu gaqceva,<br />
yav neba Seni.<br />
107<br />
ukuTu jer-ars ese saqnelad,<br />
nuras gagvixdi saqmesa Znelad;<br />
Senis miSvebiTa<br />
gvaxare SvebiTa<br />
Cven erTmanerTTan.<br />
108<br />
ukueTu ara jera-ars ese,<br />
SiSi, sircxvili Cvens gulSi Tese;<br />
mcneba ar-marxuli,<br />
Cveni ganZraxuli,<br />
Sen mogviSale~.<br />
109<br />
biWi gulisTqmiT gacxarebuli<br />
adrian adga gaxarebuli;<br />
cxvari gamoreka,<br />
gogos kars dareka,<br />
dro ars, adeqo!<br />
110<br />
odes mirekes cxvari Walakad,<br />
biWma gaxada gogo malayad.<br />
ra rom daaRira<br />
da qna daapira,<br />
Cxikvma Seyvira!<br />
111<br />
ase SeukrTo maT Cxikvman guli,<br />
ndoma SaeqmnaT maT dakarguli.<br />
TrToliT, caxcaxiTa,<br />
moSlilis saxiTa<br />
wamoxtnen Cqarad.<br />
112<br />
cotas xans ukan ndomas movidnen,<br />
sxvas xmels foTlians tyeSi Sevidnen.<br />
iq esmaT Zriali,<br />
CaCuni, Sriali,<br />
xmelis foTlis xma.<br />
113<br />
rogorc undodaT, verc iq Saeqcnen;<br />
128
kaci egonaT, SaSvTa gaeqcnen.<br />
is gogo da biWi,<br />
sadac iyo RiWi,<br />
wavidnen, SaZvren.<br />
114<br />
ar daixeda man ndomiT wina,<br />
saCqarod gogo wamoawvina;<br />
sadaca eyara<br />
mravlada ekala,<br />
dasca mazeda.<br />
115<br />
sabralom gogom titveli naci<br />
zed danaxiva, sad iyo qacvi.<br />
ra rom is itkina,<br />
gogom imwvitina<br />
gamwoebulman.<br />
116<br />
biWsa hkra wixli, Sors gardagora;<br />
iq im biWs daxvda qveS eklis gora.<br />
orTave tirili,<br />
daiwyes yvirili,<br />
metis simwoviT.<br />
117<br />
mun Turme kaci SeSasa sWirda;<br />
yvirili esma, `Tqva ra gaWirda?!~<br />
mivida, man naxa,<br />
maT Tavsa dasZaxa:<br />
`ra gayvirebsTo?~<br />
118<br />
maT vera Tqves ra, CavardaT ena;<br />
SiSiT, sircxviliT guls mixvdaT wyena.<br />
man kacman ra naxa,<br />
dagmo da dasZraxa,<br />
orniv dalanZRa!<br />
119<br />
kaci ukanve gabrunda Cqara,<br />
orTav dasTxova didi m uqara:<br />
`rac migiparavTo,<br />
ver dagifaravTo<br />
qurdoba Tqveni.<br />
120<br />
Tqvens ded-mamasTan gkiTxav magaso,<br />
orTav ekali mand ram dagaso?<br />
Tqven rada sZvrebodiT,<br />
mand rasa SvrebodiT,<br />
iq gaTqmevinebT~.<br />
miugo biWman: `es sjobs magaso,<br />
me Sen karg-gvarad sasmeli gaso;<br />
dagidla Wedili,<br />
win vercxliT Wedili<br />
dagidga kula.<br />
122<br />
129
qrTamad mogarTva oqro da vercxli,<br />
rom ar mogvidva sircxvilis cecxli.<br />
agavseb ZRveniTa,<br />
Cvenis SarcxveniTa<br />
Sen ra gergebis?<br />
123<br />
is kaci iyo maTi moyvare,<br />
imav soflisa, ar Sors mosamZRvre.<br />
axlo naTesavi,<br />
erTad mxvnel-mTesavi<br />
ganayofobiT.<br />
124<br />
guliT uyvarda biWis mamasa,<br />
mama biWisa agrev kacs masa.<br />
mis gamovisada<br />
saqme qna Rirsada<br />
im biWisa.<br />
125<br />
ase Tqva gulSi: qrTams rom dampirda,<br />
modi gamovscdi, vscnob, rogor Rirda!<br />
uTxra: `ar gagcemo,<br />
Tu rasme mamcemo~;<br />
iama biWsa.<br />
126<br />
biWman daukla msuqani cxvari,<br />
puri iSovna man gamamcxvari:<br />
gozauriT Rvino,<br />
gulTa saRiRino<br />
daudga wina.<br />
127<br />
mamas mohpara man vercxlis Tasi, _<br />
iyo woniTa dangi aTasi, _<br />
misca mas fasada,<br />
Sen sTqvao arsada<br />
Cveni saqmeni.<br />
128<br />
gaZRa, daiTro, wamodga kaci,<br />
daloca qacvi, titvela naci:<br />
`vinc ekalzed dasci,<br />
axive, zed acvi.<br />
RmerTman dagzardosT!<br />
129<br />
me dRes ekalam kargs beds Semyara! _<br />
mRvdelman akurTxos, sadac eyara! _<br />
mas aSoros cecxli<br />
maSovnina vercxli,<br />
damaTro RviniT!<br />
130<br />
am jams waviReb, qalaqs gavyidi,<br />
karga gamiva, Tasia didi;<br />
bevrs mamcemen abazs,<br />
cols uyidi kabas<br />
130
SvilTa Coxebsa~.<br />
131<br />
aiRo kacman cxvris tyavi Savi,<br />
narComi xorci mouxarSavi,<br />
rac rom edga wina,<br />
Tqva: `waviReb Sina~,<br />
sul wamoxveta.<br />
132<br />
Tqva: davpatijeb Cems megobarsa,<br />
CemgniT advilad ar sagmobarsa;<br />
am biWis mamasa<br />
Seugbob amasa,<br />
daudgam wina~.<br />
133<br />
ipyra xelT kacman is gozauri,<br />
man biWman Seqmna aurzauri:<br />
`Tu ki ar gvindobo,<br />
eSmakob-flidobo,<br />
eg rad migaqvso?~<br />
134<br />
kacs waekidnen gogo da biWi:<br />
`rad gahleqseo naci da RiWi?<br />
amad dagqrTameTo,<br />
gasviT, gaWameTo,<br />
rom dagefara!<br />
135<br />
radgan Sen agre gamogvacxade,<br />
ekalze dagvsxi, nacs wamogvxa[d]e,<br />
Cven rad mogceT fasi,<br />
mogvec Cveni Tasi~<br />
kacs daeWidnen.<br />
136<br />
kacman Tasi ar daaneba;<br />
maT kacs dauwyes lanZRva gineba.<br />
biWs joxi ucxuna,<br />
sisxliT uTxuna<br />
Tavi da piri.<br />
137<br />
biWi moCivrad gagzavna wina,<br />
TviT ukan miyva, mivida Sina;<br />
dawva, daiZina,<br />
adga, maiwyina,<br />
dahkida Tavi<br />
138<br />
colman miuTxra:`ram dagafiqra,<br />
Sen SegemTxvia: an aq, an iq ra?~<br />
kacman Tqva:~mikvirso,<br />
saTqmelad miWirso,<br />
rac vnaxe sizmrad.<br />
139<br />
micvalebulni mama da deda<br />
131
orniv javrobden me da Senzeda:<br />
Svilma da rZalmao<br />
gvtanja, gvawamao<br />
siZviriTao.<br />
140<br />
aRar mogvigdes Tvali da yuri,<br />
maT ar gvaWames Cven lukma puri,<br />
xma-maRla yioden,<br />
sikvdilTan Cioden,<br />
samarTals sTxovdnen.<br />
141<br />
ganesamarTla maTTvis sikvdilsa,<br />
jer rZalsa vhkiTxavT, mas ukan Svilsa;<br />
imaT Tqves saWmeli,<br />
anu Tu sasmeli<br />
raT dagiWiresT?<br />
142<br />
me Savexvewe, uTxar: nu sCiviT,<br />
gamogigzavniT wyliT, naviT, tiviT.<br />
samis dRis borjliTa,<br />
didisa sasjliTa<br />
mZliv davexrwive.<br />
143<br />
am sams dReSia Cems ded-mamasa<br />
Cven Tu ar uzamT aRaps, Wamasa,<br />
wamova sikvdili,<br />
cel-xmal amowvdili<br />
Sin mogvixdeba.<br />
144<br />
jer Sena gkiTxavs mas sakiTxavsa:<br />
pasuxs ver miscem, Sen mogWris Tavsa,<br />
mas ukan me mkiTxavs,<br />
vimarTleb me ki Tavs,<br />
Sen dagabraleb!~<br />
145<br />
colman miugo:`Sen saqmes vhkvirob.<br />
Sen misTvis sikvdils risTvis mipirob?<br />
cxvar-Zroxa gyavs bevrni,<br />
savse RviniT qvevrni,<br />
gidgs fqvili beRliT.<br />
146<br />
ratom aCivleb Sens ded-mamasa,<br />
ratom ar uzam aRaps, Wamasa?<br />
maqvs puri damcxvari,<br />
aw Sen dakal cxvari,<br />
moxade qvevrsa.<br />
147<br />
male qen saqmes nuRar ayeneb,<br />
karzed sikvdilsa nu mamayeneb;<br />
Tu ar kmara puri,<br />
damec Sen dasturi,<br />
me gamovacxob~.<br />
132
148<br />
qmarman colisa sityva gakmara:<br />
`oci puri gaqvs, eg rasa kmara!~<br />
coli adga Cqara,<br />
man aRara Tqva ra.<br />
Seqna purs-cxoba.<br />
149<br />
wamodga kaci; rac rom iniTa,<br />
tikni datena kargis RviniTa,<br />
yvanda naCuqari,<br />
kargad nasuqari,<br />
dakla fur-berwi.<br />
150<br />
ori cxra cxvari, oci batkani,<br />
gasw[y]vita batT xma, qaTamT kakani;<br />
sasmeli, saWmeli,<br />
sanTeli, sakmeli,<br />
Canawyo navSi.<br />
151<br />
mRvdelT uTxra: `saqme mzad daiWireT,<br />
roca movideT, maSina wireT~.<br />
Casxa navs xarjTana,<br />
atana mas Tana<br />
mzareuliTurT.<br />
152<br />
sadac im biWis saqme man naxa,<br />
mis axlo saydars mama emarxa;<br />
iqa gaistumra,<br />
yvela iq istumra,<br />
vinc rom undoda.<br />
153<br />
man dahpatija sul mezobelTa,<br />
biWis da gogos Semqmnel mSobelTa<br />
man daukra Tavi,<br />
uTxra: mzaT maqvs navi,<br />
mewvieniTo.<br />
154<br />
biWis ded-mamam kaci galanZRes,<br />
Tqves: `mtris aRapSi vin ZaRli gaZRes!<br />
Sen mogvpare cxvari,<br />
puri gamomcxvari,<br />
Rvino da Tasi.<br />
155<br />
Tasi gTxoes da Sen ar mieci,<br />
Svilsa da sarZlos orsav gvieci;<br />
naczeda ec RiWi, ekliT gogo-biWi<br />
Sen dagvixive!<br />
156<br />
Cven ver moviTmenT gulis tkivilsa,<br />
xval Cven vapirebT Senzed Civilsa,<br />
arcada waxvide,<br />
unda Sen moxvide<br />
133
samarTalSia!~<br />
157<br />
kacman goneba ar aRaCqara,<br />
winaaRmdgomi man ara Tqva ra,<br />
Cumad Tavis wina<br />
gulSi gaicina<br />
biWis tyuilzed.<br />
158<br />
man kacman uTxra biWis mamasa:<br />
`gTxov yuri ugdo, rac vsTqva, amasa.<br />
jer nu asCqardebi,<br />
Sen nu gasjavrdebi<br />
gauSinjavad.<br />
159<br />
yvelas mogiTxrob Cemis piriTa,<br />
WirSi Cavardi rasac WiriTa,<br />
rasac mizeziTa,<br />
an rasaca gziTa<br />
me vqen qurdoba.<br />
160<br />
me sxvaga viyav, ra movel Sina,<br />
saxlSi damixvda mearavina.<br />
me ase mSioda,<br />
rom guli mtkioda.<br />
metis SimSiliT.<br />
161<br />
me Sens saxlSia smisa, Wamisa,<br />
agrev xmareba WurWel-jamisa<br />
maqvnda Cveuleba,<br />
xSirad wveuleba<br />
gardamxdomoda.<br />
162<br />
wamovel Sensa, Semovel Sina,<br />
avadmyof mamas Sensa eZina;<br />
me damixvda Sina<br />
aqac aravina<br />
marto mis meti.<br />
163<br />
mas gaRviZeba ver gaubede,<br />
mivel kidobnad, ukuvixede,<br />
Tassa da sams pursa,<br />
saRvinisa yursa<br />
davavle xeli.<br />
164<br />
gamovitane, Cavdgi uremSi,<br />
Sevabi xar, me wavel tyeSi;<br />
SeSisa saWrelad,<br />
Rvinis smiT Tval-Wrelad<br />
mivel Walasa<br />
165<br />
ra rome Rvino TavSi Semijda,<br />
puriT rom gavZex, xorcic maminda;<br />
134
xorcisa ndobiTa,<br />
adgom-dajdomiTa<br />
Rone wamerTva.<br />
166<br />
mag Sens Svils yvanda mun sacxovari,<br />
mivel da vsTxove es saTxovari:<br />
`agremc gagzrdis RmerTi,_<br />
naWeri me erTi<br />
maWame xorci!~<br />
167<br />
guda miCvena da xelsaxoci,<br />
miTxra:`waiRe, Tu maqvndes xorci~.<br />
daukar mas Tavi,<br />
me uTxar: maS, Savi<br />
Wedili davklaT.<br />
168<br />
cota rom Cven aq mwvadad SeviwoT,<br />
sxva sul saRamos Sina waviRoT.<br />
Tqva: ver gavbedao,<br />
mama da dedao<br />
gamiwyrebao!<br />
169<br />
aRara vsTqvi ra, CemTvis davsCumdi,<br />
sad SeSas vsWridi, iqav gavbrundi;<br />
sad sZovda Wedili,<br />
xorciT daymedili<br />
wavawydi zeda.<br />
170<br />
wamovepare, davavle xeli,<br />
maSinve daniT gamo[v]sWer yeli;<br />
ra gavxade tyavi,<br />
kaWkaWi da yvavi<br />
sul zed momatyda.<br />
171<br />
ra gamovSigne, cecxli avanTe,<br />
mwvadi daudev, Sens Svils mivmarTe.<br />
mas uTxar: wamodi,<br />
Cvena vsWamoT mwodi;<br />
miTxra: `vin mogca?~<br />
172<br />
gamoucxade, ar daufare;<br />
uTxar: me Sena cxvari mogpare,<br />
mwvadi wamovage,<br />
me maqvs sanovage,<br />
modi SaveqceT.<br />
173<br />
SemomiZaxa: `ras mexumrebi,<br />
me dasaklavni sad myvanda cxvrebi?~<br />
Seqna man tirili,<br />
Tavs cema, yvirili:<br />
`mamas ra uTxra?!~<br />
174<br />
135
uTxar: magaze Sen ra gawuxebs?<br />
mama-Sens TviT me gavscem pasuxebs.<br />
miviyvane, davsvi,,<br />
vaWame da vasvi,<br />
ganvaZRe karga.<br />
175<br />
roca daiTro, aiRo Tasi;<br />
miTxra: `am TasSi mogvec ra fasi?<br />
amdeni qurdoba,<br />
da ar daundoba<br />
Sen ar SegrCeba~.<br />
176<br />
me uTxar: Zmao, rac mamiparavs,<br />
TvaliT Cans yvela, ar damifaravs.<br />
Tumca mamepara,<br />
mxamda damefara<br />
SenTvis eseni.<br />
177<br />
rac me miuTxar, ar damijera,<br />
sacemrad joxi man mamiRera!<br />
miT me amiCqarda,<br />
guli gamijavrda, ver moviTmine<br />
178<br />
Tasi wavarTvi, saxrec ucxune,<br />
Tavpiri sisxliT gardauTxune;<br />
moeSvela coli,<br />
jer ar Tanamwoli<br />
sjulierebiT<br />
179<br />
imas naczeda davkar ekali,<br />
uTxar: Sen ra grjis, jer Sen xar qali,<br />
rad ar grcxvenian,<br />
rodisa gSvenian<br />
jer eg saqmeni?!<br />
180<br />
Sen Svils miZaxdi, me mCandi mamad,<br />
amad mogeqec ase Tamamad.<br />
Sens ukiTxavada<br />
saqme vqen avada,<br />
dagikal cxvari.<br />
181<br />
bevrjer micodavs, Sen Segindvia,<br />
dids sawyenzedac Tavs ar gidvia;<br />
gTxov, esec Semindo<br />
da ara gamyido<br />
cotas saqmisTvis<br />
182<br />
upatiuri rac Svils gikadre,<br />
bodiSs movixdi xval dilas adre;<br />
gizRav me Sen cxvarsa,<br />
pursa gamamcxvarsa,<br />
Tassa da Rvinos.<br />
136
183<br />
aw wamobrZandiT nu malodinebT!<br />
Tqvenis gayriTa cremls nu madinebT!~<br />
miuTxra tkbilada:<br />
`nu gamxdiT wbilada<br />
Tqven amisTviso~.<br />
184<br />
biWis mamam Tqva: `dRes dagvacale,<br />
Cven movifiqrebT, wamovalT xvale.<br />
SevityobT marTalsa,<br />
Svils vkiTxavT da rZalsa<br />
mag Sens naTqvamsa.<br />
185<br />
rasac Sen ambob, Tu marTalia,<br />
Seni yofila Cvenzed valia;<br />
Cems Svils umtyuvnia,<br />
rac SenTvis uvnia.<br />
rad ar gismina?<br />
186<br />
xaric dagekla, aras getyodi,<br />
Tu ar mizRvevdi, me aras gTxovdi,<br />
aram Tu Sen cxvarsa,<br />
pursa gamomcxvarsa<br />
ar dagiTmobdi.<br />
187<br />
es saqme avad me gamaSinjes,<br />
simarTlis samZRva [r]s maT gadabijes,<br />
momiTxres mrudada,<br />
majavres cudada,<br />
amas ar davsTmob.<br />
188<br />
Svilsa da sarZlos orsav g[a]vjoxav,<br />
maTis cemiTa guls movioxav!<br />
rad ar dagijeres,<br />
joxi rad giReres,<br />
rad Semogkadres?~<br />
189<br />
kaci wamodga, daukra Tavi.<br />
uTxra:`rac gcode, Tu Sen xar mTnavi,<br />
suyvela gadadev,<br />
nuRarasa dasdev!<br />
adeq wavideT.<br />
190<br />
Tu maT dalaxav mizeziT CemiT,<br />
guli damewvis me maTi cemiT;<br />
ra icis sakadri,<br />
eqnebis ra yadri<br />
kacisa ymawvils?<br />
191<br />
me misTvis Sens Svils aras vemduri,_<br />
arca ra maqvs ra me sayveduri,_<br />
saqme vqen avada,<br />
137
me var pirSavada<br />
SenTan da masTan.<br />
192<br />
Svilsa da sarZlos tkbilad xma gaec,<br />
iq wamosvlisa dasturi daec;<br />
sarZlos deda-mama,<br />
sadaca maqvs Wama,<br />
iq iqnebian.<br />
193<br />
Tqvenis jalabiT, viTxov, mobrZandeT,<br />
amisgan ufro ar davgviandeT,<br />
xval mRrdelni gvicdian,<br />
rigs ar gardixdian,<br />
sanam ar mivalT~.<br />
194<br />
biWis mamama aRara Tqva ra,<br />
xelierTpirad kacs gayvnen Cqara;<br />
naviTa, tiviTa,<br />
kargis pativiTa<br />
wavidnen wyliTa.<br />
195<br />
meores dResa naviT gadaxden,<br />
momzadebulni maT mRrdlebi daxvdnen;<br />
kaci mRrdels gaendo,<br />
gulSia rac edo,<br />
yvela miuTxra.<br />
196<br />
rac rom enaxa gogo-biWisa,<br />
ekalzed gorva, SerWma RiWisa,<br />
malviTa, farviTa,<br />
sityvisa parviTa<br />
gamoucxada.<br />
197<br />
mRvdes Saexvewa: `nu etyvi ersa,<br />
nurc moyvaresa da nurca mtersa,<br />
marto Sen icode,<br />
es saqme icodve,<br />
uSvele rame!<br />
198<br />
biWis mamasa ara scalian;<br />
deda moukvda , glovobs Zalian.<br />
mamac yavs avada,<br />
gaxda Zval-tyavada,<br />
male mokvdebis.<br />
199<br />
rac mergeboda aw me Cem wilad,<br />
me dRes mzaTa var mis saqorwilad,<br />
me misTvis vqen xarji;<br />
rasac Tqvena gagrji,<br />
mogarTmev fassa.<br />
200<br />
me ki nu gamcem, rac mogaxsene,<br />
138
wirvas ukana TviT ganaxsene:<br />
Cemi ara sTqva ra;<br />
moswrafebiT, Cqara<br />
TviT brZaneT swavla.<br />
201<br />
saydars wirvaze Semokrbebian,<br />
maTi ded-mamac aq iqnebian.<br />
biWs, gogos mdomares,<br />
erTada mdgomares<br />
naxavT TvaliTa.<br />
202<br />
mis dros ubrZaneT maT ded-mamaTa:<br />
`rad jvars ar daswerT aw Tqven amaTa?~<br />
mizezsa ityvian,<br />
ariso miT gvian<br />
maTi qorwili.<br />
203<br />
Tu mogaxsenon simgloviariT,<br />
misad pasuxad Tqven es uTxariT:<br />
`saqmes viq amgvarsa,<br />
dRes davswer maT jvarsa,<br />
Sors nu daiWerT~.<br />
204<br />
mRrdelman miugo mas kacs moZRvruleb:<br />
`mag Sens sawadels sul aRvasruleb.<br />
jer Cven dafarviTa,<br />
malviT, gaparviTa<br />
amas vecadneT;<br />
205<br />
iq waviyvanoT gogo da biWi,<br />
sadac SerWmiaT qacvi da RiWi.<br />
imaTac vhkiTxav,<br />
wignsac waukiTxav<br />
Seginebulsa~.<br />
206<br />
kacman miugo: `aq momicadeT,<br />
biWs Semovgzavni, mas hkiTxeT, scadeT.<br />
mas ubrZaneT yvela,<br />
rac imisTvis Svela<br />
gwadian Tqvena~.<br />
207<br />
kacman idumal biWs acodina:<br />
`mRrdeli giZaxis saydarsa Sina~.<br />
is biWi wavida,<br />
saydarSi Savida<br />
marto mRrdelTana.<br />
208<br />
mRrdelman biWs uTxra: `me Sen bedsa gwev,<br />
dRes jvarsa dagwer, Sens colTan dawev~.<br />
biWi xels emTxvia,<br />
muxlsa moexv[ia],<br />
mRrdels moaxsena:<br />
139
209<br />
`viT aRsruldebis Tqveni brZaneba?<br />
jer samagisod ded-mamaT neba<br />
ar Cans CvenTvisa,<br />
rome SegveTvisa<br />
Cven erTmanerTi~.<br />
210<br />
mRrdelman miugo: `ded-mamaT nebas<br />
me gamogitan, vamcneb maT mcnebas.<br />
Sen SenTvisa iyav,<br />
pirica daiyav,<br />
nuravis etyvi.<br />
211<br />
nurca dedasa, nurca mamasa,<br />
nuravis etyvi saqmes amasa;<br />
Sen nuraze swuxar,<br />
sacolos ki uTxar<br />
malviT yurSia<br />
212<br />
Tqven es saqmeni nu gaqvT saeWvoT!<br />
gaipareniT, sadac Sag[e]rWoT<br />
qacvi da ekali;<br />
Sena da eg qali<br />
orniv iq damxvdiT!<br />
213<br />
jer Tqven locvasa iq wagikiTxav,<br />
undixar Tu ar, qalsaca vkiTxav,<br />
masukan ki vswirav;<br />
saqmesa gavpirav<br />
Tqvens ded-mamasTan~.<br />
214<br />
rogorc rom mRrdelman biWs daabara,<br />
biWma sacolo mun ganapara.<br />
mRrdeli da is kaci,<br />
sad iyo is qacvi, oTxniv mun Sekrben.<br />
215<br />
odes Tqva mRrdelman, urTxeul-a-a-ars~,<br />
kacs gaecina, mRrdelman Tqva: `ra ars?<br />
ra mwame Sen cili;<br />
rada gaqvs sicili,<br />
ra mainaxe?~<br />
216<br />
kacman miugo: `viT aRuTqveni,<br />
am alags mixvda kurTxeva Tqveni,<br />
iyo dalocvili;<br />
gamaxsenda, sicili<br />
miT momivida~.<br />
217<br />
roca rom mRrdelman Camoiloca,<br />
biWsa da gogos brZaneba mosca;<br />
uTxra: `wadiT farviT,<br />
wirvas daeswariT<br />
140
orniv erTada.<br />
218<br />
Tqvens ded-mamasTan saqmesa Tqvensa,<br />
me gavarigeb suyvelas dResa~.<br />
biWi, gogo Cqara,<br />
mRrdeli, kaci wynara<br />
wavidnen saydars.<br />
219<br />
biWman gzazeda gogos miuTxra:<br />
`Cven xom gvirgvini, mRvdelman gvikurTxa,<br />
wavideT Walasa,<br />
ukuvsZvreT Calasa, wirvas ras davdevT?~<br />
220<br />
gogom miugo: `rada xar briyvi?<br />
`ras davdevT wirva~ magas rad ityvi?<br />
raman gagastera,<br />
Seityev Sen vera<br />
raca qna mRrdelman?<br />
221<br />
wigni ukiTxa Cvens qacvzed xevas,<br />
Sen mas uZaxi gvirgvinT kurTxevas?!~<br />
_ Sors dauWira.<br />
maja dauWira<br />
biWma gogosa.<br />
222<br />
gogom uxrinka, xelidan dasZvra,<br />
xel-fexianad man tani daZra,<br />
ukan gamoeqca,<br />
mRrdels fexT qveS moeqca,<br />
esreT miuTxra:<br />
223<br />
`im biWs egona, jvari dagvwere,<br />
bevri miuTxr, ver davajere:<br />
dameWida Zalad,<br />
mimaTrevda Walad,<br />
me gamoveqec!~<br />
224<br />
mRrdelma siciliT gogos hrqva: `wadi,<br />
male iqnebis, risac xarT mwadi!<br />
nu geSiniano,<br />
ar aris gviano,<br />
es saqme Tqveni!~<br />
225<br />
mivida, mRdelman zarebs dareka<br />
yoveli eri saydars Sareka;<br />
wirva ismineTo,<br />
dgoma iTmineTo,<br />
gareT nu dasdiT!<br />
226<br />
rodesac rome mRvdelT Jami wires,<br />
kvlav qadagebas moyvnen, gapires;<br />
iwyes igavada,<br />
141
ara ig avada<br />
ded-mamaT hkiTxes:<br />
227<br />
`erTs udabursa mTasa, ReleSi<br />
mSiersa mgelsa win edvas leSi,<br />
iqnebis, daindos<br />
da piri ar hkidos?~<br />
maTa Tqves:`ara!~<br />
228<br />
agzebuls cecxlzed rom Tiva idos,<br />
morCebis, rome ar waekidos<br />
saxmils mgzebaresa,<br />
Tivas mdebaresa?~<br />
Tqves: _ `ar moarCens?!~<br />
229<br />
mRrdelman miugo: Tu eg ki iciT,<br />
Tqven rad ara xarT sSjulis simtkiciT?<br />
rad Tavsa ar idebT,<br />
da ara aridebT?<br />
gogoebs biWebs?<br />
230<br />
mindvrad, mTad, Walad erTad dadian,<br />
vin icis, Tu ras codvas Cadian,<br />
garCeulsa sjulsa<br />
rad xdiT daxvanjulsa<br />
da aras naRvlobT?!<br />
231<br />
droT mosuls qal-vaJT raRas ayovnebT,<br />
rad jvars ara swerT, aw rad aRonebT?<br />
rasaTvis waaxdenT,<br />
sjulTa gadaaxdenT,<br />
ara gCansT codvad?<br />
232<br />
rad emsgavsebiT qistsa da didos,<br />
kerpTa msaxurTa, sjuliT uwmindos?<br />
uSiSrad, urcxvada,<br />
gvirgvinT ukurTxada<br />
col-qrmobas SvrebiT~.<br />
233<br />
biWis mamam hrqva: saqme amgvari<br />
Cven mogvixdao, misTvis maT jvari<br />
veRar davswereTo:<br />
Savi SavkereTo;<br />
varT mgloviare.<br />
234<br />
deda momikvda, mama sulzeda<br />
miZes da vstiri mudam sul zeda.<br />
win midgas gubeni,<br />
maqvs kalTa-ubeni,<br />
cremliT dampali!<br />
235<br />
sevdiT goneba maqvs dakarguli,<br />
142
WirSi var, lxinsa ar maZlevs guli;<br />
amisTvis damdgara<br />
da aRar mamxdara<br />
maTi qorwili~.<br />
236<br />
mRrdelman miugo: `jvaris daweras<br />
uqorwiloba mouSlis veras.<br />
dRes davswer maT javrsa,<br />
mogarCen maT jvarsa,<br />
adroeT qorwils.<br />
237<br />
dRevandels qorwils es kaci cdilobs,<br />
rom daulaxavs, bodiSsa xdilobs,<br />
mzaTa aqvs mas xarji,<br />
Tavisi naxarji,<br />
Semosawevrad~.<br />
238<br />
biWis mamam Tqva: `am saqmes vkvirobT,<br />
ver gagvigia, rogor apirobT;<br />
Cven Tumca gveTneba,<br />
vasruloT TqvenT neba,<br />
rogor moxdeba?<br />
239<br />
mas maspinZloba aqvs aRapuri,<br />
aw gadarCebis mas raRa puri,<br />
rom misis xarjiTa,<br />
moyruleb garjiTa<br />
Cven is gavsarjoT?~<br />
240<br />
im kacman uTxra biWis mamasa:<br />
`oRonc nu moSli saqmes amasa,<br />
aRapsa, Wamasa<br />
me uzam mamasa<br />
masukan, sxva dros~.<br />
241<br />
daiyoliv[e]s, darTo nebani,<br />
Svils dauloca qorwinebani . . .<br />
ra dasweres jvari.<br />
kacTa, qalTa jari<br />
Sekrben qorwilad.<br />
242<br />
mis dros im kacis coli atirda;<br />
`ra atirebso?~ _ eri gahkvirda!<br />
mRrdelman im kacs hkiTxa.<br />
galanZRa, gakicxa,<br />
rada scemeo?<br />
243<br />
kacma Sefica:`ar micemia,<br />
mimowmebia, rac aq Temia!<br />
Tqven hkiTxeT yvelasa,<br />
TviT Cems col lelasa,<br />
Tu misTvis meces~.<br />
143
244<br />
mRrdelman miugo: `Tu ar gicia,<br />
razedac tiris, me ar vicia.<br />
Sen gecodineba,<br />
misi cremlT dineba,<br />
miTxar, rad aris?~<br />
245<br />
miugo kacman: `TviT mogaxsenos,<br />
hkiTxe, Tu misTvis me rame mevnos.<br />
rad mas aqvs yvirili,<br />
Tavs cema, tirili,<br />
arca me vici~.<br />
246<br />
mRrdelman dedakacs hkiTxa: `dedao,<br />
miTxar Sen stiri aw razedao?~<br />
man mRrdels rqva kankaliT:<br />
`rasaTvis dagvkaliT<br />
Tqvenis xeliTa?~<br />
247<br />
mRrdelman miuTxra: `rogor dagkali?<br />
gamagebine me gza da kvali,<br />
aseTi ra vqeni?<br />
sawyeni aw Tqveni<br />
Sematyobine!~<br />
248<br />
uTxra:`aRapi rom mogviSale,<br />
orniv col-qmarni movkvdebiT xvale~.<br />
SiSiT wanwarevda;<br />
sityvasa warevda<br />
xandaxan sxvasac.<br />
249<br />
mRrdelman dedakacs miuTxra, hkiTxa:<br />
`xval Tqven mohkvdebiT, miTxar, vin giTxra?~<br />
man Tqva: `Cemi qmari<br />
Zilad wva, sizmari<br />
naxa man egreT~.<br />
250<br />
miugo mRrdelman: `motyuebulxar,<br />
Sen magazeda nurasa swuxar.<br />
ar aris eg swori,<br />
gsmenia Sen Wori;<br />
Wors nu ahyvebi!<br />
251<br />
rac swadebia Sens qmars saqnelad,<br />
ara ndomia qveynad saTqmelad.<br />
misTvis daufaravs,<br />
saqme mouparavs,<br />
vera gndobia.<br />
252<br />
rac Sengan qmarman dRes saqme kargi<br />
qna, sulisaTvis ars didi margi.<br />
aRapsa, Wamasa<br />
144
Senis qrmis mamasa<br />
es urCevnia<br />
253<br />
dReis aRapad aw ese kmara,<br />
rom WirTa Sina Zmas moexmara;<br />
nu xarT Tqven ucebi,<br />
zogni tutucebi<br />
dedakacebi.<br />
254<br />
adeq, wavideT, davsxdeT, vilxinoT,<br />
davlioT Rvino da viRiRinoT;<br />
ras qvian sizmari,<br />
tyuis Seni qmari,<br />
gangeb uqnia!~<br />
255<br />
eficeboda Tavis cols qmari:<br />
`tyuilad giTxar me is sizmari;<br />
Tu gamJRavndeboda,<br />
aRar moxdeboda<br />
dRes es saqmeni.<br />
256<br />
Tu SenTvis meTqva, sxvagan gamcemdi,<br />
arc ara magdens xarjsa mamcemdi,<br />
saqmes waaxdendi,<br />
aRar maaxdendi,<br />
gamajavrebdi.<br />
257<br />
me Sen tyuili amitom giTxar,<br />
me kargad gicnob, Sen rogoric xar;<br />
rasaca maismen,<br />
wamzed ver maiTmen,<br />
maSinve ityvi.<br />
258<br />
adeq, wavideT, nuRara stiri,<br />
Sen daibane xeli da piri.<br />
Cven migvelian<br />
eriTurT mRvdelian<br />
qorwilad sxdomas~.<br />
259<br />
wamoayena da wariyvana,<br />
saCqarod cremli man maibana.<br />
mividnen qorwilad;<br />
mayars xrmal-mowvdilad<br />
Seaswra Tvali.<br />
260<br />
colman qmars uTxra: `ager sikvdili,<br />
rogor mzad gvidgas xrmal-amowvdili!<br />
veWv, Sen vera xedav,<br />
Sen misTvisa bedav<br />
aq Seqcevasa~.<br />
261<br />
mas kacs ukanve gaeqca coli,<br />
145
qmari uZaxda ukan gamyoli:<br />
`ram gardagriao,<br />
es mayariao<br />
xmal-amowvdili~.<br />
262<br />
colma qmars uTxra, `wavalo Sina,<br />
vinc unda iyos, man SemaSina,<br />
guli miRondeba.<br />
sul is magondeba,<br />
rac naxe sizmrad~.<br />
263<br />
kaci mobrunda, guls mixvda wyena;<br />
Tvisi sidedri gamouyena.<br />
dedam Caagona,<br />
iqav maiyona<br />
is dedakaci.<br />
264<br />
dasxden sadilad CirdilT qveS grilad,<br />
moyvnen lxins wynarad, Rvinis smas wvrilad.<br />
Sada Saapares,<br />
sevda ganaqarves<br />
mgloviareTa.<br />
265<br />
gamarTes lxini zmiTa, SairiT,<br />
galobiT, mReriT, CangiT, dairiT;<br />
fundruk-xuntrucebiT<br />
qal-vaJni xucebiT<br />
iqmoden samas.<br />
266<br />
odes axades qals pirbadia,<br />
pirT sanaxavad vercxlis badia,<br />
oTxis wlis Wedili,<br />
rqeb oqroT Wedili,<br />
miarTva kacman.<br />
267<br />
adga, wavida malviT mun kaci,<br />
sadac SetWmodaT qal-yrmaTa qacvi,<br />
man gaTiba moli,<br />
maTi dasawoli<br />
mun ganamzada.<br />
268<br />
roca dro iyo, wauZRva wina,<br />
oriv saZilod iq danawvina.<br />
mdadi, Zma, mayari<br />
ar iyvnen gamyari,<br />
gverT udgnen mcvelad.<br />
269<br />
man mefem cixes aRar axana,<br />
Tavs wanayvira naRara-xana;<br />
styorcna zarbazani,<br />
gauxda zaTqani,<br />
daCexa kari!<br />
146
270<br />
is zarbazani rom man dascala,<br />
magdeni xani aRar acala;<br />
xelaxla gatena,<br />
ganiSna karTkena<br />
zarbaznis tuCi.<br />
271<br />
daadva cecxli. ra SaifeTqa,<br />
gastyvra, gauxvda zemo Tavs xeTqa.<br />
RmerTmani auwva,<br />
rasac wams dauwva,<br />
mucel-qmnul Seqmna.<br />
272<br />
is gogo Cemzed gaxda orsuli,<br />
ra dro Seiqmna Sobad mosuli,<br />
me viSev; saxelad<br />
maT dasaZaxelad<br />
marqves `qacvia~.<br />
e.mwyemsisagan im qalis ukanve gabruneba da<br />
gayrisaTvis simwuxare da tirili mwyemsisagan<br />
273<br />
Tqva mwyemsman: `vTqvaT,rom kaci davqrTamoT,<br />
mas mivsceT vercxli, vasoT, vaWamoT,<br />
imiT davifaroT,<br />
rac ram moviparoT,<br />
imisgan movrCeT.<br />
274<br />
vinc rom arc smiTa, arca WamiTa<br />
ar moigebis misebr qrTamiTa<br />
imas raRa uyoT,<br />
piri riT dauyoT<br />
rom dagvifaros?!”<br />
275<br />
qalman mwyemss kiTxa: `vin ars ageTi,<br />
rom ar miiRos man s[a]mSi erTi:<br />
verc movigoT qrTamiT,<br />
verc smiTa da WamiT?”<br />
mwyemsman Tqva: `RmerTi!<br />
276<br />
RvTisa meSinis, jer yrma var wminda,<br />
Amas vekrZalvi, Tumca rom minda;<br />
SiSiTa, ZrwoliTa<br />
SenTana woliTa<br />
jer ver vixareb!<br />
277<br />
wadi,sadac gyavs Sen megobari,<br />
nu Seiqnebi maTi mgmobari!<br />
pirobiT iyaviT,<br />
napovni iyaviT,<br />
147
iyareT wili.<br />
278<br />
Tu RmerTi Cems Tavs Sen gargens wilad<br />
mSobliT vikurTxviT Cven saqorwilad.<br />
SegirTav colada,<br />
gverT dasawolada.<br />
vyof sjulierad”.<br />
279<br />
qalman gaSinja,ar iyo avi:<br />
wamodga,mwyemssa daukra Tavi,<br />
mwyemsma pirs akoca,<br />
karg sityviT daloca<br />
da gaistumra.<br />
280<br />
wavida qali,gzas ganeSura.<br />
dasaRamovda,mzec Caewura.<br />
sidamec movida,<br />
iqiTve wavida<br />
sirbil-ZunZuliT.<br />
281<br />
mwyemsman ifiqra,metad Sewuxda.<br />
Tvalni sawvimrad mas auquxda:<br />
Tqva:Wkva wamivida,<br />
Ees ra mamivida,<br />
ram damabnela!<br />
282<br />
ase Seviqen ucodinari,<br />
ver movifiqre samjobinari.<br />
gauSinjavada,<br />
saqme vqen avada<br />
aCqarebulad!<br />
283<br />
RvTisa wyaloba ganvagde bedi,<br />
Axlos mosuli SoriT morbedi.<br />
Mme bedi da wera<br />
Sevifere vera,<br />
ganvagde nebiT.<br />
284<br />
Cemis gayrisa ar iyo mwadi,<br />
me ki miuTxar, `ukanve wadi~.<br />
Walas udaburSi<br />
martoka gauSvi<br />
me sayvareli!<br />
285<br />
rad sacxovari arcad gavyare,<br />
mas Tan ar gavyev, rad gaveyare,<br />
es rad ara vqeni,<br />
rasTvis Seviqeni<br />
ase ucebi?<br />
286<br />
viqmen zarmacad, daZvra damzarda,<br />
mas Tan ar gavyev, saca damgzavrda<br />
148
gavxade oxrada,<br />
sakvnes-saoxrada,<br />
Cem satirlada.<br />
287<br />
vame,Tu RmerTman me es miwyinos,<br />
me dasawvavad is aRmityinos,<br />
rom Cemi trfiali<br />
gavxade tiali,<br />
me ganveSore!<br />
288<br />
xorcs vesaTnoe mconarebiTa,<br />
suls ki ar gavyev ukan rebiTa,<br />
Seviqen udebad.<br />
saxmilTa udebad<br />
viT gardavrCebi?<br />
289<br />
vame Tu, sulo, giswras Ramema<br />
da SegaSinos gzazed ramema!<br />
Ddagixvdes gzis mcveli,<br />
avazak,mzir-mZarcveli,<br />
ar gyvandes mSveli!<br />
290<br />
vame, Tu, sulo, Rvimesa bnelsa<br />
Cavarde sadme Sen xnarcvsa Znelsa,<br />
Exvewo Sens mxsnelsa,<br />
Sen aRmomyvanelsa<br />
Dda ar gisminos!<br />
291<br />
gajavrebulman ar gigdos yuri,<br />
iZios rame man Senzed Suri;<br />
aRar gagikiTxos,<br />
saqme gagikicxos,<br />
niSnic mogigos.<br />
292<br />
vame Tu,sulo,giyaron wili,<br />
sxvas visme ergos Senzed qorwili!<br />
Seviqna me wbili.<br />
Sen,_suli me tkbili_<br />
miT damekargo?!<br />
293<br />
Sen aseTs visme xelT Cauvarde,<br />
rom imas guliT Sen ar uyvarde.<br />
Mman ara gaxaros,<br />
Cagagdos Rrma xaros,<br />
Mmogidvas cecxli.<br />
294<br />
vame Tu, sulo, ar gahqvndes madli;<br />
mrudad mexmaros kod-saswor-adli,<br />
man gza agirios,<br />
codva mogirios<br />
Cems naqnars madlsa!<br />
295<br />
149
vame Tu, sulo, ar mogiwonon!<br />
CemgniT mowyuli,rac mogiwonon!<br />
codvaman dasZlios,<br />
saxmils migaZlios,<br />
dauSretelsa.<br />
296<br />
vame Tu, xorcic, ar darCes mTeli,<br />
mokvdes, daudges TvalTa naTeli;<br />
yurebiTa smena,<br />
sasaubrod ena,<br />
mas moeSalos.<br />
297<br />
vame Tu, xorcic uZravad, tani<br />
gaxdes vanidam mal gasatani<br />
ayroldes, asundes<br />
sayvarels ar surdes,<br />
misiRa Wvreta.<br />
298<br />
aRara iamos dasanaxavad,<br />
male waiRos dasamarxavad;<br />
miwas miabaros,<br />
miniCb-miabaros<br />
da gamobrundes.<br />
299<br />
vame Tu, xorcic SeWamos mgelman,<br />
anu miwaSi matlman da gvelman.<br />
rad vqen saZagelman,<br />
sawvav-sadagelman,<br />
ar gavyev sulsa!<br />
300<br />
xorcs gverT daudeq tialad suli;<br />
mSivrad gauSvi Sors gzas wasuli,<br />
ar gayva sagZali,<br />
eqmnebis ra Zali<br />
siarulisa?<br />
301<br />
vame Tu, sulo, Sena gciodes,<br />
anu gwyurodes, anu gSiodes;<br />
an rame gtkiodes,<br />
miT cremli gdiodes,<br />
CemgniT guls gakldes!<br />
302<br />
RmerTo,nu mizam codvis pasuxsa,<br />
nuras momivlen saqmes sawuxsa;<br />
Sen,Cemo gamCeno,<br />
momkvlelo,damrCeno<br />
Sen geajebi!<br />
303<br />
iesos qristes,RmerTs macxovarsa,<br />
Tayvans gcem da gTxov am saTxovarsa:<br />
im Cems sawyals sulsa,<br />
Sors gzas wasulsa,<br />
150
Sen maexmare!<br />
304<br />
mas Cems sayvarels, RmerTo, moyvare;<br />
davSorebulvar,aw Samamyare<br />
guliTa marTliTa,<br />
piriTa naTliTa<br />
Seurcxvenelad!<br />
v.qalis mSvidobiT misvla Tavis<br />
amxanagebTan da napovnzed wilis yra<br />
305<br />
qali mivida,sad yvavils hkrefden<br />
ar wasuliyvnen, mas qals eZebden<br />
mosTqmiden, tiroden,<br />
xma-maRla yviroden,<br />
saxels uZaxden.<br />
306<br />
mirboda Qqali,Soridam naxes,<br />
ager movao, maT daiZaxes.<br />
imaT gauxardaT,<br />
didaTa uyvardaT<br />
maT erTmanerTi.<br />
307<br />
mivida,hkiTxes:` sad gaipare,<br />
amdens xans piri rad daifare?”<br />
Tqva:`yvavilT sakreflad,<br />
kargisa saZebrad<br />
gavyev Walasa”<br />
308<br />
rogorc Soridam stvirTa xma esma,<br />
an rac ambavi mas uTxra mwyemsma,<br />
TavT gardasavali,<br />
viTar vlo savali,<br />
miuTxra yvela.<br />
309<br />
maT hrqves: `gvegona,gikbina gvelman,<br />
anu SegWama daTvma da mgelman;<br />
vstirodiT, vsCiodiT,<br />
tyeSi davsdiodiT,<br />
Sen dageZebdiT.<br />
310<br />
Sens ZebnaSia vhpoveT mutruki,<br />
gasuqebuli kargi tutruki:<br />
xval Cven wili vyaroT,<br />
erTada SevyaroT,<br />
vinc rame vpoveT”.<br />
311<br />
meores dResa wilTa sayrelad<br />
cxvari garekes WaliTgan velad;<br />
jvaredinTa gzaTa<br />
151
wils iqmoden mzaTa<br />
ucxos mgzavrTaTvis.<br />
312<br />
mwyemsis magiar joxi danasves,<br />
quid daxures,Coxa Caacves;<br />
maT TvalTa samxelad<br />
uwodes saxelad<br />
`qacvia-mwyemsi~<br />
313<br />
zed gamoabes napovni viri,<br />
mas aoudves pirSi aRviri.<br />
TviT gandgnen ganzeda,<br />
jvaredins gzazeda<br />
danawyves wili.<br />
314<br />
visac epovna sul araferi,<br />
man wilad dadva koWbiTa feri;<br />
mutrukis mpovnelman<br />
wilSi gamTxovnelman<br />
tar-kviristavi<br />
315<br />
man qalman dadva nemsi da Zafi,<br />
gardazdioda Tavs oflis qafi<br />
qna SiSiT kankali,<br />
Tqva: `RmerTo, mamkali,<br />
Tu sxvas xvdes mwyemsi.<br />
316<br />
RmerTo momxede me ubadruksa!<br />
mwyemsis sanaclod viris mutruksa<br />
nu margen wilada<br />
me gasawbilada,<br />
argine sxvasa!<br />
317<br />
ar ganvaSoreb Sens uRels qedsa,<br />
oRond nu gamyri mas Cemsa bedsa,<br />
me imisTvis xelsa<br />
guls saxmilsa cxelsa<br />
nu mamikideb!<br />
318<br />
sadac rom iyos is Cemi suli,<br />
iyos dafarul SengniT daculi;<br />
saca iyos bneli,<br />
gasaZlisi Zneli,<br />
mas ganaSore!~<br />
319<br />
qalebma SoriT Seaswres Tvali,<br />
naxes,rom mgzavri ars mamavali;<br />
gardaudgnen wina,<br />
wilis yrisaTvina<br />
daukres Tavi.<br />
320<br />
movida kaci WkvaTamyofeli;<br />
152
hkiTxa: `ra gaqvsTo gasayofeli?~<br />
qalTa joxi cmuli,<br />
viri zad dambuli,<br />
aCvenes kacsa.<br />
321<br />
uTxres: `joxzed rom Coxa acvia,<br />
saxelad hqvia `mwyemsi qacvia~<br />
viri xom viria,<br />
uZes aRviria,<br />
oriv Cans TvaliT~.<br />
322<br />
kacman qalT uTxra: `wadiT samTave,<br />
erTad daniSneT Cxirni sacnave;<br />
qudSigan CayareT,<br />
TvalT xeli mafareT.<br />
me ki amovkref~<br />
323<br />
qalebma uTxres: `mzaTa gviwyvia,<br />
Sen xom dawyoba ar Segityvia?<br />
TvalT rad daifaravT,<br />
xom ar maiparavT,<br />
gvicnob verc erTsa~.<br />
324<br />
man cariali qaRali xelTa<br />
qalT misca,uTxra: `wilTa sayrelTa<br />
niSnebzed mousviT,<br />
xani gamouSviT<br />
mun erTi wuTi.<br />
325<br />
rac mag qaRaldzed daiwereba,<br />
TqvengniT is ufro daijereba.<br />
vis ra eferebis,<br />
maSi ewerebis,<br />
aq momitaneT.<br />
326<br />
me wavikiTxav, Tqven gaigoneT;<br />
gind daiwuneT, gind maiwoneT~.<br />
xma ver amoiRes,<br />
qaRaldi waiRes<br />
samTav qalebman.<br />
327<br />
TavianT niSnebs zeda mousves<br />
cota ram xani maT magouSves.<br />
qaRal[d]zed daaCnda<br />
beWdisebr daasxda<br />
maTi niSnebi.<br />
328<br />
kacs moutanes werili qalTa.<br />
kacman gaSala Tavisi kalTa,<br />
uTxra, dadeviTo,<br />
yuri ugdeviTo.<br />
aiRo xelTa.<br />
153
329<br />
`carials qaRalds Tqvens xelSi naWers<br />
zed etyobian, Tqvenc xedavT nawers;<br />
ugdeviT yuria,<br />
ar gmarTebT Suria<br />
erTmanerTisa.<br />
330<br />
visic wilad Zes mun koWbiT feri,<br />
man qmari Zebnos Tvisi saferi!<br />
Tu vera ipovnos,<br />
man suli icxovnos,<br />
qmnas moloznoba.<br />
331<br />
visic wilad Zestar-kviristavi,<br />
imisi iyos tan, viris Tavi.<br />
ase ambobs mweri:<br />
`mas Seusxdes mweri,<br />
odes zed Sejdes~.<br />
332<br />
visic wilad Zes Zafi da nemsi,<br />
imisi iyos `qacvia mwyemsi~,<br />
uwodos aq masa,<br />
nu gastex aRTqmasa,<br />
rac RmerTs aRuTqva!<br />
333<br />
naxeT col-qmrobis bidi da wera,<br />
safers saferi rogor afera<br />
maT Suvamavali<br />
ar yvandaT mravali,<br />
TviT xvdnen erTmaneTs.<br />
z. qacvia-mwyemsisagan mamasTan mociqulis<br />
gagzavna da colis SerTvisa dasturisa da<br />
mamobrivis kurTxevis Txovna da mamisagan<br />
kurTxeva<br />
334<br />
odes qacviam ambavi wvrilad<br />
Seityo,qali mas ergo wilad,<br />
guliTa lmobilad,xelTa aRpyrobilad<br />
madlobda RmerTsa.<br />
335<br />
mamasTan gzavna man mociquli:<br />
`kaci Sevqnilvar me mowifuli,<br />
gTxov, kurTxevas mamurs; colis SerTvis<br />
dasturs<br />
Tu damcemT, dro ars~.<br />
336<br />
mamam ubrZana: `colis SerTvisa<br />
jer dro ara gaqvs, iyav SenTvisa;<br />
Sen xar oci wlisa, ver gizam qorwilsa<br />
Mme Sen udrood~.<br />
154
337<br />
Svilman miugo: `erTs sityvas vityvi_<br />
gTxov, ar miwodo me misTvis briyvi_<br />
Sen qen samarTali swore da marTali,<br />
nu sji TvalRebiT~.<br />
338<br />
Svilman dauwyo mamasa pWoba,<br />
`rad ar gaxsovnso Seni biWoba,<br />
Cxikv-SaSv da RiWoba, qacv nacvTa mirWoba,<br />
welT Teqvsmetoba?!<br />
339<br />
Sen ratoma qen, rad maixdine,<br />
Teqvsmeti wlisam rac Caidine?<br />
sacolo acdine, nacs sisxli adine<br />
ekalzed xeviT.<br />
340<br />
bevri gexvewa da ar ismine,<br />
ase gaxurdi, ver daiTmine!<br />
Mme rogor gismino da rogor viTmino<br />
oci wlisama?!~<br />
341<br />
Tavi daukra mZimed mamasa:<br />
`Sen nu iwyeno, rac vsTqvi, amasa;<br />
me vsTqvi xumrobiTa, ara gulwyromiTa,<br />
rac mogaxsene~.<br />
342<br />
mamam ubrZana: `Sen Svilo Cemo,<br />
Sen magisTvisa me ara gcemo;<br />
ar aris Woria, suyvela sworia<br />
Seni naTqvami.<br />
343<br />
nu geSis, Svilo, wamodeq axlo,<br />
gloco, gakurTxo, Tavs xeli gaxlo!~<br />
Svilman xels akoca, mamaman daloca<br />
am sityvebiTa:<br />
344<br />
`RmerTman gakurTxos dambadebelman,<br />
caTa da qveynis amageblman;<br />
giwvimos cieri, ara gqmnas mSieri<br />
pur-RviniT, zeTiT!<br />
345<br />
esreT mogrios Sen SenTa mterTa,<br />
viT ereodes qari bzeT, mtverTa;<br />
mamaman da Zeman, viT dedisa sZeman<br />
gzarda, man gzardos!<br />
346<br />
sulman wmindaman dagcos, dagfaros,<br />
giZRves, simarTlis gzazed gataros:<br />
kai beds Segyaros, sayvarels gayvaros,<br />
guliT gaxaros!<br />
347<br />
coli mogces da asulni,Zeni,<br />
155
viTa sol[o]man, Wkviani, brZeni;<br />
misebr gagamdidros, mkvidrad dagamkvidros<br />
saxliT da kariT.<br />
348<br />
RmerTman gacococxlos mravali weli,<br />
magrad gimyofos zurgi da weli;<br />
ar Segyaros seni, Znelad mosasveni,<br />
gamyofos mTlada.<br />
349<br />
yma mogces bevri, glexi, mdabio,<br />
gamonos nebiT, rom ar arbio;<br />
gqmnas keTil msajulad, arvin yos tanjulad<br />
usamarTlobiT.<br />
350<br />
RmerTman aRgavsos gardametebiT,<br />
cxvriT, ZroxiT, qaTmiT, ixv-tred-batebiT;<br />
gimravlos Rorebi, aqlemni, jorebi,<br />
etleb-unebi.<br />
351<br />
saaqaosa gaxaros guliT,<br />
saiqiosa gacxovnos suliT!..~<br />
ra esreT daloca, Tavzeda akoca,<br />
esreT ubrZana:<br />
352<br />
`wamodeg, Svilo, aiRe Tavi,<br />
Zebne, monaxe Sen SesarTavi;<br />
aRaxile Tvali da monaxe qali<br />
Senad sacolod~.<br />
c. mamisagan rCeva da Cveneba, Tu rogor[i]<br />
coli SeirTos<br />
353<br />
Svilo, monaxe qali aseTi.<br />
WeSmaritebiT swamdes mas RmerTi.<br />
moiyide kaci, gina dedakaci,<br />
mas aZebnine.<br />
354<br />
eride kaxpas, urcxvs, loTs da kapas[s],<br />
Torem giginebs ded-mamas, papas;<br />
mal-mal gizams Cxubsa, gaimaxvavs Subsa,<br />
gaZgerebs gulsa.<br />
355<br />
gaqvs, Tu ara gaqvs, ar gagikiTxavs;<br />
getyvis: `ar macmev SaidiST nifxavs!<br />
mogidebs yistebsa, wamogkravs qiStebsa,<br />
Cagamtvrevs cxvir-pirs~.<br />
356<br />
anCxli da urcxvi, Tu aris mruSi,<br />
zed Semogjdebis, Tu xeliT uSvi;<br />
mogidebs mizezebs, Semogkravs miT dezebs,<br />
dagiCxvlets gverdebs.<br />
156
357<br />
saiTac unda, iqiTken warebs,<br />
gardmogiWirebs maTraxebs mwarebs;<br />
agidebs aRvirebs, gatirebs, gayvirebs,<br />
ise gatarebs.<br />
358<br />
Tu cols mieci qmarzed ufleba<br />
qmari liaSi ukuefleba;<br />
gaisvreba lafiT, mis WuWys sapnis qafiT<br />
veRaravin garecxs.<br />
359<br />
iso ziraqSi brZenman daswera<br />
dedakacisa pyroba da Wera;<br />
kar-gvarad qadagebs, aqebs da aZagebs<br />
isu dedakacT.<br />
360<br />
umjobes arso lomT-veSapTana,<br />
vidre borotis dedakacTana.<br />
kacisa cxovrebas, ase ganSorebas<br />
gvauwyebs isu.<br />
361<br />
nu gsurs lamazi pir-sirinizi,<br />
aras gaamebs, Tu aris bozi.<br />
bevri yavs mas mteri, mdevneli da mWeri,<br />
maxis damrwymeli.<br />
362<br />
Znelia, mcvelman is ase dacos,<br />
rom mtacebelman ar waritacos;<br />
mzirs udgas mparavi, ver SesZlebs mfaravi<br />
mis sifrTxilesa.<br />
363<br />
ragind rom mcveli ikrTobdes Zilsa,<br />
mainc ver SesZlebs bevrsa RviZilsa;<br />
ra rom Tvals daxuWavs, mas mteri abuWavs<br />
ZaliT Tu nebiT.<br />
364<br />
TviT qalsa marTebs, rom Tavi dacos,<br />
qmars Tavi Tvisi arcad wartacos;<br />
ar ganSordes mfaravs, ar mieces mparavs<br />
Tavisis nebiT.<br />
365<br />
Tu qalman Tavi TviTon ar daco,<br />
ramdenic unda Sen imamaco,<br />
ver SesZleb dacvasa, Tu Seiqs tacvasa<br />
TviT Tavsa Tvissa.<br />
366<br />
bozi lamazi bevrs kacsa acdens;<br />
rogorc rom unda, isre moaxdens,<br />
mosTxris kacs, waaxdens, mcnebas gardaaxdens,<br />
mohklavs da warswymends.<br />
367<br />
Tumca Seadga lamazi bozi,<br />
157
Znelad gardurCes kaTalikozi,<br />
rom ara acdinos da gardaxdinos<br />
sjulsa da wessa.<br />
368<br />
nu ginda bozi, anCxli da loTi,<br />
Tu ar gindodes Sens saxlSi SfoTi;<br />
amaTa zdevs Cxubi, xelT xmali da Subi<br />
uWiravT mzaTa.<br />
369<br />
nu gsurs qalT qmroba Sav Tval-warbisa,<br />
romlisac guli sxvasTan warbisa;<br />
Segiyris maraqas, wagarTmevs baraqas<br />
saxlsa da karsa.<br />
370<br />
Tu qalsa Tvisi qmari ar uyvars,<br />
vardiviT fSvides, ityvis: `fu, sul yars!~<br />
izizRebs midgomas da axlos mijdomas<br />
Tavis qmrisasa.<br />
371<br />
qmris moRalate QTunda qmarTan wevs,<br />
romelic uyvars, guli masTan swevs;<br />
qmars axsenebs arad, kuros kais gvarad<br />
miapyrobs pativs.<br />
372<br />
qmars rom undodes masTan mideba,<br />
etyvis: `damexsen, me ar mindeba~<br />
malviTa, farviTa, qurdulad parviTa<br />
ucxos ki miscems.<br />
373<br />
qmarTan pirzeda wyals ar Seisxams,<br />
kuros rom naxavs, xalebsac isxams;<br />
qmarTan pirs atirebs, myvarTan lxins gapirebs:<br />
orgulibs asre!<br />
374<br />
qmarTana Seiqs tiril-wuwunsa,<br />
da kurosTana stvena-wruwunsa<br />
qmars miiCnevs Wirad, kuros misaWirad<br />
Tavsa Saircxvens.<br />
375<br />
qmars Tavzed sabans gadaafarebs<br />
xels kurosaken gardaaparebs;<br />
qmarsa eniT titins, kuros xeliT Ritins<br />
dauwyebs malviT.<br />
376<br />
romelic qali qmars sxvazed gascvlis,<br />
saunjisagan Tavis saxls dasclis;<br />
gaxdebis SiSveli, waxdebis, mimSveli<br />
veRarvin Semoss.<br />
377<br />
maswavlels damSlels veRar iTavsebs,<br />
vinc TviTon unda, saxls imiT avsebs;<br />
saxls mosTxris, daavsebs, dastaqnebs daavsebs<br />
158
RviniT, sxvaT asmevs.<br />
378<br />
Tavis qmars uzams aseTs xumarsa,<br />
ar gamouwyvets saxlSi stumarsa.<br />
kuros siyvaruliT, misis sixaruliT<br />
maspinZlobs mal-mal.<br />
379<br />
cruvsa da mavnes suyvelas dasxams,<br />
arays da Rvinos wyalsaviT asxams;<br />
aras ugdebs yursa, Rvinosa da pursa<br />
saxlSi gamoswyvets.<br />
380<br />
kuros umzadebs kargsa sadilsa;<br />
da aRusrulebs gulis wadilsa;<br />
Rvinos asmevs wylurad, qmars gauxdis wylulad<br />
sulsa da gulsa.<br />
381<br />
kuros miarTmevs qada-nazuqebs,<br />
gatenils yveruls, kargad nasuqebs;<br />
roca sadils aWmevs, yava-Cais asmevs<br />
xilsac miarTmevs.<br />
382<br />
mal-mal miarTmevs aray-Rvinosa,<br />
unda, rom kurom gauRimosa;<br />
malviT uzams Tvalsa: `Sen mTxov rasac valsa,<br />
mogarTmev male!~<br />
383<br />
ayurebinebs qmarsa sawyalsa;<br />
swyuris, ar asmevs mas cvarsa wyalsa.<br />
Sian, SesTxovs pursa, aras ugdebs yursa,_<br />
myvarTan aqvs guli.<br />
384<br />
qmars etyvis: `adeq aiRe waldi<br />
da SeSisaTvis tyeSigan wadi;<br />
gamogicxo mWadi, giqmna SeWamadi<br />
WinWris fuSruki~.<br />
385<br />
rodesac rome qmars gaityuebs,<br />
qveSagebs gaSlis, baliSebs, yuvebs;<br />
myvars mokidebs xelsa, moexvevis yelsa,<br />
Cakocnis tkbilad.<br />
386<br />
ukuwvebian rbilad Staqunsa<br />
da moyvebian Cqarad qaqunsa;<br />
sabralos qmars qveSa miwa, qva da SeSa<br />
egebis xmelad.<br />
387<br />
SeirTev, Svilo, coli aseTi,<br />
es saqme sWirdes imas arc erTi;<br />
eride amasa, mismine mamasa<br />
es rCeva, Svilo!<br />
388<br />
159
qals nu uvaryof Tvalad nasobiT,<br />
nu gwads sicocxle welTa asobiT.<br />
oRonc fxizlad vlides, qmars ar sxvazed scvlides,<br />
ar iyos anCxli.<br />
389<br />
amgvari coli ar giorgulebs,<br />
gaufrTxildebis Sens baRSi rgulebs;<br />
dascavs, daifaravs, aras maiparavs<br />
Sens saqonelsa.<br />
390<br />
saxl-kars miugdebs Tvalsa da yursa,<br />
baraqas dasdebs Rvinos da pursa.<br />
Tu miiCnev tkbilad, arc is gagixdis wbilad,<br />
ar gagcvlis sxvazed.<br />
391<br />
erTmanerTisa gulmindobilad<br />
Zili, RviZili geqnebisT tkbilad.<br />
qveS dagigebs rbilad, zed dagxuravs Tbilad,<br />
dagawvens Zilad.<br />
392<br />
aravin wagarTmevs Sen imas ZaliT,<br />
arca mogparavs mas qurdi malviT<br />
ar geqnebis SiSi, misTvis kvnesa, viSi,<br />
arc ara fiqri.<br />
393<br />
Tu kacs ara aqvs marTali Zili,<br />
sikvdili aris misTvis RviZili;<br />
vardebis gonebas, daiwyebs Ronebas,<br />
waiRebs fiqri.<br />
394<br />
Tu kaci rasme saoxravs oxravs,<br />
Tavisis tanis Zvalebs gamoxravs;<br />
bevrisa urviTa, SvidiTa Tu rviTa,<br />
danamWlobs xorcsa.<br />
395<br />
kaci mimyoli sevda-fiqrisa<br />
sikvdilisaken qarTebr miqrisa:<br />
fiqri ar asvenebs, auSlis avs senebs,<br />
danasneulebs.<br />
396<br />
javri udrood kacs danaberebs,<br />
aseTs laxvarsa guls danaZgerebs;<br />
masac ar ajerebs, mohklavs, ar aberebs<br />
meti naRveli.<br />
397<br />
raki damexavs elva-quxili,<br />
daisetyvebis yana Tu xili,<br />
ras argebs wuxili? mkvdar-Tval-dawuxili<br />
veRar adgebis.<br />
398<br />
lamazis colis patroni kaci<br />
ars fiqrisagan Sors warnataci,<br />
160
misTvis SiSneulobs da misTvis sneulobs,<br />
Sin ars, Tu gareT.<br />
399<br />
fiqrobs: vai, Tu dedali Wreli<br />
vidodes sadme frTa-dauWreli;<br />
CemTan ki budobdes, sxvaTa kvercxs udebdes,<br />
me ki vkvebevde!!<br />
400<br />
ityvis: vai, Tu gafrindes Sorsa,<br />
Tavisis nebiT mieces qorsa;<br />
iman iTvaltvinos, me ki amadrtvinos<br />
misis naRvliTa!<br />
401<br />
ityvis: vai, Tu es mina Cemi<br />
iyos visime sxvis minaCemi;<br />
Sig asxas man wyali, damagdos sawyali<br />
me uWurWloda.<br />
402<br />
ityvis: vai, Tu es Cemi coli<br />
avis saqmisa iyos gamyoli;<br />
me ara uyvarde, saynoslad uyarde,<br />
sxvasa sunevdes!<br />
403<br />
ra ars lamazi dedali Wreli<br />
Tu ki ar uyvars sakenkis myreli?<br />
ra xeli eyrebis, masamc Saeyrebis<br />
xrinw-wit-wiwaki!<br />
404<br />
Sen geyolebis Savi dedali,<br />
Sens saqaTmoSi kvercxis mdebali;<br />
amas ityvis qurdi: `Savia da cudi,<br />
raT moviparo?~<br />
405<br />
Sens kar-midamo Seiqs kakansa,<br />
mogarTmevs kvercxiT saves bakansa,<br />
giCeks wiwilebsa, gizrdis wvrils Svilebsa,<br />
sxva raRa ginda!<br />
T. swavla mamisagan, rom Tvalis ndomas<br />
guli ar miayolos<br />
406<br />
Tu kacsa guli ara aqvs mTeli,<br />
cudia misTvis TvalTa naTeli.<br />
sjobs, Tvali dawuxdes, guli ki ar wuxdes<br />
kacisa sevdiT.<br />
407<br />
sibrme udrood kacs ar aberebs,<br />
Tu guli mTlad aqvs, kidec amRerebs!<br />
Tu guls ram ewyina, satkeni etkina,<br />
male mokvdebis.<br />
408<br />
161
adgan guliT ars sicocxle, kdoma,<br />
sjobs, guls usrulo, ar TvalTa ndoma;<br />
nu zdev TvalT ndomasa, gulTa waxdomasa,<br />
guli sjobs TvalTa<br />
409<br />
TvalT siamovne ars erTi wami,<br />
gulT siamovne_mravali Jami.<br />
TvalT namuSakevi ars naeSmakevi<br />
Ggoneba RvTisa.<br />
410<br />
Tvali Sors wava; rasaca naxavs,<br />
ambavs moutans, gulTana Zraxavs;<br />
rasac maiwonebs, gulSi gaiwonebs<br />
ndomis laxvarsa.<br />
411<br />
rasac kargs naxavs, guls moundeba,<br />
Tu ver iSovna, miT aWmundeba:<br />
daiwyebs Ronebas, j[a]vrs miscems gonebas,<br />
waixdens Tavsa.<br />
412<br />
naxa, kacisa guli mokvdeba,<br />
yoveli aso sul Tan g[a]hyveba.<br />
Tvali ars mcdeneli, kacTa wamxdeneli,<br />
Semasmeneli.<br />
413<br />
radgan Tvalebsa ar aqvs dandoba,<br />
arc Zmoba gvmarTebs da arca doba,<br />
CvenTa Tvalebisa gzisa-kvalebisa<br />
midevn-miyola.<br />
414<br />
TvalTa ndomama eva acdina,<br />
RvTisa mcnebasa gardaaxdina,<br />
eSmakT Tqma ismina, guliT ver iTmina<br />
uTvalobani.<br />
415<br />
odes adam brmad RmerTman dabada,<br />
naTeli ecva tanTa kabada.<br />
iyo gonebiTa, ar daRonebiTa<br />
tanT sacmelTaTvis<br />
416<br />
aras zrunavda, eZina tkbilad.<br />
RmerTman amosWra mas gverdi rbilad,_<br />
Aadam iyo kacad, eva dedakacad<br />
Uuqmna gverdiTa.<br />
417<br />
evac brma iyo adamis mzgavsad,<br />
adamis Semwed da misaTavsad.<br />
dasxna samoTxesa, ara sams-oTxs xesa<br />
mravalTa xilTa.<br />
418<br />
RmerTman ubrZana adams da evas:<br />
`Tqven nu dauwyebT mas erTs xes rxevas!<br />
162
sxva rac xili iyos, yvela Tqveni iyos,<br />
imas ki nu SWamT.<br />
419<br />
nu im xils Tqven SWamT, misgan mohkvdebiT;<br />
rogorc iyaviT, isev gaxdebiT.<br />
nu gastexT mcnebasa, Tqven Cems brZanebasa<br />
zeda dadeqiT!~<br />
420<br />
gvelman eSmakman miuTxra evas:<br />
`me mogiTxrobo Sen kais rCevas;<br />
vera hxedav Sena, rogor danaSvena<br />
RmeTman samoTxe?!<br />
421<br />
simSveniere samoTxis xilTa,<br />
anu mfrinvelTa tkbilad ZaxilTa<br />
ar iTqmis eniTa, ver gasmens smeniTa,<br />
ar Zalmic qeba!<br />
422<br />
rasac xis dacvas getyodaT RmerTi<br />
im xes asxia xili aseTi,<br />
Tu rom is SeSWame, Sen imave wame<br />
suyvelas hnaxav~.<br />
423<br />
eva scada, Wama, xili ixila,<br />
eSmakis rCeviT Tvali ixila.<br />
rac man TvaliT naxa, guliT ver dasaxa<br />
eniT saTqmelad.<br />
424<br />
evam hrqva adams: `vixile Tvali,<br />
sasiarulod vscan gza da kvali;<br />
ganvagde me Zneli aw Rame me bneli,<br />
dRe gamiTenda!~<br />
425<br />
adam hrqva evas: `miTxaro Sena,<br />
TvalTa naTeli ram aRgiSena?~<br />
miuTxra evama: `im xisa rxevama,<br />
romelsac vscevdiT.<br />
426<br />
rasac xis dacva RmerTman gvibrZana,<br />
is xili gvelman me momitana.<br />
ra isi SevWame, maSinve erT wame<br />
TvalT amexila.<br />
427<br />
aha, is xili, Senca SeSW[a]me,<br />
dRe ganiTene, ganagde Rame!~<br />
_adamca SeSWama, imasac erT wama<br />
TvalT aRexila.<br />
428<br />
ra dainaxes wiTel-yviTeli,<br />
SemoecarcvaT tanTa naTeli,<br />
moundaT labada, Caicves kabada<br />
leRvis furceli.<br />
163
429<br />
tanT siSiSvleTa orTav srcxvenodaT,<br />
mowyeniT iqmnen, ar molxenodaT;<br />
tanT siSiSvliTa, sircxvilis SiSiTa<br />
dacaimalnen.<br />
430<br />
uwoda RmerTman: `adam, adamo!<br />
sad mimalulxar? aq CemTan gamo!~<br />
adam xma-yo male:_`SiSiT davimale<br />
siSiSvlis gamo~.<br />
431<br />
hrqva RmerTman adams: `rad xar mSiSveli?<br />
vin giTxra Sena, rom xar SiSveli,<br />
ukeTu ar SWame, romlisa gamcen me<br />
mxolo ar Wama?<br />
432<br />
adam miugo: `romelic mame<br />
Sen dedakaci, mis sityviT vSWame.<br />
jer TviTan SeWama, mere me maWama<br />
im xilTagani~.<br />
433<br />
RmerTman dedakacs hrqva: `hyav rasTvina?~<br />
dedakacman hrqva: `gvelman macdina<br />
Wama im xilisa, miT TvalT axilvisa,<br />
Ggvelman mirCiva~.<br />
434<br />
hrqva ugalman gvels: `rameTu es yav;<br />
yovls pirutyvT-mxecTgan wyeuli iyav!<br />
xvidode mkerdiTa mucelzed TreviTa,<br />
miwasa sWamde!<br />
435<br />
dedakacisa da Sensa Soris,<br />
misTa TeslTa da Sens TeslTa Soris<br />
davdva me mtroba, ara pirferoba<br />
erTmanerTisa!<br />
436<br />
igi sakvdavad Sens Tavs umzerdes,<br />
dasakravada dids kets uRerdes:<br />
Sen imisTa prWalTa, mis vaJTa Tu qalTa,<br />
umzerde kbenad!<br />
437<br />
dedakacsa hrqva: `ganmravlebiTa,<br />
ganamravle, da mwuxarebiTa,<br />
sulTqmniTa SeniTa, kvnesiTa, qSeniTa<br />
Svne Svilni Senni!<br />
438<br />
qmris mimarT iyos miqceva Seni!<br />
geuflebodes Sen qmari Seni!<br />
Sen qmarsa monebde, usmen-ugonebde,<br />
rasac getyodes!~<br />
439<br />
xolo adamsa hrqva: `rad maixdine,<br />
164
Senis colisa sityva ismine.<br />
da Sena SeSWame, romlisa gamcen me<br />
mxolo ar Wama?<br />
440<br />
wyeuli iyavn saqmeTa SenTa!<br />
WmunviTa SWamde yovelTa dReTa<br />
Tivasa velisas, naoflsa svelisas<br />
sWamde pursa Sens_<br />
441<br />
vidre miqcevad Senda miwada,<br />
romliT moRebul iqmen kacada;<br />
rameTu Sena xar miwa da wyal-cecxl-qar<br />
miwadca iqce!~<br />
442<br />
naxeT, TvalT ndomam amaT ra uyo<br />
yelT sasikvdine gardacva gulyo.<br />
scanT, maT qnes sarfa ra, aWama fanfara<br />
edemT xilT nacvlad.<br />
443<br />
adams da evas tanT samoseli,<br />
arc abreSumi, arc banba, seli._<br />
naTeli ganZarcva, tyavfuCi tanT acva,<br />
ganaZo gareT.<br />
444<br />
TvalT lamazT ndomam mravali wminda<br />
kaci mokla da kidec warwyminda;<br />
warRvna moiyvana, wyliT danTqa qveyana,<br />
ena urivna.<br />
445<br />
Tvalman guls amcno caTa Sveneba,<br />
gulman dauwyo godols Seneba;<br />
qveyniTgan zecada miT aRsvlas ecada,<br />
RmerTs awyenina.<br />
446<br />
nu miscem gulzed uflebas TvalTa,<br />
Torem agirevs gzaTa da kvalTa,<br />
wagiyvans mrudada, gatarebs cudada,<br />
dagRalavs rebiT.<br />
447<br />
Tvali gulis ars winamZRvari,<br />
metad xarbi da gaumaZRari;<br />
ndomiT ar amdidrebs, arca danamkvidrebs<br />
erTferovnebiT.<br />
448<br />
kacs rom tanT ecvas, ara sciodes;<br />
maZRari iyos, ara Siodes,_<br />
feriTa sacmelTa, gemoTi saWmelTa<br />
sxvas moandomebs.<br />
449<br />
qacviam uTxra Tavis mamasa:<br />
`rac Tqven mibrZaneT, srul vyof amasa,<br />
ar mivsdev TvalT ndomas, arca gulTa cdomas,<br />
165
vzdev RvTis nabrZanebs.<br />
450<br />
rasac me RmerTi sarCos miboZebs,<br />
saxl-karT Seudgam svetebs, miT boZebs;<br />
me sxva arvin vici gulSi danamtkici<br />
maqvs RvTis mindoba.<br />
451<br />
me ar gaviReb amaSi fassa,<br />
arc lamazs veZeb, arc Tvalad nassa;<br />
rac bedman maxvdina da wilSi margina,<br />
imas SevirTav!<br />
452<br />
me erTi qali Semxvda Walasa,<br />
arvin atanda mosvlad Zalasa;<br />
Tavisis nebiTa, vardT gvirgvinebiTa<br />
Movida CemTan.<br />
453<br />
SemomaZliva vardis konebi,<br />
sityva momigo mosawonebi:<br />
`ha, Sen Cemo, vardi! Sens xelT Camovardi<br />
Senad sacolod!~<br />
454<br />
ar CamovarTvi mis drosa vardi;<br />
uTxar: ukanve qeni navardi,<br />
Tu Sen gergi wilad,ficxlav saqorwilad<br />
mamas vsTxov dasturs.<br />
455<br />
axla Sevityve, sams qals Cemzeda<br />
wili uyriaT wera-bedzeda;<br />
mas qalsa vrgebivar, me misi bedi var!<br />
beds ver wauval~.<br />
456<br />
mamam Svils uTxra: `ras hqvian bedi?<br />
rodis da dagindobs, sawuTro ybedi,<br />
Sen ase gataros, rom ar gagamwaros,<br />
ragind tkbil iyo?<br />
457<br />
radgan Sens saqmes RmerTzeda agdeb,<br />
bedis xsenebas rad ar ganagdeb?<br />
ras Hhrqvian aw bedi?_yrma viyav, davberdi,_<br />
jer ver micnia<br />
458<br />
Svilo, yrma xar da Tunda dahberde,<br />
rac RmerTman mogces, unda dasjerde;<br />
kargia Tu avi, TeTria Tu Savi,<br />
unda iTavso.<br />
459<br />
SemTxveviTi ars da ara bedi<br />
wynarad mavali, ginda morbedi,<br />
rom wanawydes lodsa, gina oqros zodsa,<br />
uecrad kaci.<br />
460<br />
166
ar ars arsebiT myofeli bedi,<br />
man mogces rame,_nu gaqvs imedi!<br />
mefeT simaRlisa, glaxaT sidablisa<br />
saxel ars bedi.<br />
461<br />
sawuTros soflis JamTa cvliloba,_<br />
dRes Serigeba, xval aSliloba,<br />
glaxoba, mefoba, siZvir-iefoba<br />
RvTiT ars, ar bediT.<br />
462<br />
kacs aras argebs bedis mindoba,<br />
RvTis uvaryofa ar Saendoba,<br />
RmerTs miand[e]v Tavi, Seni SesarTavi<br />
imasa sTxoe.<br />
463<br />
RmerTman risica gagxados Rirsi,_<br />
iyos bnel Rame, Tu naTel dRisi,_<br />
miiRe orive, madloba mohrive<br />
RvTis naboZebsa.<br />
464<br />
nu emzgavsebi umecarT biWebs:<br />
ni miaCemeb beds RvTisa niWebs.<br />
RvTisgan Sewyalebas, Wirs lxinad cvalebas<br />
uwoden bedsa.<br />
465<br />
rac kaci uRmrTod saqmes gabedavs,<br />
dabrmobil ars da verasa xedavs;<br />
ors poebs, Tu erTsa, Tu ar madlobs RmerTsa,<br />
Tavsac dakargavs~.<br />
i. qacvia mwyemsisagan kiTxva, Tu viTar<br />
moyvana wyliT rRvna TvalT<br />
lamazT ndomama<br />
466<br />
Svilman hrqva mamas: `miTxar, mamao,<br />
warRvna viTar qmna TvalT ndomamao?<br />
aseTi ra qnao, qveyana danTqao,<br />
SeiZlo viTo?~<br />
467<br />
mamam hrqva: ` Svilo, aw <br />
srulad viT giTxra, dagviandeba.<br />
Zneli aris, Svilo, ara saadvilo,<br />
qorwils mogacdens~.<br />
468<br />
Svilman miugo: `Tu damrTavT nebas,<br />
eg mirCevnia Cems qorwinebas;<br />
rad minda jer colni, ymawvilni Cem tolni<br />
codniTa mCagvren<br />
469<br />
cxva[r]Ta mwyemsobiT briyvad gamzardeT,<br />
axla Tqven Cemad swavlad dazardeT,<br />
167
yvela Tqvena gZraxavs, romelic me mnaxavs<br />
ase ucebsa.<br />
470<br />
mamav, amboben avTa sityvaTa:<br />
Wkvianman kacman Svili briyvaTa<br />
ratom gazard[a]o, rasTvis dazardao<br />
mis swavlasao!<br />
471<br />
mamav, movicdi qorwinebasa,<br />
Tu ki maswavliT rasme mcnebasa;<br />
ras vaqnev coli rTvas, briyvs damcinoden Tavs<br />
swor-amxanagni!<br />
472<br />
sul majavreben Tavis daciniT,<br />
cxvrisebr `beehTi~, Txisebr kikiniT.<br />
vficav macxovarsa, aRar vzdev cxovarsa<br />
me dReis iqiT~.<br />
473<br />
mamam hrqva `Svilo, amad davzardi,<br />
arc me var swavliT kargad nazardi.<br />
erTs amazed vzarob, aqa-iqa vmgzavrob,<br />
ver momiclia.<br />
474<br />
arc me maqvs, Svilo, codna magdoni,<br />
mZliv miswavlia an-ban-gan-doni~.<br />
Svilman hrqva mamasa: `me gkiTxav amasa,<br />
rad ar iswavle?~<br />
475<br />
mamam miugo: `Cemsa yrmobaSi<br />
sul gars mtrad gvadga Turq-yizilbaSi;<br />
miT aklo swavlama, CvenSi lekT davlama<br />
wignni warstyvenna!<br />
476<br />
darCnen uwigno bereb-xucebi,<br />
Cemis dros yrmani uwverTel-ucebi.<br />
me amad SewyobiT, garCeviT, SetyobiT<br />
vambob verasa~.<br />
477<br />
`mamav, maswavle, rac Sen icode,<br />
me masa vsjervar, Tumca ityode:<br />
marto TvalTa ndoma, rRvniT qveynis waxdoma<br />
gamomicxade!~<br />
478<br />
mamam hrqva: `radgan ar daiSale,<br />
baRSi CirdilSi qveS ram gaSale;<br />
mun da[v]sxdeT, wamovswveT; Tu ram midgs, wamovswveT<br />
Cem saRviniTa.<br />
479<br />
me_Tixis koka, znoani Wuri,_<br />
rasac vadende, Sen ugde yuri;<br />
dalive guliTa, ar wvrilad kuliTa,<br />
Tas-yanw-kaTx-sirCiT.<br />
168
480<br />
jer es maWari Sen svi xarbada,<br />
merme me getyvi yvelas ambada;<br />
dalive guluxad, nuRar mTxov kuluxad<br />
sagaisoda~.<br />
481<br />
Svilman hrqva: `mamav, leqsad wyobiTa<br />
marTla ar mesmis me SetyobiTa;<br />
Tqven brZanebT igavad, me mesmis ig avad,_<br />
mibrZaneT ambad.<br />
482<br />
leqsad iTqmian SemoklebiTa;<br />
an momatebiT, an moklebiT;<br />
sityva ganmartebiT, ar klebiT, ar matebiT<br />
ambis Tqma msuris.<br />
483<br />
rogorc eweros winaswar Tqmuli,_<br />
warRvniT qveyana iyos danTqmuli,_<br />
isre gamagoneT, marTla CamagoneT<br />
me, beCs, mamao.<br />
484<br />
mamav, rom leqsav, yoymnob, ayeneb,<br />
fiqriT sens rasme Tavs miayeneb;<br />
brma-calTvala xaro, egec ar mosTxaro,<br />
romliTac xedav.<br />
485<br />
berikaci xar da moklebuli,<br />
Wkva ar Segeqnas damoklebuli;<br />
rad mizd[e]v werasa? vai, Sens werasa!<br />
ra cudad Svrebi!<br />
486<br />
vin waikiTxavs grZlad Sens nawersa,<br />
sul gagineben TeTrs ulvaS-wversa;<br />
mag wigns giwuneben, arad irwmuneben<br />
Sens laparaksa~.<br />
487<br />
mamam hrqva: `Svilo, rac gamagone,<br />
ara hqen avad, rom mamagone,<br />
av-rigad wanaxdens, Wkuvas gardaaxdens<br />
kacs meti fiqri.<br />
488<br />
me leqsad sityvebs amad vawyobdi,<br />
ufro tkbilad Cnda, amas vatyobdi;<br />
ar maqvnida imedi, Sens ambad ismendi<br />
mouwyenelad.<br />
489<br />
aq modi, Svilo. Aaxlos damije;<br />
rac rom mogiTxra, kargad gaSinje!<br />
me sityvebsa sworsa, ar Tu araks, Worsa,<br />
getyvi marTalsa.<br />
490<br />
sityvas arc klebiT, arc momatebiT,<br />
169
yvelas mogiTxrob WeSmaritebiT.<br />
me raca vsTqva eniT, Sen is yuris smeniT<br />
kargad Seityev.<br />
491<br />
Sens Svils miuTxar es ambebia:<br />
>,<br />
ars brZenT brZanebuli, ar mogonebuli<br />
cudi ambavi.<br />
492<br />
ese ambavi kargia, Svilo,<br />
saukuno ars, saSvilis-Svilo!<br />
ese laparaki ar aris araki,<br />
gesmodes, Svilo.<br />
493<br />
swavlad win fexi wamodgi nebiT,<br />
yuriT ismende, gulT modginebiT!<br />
Svilo, Sens mamasa nu mizam amasa;<br />
rom ar iswavlo.<br />
494<br />
Svilo, ixmare Wkuva da goni,<br />
Sen gaigone es gasagoni:<br />
Ddasia, dagoni, sawvav sadagoni,<br />
Nnu grwams nurc erTi.<br />
495<br />
Svilo, Tu amas ar Saismende,<br />
rasac Sen mikveT, mas ar irwmende,<br />
bers-kacs TeTrwverasa nu mikveT werasa,<br />
cudad nu gamrji.<br />
496<br />
var berikaci didad nasarji,<br />
sawuTrosagan mwared natanji<br />
SiSvelis fexebiT aqa-iq CexebiT<br />
tyveobisagan~.<br />
497<br />
Svilman mamasa miuTxra ficiT:<br />
`swavlas movhyvebi gulisa mtkiciT;<br />
maswavli tkbilada, rad gagxdi wbilada<br />
me Sen, mamao!<br />
498<br />
uswavleloba ars warsawymendi,<br />
Tu ar mdomoda, Tavs ar gawyendi;<br />
saxl-kars davirTevdi, colsa SevirTevdi,<br />
viqorwinebdi~.<br />
499<br />
`kargia,Svilo, radgan agrea,<br />
rom colis ndomam ar gardagria;<br />
Senis Wkuvisagan, Sen sxvis biWisagan<br />
hqmen umjobesi.<br />
500<br />
rogorc me ndomam Wkvas gardmax[d]ina,<br />
isre ar giyo, ar wagaxdina;<br />
viT me Wala[s] Sina Cxikvman SemaSina,<br />
170
SaSv-qacvman, kacman.<br />
501<br />
Walasa Sina damaqorwina,<br />
moli damigo, colTan mawvina;<br />
msusxevda WinWarni, mikbenden WinWvelni,<br />
mCxvletden ekalni.<br />
502<br />
Svilo, yofilxar biWi biWuri,<br />
ara gemTxva ra Cxikv-SaSv-RiWuri;<br />
viT maSvrals wyurvilman, me miyo survilman<br />
gulT ganxurveba.<br />
503<br />
vmadlob RmerTs, Svilo, xar gonieri<br />
mZleTa mebrZolTan Zal-Ronieri;<br />
wyalTan wyurvilisa, qalTan survilisa<br />
gaqvs moTmineba.<br />
504<br />
amisTvis gwyalobs, Svilo, Sen RmerTi,<br />
rom kargi saqme Sena hqen erTi:<br />
vardT gvirgvinebiTa, Tavis Tavs nebiTa<br />
gaZlevda qali.<br />
505<br />
Sen rom im qalTan ar Seigine,<br />
RvTisa mcnebazed igulTmodgine,<br />
hqeni moTmineba, amisTvis ineba<br />
SenTvis keTili!<br />
506<br />
viT deda-Senman, kargi qaloba,<br />
guls aqnevina qva-fiqaloba;<br />
ndomani iTmina, me ara mismina<br />
jvardauwerlad.<br />
507<br />
vinc RvTis brZanebas ar eurCebis,<br />
mravals gansacdels gardaurCebis.<br />
gulis wmindobiTa, RvTisa mindobiTa<br />
ganemarjvebis.<br />
ia. warRvnis ambavi: noes kidobnad Sesvla<br />
508<br />
adamis tomTa kacT ZeTa Zeni<br />
iyvnen zog-zogni Wkviani, brZeni;<br />
kacni didebulni, RvTis Zed wodebulni<br />
siwmindis gamo.<br />
509<br />
cxovrobden welsa cxra-aszed metsa,<br />
samocs, ormocsa da aTerTmetsa,<br />
sicocxlis sigZiTa, asuliT da ZiTa<br />
ganmravlden kacni.<br />
510<br />
kacT Svnes asulni, lamazni qalni,<br />
RvTis ZeT ran naxes, zed darCaT Tvalni .<br />
171
SeirTves colebad, SvilTa sayolebad<br />
Tav-TavisTvisa.<br />
511<br />
RmerTs ar ekeTa grZlad yofna xorcad,<br />
as-ocis wlisa qmna das[a]xocad<br />
TvalT lamazT ndomama da gulTa cdomama<br />
es moaxdina.<br />
512<br />
cxra-asisagan asisa moklna,_<br />
rva-asis wlisa dRe Seumoklna,_<br />
esreT SesZlo Tvalman da lamazman qalman,<br />
Sen rom ikiTxe.<br />
513<br />
RvTis ZeT Svnes Svilni goliaT-gmirni,<br />
Sesaxedavad gulT gasagmirni,<br />
maRalni, didebi, ar aqvndaT ridebi<br />
arasferisa.<br />
514<br />
aras ismendnen RvTis brZanebasa,<br />
iqmoden yvelas Tavis nebasa.<br />
qmnes uSjuloveba, usamarTloeba<br />
ganmravlda qveynad.<br />
515<br />
yovelT xorcielT qmnes Tvisi neba,<br />
Tavis gzas misces qveynad xrwnileba;<br />
usamarTlobiTa, ar gulmarTlobiTa<br />
gaxrwnes qveyana!<br />
516<br />
ra es scan RmerTman, guls mixvda wyena,<br />
da Seinana maTi gaCena!<br />
RmerTman am saqmiTa, ineba danTqmiTa<br />
warRvna qveynisa.<br />
517<br />
RmerTman sul qveynad akvirva Tvalni<br />
da vercad naxa kacni marTalni!<br />
erTi noe pova, imas esaTnova<br />
simarTlis gamo.<br />
518<br />
noem Sva sam Ze: sem, qam, iafeT.<br />
hrqva RmerTman noes: `ZelT Wrad iswrafeT!<br />
mwads wyalT didobani; age kidobani<br />
oTx kedlad budeb.<br />
519<br />
SigniT da gareT mokire kiriT;<br />
wvima mohxdebis eqvsisa kviriT<br />
dRisiTa, RamiTa, wuTiTa, JamiTa<br />
Seuwyvetelad.<br />
520<br />
samasis wyrTisa iyos sigrZeni,<br />
ormocis wyrTisa misi sivrceni,<br />
oc-da-aTeuli wyrTiTa ganwyrTeuli<br />
simaRle misi.<br />
172
521<br />
kargad gawyobiT magrad Sekari,<br />
igvrdivad uqmen kidobans kari;<br />
or-sam sarTulebad iyos darTulebad<br />
qve sayofelad.<br />
522<br />
aw me movxado qveynad rRvna wylisa,<br />
gansaxrwnelada xorcTa yovlisa,<br />
arian romlisa suli sicocxlisa<br />
cas qveS qveynada.<br />
523<br />
maT yvelas eqmnas wylis gamo danTqma,<br />
me SenTan Cemi vamkvidro aRTqma!<br />
524<br />
iyos rac qveynad qvewarmavalni,<br />
naTesaobiT, gvariT mravalni,<br />
yovlni xorcielni, ar marto tielni,<br />
wyvilni, Tu tolni:<br />
525<br />
pirutyv-mxec-mfrinvel da qvemZromelni<br />
mSvidni, gina Tu mrisxvel-mwyromelni;<br />
mamalni, dedalni, mamacni [da] xrdalni<br />
TviTos gvarisa.<br />
526<br />
wmindaTagani Svid-Svidi tolni,<br />
da arawminda TviTo qmar-colni<br />
Sekribe Teslada, kidobnad Sesvlada<br />
Mmamal-dedalni.<br />
527<br />
SenTvis da maTTvis sasmel saWmelni,<br />
siobisaTvis ar nedlni, xmelni,<br />
erTis wlis samyofni, miT kidobnad myofni<br />
Sen gamozarde.<br />
528<br />
RvTis [brZanebulni qveynis] cxovelniN<br />
noem kidobnad Sesxna yovelni.<br />
egreTve saWmeli, qvevrebiT sasmelni<br />
dadga kidobnad.<br />
529<br />
noes kambeCi daviwyeboda,<br />
sadRac sicxiTa lafSi wveboda;<br />
kidobans gareT yviroda mwareTa<br />
didisa xmiTa.<br />
530<br />
saxels uZaxda noes kambeCi:<br />
`rasaTvis vrCebi sul ukan beCi?<br />
rasaTvis magdebo da ar Semagdebo<br />
mec kidobanSi?<br />
531<br />
noem hrqva kambeCs: `veWob, kambeCi<br />
magisTvis gerqvas, yofilxar beCi;<br />
rRvnis SiSiT gvaqvs Zrwola, lafSigan Cawola<br />
173
a drosi iyo?<br />
532<br />
kinaRar darCi mag kargis baniT!<br />
male amodi, CamoZver baniT…~<br />
Tvisi ena kambeCs daaviwyda mas beCs<br />
noes ZaxiliT<br />
533<br />
amad iZaxis kambeCi `noes~!<br />
Tu Sen gegonos ar sarwmuno es,_<br />
roca mas naxevde, Sen me damZraxevde,<br />
Tu me vstyuode!<br />
534<br />
odes sul Sekrben mas kidobansa;<br />
RmerTman daxura garedam bansa;<br />
dauco, daCurTa sarkmel-sanaTura<br />
xuxrutanebi.<br />
535<br />
ganaxvna RmerTman cis saqoneli<br />
da CamoRvara gasabaneli;<br />
qveynis mwikvlT sawmendi, warwymda warsawymendi,<br />
moicva wyalman!<br />
536<br />
ormoci dRe da ormoci Rame<br />
kokureb asxa wvimam mudame.<br />
ganmravlda ra wyalni, warirRvnen sawyalni<br />
qveynad myofelni!<br />
537<br />
rasac rom RmerTman xorci axorca,<br />
kidobans gareT yvela daxoca.<br />
aRar darCa kaci, aRarc dedakaci,<br />
arc sxva xorc-sxmulni.<br />
538<br />
gadidda ase, gamaRlda wyalni,<br />
TxuTmets wyrTas qveS qmna mTani maRalni.<br />
sul mokvden yovelni, rac xorcni cxovelni<br />
iyvnen cas qveSe.<br />
539<br />
zed kidobani itaceboda,<br />
Sig msxdomT sicocxle eoceboda.<br />
noe fexzed dga, iloceboda.<br />
sxvaT SiSiT muxli ekeceboda.<br />
540<br />
virem mTaT wyali Sescildeboda,<br />
iqiT da aqeT kldeT exleboda,<br />
mimoawydeboda da ar gatydeboda<br />
RvTis ZlierebiT.<br />
541<br />
as-ergas dRemdis quxili, elva,<br />
wvima da qari, da wyalTa Relva;<br />
kidobnisa ryeva, gulzideba, rwyeva<br />
Sig msxdomareTa!<br />
174
542<br />
erTi ficari Suva xidili,<br />
SigniT sicocxle, gareT sikvdili!<br />
sikvdilman Zma-doba, uyo maT dandoba,<br />
aravin mokla.<br />
543<br />
maSin damiyvrdnen yovelni mterni;<br />
qorni, kakabni, alalni, mwyerni;<br />
kac, aspitni gvelni, cxvarni, Txa da mgelni;<br />
kata da Tagvni.<br />
544<br />
veSap, faskunjni, martorqa, spilo,<br />
_erTad samyoflad ar saadvilo,_<br />
lom-vefxvni, anTarni, focxverni, afTarni,<br />
da vasilisko_<br />
545<br />
daemegobren erTmaneTs yvela!<br />
aras awyendis msuqans bats mela;<br />
kurdRelTa mwevarni ar iyvnen mdevarni,<br />
qaTamTa-tura.<br />
546<br />
sikvdil-sicocxle iqmnen viT Zmani,<br />
mokvdavT sakvdavad gakminda xmani.<br />
sikvdilman kla vera, virem ar ganera<br />
rRvnas kidobani.<br />
547<br />
meSvides Tvesa RmerTman ineba<br />
kidobnad myofTa Sveba, lxineba;<br />
brZana dadgineba, Seswyvita dineba<br />
zecidam wylisa.<br />
548<br />
kidobanica maRalsa mTasa<br />
zeda Seagdo araratTasa.<br />
dadga da dayenda, aRara aryevda<br />
kidobans wyali.<br />
549<br />
wyalman mravali aklo, Semcirda:<br />
meaTes Tvemdi mTa wyals Sescilda;<br />
erT TerTmetis Tvisas Tavs aCenda mTisas,<br />
moaklda ase.<br />
550<br />
noem gauSva sarkmliT yorani:<br />
`scani, Tu RmerTman wyalT uyo rani?~<br />
yoranma scan mTani, gaSala man frTani<br />
muniT safrenlad.<br />
551<br />
aRar mobrunda ambis saTqmelad,<br />
virem ar gaxda qveyana xmelad.<br />
is dRe gamovida, rom aRar movida<br />
gauSva tredi.<br />
552<br />
tredman eZeba, ver pova xmeli,<br />
175
Sesasveneblad fexT-dasadgmeli;<br />
daRaluli freniT, dajda piris RreniT<br />
kodobanzeda.<br />
553<br />
noem ganaxvna baga, sarkmeli,<br />
kidobniT gareT gamoyo xeli;<br />
tredi aiyvana, isev Seiyvana<br />
kidobanSia.<br />
554<br />
noem Svidiod dRe maicada,<br />
Svids dRes ukana kideva scada,<br />
wyals ra moevlina, kidec waravlina<br />
igive mtredi.<br />
555<br />
tredi gafrinda, ganxda napirad,<br />
Srto zeTisxilTa miica pirad;<br />
moutana noes, hrqva: `ars sarwmuno es,<br />
Cans wyalT mokleba!~<br />
556<br />
noem kideva Svids dRes iTmina;<br />
Svids dRes ukana kidev afrina<br />
tredi mesameda, gzavna meambeda,<br />
gauSva sarkmliT.<br />
557<br />
tredma navardi Seqna tye-velad,<br />
bnelSi najdomman Sesaqcevelad.<br />
tyeSi daiZina, aRara SesZina<br />
kidobnad misvla.<br />
558<br />
noem ahxada zeiT sarTuli,<br />
rac karad-banad aqvnda darTuli.<br />
gardaxeda mTiTa, wyals moaklda RvTiTa,<br />
gamoCnda xmeli!<br />
559<br />
xma Semoesma noes RvTisagan:<br />
`nove! Gamodi kidobnisagan<br />
Send da Seni coli, Zeni Seni da maTi coli<br />
Agrev yovelni.<br />
560<br />
ranic arian sul xorc-Sesxmulni,<br />
kidobnad msxdomni SengniT Sesxmulni<br />
pirutys-mxec-mfrinvelni, moZravi, sulT mqSinvelni<br />
gamoiyvane.<br />
561<br />
kidobani dges mandav mTazeda,<br />
Tqven sul gamodiT qveynad xmelzeda.<br />
ganmravldiT, aRorZindiT, dasaxldiT, daboZgindiT<br />
qveyanazeda!<br />
ig. enis Serevnisa da godlis ambavi<br />
562<br />
176
warRvnas ukana noes Tesl-tomni<br />
kidev gamoCnden winaaRmdgomni<br />
RvTisa brZanebisa, ar gagonebisa<br />
moqmedni kacni.<br />
563<br />
ZaliT da RoniT falavanebi<br />
iyvnen, maT iwyes galavanebi;<br />
ixmares gmiroba, Sekres maT piroba<br />
qmna sawadelTa.<br />
564<br />
Seqnes alizi, atanes qvebi,<br />
miT aRiSenes maT qalaqebi;<br />
koSkebiT, cixebiT, agurTa kircxebiT<br />
qmnes simagrebi.<br />
565<br />
cas rom Saxedes, naxes varskvlavni,<br />
xelni awodes, ar Seswvda mklavni.<br />
Tqves godlis ageba, miT vswvdeTo ageba<br />
zeciers saqmes.<br />
566<br />
Sekrben erTxmobiT aRsaSenebaT<br />
romliTac aRsvla zecas enebaT;<br />
aqvndaT erTi ena, maT sityva da smena<br />
ganuyofeli.<br />
567<br />
moyvnen godlisa aRSenebasa,<br />
mimarTes aRma caT Svenebasa.<br />
maRlamdis anages, bevri dRe wanages,<br />
kvira, Tve, welni.<br />
568<br />
Tqmula, aseTi maRlad gebuli,<br />
viT me giCveno aRricxvebuli<br />
aRaji, Tu mili? gmarTebs Sen dumili<br />
mis saricxvelad.<br />
569<br />
asjer asad qmen, Tqvi bilioni,<br />
da asjer asad kvadrilioni,_<br />
cxra amdeni mili aris gazomili<br />
simaRle misi.<br />
570<br />
amisi mwadda aRricxva versad,<br />
magram viswavle me nula versad.<br />
var sinanuliTa, aRricxva nuliTa<br />
rom ver SeviZel!<br />
571<br />
aw aRivseniT Cemis madliTa,<br />
es aRmiracxeT mtkavlad, adliTa,<br />
cifir-nulebiTa, SewmasnulebiTa,<br />
nulis mcodnelTa.<br />
572<br />
rasac dRes viri damakebuli<br />
wavidis maRla akidebuli,<br />
177
zidevdis talaxsa, mosZovdis balaxsa<br />
ors wlamdis vera.<br />
573<br />
rodisac viri qve Camovidis,<br />
Tavis tols mutruks patrons migvridis.<br />
ra aqvnida mas gani, zomiT Sinagani<br />
is ki ar vici.<br />
574<br />
ra godlis saqme RmerTs moexsena,<br />
RmerTman uwyinaT, urivna ena:<br />
vinc iTxovdis kirsa, misTvis tikis pirsa<br />
xsniden wylisaTvis;<br />
575<br />
vinc rom iTxovis qva da talaxi,<br />
mas miarTvian xe da balaxi!<br />
ganeyoT enani, yuriTa smenani,<br />
sxvadasxva rigad.<br />
576<br />
ra rom ganiyvnen mravlad enebad,<br />
veRar SeuZles godlis Senebad,_<br />
cal-calke aresa, sxva-da-sxva mxaresa<br />
ganTesul iqmnen.<br />
577<br />
uqrola qarni. Ayara mexni.<br />
sul qveynad mozdo godlis natexni.<br />
srulad danaqciva, avad Seaqciva<br />
maTi naSeni.<br />
id. adamis saCivari<br />
1<br />
adams hkiTxes: ratom stiri,<br />
rad swux, ra gaqs sawuxari?<br />
rad ar gicinian piri<br />
xar mWmunvare, ganuxari?<br />
2<br />
man Tqva: amad ar vicini,<br />
Cemis braliT bevri kvdebis;<br />
erTmevian TvalSi Cini<br />
kutdebis da yurT akldebis.<br />
3<br />
amad javriT sulT mxdebian,<br />
ara maqvs ra salxinari;<br />
Tumc yvavian, sul xmebian<br />
Cems baRSi rgavs rac xilnari.<br />
4<br />
yvela isev merTmevian,<br />
rac maqvs RvTisgan naboZebi;<br />
ca qveyniTurT meqcevian,<br />
ucvdebian mas boZebi!<br />
5<br />
mterman ase wamaxdina,<br />
178
mamatyuva, mamaRora;<br />
RvTis mcnebasa gardmaxdina,<br />
dids pativsa mamaSora.<br />
6<br />
saxli mkvidrad agebuli<br />
damiqciva, mamiSala;<br />
viT dedazardlT buzT gebuli,<br />
ferxT qveS bade gamiSala.<br />
7<br />
aq maSinj[e]T mis mtris Zmacva,<br />
ra damirwyo man maxea;<br />
tanT naTeli SemomZarcva,<br />
cxvris tyavfuCi mamaxvia!<br />
8<br />
Tesl-tomiTurT sul warmwyminda,<br />
ZiriT, qoqiT amamagdo;<br />
samoTxeSi mjdomi wminda<br />
jojoxeTSi ukumagdo!<br />
9<br />
guls maZgera mterman Subi,<br />
gamadina sisxli Rvarad;<br />
winamZRvarTan migdo Cxubi,<br />
TviT Semeqna winamZRvarad.<br />
10<br />
mas RvTis mgmobels mtersa vyevar,<br />
mivaCnivar saZagelad;<br />
win mimiZRvis da mivyevar<br />
cecxlSi sawvad, sadagelad.<br />
11<br />
maqvs cecxlis tbis SiSi, ridi,_<br />
egzebian dauSretad,<br />
grZlad zeda Zes bewvis xidi,<br />
zed msvlels gaxdis TavSi retad.<br />
12<br />
vinc iSena sibrZniT vani,<br />
qveS Seudga Svidi sveti,-<br />
is ars Cemi saTayvani,<br />
aravin mixsnis me mis meti.<br />
13<br />
vinc rom CemTvis jvarzed wminda<br />
gardadina sisxlis Rvari,<br />
me mis meti arvin minda<br />
mas Znels gzazed winamZRvari!<br />
14<br />
me masa vTxov, momeaxlos,<br />
miZRves gzazed, mTlad mataros;<br />
rom cecxlis tbam vera mnaxos,<br />
ase rigad gamaparos!<br />
15<br />
sayvarelo, modi, mnaxe,<br />
erTi TvaliT gamicade;<br />
danarRvie Sen is maxe,<br />
179
mterman midga, rac me bade.<br />
16<br />
amasa gTxov, Cemo myvaro,<br />
damico da damifaro:<br />
gzazed mcveli ar gamyaro,<br />
odes mandiT damibaro.<br />
17<br />
geajebi, Cemo myvaro,<br />
Seiwynaro Cemi suli_<br />
odes win Sen Segeyaro<br />
sikvdilis dros amosuli.<br />
18<br />
mowyaleba Seni, myvaro,<br />
mamakvdavsa mamaSvele;<br />
Seni ukvdavebis wyaro<br />
Gguls mapkure, damasvele!<br />
19<br />
nu xar Cemzed gulnak[lu]lad,<br />
kargi vani ganmimzade:<br />
nu mamyofeb gulmoklulad,<br />
miwyalobe, rac miqade!<br />
20<br />
Sen survilis saxmiliTa<br />
guls midagav cecxlis aliT:<br />
rad sapkurad xSav miliTa<br />
da ar miSret Sen mas wyaliT?<br />
21<br />
RmerTo Cemo! nu damkargav,<br />
nu aiReb Cemzed xelsa;<br />
nu damwvav da nu damdagav,<br />
nu mamideb cecxlsa cxelsa!<br />
22<br />
daviT galad danerguli<br />
var uSrto da me ufes[v]o,<br />
aw momZebnos dakarguli<br />
vedreb, qristes meufeso!<br />
23<br />
RmerTo! Sen Semqen kacada cecxli, qar, wyali, miwa, me,<br />
me Sensa mcnebas gardavxe, amad aRarad miwame;<br />
dRe Semimokle sicocxlis, Jami miwuTe, miwame<br />
jojoxeTSiga Camagde, suli mitanje, miwame.<br />
24<br />
netavi isev miwada me vyofiliyav, ar kacad!<br />
agebis aRar viwodi, rom viqnebodi aRarcad;<br />
aw me maqvs kidev imedi, amad var me gulmamacad.<br />
qveynad Zes vesav damxsnelad da megulebis mama cad!<br />
ie. meoTxe daviTis Sesxma da `daviTnis~<br />
qebis igavi<br />
1<br />
daviTis Sesxma Sevkone: Zmas vardi uZRven, das ia.<br />
daviT mogviTxrobs: nu esavT, Semwed nurad gCanT dasia.<br />
180
Tqvenc mas esevdiT, visac rom esven angelozT dasia,<br />
igi ars RmerTi erTi, da dasia bevrad asia.<br />
2<br />
aw aqeT igi naTeli, vinc naTlad daviTs uqia;<br />
visgan ca naTobs, samyaro, qve mokrTis misi Suqia.<br />
iwameT mSvidi, mdabali, uRel-tkbil, tvirT-msubuqia;<br />
Tavis xra, zorva kerpisa fuWi ram Tamasuqia.<br />
3<br />
daviT iSena walkoti, ZoRan vsTqvi, rac rgo xedao;<br />
kidev gaCveneb TvaliTa, Tu imas vera hxedao:<br />
gverdi mamisa TviT daviTs rogorc rom usaxevdao,<br />
egreT dairgo, moiba, rom[e]lsac Cven gvirxevdao.<br />
4<br />
daviTis baRis xili sjobs sxvaTa walkotis xilebsa:<br />
vinc SWams sneuli, gahkurnavs, brams Tvalebs aRuxilebsa;<br />
danaWerinebs pirs tkbilad, mowyenils moalxinebsa,<br />
ganaxalisebs madlzeda, codvazed ganafrTxilebsa<br />
5<br />
baRi daviTis baRisebr arodes aRSendebian:<br />
arc misebr xe-Ra dairgvis, arca ar zed moebmian,<br />
mis baRSi kravi damjdara, sxvisaSi mgelni jdebian,<br />
kravad goneben davsilni, magram tyuilad scdebian.<br />
6<br />
daviT Sevmose xiliTa, romelic mosa xe daviT;<br />
mas xes moxeda ufalman keTilis mosaxedaviT.<br />
nu medavebiT, marideT guls laxvrad mosaxedaviT,<br />
is daviT kargiT mosa xiT, me daviT mosaxed aviT.<br />
7<br />
man daviT Tavis baRSia imyna cxovrebis xenia,<br />
tkbilis nayofis mombmeli, samkurnlos cvaris mcxenia;<br />
daujda mas qveS Cirdilsa, ara swvavs mas sicxenia,<br />
im ukvdavebis sasmliTa miTvra da miT molxenia.<br />
8<br />
amad am wignsa saxelad uwode `daviTiani~,<br />
daviT Sevawyev, Sevkone, viT vardni da viT iani.<br />
gulsa movswyvite muwuki, meba zed avi Tiani,<br />
zed gulzed vibi igi xe kaciani da RvTiani.<br />
iz. anderZi daviT guramisSvilisa<br />
1<br />
aRar msurs qnari, sakravad stviri,<br />
arc zed damRera, aw amas vstiri:<br />
cruvman sawuTrom marida piri,<br />
ar aRmisrula man danapiri<br />
2<br />
mkiTxa codvisa, mixsena Zviri,<br />
viT galsa xesa, ganmixmo Ziri;<br />
damaglaxaka, gamxada mwiri,<br />
sayvarlisagan mqna ganawiri.<br />
3<br />
guli miSava viTa naxSiri,<br />
181
gamayrevina Tavze Tma xSiri.<br />
piri damiWkno viTarca Ciri,<br />
RamaSvebina daRma CiCviri.<br />
4<br />
Semyara Zneli ilao-Wiri,<br />
gulzed masvia mWvlad danaWiri;<br />
momiaxlovda mware sikvdili<br />
cel-galesili, xrmal-amowvdili.<br />
5<br />
vin xarT RvTiani da madliani,<br />
kod-saswor-marTal, swor-adliani,<br />
gTxov, SemibraloT, ros mkvdari mnaxoT,<br />
Sendoba miTxraT, roca dammarxoT!<br />
6<br />
visac ram gcode, vTxov, SemindoT,<br />
Cemzed goneba aRmoiwmindoT;<br />
me aRar Zalmic Tqveni ra wyena,_<br />
sityvis Tqmad ena me dameyena.<br />
7<br />
Tu gindaT kidec maginoT Tqvena,<br />
ver gavigoneb, damidga smena;<br />
aRar maqvs sunTqva, arc amoqSena,<br />
manve damSala, vinc aRmaSena.<br />
8<br />
mcxedrad mdebare, gul-xel-krefuli.<br />
mival, ar mimdevs Tan erTi fuli;<br />
Tu rame maqvnda, yvela mand damrCa:<br />
yma, saxl, baR, bostan, TeTri Tu farCa.<br />
9<br />
yvelas gaficeb am saficarsa:<br />
Tu RmerTi grwamdeT, am sams ficarsa<br />
nu gaiZnelebT asaSeneblad,<br />
gars nuras uzamT dasaSveneblad.<br />
10<br />
nu gairjebiT SesaReblada,<br />
msubuqi qeniT wasaReblada.<br />
fass nu dahkargavT dasaxatavad,<br />
TeTrs gaufrTxildiT dasafantavad:<br />
mal maeSlebis mas silamaze,_<br />
miwa eyrebis, qva, sila maze.<br />
11<br />
visac gindodesT Tqven CemTvis kargi,<br />
Tan gamataneT aseTi bargi,<br />
rom cud-ubralod ar damekargos,<br />
sawyals Cems codvils suls rame argos.<br />
12<br />
Cems codvils sulsa es Saeweva:<br />
mRvrdlis wirva-locva, sakmevlis kmeva;<br />
mSierTa Wmeva, SiSvelTa cmeva,<br />
usamarTlobiT arvisi rTmeva.<br />
13<br />
mkvdars aras margebs tyeba-tirili,<br />
182
ver gamacocxlebs Tavs dayvirili;<br />
sjobs, ar CaicvaT tanT ZaZa-flasi,<br />
mimiceT rame mRvrdelT wirvis fasi.<br />
14<br />
vame codvilsa, me umadlosa,<br />
davrdomilobiT uxuc-umRrdlosa!<br />
me vin milocavs, an vin miwiravs,<br />
an vin dammarxavs, vin damitiravs?!<br />
15<br />
umkvidro viqmen, ar damrCa Svili,<br />
rom mas aRenTo sanTeli-cvili;<br />
eqna aRapi. Daedga tabla:<br />
ase maRalman me damamdabla!<br />
ic. mRrdelT vedreba daviT<br />
guramisSvilisa<br />
1<br />
mRvrdelo, rac RmerTman madli mogmadla,<br />
arc agiwona, arc gangiadla;<br />
daufaseebels ar dasdva fasi<br />
arca erTi da arca aTasi.<br />
2<br />
usasyidloda mRrdlobis kurTxeva,<br />
mogca RirsebiT marjvenes mTxveva;<br />
ase gibrZana: viT Sen mogeca,<br />
usasyidloda sxvaT miec Senca.<br />
3<br />
axla me Tqvena amasa gvedreb,<br />
RvTis nawyalobevs ne danayvedreb;<br />
mkvdrisa patronsa sikvdilis drosa<br />
bevrs nu SeukveTT samarxs-samkvdrosa!<br />
4<br />
rac ganviZraxe aw me ganZraxva,<br />
aw Tqvenca gmarTebsT TvalTa danaxva.<br />
rogorc mkvdars unda kargad damarxva,<br />
agrev qvrivs-obolT unda Sanaxva.<br />
5<br />
cocxali rome patarad vRirdi,<br />
mkvdars rad medebis me fasi didi?<br />
mRvrdelo, Sens maca, Zvirad ne myidi,_<br />
rac mogiTvalon, mas miiTvlidi!<br />
iT. saflavis qvazed dasaweri<br />
1<br />
wminda ioane kaxeTs zedaZens<br />
saswaulobiT qvitkirs cremlT adens;<br />
qarTls wminda Sio Rvimes Zvlebs avlens,-<br />
orniv Svrebian saswauls amdens.<br />
2<br />
am ors monasters maqvnda alagi,<br />
183
sasaflao da ZvalT Sesalagi;<br />
oriv qvitkiriT aRSenebuli,<br />
saxl-galavnebiT damSvenebuli.<br />
3<br />
axla mobrZandi, mnaxvelo, mnaxe,<br />
misad sanufqod sad davimarxe!<br />
xorciT aq vlpebi, aw Cemi suli,<br />
ara vici ra, sad ars mosuli!<br />
4<br />
viT me ar mindo cruvman sawuTrom,<br />
egreTve, vgoneb, arca Sen gindos,<br />
Sen me mibrZane codvils Sendoba,<br />
RmerTman Sen Seni codva Segindos!<br />
k. sulis ambavi<br />
1<br />
aw moismineT sulis ambavi,<br />
rac SemTxveodes kargi Tu avi;<br />
gulmtkivneulobs, kvness rasac seniT,<br />
yvelas mogiTxrobsT Tavisi eniT.<br />
2<br />
dabadebiTgan me kacis suli,<br />
RvTis piriT gamo var gamosuli;<br />
arsT nawilobiT ukvdav-uberi,<br />
miwas, wyals, qars, cecxls Sig Canaberi.<br />
3<br />
es oTxi nivTi RmerTman Semzada,<br />
kaci amisgan Seqmna, dabada;<br />
misca qveyana qalaq-dabada,<br />
mas xelmwifoba Tavis mzgavsada.<br />
4<br />
rodisac rome qveynad, sofelad,<br />
movida kaci Sig samyofelad,<br />
orniv Tan vaxldiT xorci da suli<br />
misad myvaneblad zed SeTvisuli.<br />
5<br />
odes xelmwifed, mefe svianad<br />
gaxda, ganmsxvilda Zir-fesvianad,-<br />
qveynis nayofi Wama, gasuqda,<br />
yovli samZimo ganumsubuqda.<br />
6<br />
Tavzed daesxa sixarbiT reti.<br />
kidev mounda sxva mazed meti.<br />
184
qveynad yofnasa aRar dasjerda,<br />
maRla zecada aRsvlad Semzerda.<br />
7<br />
ver Seifera kacman dideba,<br />
ugulisxmobiT pativis deba;<br />
pirutyvis mzgavsad arawmindeba,<br />
Seqmna sawuTros mideb-modeba.<br />
8<br />
me suli viyav, urCevi tkbilTa,<br />
xorci urCevda, rac sWrida kbilTa;<br />
rasac vityodi, aras mismenda,-<br />
xorcis naTqvamsa ufro irwmenda.<br />
9<br />
kacman me ase gamamanZula,<br />
xorci iyvara, suli miZula.<br />
Tavisi Tavi xorcs amsaxura,<br />
xorcsa Canacva, xorcsa daxura.<br />
10<br />
Tvisi cxovreba xorczed gardago,<br />
ara momca ra suls safarsago,<br />
ikacismkvlela, iqurd-iboza,<br />
yovlis sibilwiT mTxuna, ganmgoza.<br />
11<br />
miyva sawuTros gancxromas, Svebas,<br />
metad dranjobiT siZva-mruSebas;<br />
ar maigona dambadebeli,<br />
Tvisi aRmSeni, amagebeli.<br />
12<br />
RvTisa mcnebani ar daimarxa,<br />
dabrmda, swore gza ver dainaxa;<br />
ase urigod kaci moiqca,<br />
viTarda aRSenda, isev daiqca.<br />
13<br />
Tavis Tavs uyo ase ziani,<br />
xorciT miwaSi sWamen Wiani,<br />
me, suli misi, aq vitanjebi,<br />
samarTalSi var da visajebi.<br />
14<br />
tanT miWireb[e]n cxel-cxels gazebsa,<br />
gvelni nakuTalT mReren gazebsa,<br />
lom-veSap-mgelni dids pirs miRrenen,<br />
Tvalebs miWyeten, myefen, miRrenen.<br />
185
15<br />
eSmakni Savni TeTr grZel kbilebiT<br />
mikraWuneben, mkawvren frCxilebiT;<br />
svetzed mikrulsa cecxlis sabeli<br />
gars maxvevia ganuqrobeli.<br />
16<br />
navTi da kupri Tavs damdis miliT,<br />
ferxTqveS tba midgas savse saxmiliT;<br />
tanzed mexvevis matli uZili,<br />
netamc ar maqvndes me grZlad RviZli!<br />
17<br />
RmerTs aRar esmis Cemi vedreba,<br />
“xorcs rad miyeo”,-mas iyvedreba;<br />
RmerTi Seiqmna Cemzed gulmwyralad,<br />
msaja da madva es codva bralad:<br />
18<br />
kaci Cems szgavsad gavamxatvavne,<br />
Sen-Cemi suli-Tan gagatane:<br />
ganaguldide, ganampartavne,<br />
sulic codvili aq mamitane.<br />
19<br />
ase urigod kaci atare,<br />
kargi aZule, avi ayvare:<br />
suliT aurve, xorciT axare-<br />
me ase rodis Sen dagabare?<br />
20<br />
odesac xorci Sen, suls, gCagrevda,<br />
Sen gasustebda, Tavs amagrevda,<br />
gxamda moZRvarTan Sen aRgeara,<br />
wirva-locvazed s[a]ydars geara.<br />
21<br />
mRvdeli mikmevda sunad surnelad,<br />
lxinebas yofda Sen sakurnelad,<br />
momxsendeboda, Sens saqmes vscnobdi,<br />
SEn gadidebdi, xorcs davamcrobdi.<br />
22<br />
Sen es ara hqen mconarebiTa,<br />
Tavi moRale cudad rebiTa;<br />
Sen gamoudeq xorcis gemosa,<br />
tanT ganicarcve, rac rom gemosa.<br />
23<br />
moxvel xorciTa suli SiSveli,<br />
axla me Sena veras giSveli.<br />
186
virem axalsa xorcs Seisxemde,<br />
rac Tavzed gesxmis, unda isxemde.<br />
24<br />
odes sjad dajdes marTal-msajuli,<br />
man ganarCios yovli xvanjuli.<br />
Sens naqnars saqmes saswvriT mogiwons,<br />
ar dagikargavs, rasac mogiwons.<br />
25<br />
ukeTu qveynad Tvisni da tomni,<br />
romelnic gyvanan Sen kais mdgomni,<br />
mSierT giWmeven, mwyurvalT gismeven,<br />
SiSvelT gimosen, mRvrdliT msxverplT gikmeven;<br />
26<br />
gardagixdian Sens Tanamdebsa,-<br />
miT dagiSreten navTT cecxlnadebsa.<br />
ukeTu ara, codvasa, madlsa<br />
msajuli gasCxreks kods, saswors, adlsa.<br />
27<br />
romelic mxare wonaSi dasZlevs,<br />
saukunos saxls im mxares gaZlevs!..<br />
virem am sityvas suli ismenda,<br />
xsnas imedobda, tanjvas iTmenda.<br />
28<br />
ra rom ismina, saswvriT awona<br />
codva-madlisa, ar maewona.<br />
icoda, rome codva dasZlevda,<br />
Tqva: vaimeo, saqme gaZnelda!<br />
29<br />
sawyalobelo Sen, Tao Cemo,<br />
ara vici ra, vis migaCemo?<br />
visTan wavide, visa mivmarTo,<br />
rom Seni saqme misgan warvmarTo?<br />
30<br />
Cans, Seni mxsneli aRarcadao,<br />
aRarc qveynada, aRarc cadao;<br />
aRarc mama gyavs, aRarc dedao,<br />
aRarca Zma da aRarca dao!<br />
31<br />
vaime, mamav, vaime, dedav,<br />
Zmao da dao, verc erTsa gxedav!<br />
vin xarT RvTiani, mwyuris miSveleT,<br />
erTis cvaris wyliT piri misveleT!<br />
187
32<br />
ismineT, Zmano, sul, baton-ymano,<br />
Cemebr mandidam aq mosayvanno,<br />
mand cruv-sawuTro yofila cudi,<br />
xev-xnarcovani, gza viwro, mrudi.<br />
33<br />
aq navTT mdinare cecxl monakidi,<br />
zed gasavleli wvril sablis xidi;<br />
ganiswavleniT, jambazebrT wareT,<br />
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!<br />
34<br />
ganiswavleniT, jambazebrT wareT,<br />
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!<br />
rom ar CascvivdeT, daiwvneT mwareT!<br />
ka. am wignis gamleqsavis sulis moxseneba<br />
1<br />
he, RmerTo, aRmixile Tvali gonebisa,<br />
damanaxve, macnobe me gza cxovnebisa!<br />
Senis nebis gzazed daucemlad matare,<br />
da mas Sensa sayvarels guliTa mayvare!<br />
2<br />
RmerTo, ganmixven yurni keTilT sityvis smenad,<br />
ganmimagre guli sarwmunoebis rwmenad;<br />
aRmayove, viTa xe, nayofiT keTilad,<br />
da nu myof me xeneSad ZiriT mokveTilad!<br />
3<br />
me var, viTa aRdaWi, bici da mlaSobi,<br />
dedisaganve codvasa Sina naSobi;<br />
uSrto da unayofo, viT gali ganmxmari,<br />
uZeo, uasulo, ararad saxmari.<br />
4<br />
sawuTros soflisagan bevris gziT vnebuli,<br />
mravals gansacdelsa Sina Seyvanebuli,<br />
sxvis qveynad samkvidros qveyniT gamoZebuli,<br />
dakarguli codviT, ar madliT moZebuli.<br />
5<br />
amisTvisa vsTxov didis xvewniTa yvelasa,<br />
TavianT madlisaTvis mizemden Svelas;<br />
gavstexe aTi mcneba, mTliv ver davimarxe,<br />
codvasa Sina movkvdi, miwad davimarxe.<br />
6<br />
ara gamyva ra Tana sawuTros soflisa,<br />
mun damrCa sasyideli sisxlisa, oflisa;<br />
188
visaca is darCes, yos esreT moxseneba,<br />
rom meRirsos sasjelsa Sina mosveneba.<br />
7<br />
moixsene, ufalo, sjad Senda mosuli,<br />
daviT guramisSvilis ubadruki suli;<br />
gverdT, xelT, ferxT sisxli Seni saswors abrad Seudev,<br />
ganumsubuqe, mZime codvani Seundev.<br />
8<br />
jvarcmiTa, sikvdiliTa SeniTa monayids,<br />
dauSrite, asxure sisxli al-monakids!<br />
ufalo, Seismine daviTisa Tqmuli,<br />
aRmoiyvane suliT jojoxeTs danTqmuli.<br />
9<br />
RmerTo, ismine daviT monisa Senisa,<br />
dauame tkivili Znelisa senisa.<br />
ixsen suli misi ukuniTa bneliTa,<br />
da nu stanjav satanjveliTa miT ZneliTa.<br />
10<br />
es wigni, leqsad Tqmuli, aris suli imisi,<br />
RmerTman ixsnas warwymedisagan suli misi;<br />
RmerTo, nu gastex sityvas daviTis pirisas,<br />
miec lxena, kurneba mas dResa Wirisas.<br />
11<br />
RmerTo, mismine daviTis sagalobeli,<br />
miwyale didis wyalobiT sawyalobeli;<br />
usjuloeba amxoce, ufros ganmbane,<br />
da es simRera mis Tqmas, moZaxils abane:<br />
12<br />
aqebdiTo RmerTs yovelni sulni cxovelni,<br />
xarTo misi arsobis purisa mTxovelni;<br />
fsalmuniT, ebniT, winwiliTa keTil-xmiTa,<br />
ZnobiTa, orRanoTa, bobRniT, mwyobris TqmiTa!<br />
13<br />
ese sityvani me maqvs ase Setyobili,<br />
mwyobri arso sityvani leqsad Sewyobili;<br />
amisTvis kanunad ar miCans Tqma leqsisa,<br />
da moZieba ritorT sazomi eqsisa.<br />
14<br />
momixsenon, sxvas aravis rasa vTxov metsa,<br />
vsTqvi welsa aTas-Svidas-samoc-da-ToTxmetsa,<br />
Tvesa noembersa oc-da-cxrasa gasulsa.<br />
dideba mamasa da Zesa wmindasa sulsa!<br />
15<br />
189
aw da maradis da ukuniTi ukunisamde,<br />
amin da aliluia, viT TviT ars misve xnisamde!<br />
wamkiTxvelno, amazed Tqven nuras medaviT,<br />
da rom es ase vsTqvi guramisSvilman me daviT.<br />
16<br />
Tqven ver dasTmobdiT CemgniT naTqvamsa,<br />
rac TqvengniT Tqmuli aw me daviTme.<br />
mis RvTis Zis mamis daviTis sexna<br />
guramisSvili viyav daviT me;<br />
17<br />
amad qaCalman mis Tmis navarcxni,<br />
qoCrad movisxi, Tavzeda viTme,<br />
aw Tqven amazed ra ciloba gaqvT,<br />
ara vici ra, ras medaviT me!<br />
sarwyavisa da wisqvilis ambavi da moxazuloba<br />
es kaci ase ilocavs: 1<br />
RmerTo maCvene yanebi yovlad wmindao, damadev<br />
am sarwyavT monayvanebi; wylurzed wamali samTeli,<br />
RmerTo, damaswar zafxulsa, SemaZlebine aRvanTo<br />
fqvils am wisqvilzed dafqulsa. me Sens winaSe sanTeli.<br />
1 es leqsi guramiSvilis avtoportrets aqvs wamZRvanebuli.<br />
190