გუმბათი – წრიული ფორმის თაღი, რომელიც რკალებისაგან შედგება და სფეროს ნახევრის მოცულობა აქვს.

გუმბათი – ადამიანის მიერ შექმნილი ცის ანალოგი დედამიწაზე.

გუმბათი – არქიტექტურული მოძღვრების მწვერვალი.

გუმბათი – გზა ღმერთთან.

პანთეონი (რომი, იტალია)

უძველესი გუმბათი 117–128 წლებში აიგო და იგი რომის პანთეონს დაედგა თავზე. მსოფლიოს ყველა ღმერთის სახელობის ტაძარს (რომაელები არ შემოიფარგნენ მხოლოდ თავისი ღმერთებით) ერთ–ერთი უდიდესი გუმბათი ამშვენებს.

აია სოფიას ტაძარი (სტამბული, თურქეთი)

გადმოცემის თანახმად, XI-XII საუკუნეებში კონსტანტინოპოლში იმდენი ოქრო ინახებოდა, რამდენიც ერთად აღებულ ევროპასა და აზიაში. წმინდა სოფიას ტაძარი 532–537 წლებში შედნებოდა ხუროთმოძღვრების ისიდორე მილეთელისა და ანთიმოზ ტრალელის მიერ. მართლმადიდებლური ეკლესიის ციტადელი, ბიზანტიის იმპერია, 1453 წელს ოსმალებმა აიღეს და ყველაფერი ქრისტიანული გაანადგურეს აია სოფიას გარდა. მათ ეს ნაგებობა იმდენად მოეწონათ, რომ მეჩეთად გადააკეთეს. ასე იქცა ქრისიანული ტაძარი ერთ–ერთ უდიდეს მეჩეთად. დღესდღეობით იქ წირვა–ლოცავა არ აღევლინება და ტაძარი დიდ მუზეუმს წარმოადგენს.

ტაჯ მაჰალი (აგრა, ინდოეთი)

გუმბათების ტრადიციამ აზიაშიც გაითქვა სახელი. ტაჯ მაჰალის მავზოლეუმი ამის დადასტურებაა. თეთრი მარმარილოს ამ ქმნილებას 1632–1653 წლებში აშენებდნენ. მაგოლების დინასტიის წარმომადგენელმა ყაენმა შაჰ ჯაჰანმა იგი თავისი საყვარელი მეუღლის, მუნ ტაზ მაჰალის პატივსაცემად ააგო. იგი მე–14 შვილს მშობიარობისას დაიღუპა. თეთრი ფერი ინდოეთში სამგლოვიარო ფერია.

კუბატ–ას–საჰარას მეჩეთი ანუ “კლდის გუმბათი” (იერუსალიმი, ისრაელი)

მეჩეთი აშენდა 687–691 წლებში, რომაელების მიერ დანგრეულ სოლომონ ბრძენის ბიბლიოთეკის ადგილზე. მუსულმანთათვის იგი არის ცის განსახიერება დედამიწაზე. მოოქროვილი გუმბათის ქვეშ, ორმაგ რვაკუთხედში ჩასმული კოლონების შიგნით იმ კლდის ნაწილია მოთავსებული, რომლიდანაც მუჰამედი ამაღლდა. კლდეზე შემორჩენილია მისი ნაკვალევი. სწორედ ამან განაპირობა ტაძრის სახელწოდებაც – “კლდის გუმბათი”.

სანტა მარია დელ ფიორე ანუ “ყვავილების წმინდა მარიამი” (ფლორენცია, იტალია)

ფლორენციის საკათედრო ტაძრის მშენებლობა 1296 წელს დაიწყო  და 1436 წელს დამთავრდა. ტაძრის მშენებლობა გოთიკურ სტილში გადაწყდა და მას არნოლფ დი კამბიო ხლემძღვანელობდა. როდესაც საქმე გუმბათამდე მივიდა, ეს საქმე ფილიპო ბრუნელესკის გადაებარა. მისი წყალობით ტაძრარს მსოფლიოში ერთ–ერთი ყველაზე დიდი და გამორჩეული გუმბათი დაედგა. ორიგინალობა კი გუმბათის ორ შრეში იმალება.

წმინდა პეტრეს ბაზილიკა (ვატიკანი, რომი, იტალია)

ოფიციალური სახელწოდებაა წმინდა პეტრეს სახელობის პაპის ბაზილიკა ვატიკანში (Basilica Papale di San Pietro in Vaticano). ტაძარს ყველაზე დიდი ინტერიერი აქვს მთელს საქრისიანოში და იგი 60 ათას კაცს იტევს. წმიდა პეტრეს ბაზილიკა კათოლიციზმის დედა ტაძრად და ცენტრად იწოდება. მშენებლობა დაიწყო 1508 წლის 18 აპრილს და 1626 წლის 18 ნოემბერს დასრულდა.  საკურთხევლის ქვეშ დასაფლავებულია ქრისტეს მოციქული პეტრე (კათოლიკეთათვის პირველი პაპი). აქვე იკრძალებიან რომის პაპები. ტაძრის ერთ–ერთი არქიტექტორი მიქელანჯელოა. გუმბათზე კი რაფაელი მუშაობდა.

რაიხსტაგი (ბერლინი, გერმანია)

რაიხსტაგი გერმანიის იმპერიის საპარლამენტო შენობა, დღეს ბუნდესტაგად წოდებული, 1894 წელს გაიხსნა. იგი 23 წელს შენდებოდა. 1933 წელს რაიხსტაგი ჰიტლერის მომხრეებმა დაწვეს და ხელისუფლებაში მოვიდნენ. 1945 წელს რაიხსტაგი დაიბომბა და თითქმის მთლიანად განდგურდა. შენობა ცივი ომის პერიოდში აღადგინეს. 1993 წელს კი, გერმანიის გაერთიანების აღსანიშნავად, რაიხსტაგის გუმბათი მინის კონსტრუქციით შეიცვალა.